Το φάντασμα του Kirchmann

Το φάντασμα της φωτογραφίας ξύπνησε προχθές από τον μακάριο ύπνο του, για άλλη μια φορά σε διάρκεια εκατόν είκοσι τριών ετών. Πήρε σβέλτα το αεροπλάνο της γραμμής και επισκέφτηκε την ταπεινή Ελλαδίτσα μας για μια διάλεξη. Δεν ξέρω πόσοι εγχώριοι νομικοί το πήραν χαμπάρι και πόσοι –κάπως φοβισμένα- αποφάσισαν και πάλι να το ξορκίσουν. Σημασία έχει ότι το φάντασμα τριγυρνάει ελεύθερο τούτες τις μέρες και μιλάει σε εξώφυλλα εφημερίδων, τηλεοπτικά κανάλια και ραδιοφωνικές εκπομπές ανα την επικράτεια. Άλλοτε πάλι επικάθεται ανεπαίσθητα στο σβέρκο όσων πολιτικών διαφωνούν για την απόφαση του Αρείου Πάγου κατά της καημένης της Φώφης και ταράζει τον ύπνο όσων συνταγματολόγων αφήσαν την επιστήμη τους για την πολιτική και ποιούνται επί του παρόντος είτε την νήσσαν είτε τον ήττονα λόγον κρείττω. Το φάντασμα συμμετέχει γενικώς στην προεκλογική ζωή της χώρας, κλείνει το μάτι και ψιθυρίζει σημαντικά πράγματα σε όποιον νομικό θέλει να το δει και να το ακούσει…

Για ποιο φάντασμα όμως μιλώ και πώς μπορεί να στάθηκε αιτία της επανεμφάνισής του, η ελληνική προεκλογική πραγματικότητα; Πρόκειται για το φάντασμα του εικονιζομένου Γερμανού εισαγγελέως Julius Hermann von Kirchmann που μίλησε κάποτε για την «απαξία της νομικής ως επιστήμης» και για το πώς αρκούν «τρεις διορθωτικές λέξεις του νομοθέτη για να τρέψουν ολόκληρες βιβλιοθήκες σε άχρηστη χαρτούρα». Αυτή τη φορά το φάντασμα του Εισαγγελέως δεν το ξύπνησαν οι τρεις τροποποιητικές λέξεις του νομοθέτη, αλλά οι περισσότερες των τριών, διαφορετικές απόψεις των Ελλήνων συνταγματολόγων γύρω από μια συνταγματική διάταξη. Πρόκειται για τα διασταυρούμενα ξίφη των νομικών μας, σχετικά με το ζήτημα της ερμηνείας της διάταξης του ά.56 του Συντάγματος από τον Άρειο Πάγο. Η κλαγγή τους είναι εκείνη που τάραξε τον ανέφελο αιώνιο ύπνο του Κirchmann στο Βερολίνο, φέρνοντας το φάντασμά του κατα δώ…

Όταν βέβαια ο επιφανής Εισαγγελεύς μιλούσε το 1847 στην ίδια πόλη, για την απαξία της νομικής ως επιστήμης, δεν είχε στο μυαλό του τη Φώφη, τον Άρειο Πάγο και τους συνταγματολόγους-πολιτικούς και πολιτικάντηδες της Ελλάδας του 2007. Αναφερόταν σε άλλα πράγματα. Όμως η σχετική ομιλία του Εισαγγελέως είναι σήμερα κοινό κτήμα λόγω της κυριαρχίας της γερμανικής νομικής σκέψης στον ηπειρωτικό ευρωπαϊκό χώρο. Έτσι, το φάντασμα του Kirchmann συνηθίζει να κάνει την εμφάνισή του (εν είδει χρεωστούμενης post mortem διαλέξεως!) παντού όπου η νομική επιστήμη απαξιώνεται ή τείνει να απαξιωθεί, είτε από τους εκπροσώπους της είτε από τα ίδια τα πράγματα…Αυτό συμβαίνει τις τελευταίες μέρες στην Ελλάδα.

Πάνε κάποιες μέρες τώρα, που όλοι αναρωτιούνται πόσο σαφής είναι μια σαφής διάταξη του Συντάγματος. Γιατί βέβαια η σαφήνεια της σαφήνειας είναι μια μετα-σαφήνεια, μια σαφήνεια ανώτερης τάξης, που δεν μπορεί να μένει ασαφής –ιδίως όταν διακυβεύονται πολιτικά συμφέροντα. Το παιδεύουμε, λοιπόν, το πράγμα γύρω από αυτή τη σαφήνεια, τραβώντας την ερμηνεία σαν διελκυστίνδα από την πολιτική πλευρά που ο καθένας θέλει. Και έτσι αποδεικνύεται περίτρανα ότι στα νομικά δεν υπάρχει αληθής ή ψευδής, σωστή η εσφαλμένη ερμηνεία, αλλά μόνο υποστηρίξιμες απόψεις: απόψεις για τις οποίες μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε άλλοτε πειστικά και άλλοτε αδύναμα.

Όταν όμως αυτές οι «υποστηρίξιμες απόψεις» εκφέρονται σε επίπεδο συνταγματικής ερμηνείας, καταρρέουν και τα ίδια τα όρια μεταξύ πειστικού και μη πειστικού! Γιατί η δεδομένη «πολιτική» χροιά της ερμηνείας του Συντάγματος είναι πολύ εύκολο να εκφυλιστεί σε κομματική (ιδίως σε μια προεκλογική περίοδο), οπότε το ποια ερμηνεία είναι πειστικότερη φαίνεται να εξαρτάται αποκλειστικά από το ποιος την υποστηρίζει και για ποιόν σκοπό. Στη θέση λοιπόν των αληθών και ψευδών ερμηνειών, των πειστικών και αδυνάμων ερμηνειών υπεισέρχονται πλέον οι μπλε και οι πράσινες ερμηνείες…Και η όποια επιστημονικότητα, έχει πάει περίπατο!

Με αυτά και με άλλα, το φάντασμα του Kirchmann χαμογελάει πίσω από την πλάτη μας…Οι φόβοι του Εισαγγελέως, φόβοι κάθε ευσυνείδητου και ψαγμένου νομικού, επιβεβαιώνονται για άλλη μια φορά στη νομική συζήτηση γύρω από την ερμηνεία του ά.56 του Συντάγματος. Υπάρχει όμως και μια διαφορά: To 1847 ο Kirchmann αμφισβητούσε την επιστημονικότητα της νομικής με κύριο επιχείρημα την μεταβλητότητα του αντικειμένου της (νόμων) που δεν επέτρεπε τη διαμόρφωση μιας σταθερής, επιστημονικής αλήθειας γύρω από αυτό. Το 2007, το φάντασμα του Kirchmann συνεχίζει τη σχετική διδασκαλία σε μια νέα κατεύθυνση: Μοιάζει να μας λέει ότι ακόμη και αν κάποτε οι νόμοι είναι επαρκώς σταθεροί ή σαφείς, και πάλι η διαμόρφωση μιας ακλόνητης, επιστημονικής αλήθειας γύρω από αυτούς θα παραμένει αδύνατη…