Δημοσιευτηκε σε λιγο διαφορετική έκδοση στα Νεα
Ο Κώστας Σημίτης ως πρωθυπουργός καθόρισε ολόκληρη εποχή, που έκανε την Ελλάδα αγνώριστη. Υπήρξε σαφής πρόοδος, οικονομικά και κοινωνικά, ειδικά για όσους μέναμε στο εξωτερικό. Υπήρξαν και υπερβολές, βαθιά ακαλαίσθητες, διεφθαρμένος νεοπλουτισμός ορατός δια γυμνού οφθαλμού σε κάθε επισκέπτη. Ακριβείς ευθύνες για τα λάθη της εποχής θα αποδώσουν οι ιστορικοί, αλλά ως οικονομολόγος αισθάνομαι ότι πρέπει να διαλυθούν δύο διαδεδομένοι μύθοι που επιβιώνουν περιέργως ακόμα και σήμερα:
α) ότι λόγω δειλίας αμελήσαμε να κερδίσουμε άκοπη νίκη εναντίον της Τουρκίας στα Ίμια, και
β) ότι το ευρώ (που σαφώς πιστώνεται στον ΚΣ) προκάλεσε νομισματικές υποτιμήσεις και πληθωρισμό.
Η πρώτη πλάνη μπερδεύει μια απλή μάχη με τον πόλεμο. Ακόμα κι αν κερδίζαμε μια πρώτη σύγκρουση με την Τουρκία, ακόμα κι αν δεν κόστιζε ζωές εκατέρωθεν, κανένας πόλεμος δεν τελειώνει εκεί! Όπως επιχειρηματολογεί εκτεταμένα ο ιστορικός Ν. Φέργκιουσον, οι πόλεμοι κερδίζονται στην οικονομία. Ήδη την εποχή των Ιμίων η Τουρκία είχε σαφώς μεγαλύτερη οικονομία από την ελληνική, σε τιμές αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι ήδη παρήγαγε περισσότερο, και μπορούσε να αγοράσει περισσότερα οπλικά συστήματα από εμάς. Ακόμα κι αν συνθηκολογούσαν άμεσα (απίθανα απίθανο, για την Τουρκία μιλάμε όχι την Μάλτα!), θα ξεκινούσε άμεσα κούρσα εξοπλισμών, που η Ελλάδα δεν θα άντεχε. Ήδη το 2000 η Τουρκία είχε διπλάσια οικονομία από την Ελλάδα, το 2014 τετραπλάσια! Θέμα χρόνου θα ήταν η τούρκικη εκδίκηση, που δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι θα ήταν πολιτισμένη, όπως έμαθαν πρόσφατα οι δύσμοιροι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Δεύτερος μύθος, ο υποτιθέμενος πληθωρισμός που το ευρώ προκάλεσε – πλάνη που εξατμίζεται με απλή ματιά στα στοιχεία! Όσο η Ελλάδα είχε «εθνική» νομισματική πολιτική χωρίς δεσμεύσεις προς ξένους, απ’το 1971 που κατέρρευσε το σύστημα Μπρέττον Γούντς ως την ΟΝΕ, ο πληθωρισμός ήταν ξέφρενος ξεπερνώντας και το 30%! Η άλλη πλευρά του νομίσματος ήταν οι συνεχείς υποτιμήσεις: το δολάριο πήγε από 42 δραχμές το 1980 στις 158 το 1990 και 365 το 2000! Φυσικά τα δυο φαινόμενα συνδέονται άμεσα (π.χ. η υποτίμηση φέρνει πληθωρισμό επειδή τα εισαγόμενα γίνονται ακριβότερα).
Αντίθετα με τα χρόνια της νομισματικής “ανεξαρτησίας” (βλ. ανοησίας), στον δρόμο για το ευρώ η Ελλάδα αναγκάστηκε να περιορίσει τον πληθωρισμό, ως μέρος των όρων της Συνθήκης του Μααστρίχτ. Κατόπιν, όλα τα χρόνια εντός ευρωζώνης (εκτός 2010 και μεταπανδημικών 2021-22), οι τιμές δεν αυξήθηκαν ποτέ ταχύτερα από 4% ετησίως! Παρομοίως το ευρώ σπάνια έπεσε κάτω από το 1 δολάριο (ή 340 δραχμές), ενώ προφανώς η ισοτιμία μας με τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες έμεινε απολύτως σταθερή.
Γιατί αναφέρουν τόσοι Έλληνες (και άλλοι Ευρωπαίοι σε καποιο βαθμό, ακόμα και Υπουργοί!) τις τιμές που ανέβασε το ευρώ; Γιατί κάποιοι στρογγυλοποίησαν κάποιες τιμές προς τα επάνω. Αυτό όμως έκανε σημαντική διαφορά σε αδιάφορα αγαθά! Οι τσίχλες στρογγυλοποιήθηκαν ίσως στα 50 λεπτά αντί για «ορθά» 30 λεπτά, οι τηλεοράσεις όμως απλά από το δραχμικό αντίστοιχο των 799,3 ευρώ στα 800. Δεκάδες μελέτες δείχνουν ότι το συνολικό αποτέλεσμα στον πληθωρισμό κατά την εισαγωγή του ευρώ ήταν αμελητέο. Όμως, μελέτη των Nan Li & PJ Healy με τον υπογράφοντα δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι πολύ επιρρεπείς στην «πλάνη της συχνότηας»: αν τα αγαθά που αγοράζουμε συχνά, ακριβαίνουν ιδιαίτερα, νομίζουν ότι ανεβαίνουν αντίστοιχα όλες οι τιμές. Πράγμα που δεν ίσχυε το 2000, και δεν ισχύει ούτε σήμερα παρεμπιπτόντως.
Αφήνω ένα θέμα παραμελημένο, ότι ο πρωθυπουργός της εποχής «έφαγε τα λεφτά του κόσμου στο χρηματιστήριο». Σίγουρα έγιναν υπερβολές έως απάτες, όπως γίνονται στην Ελλάδα οπουδήποτε υπάρχει χρήμα. Αλλά στον (μικρό) βαθμό που ο Κώστας Σημίτης προσωπικά ενθάρρυνε την ανάπτυξη του εγχώριου χρηματιστηρίου (χωρίς βέβαια να κάνει προβλέψεις τιμών, αντίθετα με την ανάμνηση που φαίνεται να έχουν πολλοί, βλ κάτω) δεν είχε άδικο. Οι ανεπτυγμένες χρηματαγορές είναι εκ των ουκ άνευ για μια σύγχρονη οικονομία, φτάνει οι πολίτες να συμμετέχουν με σωφροσύνη, επενδύοντας προσεκτικά, πράγμα που ο Κώστας Σημίτης δήλωνε με έμφαση σε κάθε ευκαιρία. Πόσο μπορεί να ελέγξει ένας απλός πρωθυπουργός τα εντονότερα ένστικτα του ανθρώπου, την εύπιστη απληστία ενός λαού που ρίχνει σήμερα κάπου 40 δις σε νόμιμ(οτατ)α τυχερά παίγνια; Ετησίως;
Προσωπικά εύχομαι ο Κώστας Σημίτης να είχε χαλιναγωγήσει το υπουργικό του περιβάλλον, αποπέμψει στελέχη που εμπλέκονταν σε διαφθορά ή δήλωναν δημοσίως που θα πάει το Χρηματιστήριο (!!). Αλλά επαναλαμβάνω, οι ιστορικοί θα κρίνουν το εφικτό τέτοιων ευχών μας. Στις μεγάλες κατευθύνσεις που επέλεξε ο ΚΣ απεδείχθη διορατικός, έντιμος, τελικά σωστός. Μακάρι η Ελλάδα να είχε περισσότερους τέτοιους.