Ας θυμηθούμε λίγο τον φίλο μας τον Φινέα, τον μυθολογικό ήρωα. Ήταν λέει ένας τυφλός μάντης, τον οποίο κατατυραννούσαν οι θεοί με τις γλυκούλες Άρπυιες. Όπου η Άρπυια ήταν μια γυναίκα, τι άλλο θα ήτανε, φτερωτή όμως και γαμψώνυξ, και ήταν και πέντε από δαύτες. Οι Άρπυιες λοιπόν τιμωρούσαν τον Φινέα για κάποιο αδιάγνωστο κρίμα του, αρπάζοντάς του το φαγητό, κάθε φορά που καθόταν ο καψερός να φάη. Έτσι, ο βαριόμοιρος ο Φινέας ήταν πάντα πεινασμένος, πάντα φοβισμένος και πάντα ζούσε υπό τον φόβο των Αρπυιών.
Ευτυχώς, από το διαρκές αυτό βάσανο τον απήλλαξαν οι φίλοι μας οι Αργοναύτες, που ήταν κάτι καλοστεκούμενα παλληκάρια, και συγκεκριμένα οι δύο γυιοι του Βορέα, ο Ζήτης και ο Κάλαις, που ήσαν ομοίως φτεροπόδαροι ή κάτι τέτοιο.
Κατόπιν, ο Φινέας, χορτάτος πια, έδειξε την ευγνωμοσύνη του στους Αργοναύτες αποκαλύπτοντάς τους το μυστικό για να περάσουν ανέπαφοι τις φοβερές και τρομερές Συμπληγάδες Πέτρες. Ήταν δε αυτές οι Πέτρες κάτι γυναίκες πάλι, τι άλλο θα ήταν, που τώρα όμως ήταν μεταμορφωμένες σε πέτρες που σχημάτιζαν ένα στενό δίαυλο στην θάλασσα, και όχι μόνο αυτό, αλλά άνοιγαν και έκλειναν συνεχώς και αλίμονο στο καράβι που δεν θα προλάβαινε να περάση ανάμεσά τους. Σύμφωνα με την συμβουλή λοιπόν του Φινέα, οι Αργοναύτες απελευθέρωσαν πρώτα ένα περιστέρι, που πέταξε και πέρασε μέσα από τις Πέτρες σχεδόν ανέπαφο, μόνο την τελευταία στιγμή πρόλαβαν οι κακές Συμπληγάδες και του έκοψαν ένα φτερό της ουράς. Μετά από αυτό το περιστερομαγικό, η Αργώ, το πλοίο των Αργοναυτών, πέρασε και εκείνη σχεδόν ανέπαφη, μόνο με μια μικρή αβαρία στην πρύμνη.
Και ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.
Για να σκεφτούμε τώρα:
Πρώτον: Είναι τάχα ελεύθερος ο αρπυιόπληκτος Φινέας; Ήταν αυτόνομος ο βίος του;
Ο Φινέας προ της αρπυιοκτονίας είναι ελεύθερος, τουλάχιστον με την αρνητική έννοια. Κανείς δεν τον φυλακίζει, δεν τον δέρνει, δεν του υπαγορεύει σε ποιον Θεό να πιστεύη ούτε παραβιάζει τα προσωπικά του δεδομένα. Ωστόσο, ωστόσο. Ένας βίος όπου κάθε λεπτό της ύπαρξης αφιερώνεται αναγκαστικά στην πάλη για την επιβίωση είναι ένας βίος που πάσχει απελπιστικά εξ επόψεως ελευθερίας. Ο Φινέας δεν διαθέτει θετική ελευθερία, δεν διαθέτει την ελευθερία να πράξη όπως αγαπά, παρά μόνο υπό εξαιρετικά τετριμμένη και ασήμαντη έννοια. Ο βίος του δεν είναι αυτόνομος, αλλά πλήρως ετερόνομος, από την στιγμή που αρπυιοκρατείται.
Το παράδειγμα αυτό επικαλείται ο Raz στο Morality of Freddom ως το παράδειγμα της κυνηγημένης γυναίκας (hounded woman), μιας γυναίκας ναυαγού σε κάποιο ξερονήσι όπου την κυνηγά κάποιο άγριο θηρίο και δεν την αφήνει σε ησυχία. Ο Ραζ δεν ήταν καλός στην μυθολογία, τι να κάνουμε, αλλά το παράδειγμα ισχύει.
Υπάρχουν συμπολίτες μας, των οποίων οι βίοι καταδυναστεύονται από τις Άρπυιες της απόλυτης ένδειας, της τοξικομανίας, της ψυχικής νόσου, της αστεγίας, συχνά και από τον συνδυασμό αυτών. Ένας τέτοιος αρπυιοκρατούμενος βίος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, παρά μόνο υπό μία πολύ τυπική και τελικά ρηχή έννοια.
Πόσοι φινείς ζουν ανάμεσά μας άραγε;
Δεύτερον, ας επιστρέψουμε στην στιγμή όπου ο ευγνώμων Φινέας, ανάρπυιος πλέον, επιχειρεί να συμβουλεύση τους Αργοναύτες. Δεν έχει καταγραφή στην μυθολογία, αλλά την στιγμή εκείνη πετάχτηκε επάνω ένας ζωηρός και γλωσσάς Αργοναύτης, ονόματι Φιλελεύς, και είπε περίπου τα εξής στον Φινέα:
“Α σα πέρα ρε μπάρμπα, που θες να μας πης και τι θα κάνουμε. Θέλω να περάσω τις Συμπληγάδες και θα το κάνω. Δεν έχεις κανένα δικαίωμα να μου δίνης συμβουλές πώς θα ζήσω την ζωή μου. Σε καταγγέλλω επί κηδεμονισμώ!”
Η πρόταση του Φιλελέως τελικά αποδοκιμάστηκε από την πλειοψηφία των Αργοναυτών και όλοι ξέρουμε την συνέχεια.
Ας αναλογιστούμε όμως ποιες επιλογές είχε ο Φινέας και πώς ώφειλε να πράξη:
(1) Να μην πη τίποτα στους Αργοναύτες και ας συμπλήττονταν. Αφού ήθελαν να προχωρήσουν, ας προχωρούσαν, σκασίλα του του Φινέως. Αυτό δα ζήτησε και ο Φιλελεύς.
(2) Να τους ενημέρωνε για τον κίνδυνο και να τους έδινε την σοφή συμβουλή του, απαλείφοντας την μεταξύ τους γνωστική ασυμμετρία. Στο κάτω κάτω, να περάσουν τις Πέτρες ήθελαν και αυτοί. Ας πληροφορούνταν πρώτα για τον κίνδυνο και για τον τρόπο αντιμετώπισής του και μετά ας έκαναν ό,τι τους φωτίση ο Δίας.
(3) Να τους απαγορεύση τον απόπλου, δεδομένου ότι το εγχείρημα, ακόμη και με την συμβουλή του, παρουσίαζε αυξημένο βαθμό δυσκολίας, τον οποίο οι Αργοναύτες δεν επιτρεπόταν να αναλάβουν, όσο ψημένα παλληκάρια και αν ήταν. Αυτός ξέρει καλύτερα.
Υποθέτω ότι οι πιο πολλοί πολλοί θα ψηφίζαμε το (2). Ορθώς.
Ας υποθέσουμε τώρα όμως ότι το ζήτημα διαφέρει: πρέπει ο Φιλελεύς να αποταμιεύση για τα γεράματά του; Πρέπει να παντρευτή και να κάνη οικογένεια; Πρέπει να καταναλώνη ανθυγιεινά φαγητά;
Τώρα τι δέον πράττειν, ω Φινέα;