Υπέρ του δικαιώματος πληροφορήσεως του κατηγορουμένου

Ευχαριστώ τον φίλο ποινικολόγο Αντώνη Μπαλτά για σκέψεις, επιχειρήματα και υλικό σχετικά με το σημερινό άρθρο μου.

Είναι δύσκολο πράγμα να είσαι κατηγορούμενος. Ειδικά στην Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το άρ. 12 Ν. 4236/2014 επέφερε πριν λίγες ημέρες, για νιοστή φορά, αλλαγές στον πολύπαθο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

Ειδικώτερα, εισήγαγε τις νέες παραγράφους 3, 4 και 5 στο άρ. 101 ΚΠΔ, το οποίο πλέον έχει ως εξής:

1. Ο ανακριτής, μόλις μετά την κλήτευσή του εμφανιστεί ή οδηγηθεί σ’ αυτόν ο κατηγορούμενος για ν’ απολογηθεί, του ανακοινώνει το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου και των άλλων εγγράφων της ανάκρισης. Επιτρέπεται επίσης στον κατηγορούμενο να μελετήσει ο ίδιος ή ο συνήγορός του το κατηγορητήριο και τα έγγραφα της ανάκρισης. Με γραπτή αίτηση του κατηγορουμένου και με δαπάνη του χορηγούνται σε αυτόν αντίγραφα του κατηγορητηρίου και των εγγράφων της ανάκρισης.
2. Την ίδια υποχρέωση έχει ο ανακριτής, και τα ίδια δικαιώματα ο κατηγορούμενος, όταν κληθεί ξανά σε συμπληρωματική απολογία, πάντως μετά το τέλος της ανάκρισης και προτού διαβιβαστεί η απολογία στον εισαγγελέα (άρθρο 308 παρ. 1), καλείται πάντοτε ο κατηγορούμενος να μελετήσει όλη τη δικογραφία. Αν όμως η ανάκριση εξακολούθησε περισσότερο από μήνα μετά την πρώτη ή κάθε μεταγενέστερη απολογία, δικαιούται ο κατηγορούμενος να ασκεί τα δικαιώματά του μια φορά το μήνα, και κάθε φορά ο ανακριτής συντάσσει σχετική έκθεση κάτω από την απολογία του κατηγορουμένου.
3. Κατά παρέκκλιση από τις παραγράφους 1 και 2, εφόσον δεν θίγεται το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, οι αρμόδιες αρχές, κατά την ανάκριση, προανάκριση ή προκαταρκτική εξέταση, δεν επιτρέπουν την πρόσβαση σε τμήμα του υλικού, αν αυτή ενδέχεται να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο τη ζωή ή τα θεμελιώδη δικαιώματα άλλου προσώπου ή αν τέτοια άρνηση είναι απολύτως απαραίτητη για την προστασία σημαντικού δημοσίου συμφέροντος, όπως στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η πρόσβαση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη διεξαγωγή έρευνας ή να βλάψει σοβαρά την εθνική ασφάλεια.
4. Για την παροχή πληροφοριών στον κατηγορούμενο, σύμφωνα με τα παραπάνω, συντάσσεται έκθεση ή γίνεται ειδική μνεία στην έκθεση που συντάσσεται αρμοδίως.
5. Ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορός του έχει το δικαίωμα να υποβάλει αντιρρήσεις κατά της ενδεχόμενης παράλειψης ή άρνησης της αρμόδιας αρχής να παράσχει τις κατά τα ανωτέρω πληροφορίες. Η παράγραφος 3 του άρθρου 236Α εφαρμόζεται αναλόγως.

Η διάταξη αυτή είναι αντισυνταγματική, όπως αντιλαμβανόμαστε το Σύνταγμα τα τελευταία 20 χρόνια τουλάχιστον. Στο δικαίωμα δικαστικής ακροάσεως του κατηγορουμένου ως πολίτη, στο δικαίωμά του δηλαδή να ακουστή από τον δικαστικό λειτουργό που τον κρίνει, περιέχεται το δικαίωμα υπερασπίσεως, ήτοι το δικαίωμά του να προβάλη κάθε ισχυρισμό, πραγματικό ή νομικό, που θεωρεί πρόσφορο προς υπεράσπισίν του. Προϋπόθεσή άσκησης όμως αυτού είναι το δικαίωμα πληροφορήσεως, ήτοι το δικαίωμα του έρμου του κατηγορουμένου να μάθη για τι διάολο πράγμα κατηγορείται. Ή, όπως το λέει το άρ. 6 παρ. 3 εδ. α΄ ΕΣΔΑ:

[…] πας κατηγορούμενος έχει δικαίωμα:

α) όπως πληροφορηθή, εν τη βραχυτέρα προθεσμία εις γλώσσαν την οποίαν εννοεί και εν λεπτομερεία την φύσιν και τον λόγον της εναντίον του κατηγορίας.

Τα ίδια λέει και το άρ. 14 παρ. 3 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα:

Κάθε πρόσωπo πoυ κατηγoρείται για πoιvικό αδίκημα απoλαύει, σε πλήρη ισότητα, τις ακόλoυθες τoυλάχιστov εγγυήσεις: α) vα πληρoφoρηθεί, τo συvτoμότερo δυvατό, σε γλώσσα πoυ καταvoεί και λεπτoμερώς, τη φύση και τoυς λόγoυς της κατηγoρίας εvαvτίov τoυ.

“Εν λεπτομερεία” λοιπόν, “in detail“, “d’une manière détaillée” λέει η ΕΣΔΑ, άρα όχι στο περίπου και γενικόλογα, ούτε με ένα απλό κατηγορητήριο ούτε με τα μισά έγγραφα της δικογραφίας ούτε με όσα έγγραφα δεήση ο ανακριτής.

Αλήθεια, δεν είναι προφανές και στοιχειώδες κάτι τέτοιο; Πώς μπορεί να είναι δίκαιη η δίκη κάποιου ο οποίος δικάζεται χωρίς να γνωρίζη τι κατέθεσαν εις βάρος του οι μάρτυρες ή τι απεφάνθη και με ποια επιχειρήματα ο πραγματογνώμονας; Και αντίστροφα, πώς υπόκειται μια τέτοια δίκη στον δημόσιο έλεγχο τον οποίο οφείλει κάθε εξουσία;

Όλα αυτά αλλάζουν όμως πλέον με την νέα διατύπωση του άρ. 101 ΚΠΔ. Προς το πολύ χειρότερο.

Ειδικώτερα, η επιφύλαξη της παρ. 3 περί μη παραβλάψεως της ευδικίας της όλης διαδικασίας είναι αυτόχρημα αντιφατική. Διερωτάται κανείς πώς παραμένει τάχα εύδικη η ποινική δίκη, όταν ο κατηγορούμενος γνωρίζει μόνο το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται (ενώ ο ύποπτος επί προκαταρκτικής εξέτασης ούτε καν αυτό!). Όσο και αν ο περιορισμός αφορά “τμήμα του υλικού” της δικογραφίας και, άρα όχι όλο το (προ)ανακριτικό υλικό, είναι σαφές ότι σημασία δεν έχει η ποσότητα εν προκειμένω, αλλά η ποιότητα. Με άλλα λόγια, η “αρμόδια αρχή”, παρέχοντας πρόσβαση σε κάποιο επουσιώδες τμήμα του υλικού, π.χ. σε μια έκθεση σύλληψης ή ερεύνης (αρνητική), πληροί τυπικά την απαίτηση του νόμου, χωρίς να προσθέτη απολύτως τίποτε στην υπεράσπιση του κατηγορουμένου.

Περαιτέρω, η ευρύτατη διατύπωση του νέου άρ. 101 ΚΠΔ χορηγεί την εξουσία αυτή όχι μόνο σε δικαστικούς λειτουργούς, αλλά σε οποιονδήποτε προανακριτικό υπάλληλο, ακόμη και σε πλημμελήματα. Με άλλα λόγια, την εξουσία αυτή, να κρατήση τον κατηγορούμενο στο σκοτάδι, διαθέτει πλέον και ο τελευταίος αρχιφύλακας (ΠΣ).

Επιπλέον, οι περιπτώσεις περιορισμού πρόσβασης είναι διατυπωμένες αόριστα, ανεξέλεγκτα και ευρύτατα. Εξ αυτών μόνο η πρώτη (“να θέσει σε σοβαρό κίνδυνο τη ζωή ή τα θεμελιώδη δικαιώματα άλλου προσώπου”) συναντά κάποια ουσιαστική δικαίωση και θα μπορούσε εν πάση περιπτώσει να συζητηθή σε κάποια βαρέα εγκλήματα (και όχι βέβαια σε κάθε πλημμέλημα!). Προς τον σκοπό αυτό όμως υπάρχει ήδη ο θεσμός των προστατευόμενων μαρτύρων του άρ. 9 Ν. 2928/2001 για τις εγκληματικές οργανώσεις.

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις περιορισμού εμφιλοχωρούν μεγάλα περιθώρια κατάχρησης. Τι σημαίνει “άρνηση απολύτως απαραίτητη για την προστασία σημαντικού δημοσίου συμφέροντος, όπως στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η πρόσβαση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη διεξαγωγή έρευνας ή να βλάψει σοβαρά την εθνική ασφάλεια”; Καταρχάς, η πρόσβαση στην δικογραφία εξ ορισμού θέτει σε κίνδυνο την διεξαγωγή της έρευνας: είναι ένα αναγκαίο επακόλουθό της, τα δικαιώματα όμως του κατηγορουμένου ιεραρχούνται υψηλότερα σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου. Η σωστή απάντηση είναι να τοποθετήται η εκκίνηση της ποινικής διαδικασίας, π.χ. με την σύλληψη, όταν η δικογραφία είναι ώριμη. Όχι όμως να περικόπτωνται τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, κατά καταστρατήγηση της αρχής της ισότητας των όπλων.

Η εν λόγω νομοθετική μεταβολή εισήχθη προς συμμόρφωση με την Οδηγία 2012/13/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, και συγκεκριμένα το άρ. 7 αυτής. Βασικά, απλώς το αντιγράφει. Αυτά συμβαίνουν, όταν η σχετική επιτροπή αποτελείται από δύο χαμηλόβαθμους δικαστές, ένα αστυνομικό και μια δημόσια υπάλληλο του ΥπΕξ. Που εργάζονται αμισθί. [την απόφαση αλίευσε ο Ιω. Μοροζίνης, τον οποίο ευχαριστώ]

Κατά συνέπεια, μισή ντροπή του πρώην συνδικαλιστή, επίορκου απεργοδικαστή και νυν βουλευτή και υπουργού και έχει ο Θεός Χαραλάμπους Αθανασίου και μισή της ΕΕ.

Ωστόσο, όσο και αν η μεταφερόμενη Οδηγία υποβαθμίζη σαφώς το επίπεδο προστασίας του κατηγορουμένου στο θέμα που μας απασχολεί (και το ανυψώνη σε άλλα σημεία), ο ημέτερος νομοθέτης παρέβλεψε την (αυτονόητη) 40ή εισαγωγική της σκέψη:

Η παρούσα οδηγία θεσπίζει ελάχιστους κανόνες. Τα κράτη μέλη δύνανται να επεκτείνουν τα δικαιώματα που προβλέπο­νται στην παρούσα οδηγία, προκειμένου να παρέχεται υψη­λότερο επίπεδο προστασίας και σε περιστάσεις που δεν ρυθ­μίζει ρητώς η παρούσα οδηγία. Το επίπεδο προστασίας δεν θα πρέπει ποτέ να υπολείπεται των προδιαγραφών που προβλέπει η ΕΣΔΑ, όπως ερμηνεύονται στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Όπως κάθε υπερεθνικό κείμενο για τα ατομικά δικαιώματα δηλαδή, και η εν λόγω Οδηγία περιέχει ρήτρα διαφυγής: σκοπός της δεν είναι να μειώση το υπάρχον, αλλά να θέση ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας εκεί όπου δεν υπάρχει. Αν το εθνικό δίκαιο περιέχει και παρέχει ανώτερη προστασία, ο σκοπός της Οδηγίας έχει ήδη επιτευχθή και δεν χρειάζεται κάτι άλλο.

[Βέβαια, δεν είναι η πρώτη φορά που ο ημεδαπός νομοθέτης δεν τα πιάνει αυτά. Τα έχουμε ξαναπεί.]

Και ξανά στην 41η σκέψη:

Η παρούσα οδηγία σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα και τηρεί τις αρχές που αναγνωρίζονται από τον Χάρτη. Ειδικό­τερα, η παρούσα οδηγία αποσκοπεί στην προαγωγή του δικαιώματος στην ελευθερία, του δικαιώματος για δίκαιη δίκη και των δικαιωμάτων υπεράσπισης. Θα πρέπει να εφαρ­μόζεται αναλόγως.

Είναι αμφίβολο βέβαια αν ο διακεκηρυγμένος στόχος της Οδηγίας συμβιβάζεται πλήρως με τις ρυθμίσεις που εισάγει. Οπωσδήποτε όμως θα έπρεπε να αποτελέση τον ερμηνευτικό γνώμονα της μεταφοράς της στην ελληνική έννομη τάξη. Πράγμα που δεν έγινε βέβαια.

Εκείνο που κάνει όμως πιο ανησυχητική ακόμη την νέα νομοθετική ασέλγεια, είναι η κατάδυση στο δικονομικό μας παρελθόν. Στο μακρινό και νομίζαμε παρωχημένο δικονομικό παρελθόν.

Το παλιό άρ. 106 ΚΠΔ ώριζε τα εξής (τροποποίηση ν.δ. 4090/1960):

Επί των εγκλημάτων της εκ προθέσεως ανθρωποκτονίας, της ληστείας και της εκβιάσεως δύναται να εφαρμοσθή πάντοτε η διάταξις του άρ. 105 [: “… εάν βλάπτηται το έργο της προανακρίσεως προς ανακάλυψιν της αληθείας, κατά την κρίσιν του ενεργούντος την προανάκρισιν, ο κατηγορούμενος δύναται να στερηθή της ασκήσεως των ανωτέρω δικαιωμάτων, πλην του δικαιώματος όπως παρίσταται μετά συνηγόρου”. Το συγκεκριμένο περιεχόμενο του άρ. 105 ΚΠΔ έχει καταργηθή επίσης με τον Ν. 2408/1996] αποφάσει του δικαστικού συμβουλίου μετά πρότασιν του Εισαγγελέως. […]

Από την σύγκριση των δύο διατάξεων προκύπτει με ευκρίνεια ότι τα παλιά άρ. 105-106 ΚΠΔ, που καταργήθηκαν ως αναχρονιστικά και συντηρητικά το 1996, προσέφεραν στον κατηγορούμενο μεγαλύτερη προστασία παρά ο νομοθέτης του 2014! Τότε ο περιορισμός επιτρεπόταν μόνο στα αυτόφωρα και σε τρία κακουργήματα (και, βάσει ειδικών διατάξεων, στους καταχραστές του Δημοσίου του α.ν. 1608/1950 και στους εμφυλιοπολεμικούς α.ν. 509/1947 και Γ΄ Ψήφισμα). Τώρα επιτρέπεται σε όλες τις αξιόποινες πράξεις. Τότε απαιτείτο απόφαση του δικαστικού συμβουλίου στα κακουργήματα, που θα αποφάσιζε μετ’ ακρόασιν του Εισαγγελέα και φυσικά θα αιτιολογούσε το βούλευμά του. Τώρα αποφασίζει μόνη η “αρμόδια αρχή”, και μάλιστα χωρίς καμία υποχρέωση αιτιολογίας, παρά μόνο αρκούσης και “μνείας” στην σχετική έκθεση (sic volo, να ένα παράδειγμα “μνείας”). Αντιθέτως, βαρύνεται πλέον ο κατηγορούμενος να προσφύγη με αντιρρήσεις είτε στον Εισαγγελέα είτε στο Συμβούλιο, για να κριθή το βάσιμο του περιορισμού. Εν τω μεταξύ βέβαια, θα έχη απολογηθή χωρίς γνώση της δικογραφίας…

Για να λέμε και του θεόστραβου το δίκιο βέβαια, παρόμοιες ρυθμίσεις υπάρχουν και αλλού. Στην Γερμανία ας πούμε, όπου προβλέπει το άρ. 147 παρ. 2 της Ποινικής Δικονομίας:

(2) Ist der Abschluss der Ermittlungen noch nicht in den Akten vermerkt, kann dem Verteidiger die Einsicht in die Akten oder einzelne Aktenteile sowie die Besichtigung von amtlich verwahrten Beweisgegenständen versagt werden, soweit dies den Untersuchungszweck gefährden kann. Liegen die Voraussetzungen von Satz 1 vor und befindet sich der Beschuldigte in Untersuchungshaft oder ist diese im Fall der vorläufigen Festnahme beantragt, sind dem Verteidiger die für die Beurteilung der Rechtmäßigkeit der Freiheitsentziehung wesentlichen Informationen in geeigneter Weise zugänglich zu machen; in der Regel ist insoweit Akteneinsicht zu gewähren.

Αντί να κόψουμε όμως και εμείς την ουρά μας για να μοιάσουμε στην γερμανική κολοβή αλεπού, καλύτερα θα ήταν να εντρυφήσουμε σε αποφάσεις του Στρασβουργοδικείου, όπως η García Alva κατά Γερμανίας. Μια απόφαση που καταδίκασε την Γερμανία, ακριβώς επειδή, εφαρμόζοντας το ως άνω άρθρο, δεν χορηγήθηκαν στον κρατούμενο έμπορο ναρκωτικών πλήρη αντίγραφα της δικογραφίας επί αρκετούς μήνες, με συνέπεια την παράταση της προσωρινής του κράτησης.

[Για απολύτως παρόμοιες αποφάσεις βλ. από εδώ τις αποφάσεις Lietzow κατά Γερμανίας, Shishkov κατά Βουλγαρίας, Dowsett κατά ΗΒ, Moiseyev κατά Ρωσσίας, Mooren κατά Γερμανίας, Gregačević κατά Κροατίας. Όταν καταδικάζεται η Γερμανία και η Αγγλία, φανταστήτε με μας τι έχει να γίνη].

Ειδικώτερα, παρακρατήθηκε η κρίσιμη επιβαρυντική κατάθεση ενός άλλου εμπλεκομένου προσώπου, ναρκωτέτοιου και αυτουνού:

41. The contents of the investigation file, and in particular the statements of Mr K. thus appear to have played a key role in the District Court’s decision to prolong the applicant’s detention on remand. However, while the Public Prosecutor and the District Court were familiar with them, their precise content had not at that stage been brought to the applicant’s or his counsel’s knowledge. As a consequence, neither of them had an opportunity adequately to challenge the findings referred to by the Public Prosecutor and the District Court, notably by questioning the reliability or conclusiveness of the statements made by Mr K., who had a previous conviction and was the subject of another set of investigations for drug-trafficking.

Παίξτε δίκαια, μάγκες. Ανοίξτε τα χαρτιά σας.

Καλά, και ολόκληρη Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής δεν εγρηγόρει; Δεν εμελέτα; Δεν αγρυπνούσε στις επάλξεις της προστασίας της δίκαιης δίκης;

Σύμφωνα με την σχετική έκθεση (Εισηγήτρια η Αθανασία Διονυσοπούλου, Τάνια, συγνώμη, αλλά εδώ είσαι λάθος):

Δεδοµένου ότι το πεδίο εφαρµογής του άρθρου 12 του παρόντος Νσχ προσδιορίζεται στο άρθρο 9 και αφορά τον ύποπτο ή τον κατηγορούµενο σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας, οι προτεινόµενες ρυθµίσεις του άρθρου 101 παρ. 3, 4 και 5 του Κώδικα Ποινικής Δικονοµίας, εφόσον αφορούν και την προκαταρκτική εξέταση, η οποία µπορεί να διενεργείται από εισαγγελέα, θέτουν το ζήτηµα της κρίσης των αντιρρήσεων κατά της άρνησης πρόσβασης σε τµήµα του υλικού από το ίδιο όργανο που έχει ήδη αρνηθεί την πρόσβαση. Περαιτέρω, ενώ το κριτήριο στάθµισης µεταξύ δικαιώµατος γνώσης του υλικού και δικαιωµάτων τρίτων είναι ο κίνδυνος για τα δικαιώµατα τρίτων, ελλείπουν πλήρως τα κριτήρια πρόγνωσης του κινδύνου (π.χ., βαρύτητα εγκλήµατος), γεγονός που ενδέχεται να δηµιουργήσει ζητήµατα εφαρµογής της διάταξης. Επί πλέον, επειδή το «σηµαντικό δηµόσιο συµφέρον» ως µέγεθος στάθµισης είναι αόριστη έννοια, η οποία στην ποινική δικονοµία εξειδικεύεται σε συγκεκριµένες περιπτώσεις, θα ήταν σκόπιµο, για τη λυσιτελή εφαρµογή της διάταξης, να απαλειφθεί η ρητή µνεία στο δηµόσιο συµφέρον, η δε φράση «σε κίνδυνο την διεξαγωγή έρευνας» να αντικατασταθεί από τη φράση «σε κίνδυνο τη διενέργεια ανακριτικών πράξεων».

Άρα, η Επιστημονική Υπηρεσία παραβλέπει την σχετική νομολογία του ΕΔΔΑ. Δεν έχει συνταγματικές ανησυχίες σχετικά με το κατά πόσον διασφαλίζεται από την προτεινόμενη ρύθμιση το δικαίωμα υπερασπίσεως ως υποπερίπτωση του δικαιώματος δικαστικής ακροάσεως του καθ’ ου/κατηγορουμένου κατά το άρ. 20 παρ. 1 Σ. Δεν προβληματίζεται από την ευρύτητα της παρεχόμενης εξουσίας σε κάθε προανακριτικό υπάλληλο και σε κάθε έγκλημα. Δεν παραδειγματίζεται από την νομοθετική προϊστορία του θεσμού. Τουλάχιστον ζήτησε, εις μάτην φυσικά, την απάλειψη της αόριστης έννοιας του δημοσίου συμφέροντος. Μην στάξη του γαϊδάρου η ουρά.

Στην συζήτηση στην Βουλή, όπως αποτυπώνεται στα πρακτικά, επικράτησε προβληματισμός για το άρ. 12, το οποίο η αντιπολίτευση καταψήφισε. [Η Ζ. Κωνσταντοπούλου ασχολήθηκε βέβαια μόνο με το ντου των παλληκαριών του ΣΥΡΙΖΑ στο γραφείο του Βαρβιτσιώτη και με μια ατελείωτη αλυσίδα παρεμβάσεων “επί προσωπικού”, οπότε στα νομικά δεν γίναμε σοφώτεροι. Ο Β. Καπερνάρος, παραδόξως, μίλησε αρκετά συγκροτημένα.]

Ο Χ. Αθανασίου πάλι είπε στις σελ. 309-310 των Πρακτικών:

Όσον αφορά το θέμα του 12.3 –το ανέφερα και πριν- για προσέξτε το καλά. Δεν είναι κακό το 12.3. Διευρύνει τα δικαιώματα. Τι λέει το 12.3; «Μπορεί να αρνηθούν τα έγγραφα όταν θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο τα θεμελιώδη δικαιώματα άλλων». Δεν θα πω τώρα ότι μπορεί ενδεχομένως να μην δίνουμε έγγραφα γιατί μπορεί να προσβάλλονται τα προσωπικά δεδομένα ή και να βλάψει σοβαρά την εθνική ασφάλεια. Μπορεί να είναι κάποιος κατάσκοπος από μια ξένη χώρα. Δηλαδή πρέπει σώνει και καλά να έχει πρόσβαση σε όλη τη δικογραφία; Ανεξάρτητα από αυτά, όμως, εδώ τι είναι; Συμπληρώνει την παράγραφο 1 του 101 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Δεν έχουμε πληθώρα υποθέσεων που ο ανακριτής αρνείται να δώσει έγγραφα με το υφιστάμενο νομικό καθεστώς, στο 101 παράγραφος 1, και προσφεύγει ο ενδιαφερόμενος στο συμβούλιο πλημμελειοδικών και αίρει τη διαφωνία αυτή; Ποιο είναι το πρόβλημα τώρα; Τώρα αυτό μπορεί να γίνει. Εγώ νομίζω ότι αυτό είναι μία διεύρυνση η οποία είναι θετική. Ειδικά για τα άλλα τα άρθρα προστατεύονται μόνο οι μάρτυρες. Εδώ μπορούν να προστατευτούν και ύψιστα συμφέροντα και της χώρας και των ενδιαφερομένων.

Και ακολούθως, στις σελ. 320-322:

Όσον αφορά το θέμα που είπατε, πρέπει να το πω για τους μη νομικούς της Βουλής και να επαναλάβω ότι με την παράγραφο 3 που προσθέτουμε -στο άρθρο 12 δηλαδή που προσθέτουμε παράγραφο στο άρθρο 101- διευρύνονται τα δικαιώματα των κατηγορουμένων.
Τι έλεγε το παλαιό άρθρο 101; Θα σας το διαβάσω για να το ακούσουν κι άλλοι συνάδελφοι, για παράδειγμα ο κ. Κουτσούκος, που δεν είναι νομικός και είναι καλόπιστος, να φύγει από εδώ και να μην έχει την αμφιβολία για το εάν είναι έτσι τα πράγματα.
Τι έλεγε το άρθρο 101 παράγραφος 1; Θα σας το διαβάσω: «Ο ανακριτής μόλις μετά την κλήτευση του εμφανιστεί ή οδηγηθεί σε αυτόν ο κατηγορούμενος για να απολογηθεί, του ανακοινώνει το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου και το άλλων εγγράφων της ανάκρισης». Ας μείνουμε εκεί.
Πάει, λοιπόν, σε οποιαδήποτε δικογραφία και λέει «δεν στα δίνω». Τι θα γίνει;
ΖΩΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ: Παρανόμως.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΠΕΡΝΑΡΟΣ: Γιατί να του πει «δεν στα δίνω»;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Θα προσφύγει στο συμβούλιο.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΠΕΡΝΑΡΟΣ: Γιατί να προσφύγει; Να του δώσει…
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Σάς λέω ότι δεν του τα δίνει, γιατί έτσι κρίνει.
ΖΩΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ: Ο νόμος τι λέει;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Μισό λεπτό. Μιλάω σε ανθρώπους, οι οποίοι έχουν διατρίψει στη διάταξη αυτή.
Λέει ο ανακριτής «δεν σε αφορά, κύριε, τα έγγραφα αυτά δεν αφορούν τον «άλφα», εσένα ως κατηγορούμενο, αλλά αφορούν το «βήτα»». Τι θα κάνει;
ΖΩΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ: Ο νόμος λέει «της ανάκρισης».
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Το έχουμε νομολογία. Το λέω για τους μη νομικούς. Προσφεύγεις στο συμβούλιο, το οποίο είναι ανώτερο όργανο, λύνει τη διαφορά και τα δίνει.
Εδώ, έχουμε περισσή ασφάλεια. Εκτός από αυτό, βάλαμε και το άρθρο 3, το οποίο βεβαίως είναι και οδηγία. Αυτό το έχουν κάνει όλες οι ευρωπαϊκές χώρες. Αν κάνετε το συνδυασμό των διατάξεων που σας είπα -άρθρο 12, παράγραφος 3, άρθρο 236α και άρθρο 233 παράγραφος 1- θα δείτε ότι είναι πολύ πιο κατοχυρωμένα τα δικαιώματα των κατηγορουμένων.

Παρατηρήσεις, μετά τα υπογλώσσια:

1. Ο Υπουργός διαστρεβλώνει ανενδοίαστα το νόημα των λέξεων. Πριν ο κατηγορούμενος είχε πάντοτε πρόσβαση στα έγγραφα της δικογραφίας. Τώρα δεν έχει σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό κατά Αθανασίου ονομάζεται “διεύρυνση”. Διερωτάται κανείς πώς φαντάζεται την “συστολή” ο καλός νομικός.
2. Το άρ. 101 ΚΠΔ, όπως ίσχυε όλα αυτά τα χρόνια, δεν προέβλεπε καμία περίπτωση να μην δοθούν τα αντίγραφα. Άρα, δεν υπήρχε καμία περίπτωση νόμιμης αρνήσεως του ανακριτή να παράσχη πρόσβαση (και έχει δίκιο στις παρατηρήσεις της η Ζωή). Ο Αθανασίου λοιπόν συγκρίνει δύο ανόμοιες περιπτώσεις, αφενός μεν της έως τώρα παράνομης άρνησης χορήγησης αντιγράφων (που συνεπάγεται απόλυτη ακυρότητα κατ’ άρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ), που θεραπευόταν όντως με προσφυγή στο δικαστικό συμβούλιο, αφετέρου δε της νέας νόμιμης άρνησης.

Τελικά, δεν είναι δύσκολο μόνο να είσαι κατηγορούμενος στην Ελλάδα. Και νομικός επίσης.

Σχετικα κειμενα:

1. Υπέρ του δικαιώματος της εξόδου (και κατά της πατρίδας). Σε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο με τίτλο “Secession and the Limits of Taxation: Towards a Theory of...
2. Περί του δικαιώματος αυτοδιάθεσης Με αφορμή την έξαρση του κριμαϊκού ζητήματος, εκθέτω κάποιες σκέψεις περί του δικαιώματος των λαών...
3. Υπέρ της ελευθερίας επιλογής φύλου του τέκνου Σκηνή πρώτη: Στην κλινική γονιμότητας. Αυτή, αιδημόνως χαμηλοβλεπούσα, συντετριμμένη από το βάρος της ενοχής της....
4. Υπέρ της ελευθερίας επιλογής φύλου του τέκνου ΙΙ Είναι γνωστή η ρήση του Βισμάρκου για τους νόμους και τα λουκάνικα: Je weniger die...
5. Υπέρ των Μονομελών Εφετείων Κακουργημάτων Πριν από λίγους μήνες έκανα μια προφορική παρέμβαση στο 11ο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού...