Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το δημοψήφισμα θα καταγραφεί ως σημαδιακό γεγονός της πολιτικής μας ζωής – όχι βέβαια σαν πολιτικό γεγονός καθ’εαυτό (σαν τέτοιο, μάλλον περί κλανιάς στον άνεμο πρόκειται), αλλά σαν υπόμνηση του διχασμού που είναι το Leitmotif της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αυτήν την φορά δεν οδηγήθηκε η κατάσταση στα άκρα – σε αντίθεση με παλαιότερους διχασμούς – επειδή δεν υπήρχε ουσιαστικά αντικείμενο διχασμού, εξέπληξε ωστόσο η ταχύτητα και ο αυθορμητισμός με τον οποίο συγκροτήθηκαν οι δύο ομάδες: αυτή του αδάμαστου υστερικού αντίευρωπαϊσμού που μόλις είδε στην μάπα την πόρτα της εξόδου από την Ευρώπη και της εισόδου στα Βαλκάνια άρχισε τα „πώς κάνετε τώρα και σεις, όλα τοις μετρητοίς τα παίρνετε πια“ και αυτή των ευρωπαϊστών που έμοιαζε εταιρική παρουσίαση σε powerpoint υπό τους ήχους της Βανδή.
Δυστυχώς όμως δεν θα υπάρξει κάποιος συγγραφέας ή συνθέτης ή σκηνοθέτης να καταγράψει όλα αυτά που είδαμε, ακούσαμε και ζήσαμε αυτήν την περίοδο• δεν θα βρεθεί κανείς να δώσει στην αιώνια Ανθρώπινη Κωμωδία το ήθος, το ύφος και την αισθητική του εδώ και τώρα.
Θα ξεχαστούν όλα.
Και ακόμα και αν εμφανιστεί κάποιος, η φώνη του θα έρχεται από το υπόγειο και θα παραμείνει σε αυτό, ενώ στις λεωφόρους από πάνω θα κυκλοφορούν τα ουζερί-Τσιτσάνης, τα διάφορα „σπαράγματα“, οικογενειακά ρομάντζα με φόντο τις χαμένες πατρίδες, „καταθέσεις ψυχής“, νεορεμπέτικα και „μικροί ήρωες της καθημερινότητας και της σιωπής“. Και ακόμα και αν, ίσως από κάποιο χαριτωμένο λάθος, η φωνή αυτή ακουστεί λίγο παραέξω, είτε θα περιθωριοποιηθεί αμέσως σαν εκκεντρικότητα και παραδοξότητα, είτε θα απαξιωθεί με γροτέσκο τρόπο: με αναφορά, συνοδευόμενη από συνομοτικό ύφος, στην αποσιωπούμενη εβραϊκή καταγωγή του δημιούργου, με υπονοούμενα για ομοφυλοφιλική δραστηριότητα και προώθηση από αντίστοιχα κυκλώματα, με επισήμανση απίθανων κουσουριών στο έργο, με μομφές για αντιγραφή/ξεπατίκωμα.
Όλα θα ξεχαστούν λοιπόν.
