Μακεδονική: γλώσσα ή διάλεκτος;

Είναι γλώσσα ή διάλεκτος το γλωσσικό όργανο που χρησιμοποιείται ως επίσημη γλώσσα της ΠΓΔΜ; [Και γιατί έχει σημασία;]

Το θέμα, ως μη έδει, είναι πρώτιστα πολιτικό και όχι γλωσσικό. Όσοι με γνωρίζουν και με διαβάζουν, ξέρουν ποια είναι η πολιτική μου θέση. Εδώ όμως δεν θα επιχειρηματολογήσω πολιτικά, αλλά θα διατυπώσω μόνο γλωσσικούς ισχυρισμούς, και μάλιστα τέτοιους που μπορούν να γίνουν ευρύτερα αποδεκτοί.

1.

Μεταξύ μακεδονικής και βουλγαρικής υπάρχει επαρκής αμοιβαία κατανοησιμότητα. Κοινώς, δύο ομιλητές των επίσημων ποικιλιών των γλωσσών αυτών μπορούν να συνεννοηθούν ομαλά σχεδόν σε όλες τις περιστάσεις. Αν χρησιμοποιήσουμε αντικειμενικά κριτήρια, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μακεδονική είναι μια βουλγαρική διάλεκτος, νόθος με σερβικά στοιχεία.

Υπάρχει όμως και ετέρα περίπτωσις: γιατί να χρησιμοποιήσουμε αντικειμενικά κριτήρια; Αν προσέξουμε, θα δούμε ότι στην πράξη ποτέ δεν το κάνουμε, αλλ’ αντιθέτως θεωρούμε την ποντιακή διάλεκτο της νεοελληνικής, την δανική και την νορβηγική διαφορετικές γλώσσες, τα μαναδαρίνικα και τα καντονέζικα διαλέκτους της ίδιας γλώσσας, τα βαυαρικά και τα σαξωνικά παρομοίως και τα λοιπά και τα λοιπά. Αν εφαρμόζαμε με συνέπεια και αυστηρότητα το κριτήριο της αμοιβαίας κατανοησιμότητας, πιστέψτε με, οι γλώσσες του κόσμου θα διέφεραν πολύ.

Εφαρμόζοντας λοιπόν ένα άλλο, υποκειμενικό τώρα, κριτήριο, η μακεδονική και η βουλγαρική είναι αδελφές γλώσσες, πλην όμως χωριστές γλώσσες. Το κριτήριο αυτό δεν είναι γλωσσικό, αλλά γλωσσοπολιτικό: αν οι ομιλητές της γλώσσας την θέλουν, την νιώθουν και την αισθάνονται ως διαφορετική ή ως ίδια γλώσσα.

Μπορεί εύλογα κανείς να διαφωνήση με το υποκειμενικό κριτήριο. Θα εύρισκε ασφαλώς απέναντί του την πλειονότητα της γλωσσολογικής κοινότητας, αλλά τέλος πάντων είναι μια θεμιτή επιλογή. Εξίσου θεμιτό όμως, για να μην πω κατά πολύ θεμιτώτερο, είναι το υποκειμενικό κριτήριο. Αυτό που ακολουθούν οι γλωσσολόγοι.

2.

Δεν υπάρχει κατ’ ακριβολογίαν μακεδονική διάλεκτος ούτε στα αρχαία ούτε στα νέα ελληνικά. Στα μεν αρχαία, η πλειοψηφία των γλωσσολόγων που αποδέχεται τον ελληνικό της χαρακτήρα (υπάρχει και μειοψηφία που τον απορρίπτει) την κατατάσσει στις βορειοδυτικές διαλέκτους ή στις δωρικές διαλέκτους (όπου υπάρχει μεγάλη επικάλυψη). Στην νέα δε ελληνική η ελληνική γλώσσα της Μακεδονίας δεν συνιστά ιδίαν διάλεκτο, αλλά κατατάσσεται συλλήβδην στα βόρεια ιδιώματα, όσα ομιλούνται περίπου πάνω από την Λαμία (εξού και το γνωστό σύνθημα “Ελλάδα είναι μέχρι την Λαμία”). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρόκειται να βρήτε αναφορές σε (ελληνική) μακεδονική διάλεκτο, σημαίνει όμως ότι δεν ακριβολογούν 100%: δεν υπήρξε μακεδονική με τον ίδιο τρόπο που υπήρξε αιολική, και δεν υπάρχει μακεδονική με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει κρητική διάλεκτος.

3.

Η μακεδονική είναι ανεγνωρισμένη ως χωριστή γλώσσα από τους πάντες, πλην ημών. Αυτό είναι απλώς ένα αντικειμενικό γεγονός: έχει δικό της κωδικό στον Γλωσσολόγο, αγγλόφωνη γραμματική εδώ και 66 χρόνια, πανεπιστημιακά τμήματα φιλολογίας, αγγλόφωνα εγχειρίδια διδασκαλίας, αγγλόφωνα διδακτορικά της γραμματικής της, την δική της λογοτεχνία. Διάβολε, μπορείς να την σπουδάσης ακόμη και στην Βρύννη της Μοραβίας!

Ασφαλώς δεν πρόκειται για την αρχαιότερη σλαβική γλώσσα, αλλά δεν είναι καν η τελευταία: εν τω γεννάσθαι βρίσκεται η βοσνιακή. Ασφαλώς, όλες αυτές οι γλωσσογενέσεις οι υποβοηθούμενες από πολιτικούς μαιευτές προσφέρουν ικανές αφορμές για μειδιάματα, ωστόσο συνιστούν μια γλωσσοπολιτική πραγματικότητα.

4.

Το ελληνικό κράτος στο παρελθόν έχει αναγνωρίσει κατά καιρούς ότι οι δικοί του σλαβόφωνοι πολίτες δεν μιλούν βουλγαρικά. Σύμφωνοι, δεν έχει παραδεχτή θετικά ότι μιλούν μακεδονικά, ωστόσο υπάρχει παραδοχή αρνητική, ήτοι ότι αυτό το κάτι που ομιλείται πάντως δεν είναι βουλγαρικά (και θα ήταν ασφαλώς τρελός όποιος Έλληνας πολιτικός θα το δεχόταν αυτό). Έτσι, στην απογραφή του 1951, στην τελευταία όπου ερωτήθηκε το θρήσκευμα και η μητρική γλώσσα, βρέθηκαν στην χώρα συνολικά 41.000 πολίτες ομιλούντες ως μητρική την “Σλαβική”, ενώ παράλληλα δεν καταγράφεται ούτε η Βουλγαρική (καταγράφονται όμως σχεδόν 19.000 ομιλούντες την Πομακική ως μητρική τους) ούτε η Σερβική (σελ. 184 της απογραφής). Μια γενιά προηγουμένως, το 1925, το ελληνικό κράτος συγγράφεται και εκδίδει μέχρι και αλφαβητάρι για τα μικρά σλαβόφωνα μακεδονόπουλα, βασισμένο στην γλώσσα/διάλεκτο της περιοχής Φλώρινας-Μοναστηρίου. Το Αμπεσένταρ δεν χρησιμοποιήθηκε τελικά, ακριβώς λόγω των γιουγκοσλαβικών και βουλγαρικών αντιδράσεων, που ωφείλονταν στο ότι η γλώσσα του δεν ωμολογείτο σερβική ή βουλγαρική, αλλά έτερόν τι. Εγώ τώρα σκέφτομαι ότι, αφού τα βουλγαρικά γράφονται με κυριλλικό αλφάβητο και αφού το Αμπεσένταρ ήταν γραμμένο σε λατινικό, οι υπεύθυνοι της εποχής δεν έγραψαν ένα βιβλίο στα βουλγαρικά, αλλά σε κάποια άλλη γλώσσα. Αυτήν την πολιτική δήλωση ήθελαν να κάνουν.

Νομίζω ότι γενικά ανέφερα μόνο αντικειμενικά δεδομένα και όχι προσωπικές απόψεις ή σχόλια. Οπότε, γνωρίζοντας όλα τα πραγματικά περιστατικά και όχι όσα μαθαίνουμε από τις ημεδαπές πηγές μόνο, ο έχων νουν συναγαγέτω τα συμπεράσματά του.