Με την παρούσα ανάρτηση εγκαινιάζεται μία σειρά κειμένων με αντικείμενο τον φιλελευθερισμό, τις βασικές αρχές του και τις συνηθέστερες παρεξηγήσεις γύρω από αυτόν. Πριν μπούμε στην ουσία, ας μου επιτραπούν μερικές διευκρινήσεις. Όπως θα παρατήρησαν όσοι είχαν την μνημειώδη υπομονή να ακούσουν την συζήτηση που είχαμε με το Νικόλα του Θεωρείν και τον Σωτήρη, είμαι της άποψης ότι η θρησκευτική ευλάβεια με την οποία πολλοί φιλελεύθεροι (άνθρωποι σαν εμάς , κυρίως, και όχι πολιτικοί φιλόσοφοι) ακολουθούν κάποιες φιλελεύθερες αρχές κάνουν κακό στον ίδιο το φιλελευθερισμό ως πολιτικό ρεύμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταλήγουμε πάντα σε «ερμαφρόδιτες» λύσεις, αλλά έχω την εντύπωση ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όσο «απλά» παρουσιάζονται από πολλούς φιλελεύθερους – κάτι σύνηθες και στο ελληνόφωνο διαδίκτυο. Από την άλλη, μένω πιστός στην προσπάθεια μου να συζητούμε χαλαρά χωρίς ταυτόχρονα να προσεγγίζουμε δύσκολες έννοιες εντελώς επιδερμικά. Με αυτά κατά νου, προχωρώ στο κυρίως μέρος.
Η αρχή της βλάβης αποδίδεται κατά απαράβατο κανόνα στον John Stuart Mill. Πρόκειται για την περίφημη φράση από το On Liberty όπου ο Mill υποστηρίζει ότι η ελευθερία των ανθρώπων πρέπει να περιορίζεται μόνο όταν με τις υπό κρίση πράξεις του βλάπτουν άλλους – αντίθετα, το καλό του ίδιου του εαυτού μας ή της κοινωνίας γενικότερα δεν αρκεί. Ο Mill χρησιμοποιεί συχνά τη λέξη “liberty” (πολιτική ελευθερία) αλλά στην πραγματικότητα, νομίζω, μιλάει για προσωπική αυτονομία. Το πλαίσιο του είναι ωφελιμιστικό: θα είναι καλύτερα για όλους αν εφαρμόζεται η αρχή της βλάβης (οι λόγοι που προβάλλονται στο On Liberty θα συζητηθούν αλλού) καθώς και αν, γενικά, περιορίζεται η εξουσία του κράτους και των μηχανισμών του πάνω στο άτομο. Ο σύγχρονος εκφραστής της θεωρίας του Mill είναι ο Joel Feinberg, ο οποίος στο τετράτομο έργο του “The Moral Limits of the Criminal Law” προσφέρει μία εξαιρετικά εκλεπτυσμένη εκδοχή της αρχής της βλάβης, προσπαθώντας ταυτόχρονα να απαντήσει και σε πολλές από τις ήδη γνωστές αλλά και σε κάποιες από τις αναμενόμενες ενστάσεις κατά της ανάλυσής του. Είναι το δίδυμο Mill – Feinberg και η αρχή της βλάβης όπως προέκυψε στο έργο του πρώτου και διαμορφώθηκε στο έργο του δεύτερου που με απασχολούν εδώ.
Εκ πρώτης όψεως, όσα διαβάζει κανείς στο On Liberty ακούγονται απολύτως λογικά: γιατί να περιορίζεται η ελευθερία μας όταν δεν ενοχλούμε κανέναν; Κάθε άνθρωπος θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να αναπτύσσει την προσωπικότητά του όπως εκείνος επιθυμεί υπό την προϋπόθεση ότι οι πράξεις του αφορούν μόνο τον ίδιο. Με το ερώτημα «τι ακριβώς λογίζεται ως βλάβη;» θα ασχοληθώ επίσης στο μέλλον (πως αλλιώς θα υπάρξουν και μελλοντικές ασκήσεις φιλελευθερισμού;). Για τους σκοπούς του κειμένου αρκεί η πιο απλή και στενή ερμηνεία της έννοιας που μπορεί να σκεφθεί κανείς: βλάβη είναι αυτή που ασκείται στο σώμα και στην περιουσία μας – αυτό θα μας παρότρυνε να κάνουμε και ο Mill. Σοβαρές βλάβες στο νευρικό σύστημα (από υπερβολικό φόβο για παράδειγμα) ή το άγχος που προκαλεί η ανασφάλεια για τη ζωή ή την υγεία μας θα λογίζονται ομοίως ως βλάβες στο σώμα. Σε αυτή την πρώτη άσκηση, λοιπόν, αναρωτιέμαι αν υπάρχουν περιπτώσεις που ανεπιφύλακτα θα θέλαμε να εμπίπτουν στις εξαιρέσεις εκείνες που επιτρέπουν τον περιορισμό της ελευθερίας μας αλλά δεν καλύπτονται από την αρχή της βλάβης.
Ήδη με την πρώτη αυτή ψηλάφιση της έννοιας της βλάβης προκύπτουν τα πρώτα ερωτήματα. Αν ο Α πυροβολήσει τον Β και αστοχήσει χωρίς να του προκαλέσει καμμία απολύτως βλάβη δεν εμπίπτει η πράξη στου στις τιμωρητέες κατά την αρχή της βλάβης; Ο Mill κάνει λόγο για την τεράστια σημασία της ασφάλειας σαν κάτι από το οποίο εξαρτάται «η αξία κάθε καλού». Δεν μπορεί λοιπόν παρά να μην είμαστε ασφαλείς όταν κάποιος μας πυροβολεί ελεύθερα, ακόμα κι αν δεν μας πετύχει ποτέ. Ο Feinberg εισάγει τη βαρύτητα και την πιθανότητα μίας πράξης ως κριτήρια υποστηρίζοντας πως όσο μεγαλύτερη είναι η πρώτη τόσο μικρότερη είναι ανάγκη να είναι (για να παρέμβουμε στις αποφάσεις ενός ατόμου) η δεύτερη και αντιστρόφως, παραδεχόμενος πως δεν είναι ανάγκη να επέλθει η βλάβη για να περιορισθεί η ελευθερία του πράττοντος αλλά αρκεί και η απειλή της βλάβης. Η πρώτη αναγκαία προσθήκη, λοιπόν, είναι η διακινδύνευση, χωρίς την οποία η αρχή της βλάβης εν στενή εννοία δε θα κάλυπτε μία σειρά από εγκληματικές απόπειρες που θα έπρεπε ασφαλώς να εμποδίζονται. Είναι, νομίζω, σαφές ότι η διακινδύνευση μπορεί να θεωρηθεί ότι εμπεριέχεται στην αρχή της βλάβης χωρίς την ανάγκη ιδιαίτερων «υποχωρήσεων» και «νοθεύσεων» της θέσης του Mill – οπότε ας περάσουμε στα πιο δύσκολα.
Υπάρχει μία κατηγορία βλαβών που καλούνται συνήθως «σωρευτικές» (accumulative harms). Πρόκειται για συμεπριφορές που δεν επιφέρουν το επιβλαβές αποτέλεσμα παρά μόνο με τη «βοήθεια» άλλων παρόμοιων συμεριφορών. Ένα κλασικό παράδειγμα (με το οποίο έχεις ασχοληθεί και ο ίδιος ο Feinberg εδώ) είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος. Υπάρχει ένα όριο στην εκπομπή ατμοσφαιρικών ρύπων κάτω από το οποίο δεν προκύπτουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι εκπομπές της εξάτμισης του αυτοκινήτου του καθενός από εμάς βρίσκονται σίγουρα πολύ κάτω από το όριο αυτό. Είναι, λοιπόν, απαράδεκτο, κατά την αρχή της βλάβης, να περιορίζεται η ελευθερία του οποιουδήποτε να οδηγεί το παλαιάς τεχνολογίας ρυπογόνο αυτοκίνητό του όπου και όσο θέλει από την στιγμή που η δική του ατομική συμπεριφορά δε βλάπτει κανέναν. Υπάρχει, όμως, και ένα ακόμα παράδοξο με τις σωρευτικές βλάβες. Ας ονομάσουμε το όριο αυτό πάνω από το οποίο βλάπτεται το περιβάλλον Α: ο οδηγός του αυτοκινήτου που θα εκπέμψει το ρύπο που θα «πιάσει» το όριο αυτό θα βλάψει, πράγματι, το περιβάλλον και θα μπορεί, σύμφωνα πάντα με την ίδια αρχή, να αποτραπεί από κάτι τέτοιο. Δεν κάνει, όμως, τίποτα διαφορετικό από όσους μόλυναν το περιβάλλον πριν από εκείνον – αλλά δεν του προκαλούσαν βλάβη!
Κάποιες άλλες συμπεριφορές είναι αβλαβείς μεν αλλά τόσο «ενοχλητικές» ώστε να απαγορεύονται στις περισσότερες έννομες τάξεις. Το πλέον σύνηθες παράδειγμα είναι αυτό του «φρόνιμου καταπατητή»: ο Α φεύγει για διακοπές και ο Β βρίσκει τον τρόπο να μπει στο σπίτι και να ζήσει σε αυτό χωρίς να κάνει την παραμικρή ζημιά. Ο Mill έχει ήδη μιλήσει για ασφάλεια βέβαια, αλλά για να αποφύγουμε την συζήτηση για το τι είναι «ασφάλεια» και τι «αίσθημα ασφάλειας» (αυτό, δηλαδή, που δε θα νιώθει ο Α αν μάθει ότι ο Β μπήκε στο σπίτι του), ας υποθέσουμε ότι ο Α δεν μαθαίνει ποτέ τι έκανε ο Β –για όποιον ενδιαφέρεται την προαναφερθείσα διαφορά εξηγεί ο Ripstein στον Bird στο “Legal Moralism and the Harm Principle: A Rejoinder” στο Philosophy and Public Affairs 35, no2. Δε θα πρέπει να σταματήσει ο γείτονας Γ τον Β από το να μπει στο σπίτι του Α; Δεν πρόκειται εδώ για μία συμπεριφορά εντελώς αβλαβή; Η αρχή της βλάβης μοιάζει να αδυνατεί –και εδώ- να προσφέρει μία ικανοποιητική απάντηση.
Τα παραπάνω παραδείγματα καταδεικνύουν αυτό που υπαινίχθηκα από την αρχή: η αρχή της βλάβης είναι μία καλή βάση, μία καλή αφετηρία για μία ολοκληρωμένη θεώρηση του μείζονος ζητήματος των θεμιτών περιορισμών της προσωπικής αυτονομίας. Είναι, όμως, ταυτόχρονα μία θέση που, ως έχει στο On Liberty, αδυνατεί να προσφέρει τις απαντήσεις που απαιτούν βασικές μας διαισθήσεις για συμπεριφορές που δεν μπορούν να θεωρηθούν εν στενή εννοία βλαπτικές. Αυτή η πρώτη δεσμίδα ερωτημάτων και ενστάσεων είναι, νομίζω, μία καλή αρχή για μία περισσότερο διεισδυτική συζήτηση που θα ακολουθήσει και θα αφορά -μεταξύ άλλων- και τις προσπάθειας ερμηνείας της αρχής που ξεφεύγουν από τη Millian παράδοση.
ωραια πραματα. μερικες σημειωσεις:
αν καποιος μας πυροβολει ακομα και αν δεν μας πετυχει ισχυριζομαι οτι προκαλει βλαβη. Ανεβαινει η αδρεναλινη μας, εχουμε συνεχες αγχος κτλ Ολα αυτα προκαλουν προωρο θανατο. Αρα δεν χρειαζεται η συζητηση περι ασφαλειας κτλ
Για τις σωρευτικες βλαβες επισης ισχυει το ιδιο, καλυπτονται απο τον στοχαστικο (=πιθανοτικο) ορισμο της βλαβης. Καποιος που ρυπαινει, θα ειναι με καποια πιθανοτητα αυτος που τελικα φερνει την ρυπανση πανω απο το κρισιμο οριο, αρα προκαλει βλαβη.
Εγω εδω ειχα μια αλλη θεωρια βεβαια που δεν ειμαι σιγουρος πως ενσωματωνεται στο πλαισιο που περιγραφεις.
Μια πραξη πρεπει να κρινεται οχι απο τα αποτελεσματα της, αλλα απο τα αποτελεσματα που θα ειχαμε αν ολοι οι ανθρωποι στην ιδια θεση επελεγαν την ιδια πραξη. Ετσι το να ριξεις ενα σκουπιδι δεν βλαπτει κατακαθολου, αλλα αν ριχναν ολοι οι πολιτες ενα σκουπιδι στο ιδιο μερος τοτε θα ειχαμε μια χωματερη. Εργο, η πραξη πρεπει να θεωρειται ανεπιθυμητη (και ισως βλαβερη).
Θεωρω αυτον τον ορισμο αναγκαιο γιατι αποφευγει πολλα προβλημα του Ελληναρα που θεωρει οτι ειναι ο πιο εξυπνος στον κοσμο. Παραδειγμα: προσπερασμα εκει που απαγορευεται αλλα υπαρχει χωρος για συνολικα τρια αυτοκινητα στο οδοστρωμα, οπως στην Κορινθου Πατρων. Σου λεει ο Ελληναρας, εχω χωρο και προσπερναω, τι θες τωρα?
Ε αν υπαρχει καποιος αλλος το ιδιο εξυπνακιας απο την αλλη πλευρα δεν υπαρχει αρκετος χωρος και εχουμε δυστυχημα.
Πρώτον, πρόωρο θάνατο επιφέρει και η κακή διατροφή – να διώκεται ποινικά η μάνα που ταϊζει έτοιμες κρέμες με συντηρητικά και, στην συνέχεια, χάμπουργκερ το παιδί της; Πολύ ευρύς μου μοιάζει εδώ ο ορισμός της βλάβης που υιοθετείς και νομίζω ότι θα έχεις προβλήματα. Προβλήματα που διαφαίνονται αμέσως μετά: κάποιος που αγοράζει αυτοκίνητο θα είναι με κάποια πιθανότητα αυτός που θα προκαλέσει ατύχημα.
Η θεωρία σου δεν είναι αδιάφορη, αλλά ως έχει μπορεί να περιλάβει και εντελώς αβλαβείς συμπεριφορές: αν εγώ είμαι χοντρός, δεν βλάπτω κανέναν – αν, όμως, όλοι είναι χοντροί τότε έχουμε ένα έθνος που δεν μπορεί να έχει αστυνομικούς, πυροσβέστες, πιλότους μαχητικών, καταδρομείς, διασώστες, ναυαγοσώστες, μεταφορείς κοκ και άρα θα υφιστάμεθα όλοι μία βλάβη. Ακόμα, αν δώσω ένα ευρώ σε έναν οκνηρό ζητιάνο δεν κάνω κακό σε κανέναν (εκτός από τον ίδιο, ενδεχομένως, που όμως το επιλέγει, οπότε μπαίνουμε σε άλλη συζήτηση). Αν, όμως, δώσουν όλοι (!) ο ζητιάνος θα γίνει δισεκατομμυριούχος και πάρα πολλοί θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του με καταστροφικές συνέπειες για τον καθένα από εμάς προσωπικά. Σκέψου 10 ανθρώπους σε ένα ασανσέρ: αν επιδοθεί ένας στο ευγενές σπορ του πέρδεσθαι, είναι μικρό το κακό – αν το κάνουν όλοι, θα έχουμε λιποθυμίες! Αν λυθεί αυτό το πρόβλημα, θα με θέλξει πολύ περισσότερο η θεωρία σου.
για να ξεπερασουμε το ιατρικο θεμα αν τα χαμπουργκερ σε μικρες ποσοτητες κανουν κακο, ας μιλησουμε για μανα που δινει κατι με μηδενικη διατροφικη αξια αλλα σιγουρη βλαβη αν καταναλωνεται μακροχρονα, ας πουμε αρσενικο (δηλητηριο). Ναι προφανως νομιζω οτι εχει ευθυνες η μανα που δινει κατι τετοιο, το θεμα ειναι ποσο μεγαλες. Η ευθυνη πρεπει να ειναι προφανως αναλογη της πραγματικης βλαβης.
Παρεπιμπτοντως προσωπικα νομιζω οτι και οι μαναδες που δινουν λιπαρα αχρηστα φαγητα στα παιδια τους θα επρεπε να πληροφορουνται συστηματικα απο το κρατος οτι ετσι εκτρεφουν βοδια και οχι παιδια.
οχι, ατυχημα προκαλεις με καποιοα πιθανοτητα οταν οδηγας και αναλογα τον βαθμο της προσοχης σου. Ολα αυτα ειναι νομιζω δεκτα ως “μερικη βλαβη”, μαλιστα υπαρχουν πολλοι περιορισμοι της ελευθεριας μας βασισμενοι σε αυτην την ιδεα (ζωνες ασφαλειας, αυστηρος ΚΟΚ κτλ).
ειναι πιο απλο, αν εγω ειμαι τεμπελης δεν τρεχει τιποτα, αν ειμαστε ολοι χρεοκοπει το κρατος. Δεν νομιζω οτι μπορει να αποδοθει ομως ευθυνη για κατι τετοιο, γιατι δεν υπαρχει καμμια αμεση βλαβη απο την πραξη μου ουτε στο ελαχιστο. Επειδη διαλεγω να μην γινω καρδιοχειρουργος ενω εχω ταλεντο, δεν μπορει κανεις να πει οτι τον εβλαψα!
μα νομιζω οτι οντως φερνεις μια απειροελαχιστη εμμεση βλαβη οταν δινεις ενα ευρω σε εναν ζητιανο (αν ξεχασουμε βεβαια το οφελος του ιδιου του ζητιανου, που μαλλον οφελειται με ενα ευρουλακι). Παρομοιως οταν δινεις επιδομα ανεργιας (κανεις την ανεργια πιο επιθυμητη).
Μια ερωτηση μου εμενα ειναι ποια ειναι η διαφορα αμεσης και εμμεσης βλαβης και δεν εχω αμεση απαντηση.
Αν το ξεπερασουμε αυτο, η απαντηση μου στην κριτικη σου ειναι οτι η θεωρια βρισκει κατακριτεες τις συμπεριφορες που αν τις υιοθετουσαμε ολοι, θα προκαλουσαν μεγαλη βλαβη. Αλλα δεν αποδιδει ολη αυτην την μεγαλη βλαβη σε ενα ατομο, μονο το ποσοστο που θα του αναλογουσε αν ολοι υιοθετουσαμε την συμπεριφορα.
Στο παραδειγμα με τον Ελληναρα: Οταν προσπερναει παρανομα και τρακαρει με εναν αλλο που επισης προσπερνα παρανομα φερει το 50% της ευθυνης για το ατυχημα σωστα? Ε λοιπον αν προσπερασει παρανομα, ακομα και δεν υπαρχει καποιος απο το αλλο ρευμα που κανει την ιδια καφριλα, φερει ευθυνη ωσαν να ειχε προκαλεσει μισο ατυχημα!
Πως σου φαινεται αυτο?
ΥΓ κατα τα αλλα εφιστω την προσοχη οτι διαφορετικη αλλα εξισου ενδιαφερουσα συζητηση γινεται και στο Συνιστολογιο πανω στο κειμενο.
ένα σχόλιο όσον αφορά την μάνα που ταΐζει junk στο παιδί της: πιστεύω ότι η υιοθέτηση της αρχής της βλάβης δεν φτάνει για να πάει κανείς από την θέση ότι το junk food είναι επιβλαβές στο ότι πρέπει να τιμωρούμε την μάνα για αυτό που κάνει στο παιδί της. Το αν θα τιμωρήσεις ή όχι είναι πιο πολύπλοκο από το εάν κάτι είναι έγκλημα ή όχι. Η αρχή της βλάβης είναι απλή και απόλυτη θα έλεγα: η μάνα δεν πρέπει να ταΐζει junk food στο παιδί της και εάν γνωρίζει ότι το junk food είναι επιβλαβές στο παιδί της σαφώς ευθύνεται για τις βλάβες που θα υποστεί το παιδί. Αυτή η ηθική διαπίστωση είναι μεν προϋπόθεση για να δικαιολογηθεί ο περιορισμός των δικαιωμάτων της μητέρας, για παράδειγμα μέσω κάποιας τιμωρίας, αλλά δεν είναι ικανή προϋπόθεση. Ένας νόμος πρέπει εκτός από το να διορθώνει μια αδικία πρέπει να είναι και εφαρμόσιμος και χωρίς υπερβολικά αρνητικές παρενέργειες.
Γι’αυτό τον λόγο, πιστεύω ότι ούτε ο γονιός που ταΐζει junk το παιδί του, ούτε ο γονιός που αμελεί να πάει το παιδί του σχολίο, πρέπει να εξαναγκάζεται από το κράτος να το κάνει (pdf).
“Γι’αυτό τον λόγο, πιστεύω ότι ούτε ο γονιός που ταΐζει junk το παιδί του, ούτε ο γονιός που αμελεί να πάει το παιδί του σχολίο, πρέπει να εξαναγκάζεται από το κράτος να το κάνει (pdf).”
Υπάρχουν κάποια σημεία στην πρώτη σου παράγραφο, τα οποία ίσως έχουν βάση, αλλά με το παραπάνω σχόλιο -όπως είναι γενικά διατυπωμένο- διαφωνώ κάθετα.
Εάν σεβόμαστε την ατομική ελευθερία, πρέπει να είμαστε συνεπείς και να αναγνωρίζουμε ότι και τα παιδιά είναι ξεχωριστά άτομα, με δικαιώματα τα οποία πρέπει να γίνονται εξίσου σεβαστά και να τυγχάνουν της ίδιας προστασίας όπως και των ενηλίκων. Το παιδί δεν είναι ιδιοκτησία των γονέων του, όπως κανένας άνθρωπος δεν είναι ιδιοκτησία άλλου. Οι γονείς έχουν απλώς το δικαίωμα και την υποχρέωση να το προστατεύουν όσο εκείνο δεν μπορεί να αποφασίζει για τον εαυτό του και να του εξασφαλίζει μια καλή ζωή και επομένως έχουν δικαίωμα και υποχρέωση να λαμβάνουν αποφάσεις για εκείνο και να του παρέχουν όλα τα δυνατά εφόδια για να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί σε ενήλικο άτομο.
Είναι δηλαδή κάποιου είδους “προσωρινή διαχείριση” της ζωής ενός ατόμου, το οποίο όμως παραμένει ξεχωριστό και δεν αποτελεί ιδιοκτησία των “διαχειριστών” του, και άρα τα δικαιώματά του πρέπει να γίνονται σεβαστά από εκείνους και η “διαχείριση” να γίνεται όσο το δυνατόν καλύτερα με βάση τα συμφέροντα του ανηλίκου.
Όταν όμως ο γονέας παίρνει αποφάσεις καταστροφικές για το παιδί, όπως π.χ. το υποσιτίζει (γιατί υποσιτισμός είναι και η συνεχής διατροφή με junk food) ή δεν το στέλνει σχολείο, αποφάσεις οι οποίες είναι κρίσιμες για την εξέλιξη της ζωής του και δεν αφορούν ασήμαντα ζητήματα όπως π.χ. το κούρεμά του ή το που θα πάει διακοπές, τότε πρέπει κάποιος να μπορεί να εγγυηθεί και προστατεύσει τα συμφέροντα του παιδιού, αυτού του ξεχωριστού ατόμου (το επαναλαμβάνω γιατί μιλάμε συνέχεια για την αυτονομία του γονιού απέναντι στο κράτος αλλά όχι για την αυτονομία του παιδιού απέναντι σ’εκείνον που έτυχε να είναι ο γονέας του) από την “διαχείριση” του γονέα, ο οποίος βλάπτει σε κρίσιμο σημείο τα συμφέροντά του.
Έτσι λοιπόν, ο αρμόδιος για να εγγυηθεί τα συμφέροντα του παιδιού είναι το κράτος μέσω του νόμου. Το κράτος είναι αυτό που θα επέμβει για να σώσει έναν άνθρωπο που πέφτει θύμα κακοποίησης από κάποιον άλλον, το κράτος είναι αυτό που θα σώσει ένα παιδί από τα χέρια των γονέων που το κακοποιούν και το κράτος είναι αυτό που θα επιβάλει στους γονείς να εφαρμόζουν ένα μίνιμουμ σωστής διαχείρισης των συμφερόντων των παιδιών τους. Και ζητήματα τόσο σημαντικά όσο η υγεία και η εκπαίδευση ανήκουν σίγουρα σ’αυτό το μίνιμουμ. Γιατί αν ο γονέας μου έχει αποφασίσει να μη με στείλει ποτέ σχολείο γιατί το μόνο που χρειάζεται να ξέρω είναι να μαγειρεύω στον άντρα μου ή γιατί με χρειάζεται να βόσκουμε τα πρόβατα (φαινόμενο συχνό σε επαρχιακές περιοχές), τότε χρειάζομαι την προστασία κάποιου εγγυητή των συμφερόντων μου, ο οποίος θα επαγρυπνά για να επιβλέπει τη διαχείρισή τους από τους γονείς μου. Οι γονείς δεν μπορούν να έχουν λευκή επιταγή για τη διαχείριση του μέλλοντος άλλων ανθρώπων ούτε μπορούν να ενεργουν ασύδοτοι και τα παιδιά τους να μένουν απροστάτευτα.
Μια ίσως ενδιαφέρουσα απάντηση στα παραπάνω σχόλια από τον David Friedman.
Why Punish Attempts?
“For a less obvious example of the ex post/ex ante distinction, consider the puzzle of why we punish attempted murder. I shoot at you and the bullet goes into a tree instead. Judged ex post, based on the damage done, there should be no punishment: both you and the tree are fine.
The explanation is that punishment for attempted murder is, like a speeding ticket, an ex ante punishment, a way of preventing undesirable outcomes by punishing behavior that increases their probability. Driving fast makes it more likely that you will run into someone. Shooting at people makes it more likely that you will hit them. The odd thing about punishment for attempted murder is that the ex ante behavior is discovered only after we know that it did not actually produce the undesirable outcome this time. A different way of putting it is that our legal system imposes an ex ante punishment for trying to kill people plus an additional ex post punishment for succeeding.”
…καθώς και το πολύ ενδιαφέρον ‘Impossibility, Subjective Probability, and Punishment for Attempts’ που αναφέρεται στο ερώτημα αν θα έπρεπε να τιμωρούνται οι απόπειρες εγκλημάτων που έχουν μηδενική πιθανότητα επιτυχίας.
Ενδιαφεροντα πραγματα. Λοιπον συμφωνω καταρχας σιγουρα οτι η μανα που εν γνωσει της ταϊζει συντηρητικα το παιδι της προκαλει βλαβη και εχει ευθυνη.
Δεν ξερω αν συμφωνω ομως με την καταστολη. Θεωρω οτι μια μανα που ταϊζει το παιδι της σκουπιδια δρα απο ελλειψη πληροφορησης οχι απο αδιαφορια ή κακια (μια μανα εχει περιπου 50% ταυτιση γονιδιων με το παιδι της, εχει πολυ μεγαλη γενετικη πιεση να το προσεχει).
Πρεπει λοιπον να ειναι πολυ ακραια η περιπτωση κακης μανας για να επεμβει το κρατος κατασταλτικα γιατι κινδυνευουμε να περιορισουμε την ελευθερια των γονιων να μεγαλωνουν τα παιδια τους οπως οι ιδιοι θεωρουν οτι ειναι καλο και ετσι να επιβαλουμε μια ασφυκτικη ομοιομορφια (το να μεγαλωνουν φυτοφαγα παιδια ειναι καλο ας πουμε?).
Τα κειμενα του Φριντμαν ειναι ωραια Γιωργο, συμφωνω μαζι τους βεβαια (να ειναι συμπτωση αραγε?). Αντε να δουμε τι εχει να πει πανω σε αυτα ο κ.Καλλιρης…
Όντως πολύ ωραία τα κειμενάκια. Προσωπικώς είμαι κατά της τιμώρησης της απρόσφορης απόπειρας, αφού δεν δημιουργεί και δεν επιτείνει καν κάποιον κίνδυνο, παρά μόνο το φαινόμενο του κινδύνου. Τα πρακτικά συμπεράσματα είναι κάπως δύσπεπτα βέβαια και υποψιάζομαι ότι ο Καλλιράνθρωπος θα επιδοθή πάλι σε κάποια δογματική ταχυδακτυλουργία. :-)
Σωτήρη,
Δώσε μου λίγο χρόνο να το σκεφτώ το σχήμα σου γιατί έχει μέλλον, νομίζω, υπό προϋποθέσεις.
Κουκ,
Η Space τα είπε καλά σε ό,τι αφορά τα ειδικά θέματα που έθιξες και με κάλυψε. Από την άλλη συμφωνώ με αυτό:
Είναι, εδώ που τα λέμε, κάτι παραπάνω από αυτονόητο ότι έχεις δίκιο. Αλλά η απόρριψη του fiat justitia et pereat mundus (που θα έλεγε και ο Φερδινάνδος) δε φτάνει μέχρι τον άκρατο ωφελιμισμό. Δες αυτό το παράδειγμα: στην κοινωνία ενός απομακρυσμένου χωριού ένας παληκαράς λατρεύεται σαν θεός – ας πούμε επειδή οι χωρικοί φοβούνται ληστρικές επιδρομές. Ο εν λόγω τύπος, λοιπόν, κάθε πρωί περνά από το μπακάλικο του χωριού, παίρνει τα τρόφιμα που χρειάζεται χωρίς να πληρώσει και ρίχνει και ένα βρισίδι στον μπακάλη. Αν τιμωρηθεί ο θρασύς αυτός κύριος, όμως, όλο το χωριό θα ξεσηκωθεί, θα σημειωθούν ταραχές, θα λυντσαριστούν ο μπακάλης και οι υποστηρικτές του και υπάρχει και μία πιθανότητα να κινδυνεύσει το χωριό αν επιτεθούν ληστές. Και όλα αυτά για λίγα τρόφιμα και 2-3 ύβρεις. Το λογικό θα ήταν να αποφύγουμε την τιμώρηση αυτού του αδιαμφισβήτητου εγκλήματος. Ηθικά, όμως, θα ήταν απράδεκτο και εγώ δε θα ήμουν έτοιμος να το δεχθώ. Εγκληματοπροληπτική πολιτική και ωφελιμισμός, λοιπόν, μέχρι ενός ορίου.
Η συνέχεια σε άλλο ποστ για να μην προκύψει “χαλί”.
Γ. Σαρηγιαννίδη,
Τα κείμενα που παραθέτεις τα διάβασα διαγωνίως λόγω έλλειψης χρόνου αλλά το βασικό επιχείρημα που παραθέτεις νομίζω το κατάλαβα (διόρθωσέ με όπου κάνω λάθος). Το παράδειγμα που καταδεικνύει ότι η προσέγγιση του Φρίντμαν αφήνει εκτός συμπεριφορές που θα πρέπει αναμφισβήτητα να απαγορέυονται και να τιμωρούνται είναι αυτό – και ταυτόχρονα συνιστά απάντηση και στο Θανάση για τα περί απρόσφορης απόπειρας (αντιγράφω από απάντησή μου εδώ
).
Ο Α πυροβολεί τον Β, με σκοπό να τον σκοτώσει, με ένα όπλο που ο πρώτος νομίζει γεμάτο αλλά ο δεύτερος γνωρίζει καλά πως είναι άδειο. Οι δυό τους μένουν σε ένα έρημο σπίτι και το συμβάν μένει μεταξύ τους ενώ ο Α είναι ανάπηρος και αδυνατεί να αυτοεξυπηρετηθεί – πολλώ δε μάλλον να αγοράσει σφαίρες ή όπλο. Δεν υπάρχει βλάβη, ουσιαστική απειλή ή διακινδύνευση, ούτε καν πιθανότητα επανάληψης της απόπειρας (για να ικανοποιηθεί και ο Friedman). Η μη τιμώρηση της απρόσφορης αυτής απόπειρας (εδώ απαντώ και στο Θανάση) μου είναι ηθικά εξαιρετικά δυσάρεστη διότι πιστεύω ότι οι άδικες επιθέσεις πρέπει να αποδοκιμάζονται ως εκφράσεις ακραία αντικοινωνικής και ανήθικης (υπό αμιγώς φιλελεύθερη έννοια μάλιστα) συμπεριφοράς που συμβάλει, μεταξύ άλλων και στη διαμόρφωση μιάς εξαιρετικά δυσάρεστης ηθικής οικολογίας. Όποιος συμφωνεί με το ατιμώρητο μίας τέτοιας απόπειρας αναλαμβάνει, κατά τη γνώμη μου, το βάρος μίας συνεπούς μεν προς την αρχής της βλάβης, εξαιρετικά προβληματικής δε ηθικά θέσης.
Ελπίζω να έχουμε ξεκαθαρίσει ότι την μεγαλύτερη ευθύνη στην κακή σίτηση ή εκπαίδευση του παιδιού την έχει ο γονιός, δεν το αμφισβητεί κανείς αυτό. Και εφόσον το παιδί μεγαλώσει και αποτελέσει ενήλικο άτομο κανείς δεν μπορεί να του αρνηθεί την απόδωση δικαιοσύνης. Όμως το παρακάτω που είπε η Space δεν ισχύει:
Το ότι ο γονέας δεν έχει το αλάθητο (που συμφωνώ ότι δεν το έχει) δεν σημαίνει ότι το έχει και το κράτος ή ο νόμος. Θεωρώντας ότι υπάρχουν κάποια �αντικειμενικά συμφέροντα�, βάση των οποίων μπορεί να κτιστεί ένας κοινωνικός ωφελιμισμός, για τα οποία να είναι αυτονόητο πως για κάθε ανήλικο άτομο το να εξυπηρετούνται είναι καλύτερο από το να μην εξυπηρετούνται, είναι αμφίβολο ότι το κράτος μπορεί να εγγυηθεί κάτι τέτοιο χωρίς να προκαλέσει άλλες ίσως σημαντικότερες βλάβες στα συμφέροντα του ανήλικου, είτε είναι από τα �αντικειμενικά� είτε από τα υποκειμενικά συμφέροντα. Εάν πιστεύουμε ότι υπάρχει κάποιος που μπορεί να εγγυηθεί και να προστατεύσει τα συμφέροντα του παιδιού καλύτερα από τον γονέα τότε ας του δώσουμε την κηδεμονία του παιδιού και ας απαλλάξουμε τον γονιό εντελώς.
Θέλω να πω με λίγα λόγια ότι δεν είναι αυτονόητο, και θέλει δικαιολόγηση, ότι το κράτος μπορεί να κάνει το οτιδήποτε για να επιβάλλει τη δικαιοσύνη. Υπάρχει ένα όριο, το οποίο είτε αναγνωρίζεται στον νόμο (π.χ. θέλεις ένταλμα για να ερευνήσεις το σπίτι ενός υπόπτου) είτε όχι, προκύπτουν από τα βασικά δικαιώματα του καθένα και, όπου αυτά συγκρούονται, από τον δέοντα ωφελιμισμό.
Τα περί ατιμωρισίας και ηθικής οικολογίας δεν τα καταλαβαίνω: είτε μιλάτε με ωφελιμιστικά κριτήρια, εάν π.χ. διαμορφώνεται με μια τιμωρία το �κατάλληλο� κοινωνικό περιβάλλον, οπότε συμφωνώ μαζί σας είτε δέχεστε ότι μπορεί κανείς να σφάξει έναν ολόκληρο λαό για να φτάσει να συλλάβει έναν κλέφτη ποδηλάτων, το οποίο δεν το δέχομαι με τίποτα (ούτε και αν καταφύγεται στο πέπλο της άγνοιας).
Εγώ, Κουκ, να σου υπενθυμίσω, απλώς, ότι δεν υποστηρίζω τον ωφελιμισμό και λέω ότι είναι ανεπαρκής – όπως και η αρχή της βλάβης. Για τα υπόλοιπα θα σου τα πει η space, φαντάζομαι, αλλά μία επισήμανση θα την κάνω κι εγώ: η παρέμβαση του κράτους είναι απαραίτητη στο πλαίσιο της διαφύλαξης μερικών βασικών δικαιωμάτων του παιδιού η αδιαφορία επί των οποίων μπορεί να το καταδικάσει σε μία ανεπιθύμητη γι’ αυτό ζωή – πέρα από τις σωματικές και ψυχικές βλάβες για τις οποίες όλοι προφανώς συμφωνούμε. Αν, όμως, ένα παιδί δεν πάει στο δημοτικό καταδικάζεται σε μία δραστική μείωση των επιλογών ζωής του για την οποία αποκλειστικός υπεύθυνος είναι οι αμελείς, αδιάφοροι ή αδαείς γονείς του. Η δε αδυναμία του παιδιού να αντιδράσει αυξάνει τις ευθύνες ημών των υπολοίπων -και φυσικά του κράτους- απέναντί του.
Επειδή βλέπω ότι οι δήθεν μέχρι θανάτου υπερασπιστές της αρχής της βλάβης έχουν σιωπήσει ηττοπαθώς και επειδή δεν είναι απολύτως αληθές το ότι δεν έχω λυσσάρι, σας παρουσιάζω την αρκετά ενδιαφέρουσα πρώταση του Joel για τον περιορισμό της ελευθερίας όσων μολύνουν (πχ με την επιβολή συγκεκριμένης τεχνολογίας στα αυτοκίνητα, τα διόδια, τα πρόστιμα κλπ) και την ταυτόχρονη διάσωση της αρχής. Εδώ, λοιπόν, όπως υποστηρίζει, έχουμε μία απειλή βλάβης ενός ζωτικού δημόσιου συμφέροντος – και άρα, τη βάση για να εφαρμόσουμε την αρχή της βλάβης. Ο μόνος τρόπος για να μην τιμωρήσουμε κάποιον για μία βλάβη που δεν προκαλεί είναι ο εξής: υπολογίζουμε το κατώφλι πάνω από το οποίο ο ατμοσφαιρικός αέρας λχ βλάπτεται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων και στην συνέχεια υπολογίζουμε ποιο είναι αυτό το κατώφλι για τον καθένα από εμάς. Όταν, λοιπόν, μολύνουμε περισσότερο από όσο μας αναλογεί για να μην κινδυνεύει το περιβάλλον, δικαίως περιορίζεται η ελευθερία μας.
Αν αυτή η πρόταση αφορά μόνο την ατμοσφαιρική ρύπανση από τα αυτοκίνητα ή τους καυστήρες, θα της αναγνωρίσω, παρά τις πολλές επιφυλάξεις μου που σίγουρα θα κουράσουν οπότε τις εγκαταλείπω, την επιτυχία της. Ως γενική αρχή, όμως, για όλες τις σωρευτικές βλάβες, δεν μπορεί να σώσει την αρχή της βλάβης – και να γιατί: στις περιπτώσεις που προανέφερα, είναι βέβαιο ότι η βλάβη τελικά θα επέλθει, καθώς αποκλείεται οι άνθρωποι να πάψουν να οδηγούν ή να ανάβουν το καλοριφέρ – άρα, το πρώτο κατώφλι θα το περάσουμε και όλοι θα έχουμε συμβάλει σε αυτό αν έχουμε περάσει το δικό μας κατώφλι. Φανταστείτε, όμως, έναν άνθρωπο που πετάει πέτρες στο ποτάμι, που πατάει το γρασίδι ή που κόβει ένα δέντρο σε ένα πυκνό δάσος. Είναι κάθε άλλο παρά βέβαιο ότι θα πετάξουν κι άλλοι τόσες πέτρες όσες χρειάζονται για να ξεχειλίσει το ποτάμι ή ότι θα πατήσουν το γρασίδι τόσοι όσοι χρειάζονται για να το καταστρέψουν ή ότι κάτι αντίστοιχο θα συμβεί με τα δέντρα. Αν μπει μία δεύτερη ρήτρα εδώ –ότι δηλαδή θα πρέπει να επέλθει η βλάβη τελικά για να τιμωρηθεί όποιος συνέβαλε σε αυτήν- το φιλοσοφικό κομμάτι σώζεται. Το νομοθετικό κομμάτι, όμως, όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, δεν σώζεται με τίποτα…
Εννοείται, ότι όλες οι άλλες ενστάσεις μου δεν παλεύονται ούτε στο λυσσάρι που έχω κρυμμένο στο ντουλάπι μου …