Φιλοσοφια

Στο γύρισμα του προηγούμενου αιώνα ο Ιούλιος Βερν έγραψε ένα ακόμη μυθιστόρημά του: La Chasse au météore.

Στο βιβλίο αυτό δύο ερασιτέχνες αστρονόμοι ανακαλύπτουν ένα καινούργιο μετεωρίτη να πλησιάζη την Γη. Αποκαλύπτεται μάλιστα ότι ο μετεωρίτης είναι ολόχρυσος. Η φαντασία των πτωχών Γήινων εξάπτεται, όταν μάλιστα ένας ημίτρελος επιστήμονας με το αξιομνημόνευτο όνομα Ζεφυρίνος Ξιρδάλης επιτυγχάνει να εξαναγκάση τον αερόλιθο σε αναγκαστική προσγείωση. 5 με 6 δισεκατομμύρια φράγκα σε καθαρό χρυσό.

Οπότε, το προφανές ερώτημα είναι: σε ποιον ανήκει ο χρυσός;

Read moreΗ διανεμητική δικαιοσύνη παρ’ Ιουλίω Βερν

Μου φάνηκε ιδιαίτερα δύσκολο να βρω μια μη περιφραστική μετάφραση της λατινικής ρήσης ad hoc στα νέα ελληνικά. Ad hoc σημαίνει «γι’αυτόν το σκοπό». Λέμε, φερ’ειπείν, μια ad hoc επιτροπή ή μια ad hoc λύση, εννοώντας την ίδρυση, διατήρηση και χρήση μιας ομάδας ή μιας μεθόδου για ένα συγκεκριμένο σκοπό, αποκλειστικά για όσο υπάρχει η ανάγκη.

Την ιδέα πως λύσεις ad hoc θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ευρεία κλίμακα δεν την είχα εγώ, φυσικά, είναι αρκετά παλιότερη. Ξεκινά τη δεκαετία του ’70 όταν ο Alvin Toffler (αμερικανός συγγραφέας και φουτουριστής, τέως associate editor του γνωστού επιχειρηματικού περιοδικού Fortune) πίστεψε πως η υιοθέτηση ad hoc εφαρμογών στα περισσότερα προβλήματα διαχείρισης- εταιρικά ή κρατικά- θα μπορούσε να είναι η λύση της καλπάζουσας γραφειοκρατίας του ταλάνιζε την οικονομία των ΗΠΑ εκείνη την εποχή.

Με άλλα λόγια η σκοποκρατία (adhocracy) θα ερχόταν να γίνει το αντίπαλο δέος της γραφειοκρατίας (bureaucracy). Σύμφωνα με έναν πιο συγκεκριμένο ορισμό που δίνει ο Robert H. Waterman Jr η σκοποκρατία διακατέχει «κάθε μορφής οργανισμό που κόβει τις κλασικές γραφειοκρατικές διαδικασίες για να συλλάβει ευκαιρίες, να λύσει προβλήματα, ή [απλά] για να έχει αποτελέσματα».

Read moreΣκοποκρατία (Adhocracy)

Με την παρούσα ανάρτηση εγκαινιάζεται μία σειρά κειμένων με αντικείμενο τον φιλελευθερισμό, τις βασικές αρχές του και τις συνηθέστερες παρεξηγήσεις γύρω από αυτόν. Πριν μπούμε στην ουσία, ας μου επιτραπούν μερικές διευκρινήσεις. Όπως θα παρατήρησαν όσοι είχαν την μνημειώδη υπομονή να ακούσουν την συζήτηση που είχαμε με το Νικόλα του Θεωρείν και τον Σωτήρη, είμαι της άποψης ότι η θρησκευτική ευλάβεια με την οποία πολλοί φιλελεύθεροι (άνθρωποι σαν εμάς , κυρίως, και όχι πολιτικοί φιλόσοφοι) ακολουθούν κάποιες φιλελεύθερες αρχές κάνουν κακό στον ίδιο το φιλελευθερισμό ως πολιτικό ρεύμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταλήγουμε πάντα σε «ερμαφρόδιτες» λύσεις, αλλά έχω την εντύπωση ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όσο «απλά» παρουσιάζονται από πολλούς φιλελεύθερους – κάτι σύνηθες και στο ελληνόφωνο διαδίκτυο. Από την άλλη, μένω πιστός στην προσπάθεια μου να συζητούμε χαλαρά χωρίς ταυτόχρονα να προσεγγίζουμε δύσκολες έννοιες εντελώς επιδερμικά. Με αυτά κατά νου, προχωρώ στο κυρίως μέρος.

Η αρχή της βλάβης αποδίδεται κατά απαράβατο κανόνα στον John Stuart Mill. Πρόκειται για την περίφημη φράση από το On Liberty όπου ο Mill υποστηρίζει ότι η ελευθερία των ανθρώπων πρέπει να περιορίζεται μόνο όταν με τις υπό κρίση πράξεις του βλάπτουν άλλους – αντίθετα, το καλό του ίδιου του εαυτού μας ή της κοινωνίας γενικότερα δεν αρκεί. Ο Mill χρησιμοποιεί συχνά τη λέξη “liberty” (πολιτική ελευθερία) αλλά στην πραγματικότητα, νομίζω, μιλάει για προσωπική αυτονομία. Το πλαίσιο του είναι ωφελιμιστικό: θα είναι καλύτερα για όλους αν εφαρμόζεται η αρχή της βλάβης (οι λόγοι που προβάλλονται στο On Liberty θα συζητηθούν αλλού) καθώς και αν, γενικά, περιορίζεται η εξουσία του κράτους και των μηχανισμών του πάνω στο άτομο. Ο σύγχρονος εκφραστής της θεωρίας του Mill είναι ο Joel Feinberg, ο οποίος στο τετράτομο έργο του “The Moral Limits of the Criminal Law” προσφέρει μία εξαιρετικά εκλεπτυσμένη εκδοχή της αρχής της βλάβης, προσπαθώντας ταυτόχρονα να απαντήσει και σε πολλές από τις ήδη γνωστές αλλά και σε κάποιες από τις αναμενόμενες ενστάσεις κατά της ανάλυσής του. Είναι το δίδυμο Mill – Feinberg και η αρχή της βλάβης όπως προέκυψε στο έργο του πρώτου και διαμορφώθηκε στο έργο του δεύτερου που με απασχολούν εδώ.

Read moreΑσκήσεις φιλελευθερισμού Ι: η αρχή της βλάβης και μερικές τρικλοποδιές στον Mill.

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1600, κατά τη δύση του δεκάτου έκτου αιώνα, στην πλατεία του Campo de’ Fiori στη Ρώμη καιγόταν ως αιρετικό ένα απ’τα πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής του. Ο πρώτος απ’τους “ελευθεροσκεπτόμενους” άνδρες.

Για τον Τζορντάνο Μπρούνο δεν υπάρχουν αληθινές και ψεύτικες θρησκείες, αλλά θρησκείες που είτε προωθούν την ειρήνη είτε την απειλούν, και αυτό γιατί η απόλυτη αξία πηγάζει απ’την ειρήνη που υποτίθεται πρέπει να είναι ο πραγματικός σκοπός της θρησκείας: μια ιδέα που βρίσκει σύμφωνους και αρκετούς πιστούς.

Ο Μπρούνο κάηκε στην πυρά ως αμετανόητος αιρετικός, αλλά στις μέρες μας παίρνει την εκδίκησή του. Η σθεναρή αντίστασή του σε κάθε μορφής φονταμενταλισμό είτε πρόκειται για το Ευαγγέλιο είτε οποιοδήποτε άλλο «ιερό βιβλίο» είναι πιο επίκαιρή από ποτέ.

Ο ίδιος πίστευε πως ο μόνος τρόπος να νικηθεί ο θρησκευτικός φανατισμός είναι με την υποταγή της θρησκείας στο ίδιο το κράτος. Μετά τον θάνατό του αυτό επιτεύχθηκε- ακόμα και με αρνητικές προεκτάσεις- σε διάφορες περιόδους: στη γαλλική επανάσταση, στον Kulturkampf του Bismarck, στον φασισμό-ναζισμό, και φυσικά στον κομμουνισμό: την πιο θρησκευτική μορφή αντι-θρησκείας που όμως είχε μέσα της ένα σωρό «δόγματα» και «κυνήγι αιρετικών»!

Καλώς ή κακώς, η πολιτική κινείται βάσει λογικών που δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο αγνές απ’αυτές της εκκλησίας. Ο ίδιος ο Μπρούνο το ένιωσε στο πετσί του καθότι η δικαιολογία της διαπόμπευσής του ήταν στην αρχή πολιτική, και έπειτα θρησκευτική. Είναι αλήθεια πως οι θρησκείες γεννάνε βία, αλλά η εναλλακτική λύση σ’αυτές δεν είναι πάντα η πολιτική που μπορεί να είναι το ίδιο ή ακόμα πιο βίαια.

Τι μπορεί να γίνει λοιπόν στη μετα-μοντέρνα εποχή μας;

Read moreGiordano Bruno: ο φιλόσοφος της θρησκευτικής ειρήνης