maikwl – αναΜορφωση – συνΙστολογιο

Σκέψεις για την Ελληνική Περεστρόικα: προς μια τυπολογία της δυναμικής των θεσμών μας

20/10/201119/10/2011 by maikwl

Με την ευκαιρία της δημοσιοποίησης αυτής της παρουσίασης από τον Στάθη Καλύβα, με τίτλο ‘Ελληνική Περεστρόικα’, ήρθε η ώρα να ανεβάσω και εγώ ένα ποστ που έχω στα drafts από το 2007 περίπου με minimal updates. Θα έμενε καταχωρημένο εις τον αιώνα τον άπαντα αν δεν είχα δει σήμερα την παρουσίαση του ΣΚ (και ίσως για καλό!). Εντζόι.

Οι αναλύσεις της ‘Κρίσης του 2008-;’ συνοδεύονται συχνά από μια γενικά σωστή κατά την γνώμη μου εστίαση στην θεσμική διάσταση των προβλήματων που αντιμετωπίζει η Ελληνική κοινωνία και οι συζητήσεις για την αναγκαία θεσμική μεταρρύθμιση έχουν αρχίσει να πυκνώνουν και πάλι. Το ερώτημα που ανακύπτει βέβαια είναι ποιοι θεσμοί χρήζουν αναμόρφωσης και πως μπορεί να επιτευχθεί μια μεταρύθμιση η οποία δεν θα είναι μόνο “κατ’ όνομα” μεταρρύθμιση.

Παλιότερα έγραφα πως θέτοντας ως στόχο την βελτίωση του επιπέδου ευημερίας στην Ελλάδα μπορεί κανείς να πέσει στην παγίδα της μονομερούς εστίασης στην μεταβολή μόνο των τυπικών μας θεσμών όπως οι νόμοι και το Σύνταγμα της χώρας. Άτυποι θεσμοί όπως οι νόρμες, τα πιστεύω μας, οι αξίες, οι παραδόσεις και οι καθημερινές συνήθειες μας επηρρεάζουν βαθιά την λειτουργία των τυπικών θεσμών και είναι αναγκαίο να τους δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση. Στη βάση των γεγονότων των 2 τελευταίων χρόνων – και από τις μέχρι σήμερα αναζητήσεις των αιτιών της κρίσης – μου δίνεται η εντύπωση πως δεν προβάλεται όσο θα έπρεπε το γεγονός πως οι τυπικοί μας θεσμοί δεν λειτουργούν in vacuo – λειτουργούν παράλλημα με τον ιδιαίτερο κοινωνικό ιστό που διαδρά μαζί τους μέσω της κουλτούρα, δίκτυα και κανόνες που συντελούν στην επιτυχία τους ή την αποτυχία τους. Πέρα από μερικές επεξηγήσεις της κρίσης στη χώρα μας, το γεγονός αυτό μπορεί πιο σημαντικά να οδηγήσει και σε προτάσεις για την έξοδο από το τέλμα που είναι καταδικασμένες να αποτύχουν… η σωστή διακυβέρνηση μιας χώρας δεν επιτυγχάνεται μόνο με την σύσταση σωστών τυπικών κανόνων – προϋποθέτει και διατηρεί (ή δημιουργεί) και τους άτυπους κανόνες που θα συνοδεύσουν τους τυπικούς.

Διλήμματα αρετής

21/01/201116/01/2011 by maikwl

Ο γνωστός μύθος, όπως περιγράφεται στα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντος, λέει πως την περίοδο που ο Ηρακλής ήταν έφηβος, αποφάσισε αν θέλει να ακολουθήσει τον δρόμο της Αρετής ή της Κακίας. Τον τρόπο με τον οποίο πήρε την συγκεκριμένη απόφαση περιγράφει ο Βάρναλης στην μετάφραση του Ξενοφώντα:

Λέγει δηλαδή για τον Ηρακλή όταν μετέβαινε από την παιδική ηλικία στην εφηβική, στην οποία πλέον οι νέοι αφού γίνονται αυτεξούσιοι φανερώνουν είτε αν θα ακολουθήσουν την οδό που οδηγεί μέσω της αρετής στη ζωή είτε την οδό της κακίας, αφού βγήκε σε ήσυχη τοποθεσία, κάθισε και απορούσε ποια από τις δυο οδούς να ακολουθήσει. Τότε του φάνηκε ότι τον πλησίασαν δύο γυναίκες επιβλητικές και όταν έφτασαν κοντά του η μία από αυτές του είπε:
“Σε βλέπω, Ηρακλή, να απορείς ποιο δρόμο να πάρεις στη ζωή σου. Εάν λοιπόν κάμεις εμένα φίλη σου, θα σε οδηγήσω στον πιο ευχάριστο και εύκολο δρόμο, και από τα ευχάριστα κανένα δεν θα υπάρξει που να μην το γευθείς, και θα περάσεις όλη σου τη ζωή χωρίς να δοκιμάσεις δυσκολίες.”. Και ο Ηρακλής, αφού τα άκουσε αυτά, “Γυναίκα,” είπε “ποιο είναι το όνομά σου;”. “Οι δικοί μου φίλοι” είπε “με ονομάζουν Ευδαιμονία, εκείνοι όμως που με μισούν με ονομάζουν Κακία.”
Εντωμεταξύ, η άλλη γυναίκα τον πλησίασε και του είπε: “Και εγώ ήρθα κοντά σου, Ηρακλή, επειδή ξέρω εκείνους που σε γέννησαν και εννόησα εντελώς την ευφυία σου στη μάθηση και από αυτά έχω την ελπίδα ότι, αν ακολουθήσεις τον δικό μου δρόμο, θα γίνεις πάρα πολύ καλός εργάτης των καλών και σεμνών έργων και εγώ θα αναδειχθώ πιο έντιμη και διαπρεπής με τις αγαθές πράξεις σου.”
Και η Κακία πήρε τον λόγο και είπε: “Καταλαβαίνεις, Ηρακλή, ότι η γυναίκα αυτή σου υπόσχεται δρόμο μακρό και δύσκολο για τις ευφροσύνες. Εγώ όμως θα σε οδηγήσω στην ευδαιμονία από δρόμο εύκολο και σύντομο.” Λέγεται, λοιπόν, ότι ο Ηρακλής επέλεξε την Αρετή και προτίμησε τους δικούς της μόχθους από τις πρόσκαιρες ηδονές της Κακίας.

Read moreΔιλήμματα αρετής

Πραγματικός θησαυρός γνώσης

28/06/201028/06/2010 by maikwl

Από την ιστοσελίδα του Journal of Economic Perspectives: “Online issues of the Journal of Economic Perspectives published since 1999 are now publicly accessible at no charge, compliments of the American Economic Association. Φανταστικά νέα! Όπως δήλωσε και ο DeLong στο blog του: “The Greatest Improvement in Economics in My Lifetime”. Ο ρόλος του συγκεκριμένου journal … Read more Πραγματικός θησαυρός γνώσης

Περί των ηθικών αισθημάτων (VI.III.54)

05/06/201005/06/2010 by maikwl

Η μέριμνα για τη δική μας ευτυχία, μας συνιστά την αρετή της σύνεσης· η μέριμνα για την ευτυχία των άλλων ανθρώπων, τις αρετές της δικαιοσύνης και της ευεργεσίας – εκ των οποίων, η πρώτη μας συγκρατεί από το να βλάψουμε αυτή την ευτυχία, [ενώ] η άλλη μας προτρέπει να προάγουμε αυτή την ευτυχία [των άλλων ανθρώπων]. Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε μέριμνα, είτε για το ποια είναι ή ποια θα έπρεπε να είναι, ή ποια – σε μια συγκεκριμένη κατάσταση – θα ήταν, τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, η πρώτη από τις τρεις αυτές αρετές αρχικά μας συνίσταται από τα εγωιστικά μας αισθήματα, οι άλλες δύο από καλοκάγαθα αισθήματά μας. Η μέριμνα για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, όμως, έρχεται στη συνέχεια τόσο για να επιβάλλει και να κατευθύνει την πρακτική όλων αυτών των αρετών· και [δεν υπήρξε] κανένας άνθρωπος που, κατά τη διάρκεια, είτε ολόκληρης της ζωής του, ή ενός σημαντικού μέρους της, διέσχισε σταθερά και ομοιόμορφα στα μονοπάτια της σύνεσης, της δικαιοσύνης, ή της ορθής ευεργεσίας, του οποίου η συμπεριφορά δεν κατευθύνθηκε κατά κύριο λόγο από το ενδιαφέρον για τα συναισθήματα του υποθετικού αμερόληπτου θεατή, του σπουδαίου “επιστήθιου συγκατοίκου”*, του μεγάλου δικαστή και κριτή της συμπεριφοράς. Αν κατά τη διάρκεια της ημέρας έχουμε παρεκλίνει σε τίποτα κατά κάποιο τρόπο από τους κανόνες που αυτός [ο αμερόληπτος θεατής] μας καθορίζει· αν έχουμε είτε υπερβεί ή χαλαρώσει την λιτότητα μας· αν έχουμε είτε υπερβεί ή χαλαρώσει στη δουλειά μας· εάν, λόγω πάθους ή απροσεξίας, έχουμε πλήξει καθ’ οιονδήποτε τρόπο το συμφέρον ή την ευτυχία του γείτονά μας· αν έχουμε παραμελήσει μια απλή και καλή ευκαιρία για την προώθηση αυτού του συμφέροντος και ευτυχίας· είναι ο “συγκάτοικος” ο οποίος, όταν βραδιάσει, μας καλεί να λογαριάσουμε όλες αυτές τις παραλείψεις και τις παραβιάσεις, και οι επιπλήξεις του συχνά μας κάνουν να κοκκινίζουμε ενδόμυχα τόσο για την αφρωσύνη και την απροσεξία μας ως προς την δική μας ευτυχία, και για ακόμα μεγαλύτερη αδιαφορία και απροσεξία, ίσως, ως προς εκείνη των άλλων ανθρώπων. –Άνταμ Σμιθ, Θεωρία των Ηθικών Αισθημάτων, VI.III.54 (Μετάφραση δική μου)

Η λογική των κανόνων redux

25/04/201025/04/2010 by maikwl

Έχω προς το παρόν αποφύγει να σχολιάσω ιδιαίτερα την δημοσιονομική κρίση, το έλλειμα και το εξωτερικό χρέος της χώρα – που δύσκολα μπορεί κανείς να προσδιορίσει με ακρίβεια μιας και μόλις μάθαμε πως η Eurostat εκτίμησε στο 13,6% του ΑΕΠ της χώρας το έλλειμμα του προϋπολογισμού για το 2009, αντί της πρώτης “εκτίμησης” στο 7,7%, ενώ το δημόσιο χρέος υπολογίζεται πλέον στο 115,1% του ΑΕΠ το 2009 (αυξημένο από το 99,2% του ΑΕΠ το 2008.)

Και αυτό γιατί πολλοί έχουν καταφέρει να περιγράψουν τις διάφορες πλευρές της κατάντιας μας καλύτερα απ΄όσο θα μπορούσα εγώ. Οι θεωρίες για το μερίδιο ευθύνης διαφορετικών κοινωνικών ομάδων/τάξεων, ομάδων ειδικών συμφερόντων, χρηματοοικονομικών οργανισμών, ιδιωτών, μέσων μαζικής ενημέρωσης, πολιτικών και κομμάτων δίνουν και παίρνουν. Ενώ λοιπόν μπορεί να μαλώνουμε για το ποιος φταίει τελικά, παρατηρώ πως έχει δημιουργηθεί ένα μεγαλύτερο κενό (ερωτηματικό) στα σενάρια για το τι μπορεί να γίνει μακροπρόθεσμα – αφότου δηλαδή με τον Α ή Β τρόπο (χρεωκοπία, έξοδος από την Ευρωζώνη, ΔΝΤ, παραγραφή χρέους, Δευτέρα Παρουσία, κ.ο.κ) ισορροπήσει κάπως η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Πέρα από την προοπτική της πεντατίας ή δεκαετίας, ποιος μπορεί να μας εγγυηθεί πως η ιστορία που ζούμε σήμερα δεν θα επαναληφθεί σε 30-40 χρόνια με θύτες και θύματα τα παιδιά μας;

Read moreΗ λογική των κανόνων redux

Απαραίτητη η στροφή προς “ευρωπαϊκές” εργασιακές πολιτικές στις ΗΠΑ;

17/11/200917/11/2009 by maikwl

O Paul Krugman έγραψε σε ένα πρόσφατο op-ed στους NYTimes κάποιες ενδιαφέρουσες σκέψεις για τις επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης στην οικονομία, την ανεργία που μαστίζει (για τα ιστορικά δεδομένα των ΗΠΑ) την χώρα και την ανάγκη άμεσων νέων μέτρων εργασιακής πολιτικής για την χώρα. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια γρήγορη ματιά στα γραφόμενα με σχόλια και συνδέσμους που ο PK δεν παραθέτει στο αρχικό κείμενο αλλά και μια εικασία για τους πραγματικούς (πολιτικούς) λόγους που γράφτηκε το άρθρο.

Historical unemployment rate (16 years and over), 1948-2009, Source: U.S. Bureau of Labor Statistics

Ο συγγραφέας ξεκινά με μια σύγκριση της περίπτωσης των ΗΠΑ όπου σε σχέση με την έναρξη της κρίσης “το επίπεδο απασχόλησης (employment level) έχει πέσει κατά 5% και το ποσοστό ανεργίας (unemployment rate) έχει διπλασιαστεί” με την εμπειρία της Γερμανίας όπου “το επίπεδο απασχόλησης έχει πέσει μόνο μισή ποσοστιαία μονάδα και το ποσοστό ανεργίας είναι οριακά υψηλότερο από τα προ-κρίσης επίπεδα” (δείτε τα παρακάτω γραφήματα για την περίπτωση των ΗΠΑ).

Employed level, Number in thousands, (16 years and over), 1999-2009 Source: U.S. Bureau of Labor Statistics

Unemployment rate, %, (16 years and over), 1999-2009, Source: U.S. Bureau of Labor Statistics

Μπορεί μια άνοδος του ΑΕΠ στην Αμερική να συμβεί παράλληλα με μια τόσο άσχημη εικόνα στα επίπεδα απασχόλησης; Και γιατί η Γερμανία δεν παρουσιάζει παρόμοια κατάσταση; Ο PK εξηγεί πως ο κύριος λόγος είναι η μονομερής έμφαση σε πολιτικές μεγέθυνσης του ΑΕΠ:

Here in America, the philosophy behind jobs policy can be summarized as “if you grow it, they will come.” That is, we don’t really have a jobs policy: we have a G.D.P. policy. The theory is that by stimulating overall spending we can make G.D.P. grow faster, and this will induce companies to stop firing and resume hiring.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως η εναλλακτική λύση προϋποθέτει έμφαση σε κυβερνητική πολιτική για την άμεση στήριξη της εργασίας από τον δημόσιο τομέα (“New-Deal-style employment programs”) κάτι που ίσως είναι πολιτικά αδύνατο στην παρούσα φάση. Διαφορετικά, οι πολιτικές θα μπορούσαν να στηρίξουν θέσεις εργασίας του ιδιωτικού τομέα (κάτι που έχουν κάνει οι Γερμανοί).

Idiots savants, αδειάστε μας την γωνιά!

15/10/200914/10/2009 by maikwl

Η Δευτέρα που μας πέρασε ήταν μια μεγάλη μέρα κατά την γνώμη μου για το επάγγελμα των οικονομολόγων και την οικονομική επιστήμη γενικότερα. Το βραβείο Nobel πήγε στον Oliver Williamson του UC Berkeley και την Elinor Ostrom του Indiana University (και του Arizona State University, μην πέσει το σπίτι και μας πλακώσει). Εστιάζω εδώ περισσότερο στην Ostrom, η οποία φάνηκε σχετικά άγνωστη στους κύκλους των οικονομολόγων – τουλάχιστον σε κύκλους που μάλλον πρέπει να αρχίσουν να διαβάζουν περισσότερα βιβλία κατά τη γνώμη μου. Ακόμα πιο τραγικό ήταν πως αρκετοί οικονομολόγοι δεν γνώριζαν επίσης και την δουλειά του Williamson… Την πορεία τους περιγράφει καλά ο David Henderson στην WSJ:

Yesterday’s award of the Nobel Prize in economics to Elinor Ostrom and Oliver Williamson at first struck me as a good choice. Now I think it’s a great choice. The reason is that mainstream economics has become highly mathematical and increasingly independent from reality. Many economists sit in their offices and derive proofs. Few go out and do the time-consuming work of examining the institutional structures that humans build to solve their own real-world problems. Among those few are Ms. Ostrom and Mr. Williamson.
Both draw on rich data from outside the field of economics. Ms. Ostrom draws much of hers from case studies of common-property resources and Mr. Williamson from business historians such as the late Alfred Chandler. Some have summarized their work by saying that institutions other than free markets often work well. But that statement can mislead you to conclude that government solutions are the answer. Free markets are only a subset of free institutions. A better way to sum up their work is that what Ms. Ostrom and Mr. Willamson really show is that voluntary associations work.
[…]
How about Ms. Ostrom’s work? Most economists are familiar with the late Garrett Hardin’s classic article, “The Tragedy of the Commons.” His idea was that when no one owns a resource, it is overused because no one can control its usage and each person has an incentive to use it before others do. This insight has helped us understand much human behavior and has led people to advocate either having the resource privately owned or having it controlled by government.
Not so fast, said Ms. Ostrom. Examining dozens of case studies, she found cases of communal ownership that worked—that is, that didn’t lead to the tragic outcomes envisioned by Hardin—as well as ones that didn’t. Were there systematic differences? Yes, and interestingly the ones that worked did have a kind of property rights system, just not private ownership.
Based on her work, Ms. Ostrom proposed several rules for managing common-pool resources, which the Nobel committee highlights. Among them are that rules should clearly define who gets what, good conflict resolution methods should be in place, people’s duty to maintain the resource should be proportional to their benefits, monitoring and punishing is done by the users or someone accountable to the users, and users are allowed to participate in setting and modifying the rules. Notice the absence of top-down government solutions. In her work on development economics, Ms. Ostrom concludes that top-down solutions don’t help poor countries. Are you listening, World Bank?
In a 2006 article with Harini Nagendra, Ms. Ostrom wrote: “We conclude that simple formulas focusing on formal ownership, particularly one based solely on public [government] ownership of forest lands, will not solve the problem of resource use.” Garth Owen-Smith, who helped solve the common-resource problem of elephants in Namibia by ensuring that local residents shared in the financial benefits from tourism and trophy hunting, drew explicitly on Ms. Ostrom’s work. If locals benefit from having a resident population of elephants, they are much less likely to poach and more likely to stop other poachers.
Economists talking about real humans and not mathematical abstractions and winning the Nobel prize for it? Good on ya, Nobel committee.

Η δουλειά της Ostrom (μια καλή επιστημονική περίληψη θα βρείτε εδώ) είναι κατά βάση εμπειρική και εξετάζει προβλήματα συλλογικών αγαθών. Έχει δείξει πως η ιστορία της “τραγωδίας των κοινών” (η περίπτωση που μια ομάδα ατόμων που κινείται με βάση το προσωπικό συμφέρον και με αυτόνομη οργάνωση καταλήγει να εξαφανίζει κοινούς περιορισμένους πόρους ενώ τα μέλη της ομάδας κατανοούν πως μακροχρόνια η συμπεριφορά που επιδεικνύουν δεν είναι προς όφελός τους) δεν είναι αναγκαστικά η εικόνα της κατάστασης που συνήθως επικρατεί παγκοσμίως. Δείχνει επίσης πως προβλήματα βιώσιμης χρήσης κοινών πόρων είναι σε πολλές περιπτώσεις επιλύσιμα υπό το κατάλληλο θεσμικό καθεστώς – που προϋποθέτει χρήση ποικιλίας θεσμών.