Τα πραγματικά περιστατικά:
Βρισκόμαστε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1922 με το παλιό ημερολόγιο. Ο ΕΣ εκκενώνει σε άθλια κατάσταση την Μικρασία. Οι τσέτες κατακτούν την Σμύρνη, σφάζουν Έλληνες και Αρμένιους και την καίνε. Οι Ένοπλες Δυνάμεις στασιάζουν, ο Κωνσταντίνος διαφεύγει από τον Ωρωπό, οι Κεμαλικοί φτάνουν στα Στενά. Στα Μουδανιά υπογράφεται ανακωχή στις 11 Οκτωβρίου (Ν/Η), οι όροι της οποίας συμφωνούνται από τους Συμμάχους μας απόντων ημών, πολύ ευγενικό εκ μέρους τους. Η ελληνική αντιπροσωπία καλείται να υπογράψη την εκκένωση και της Ανατ. Θράκης. Η Επανάστασις αρνείται αρχικά το φαιτ ακκομπλί και οι αντιπρόσωποί της δεν υπογράφουν, αλλά, μετά από την απειλή του Βενιζέλου ότι διαφορετικά δεν θα αναλάβη την διπλωματική αντιπροσώπευση της χώρας στο εξωτερικό, ενδίδει και αποδέχεται την εκκένωση τρεις ημέρες μετά. Έτσι, τέτοιες ημέρες περίπου πριν 98 χρόνια εγκαταλείψαμε αντουφέκιστη μια πανάρχαια πατρίδα μας, την Ανατολική Θράκη. Την οποία δεν κατέκτησαν οι Τούρκοι το μοιραίο 1922.
Ερωτάται:
Τι θα είχε συμβή, αν ο Πλαστήρας δεν υπέγραφε;
Μερικά στοιχεία που ενδιαφέρουν είναι τα εξής:
1. Οι Κεμαλικοί δεν είχαν πλοία. Χωρίς πλοία όμως και τον Στόλο που απαιτείται για να τα προστατεύη, δεν μπορούσαν να διασχίσουν τα στενά.
2. Η Ανατ. Θράκη ήταν νομίμως ελληνικό έδαφος. Μας είχε παραχωρηθή με την Συνθήκη των Σεβρών, είχε συμεμτάσχει στις εκλογές του 1920 κανονικά και στην απογραφή του 1921 επίσης.
3. Στην Θράκη βρίσκονταν 55.000 στρατιώτες μας. Η Θράκη δεν ήταν γυμνή, ίσα ίσα στρατοπέδευαν εκεί περισσότεροι στρατιώτες από όσους δικαιολογούσε η στρατιωτική κατάσταση, για δύο λόγους: ο ένας ήταν η βυσματίωση και ο άλλος ήταν το θνησιγενές σχέδιο των Εξ να προελάσουν και να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη.
4. Η Ανατ. Θράκη είχε πληθυσμό ελληνικό κατά ποσοστό περί το 40%. Εντάξει, δεν είμαι βέβαιος για το ακριβές ποσοστό (η οθωμανική απογραφή του 1914 ας πούμε δίνει 224.682 Έλληνες επί συνόλου 604.864 για την περιφέρεια Αδριανούπολης, ήτοι ποσοστό πάνω από 37%) και θα ήθελα να μάθω περισσότερα στοιχεία, το μόνο βέβαια όμως είναι ότι η Ανατ. Θράκη δεν ήταν ούτε Εσκί Σεχήρ ούτε Αφιόν Καραχισάρ.
5. Μεταξύ των Κεμαλιστών και ημών παρεμβάλλονταν μερικά τάγματα Άγγλων και ο αγγλικός Στόλος δίκην ασπίδος (ενώ μέχρι τότε συνέβαινε ακριβώς το αντίστροφο). Ήτοι, για να προελάσουν οι κεμαλικοί έπρεπε ναν συμβούν δύο τινά: είτε να αποχωρήσουν κατόπιν αγγλοτουρκικής συμφωνία οι Άγγλοι με την ουρά σκεληδόν είτε να επιτεθή ο Κεμάλ. Το δεύτερον ήταν απίθανο, παρά την πολεμοχαρή ρητορεία, το πρώτο απαιτούσε κάποιο χρόνο.
Η δική μου εκτίμηση, η εκτίμηση ενός στρατάρχη του πληκτρολογίου 100 χρόνια μετά, είναι ότι διαπράξαμε βαρύ σφάλμα. Η απόφαση της εκκένωσης της Ανατ. Θράκης δεν ήταν στρατιωτική, αλλά πολιτική. Η Ανατ. Θράκη μπορούσε να κρατηθή με κριτήρια αμιγώς στρατιωτικά.
Για παράδειγμα, ακόμη και μετά την ανακωχή των Μουδανιών, οι τουρκικές δυνάμεις σε αυτήν μόλις που έφτασαν τις 35.000, ενώ η Στρατιά του Έβρου που συγκρότησε ο Πάγκαλος έφτασε τους 110.000 άνδρες. Επιπλέον, αν εισερχόταν ο ελληνικός στόλος στην Προποντίδα και στον Βόσπορο, δεν θα ήταν δυνατή η μεταφορά των Κεμαλικών στην Θράκη (ή τουλάχιστον θα κερδίζαμε όσο χρόνο χρειαζόταν). Ασφαλώς το στράτευμα στον Έβρο είχε χαμηλό ηθικό τον Σεπτέμβριο 1922, αλλά το ηθικό μεταβάλλεται: τι θα συνέβαινε άραγε, αν ο στρατός προήλαυνε προς την Κωνσταντινούπολη; Ή αν επικρατούσε στις πρώτες αποβατικές ενέργειες των Τούρκων; Επίσης, η όλη ελληνοτουρκική κατάσταση θα εμφανιζόταν αντεστραμμένη: πλέον οι κεμαλικοί θα εισέδυαν βαθιά στην εχθρική ενδοχώρα, έκθετοι ακόμη και σε ανταρτοπόλεμο, και οι δικές τους γραμμές επικοινωνίας θα ήταν πια έκθετες (ενώ οι δικές μας μικρότερες και συμπαγείς). Ο στρατός τους ήταν μεν νικηφόρος, αλλά μια εκστρατεία σε ευρωπαϊκό έδαφος συνιστούσε για εκείνους τώρα μια ριψοκίνδυνη υπερπόντια εκστρατεία.
Την εκκένωση ζήτησαν μετ’ επιτάσεως βέβαια οι Άγγλοι υπό τον φόβο της επίθεσης των Κεμαλικών στις δικές τους ισχνές δυνάμεις στα Στενά. Έσωσαν λοιπόν τους δικούς τους φαντάρους με κόστος την δική μας Ανατολική Θράκη. Σε περίπτωση όμως αρνήσεώς μας, δεν υπήρχαν πολλά πράγματα να κάνουν. Πόλεμο κατά της Ελλάδας; Όχι βέβαια, πολλώ δε μάλλον που για λίγες εβδομάδες ακόμα πρωθυπούργευε ο φιλέλληνας και φιλοβενιζελικός Λόυδ Τζωρτζ. Να απαγορεύσουν την είσοδο του Στόλου μας στα Στενά; Εξίσου απίθανο, στον βαθμό που θα σήμαινε κήρυξη πολέμου στην Ελλάδα. Καθαρά στρατιωτικά, λίγα πράγματα.
Η δική μου εκτίμηση είναι ότι σε περίπτωση ελληνικής άρνησης, η Αγγλία απλά θα διαπραγματευόταν όρους για την (ταπεινωτική) αποχώρηση των δικών της στρατευμάτων και μετά γαία πυρί μιχθήτω.
Πράγμα που θα άφηνε όμως ανοιχτό τον δρόμο προς την Κωνσταντινούπολη.
O Ξενοφών Στρατηγος λεει ηταν ο 2ος σημαντικοτερος αντιβενιζελικος στρατιωτικος μετα τον Μεταξα, και μεταξυ των 8 κατηγορουμενων στη Δικη του 1922. (Οι Εξι εκτελεστηκαν και οι 2 καταδικαστηκαν σε ισοβια, ο Γούδας και ο Στρατηγος).
Γραφει λοιπον στο βιβλιο του οτι αν δεν παραδιδαμε την Ανατολικη Θρακη, οι “Συμμαχοι” θα επεβαλλαν ναυτικο αποκλεισμο στη χωρα και θα τη γονάτιζαν.
Αυτα τα λεει καποιος που ειχε καθε λογο να κατηγορησει τους Πλαστηρα-Γονατα για ενδοτισμο.
Δεν αναφερει γιατι θα το εκαναν αλλα ειναι ευκολο να το μαντεψουμε.
1. Προτιμουσαν να ελεγχει μια χωρα τα Στενα παρα δυο. Θα επρεπε στο μελλον να συνδιαλλεγονται με οποιον κατειχε τα Στενα. Καλυτερα να παλευεις με τα καπρίτσια μιας χωρας, παρα δυο χωρων, ιδιως οταν αυτες εχουν αντικρουομενα συμφεροντα και απαιτησεις. Οποιος κερδιζε την ασιατικη ακτη της Προποντιδας, θα επαιρνε μαλλον ως επαθλο και την Ανατολικη Θρακη. Αυτο το λεει ευθεως ο Γουναρης στον Μεταξα το Μαρτιο του 1921, και αυτος το κατεγραψε στο ημερολογιο του.
2. Ολως “περιεργως” ο Κεμαλ δεν βαδισε κατα της πετρελαιοφόρου Μοσούλης, ή της Συρίας.
Μαλλον πηραν ανταλλαγματα απο τον Κεμάλ, τον οποιον ικανοποιησαν με ελληνικα εξοδα.
3. Η παραταση του πολεμου στην Ανατολη δεν ευνοουσε τα συμφεροντα τους.
Προφανως οι Τουρκοι δεν ειχαν την παραμικρη δυνατοτητα να καταλαβουν μονοι τους την Ανατολικη Θρακη. Δεν ειχαν Ναυτικο, και επιπλεον ο Ελληνικος Στρατος μπορουσε να κρατησει πολυ ευκολα τον στενο λαιμο της Τσατάλτζας.
Οι Ελληνες ηταν απολυτη πλειοψηφια στην Ανατολικη Θρακη. Ηταν ομως μειοψηφια στη Δυτικη. Οι σημερινοι Θρακιωτες ειναι αυτοι που ηλθαν απο την απεναντι πλευρα του Εβρου το 1922.
Θα επέβαλλαν ναυτικό αποκλεισμό; Σοβαρά τώρα; Το 1922 δεν υπήρχε η παραμικρή φιλοπόλεμη διάθεση ούτε στην Αγγλία ούτε σε καμία άλλη χώρα. Όλοι θέλανε την ησυχία τους και να τελειώνουνε. Απόδειξη ότι δεν σήκωσαν ούτε μισό δαχτυλάκι κατά του Κεμάλ. Και θα διακινδύνευαν νέο πόλεμο κατά της Ελλάδας για χάρη του;
“Η περι Θρακης περικοπη σημειουται ανωτερω για να καταδειχθη η ατοπος μεγαλαυχια εκεινων ,οιτινες διετεινοντο οτι ησαν ετοιμοι οχι μονον την Θρακην να κρατησωσιν, αλλα και την Κων/πολιν να καταλαβωσιν, και την Μ. Ασιαν να ανακαταλαβωσιν, ενω η πειρα επρεπε να τους ειχε διδαξη οτι, ανεξαρτητως της στρατιωτικης ικανοτητος της Ελλαδος, αι Μεγαλαι Δυναμεις ουδεμιαν μεν των αποφασεων των ησαν εις θεσιν να επιβαλλωσιν εις τον Κεμαλ,παντοτε δε αποτελεσματικως, ειχον προχειρα τα μεσα και την εκουσιαν ή ακουσιαν ομοφωνιαν οπως πιεζωσιν την Ελλαδα και καθιστωσιν αυτην υποχειριον των θελήσεων των.Οι ορμητικοι ομως πατριωται δεν ειναι δυνατον να μην εγνωριζον τον ορο του πρωτοκολοου των Μουδανιων περι ανακωχης, καθ’ ον οι Στολοι των Συμμαχων θα παεκλειαν την Ελλαδα, αν ηρνειτο αυτη να να εκπληρωσει ήη τηρησει τους ορους της ανακωχης, και δη τους σχετικους προς την Θρακην, ωστε δεον να υποθεςη τις οτι αι μεγαλαυχιαι αυτως εις το οτι εγνωριζον οτι δεν θα τους επετρεπετο να τας πραγματοποιησωσιν.»
Απο το βιβλιο του Ξ. Στρατηγου «Η Ελλας εν Μικρα Ασια, σελ. 419-420, Εκδοσεις Χαριση.
Ο Ξενοφων Στρατηγος ηταν η δευτερη μεγαλυτερη στρατιωτικη φυσιογνωμια των αντιβενιζελικων μετα τον Μεταξα, Υπαρχηγος του Επιτελειου, Υπουργος Συγκοινωνιων, στρατιωτικος συμβουλος της Κυβερνησης Γουναρη, και συγκατηγορουμενος των «6» στην ομωνυμη δικη.
Δεν ξερω αν αυτο που λεει ο Στρατηγός ισχυει, αλλα ακουγεται πολυ λογικο. Αλλιως γιατι να παρεδιδαν την Ανατολικη Θρακη οι δικοι μας; Δεν εχει λογικη.
Ποιός σου ειπε οτι θα εκαναν “πολεμο” κατα της Ελλαδας; Θα εστελναν απλως μερικα απο τα γιγαντιαία θωρηκτα τους να αποκλεισουν του κυριους ελληνικους λιμενες, και θα μας γονατιζαν χωρις μεγαλη δυσκολια.
Ειχαν τεραστιο Ναυτικο, τα χερσαια στρατευματα τους ελειπαν. Και για να επιβληθουν στον Κεμαλ χρειαζονταν και χερσαιες δυναμεις, δεν αρκουσαν τα πλοια.
Πολύ σωστά αυτά, αλλά δεν με πείθεις ότι θα το έκαναν κιόλας. Ναι ότι το απείλησαν, αλλά γιατί να το έκαναν κιόλας; Τι είχαν να κερδίσουν; Και στο κάτω κάτω, ας εκκενώναμε μετά τον ναυτικό αποκλεισμό, τι είχαμε να χάσουμε; Αν γινόταν. Όχι αντουφέκιστα.
Κοιτα οι Μεγαλες Δυναμεις της εποχης εκεινης δεν ηταν ούτε σημίτι ούτε κούλι, και δεν συνηθιζαν να μπλοφαρουν. Οταν ελεγαν κατι, συνηθως ΤΟ ΕΚΑΝΑΝ. Ειναι θεμα αξιοπιστιας.
Ειναι γεγονος οτι πολυ πιθανον να δισταζαν μπροστα στις πολιτικες επιπτωσεις: Ανοικτη συμπραξη με τον πρωην μισητο εχθρο στον Α Παγκοσμιο Πολεμο, κατα συμμαχου στον ιδιο Πολεμο, δεν ειναι και ο,τι καλυτερο απο πολιτικης πλευρας. Αυτο οντως δεν μπορουμε να το ξερουμε. Αλλα στρατιωτικως ηταν πολυ ευκολο να μας επιβληθουν.
“Οχι ατουφεκιστα” ; Τι θα καναμε δηλαδη, θα στελναμε τον Αβερωφ να καταναυμαχησει τα βρεττανικα dreadnought;
Να προσθεσω το εξης: Ρωτας τι ειχαν να κεριδσουν. Ειχαν κανει ηδη ωραιες συμφωνιες με τον Κεμαλ. Τους αφησε ανενοχλητους στη Συρια και το Βορειο Ιρακ οπου ηταν τα πετρελαια. Τα βρηκαν και στο θεμα της ναυσιπλοϊας των Στενων, και σε πολλα αλλα θεματα. Αυτο ειχε και το τιμημα του, και τον πληρωσαν με ελληνικα εξοδα………….
Αν καλοθυμάμαι, οι Μεγάλες Δυνάμεις είπαν ότι θα ισχύσουν οι Σέβρες και τελικά δεν ίσχυσαν. Επειδή δεν θέλησαν να πολεμήσουν.
Έτσι θα έλεγαν ότι ισχύουν τα Μουδανιά, αλλά όχι με το δικό τους αίμα βέβαια. Το πολύ πολύ να έστελναν τον Κεμάλ. Χωρίς ναυτικό να αποβιβαστή σε εχθρικό έδαφος. Κάτι σαν την Καλλίπολη 1915 δηλαδή. Πιθανόν και πάλι στην Καλλίπολη.
Βαρειά κουβέντα το “διαπράξαμε βαρύ σφάλμα”, εν τέλει όμως ελαφρότατη αν συσχετισθεί με την αμέσως επόμενη “η απόφαση δεν ήταν στρατιωτική, αλλά πολιτική … η ΑΘ μπορούσε να κρατηθή με κριτήρια αμιγώς στρατιωτικά”.
Τί να κάνουμε, και ‘γω πολύ θά ‘θελα ν’ αποτηγανιστούν τα ψάρια του Μπαλουκλή, όμως ελάχιστα πράγματα μπορούν να σταθμιστούν “με κριτήρια αμιγώς στρατιωτικά”, αμιγώς οικονομικά, αμιγώς ψυχολογικά, αμιγώς μετεωρολογικά και πάει λέγοντας.
Σαν έμφρονες άνθρωποι μπορούμε να διαχωρίσουμε τους παράγοντες: οι μετεωρολογικοί δεν άσκησαν καμία επιρροή στην εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Ούτε και οι στρατιωτικοί καθόσον αφορά την ίδια την Θράκη.
Ναι, αλλ’ επομένως ο αφορισμός “διαπράξαμε βαρύ σφάλμα” παραμένει αστήρικτος στη γενικότητά του. “Βαρύ σφάλμα” αν το ζήτημα ήταν “αμιγώς στρατιωτικό”, που δεν ήταν όμως.
Μα δεν δικαιολογείται ούτε πολιτικά ούτε στρατιωτικά. Μας το απαίτησαν οι Άγγλοι και εμείς υποκύψαμε λόγω κατάρρευσης του ηθικού και πανικού.
“Λόγω κατάρρευσης του ηθικού και πανικού” θα μπορούσαμε να πούμε, αν την απόφαση εκκένωσης της ΑΘ την είχαν πάρει μόνοι τους οι ένστολοι ιθύνοντες των Αθηνών. Όπως όμως μας ενημερώνεις, κατέληξαν εκεί “μετά από την απειλή του Βενιζέλου ότι διαφορετικά δεν …”. Πολλά θα μπορούσε να προσάψει κανείς (εγώ όχι) στο Βενιζέλο, ποτέ όμως “κατάρρευση του ηθικού” ή “πανικό”. Επομένως, η ΑΘ εγκαταλείφθηκε λόγω πολιτικών/διπλωματικών υπολογισμών (του Βενιζέλου) όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες προοπτικές διατήρησής της και το γενικότερο συμφέρον της χώρας, κάπως σαν την εγκατάλειψη του Μοναστηρίου λίγα χρόνια νωρίτερα (η οποία επίσης είχε πικράνει πολλούς). Να διαφωνείς όσο θες μ’ εκείνους τους πολιτικούς/διπλωματικούς υπολογισμούς, άλλο αυτό όμως και άλλο η μονοσήμαντη εξήγηση περί “πανικού και κατάρρευσης του ηθικού”.
Το Μοναστήρι δεν εγκαταλείφθηκε, γιατί ουδέποτε κατελήφθη.
Ο Βενιζέλος ήταν μακράν: δεν είχε απολύτως καμία επαφή με το μέτωπο ή το στράτευμα, είχε όμως με τους δυτικούς διπλωμάτες που απαιτούσαν να εκκενώσουμε την Ανατολική Θράκη. Δικαιούμαι να αμφιβάλω για την ευθυκρισία του.
Χαίρετε και μπράβο για την ανάρτηση σας
Οι ανταλλαγές πληθυσμών, που ακολούθησαν, υπήρξαν πολλοί ψυχοφθόρες για τους ανταλασσόμενους, μιας και έγιναν με θρησκευτικάκι όχι εθνοτικά κριτήρια.
Ολα ξεκίνησαν από τις εκλογές του 1920, όπου ο Βενιζέλος, αν και πλειοψήφισε κατά τι, έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφεία λόγω πλειοψηφικού!
Οσο κι αν έψαξα στο Διαδίκτυο, δεν βρήκα κάποια ανάρτηση, σχετικά με το μέλλον της Μικράς Ασίας, σε περίπτωση έκβασης των εκλογών με το αντίθετο αποτέλεσμα! Κάποιες σκόρπιες υποθέσει, μόνο, χωρίς τεκμηρίωση ούτε καν αληθοφάνεια
Αν έχετε ασχοληθεί, η προγραμματίζετε κάτι σχετικό, θα χαρώ να το μάθω
Ευχαριστώ για το πολύ ωραίο δημοσίευμα
Ευχαριστώ για τα καλά λόγια! Η εναλλακτική ιστορία είναι δύσκολο πράγμα. :-)
O Ελευθεριος Βενιζελος δεν πλειοψηφισε το 1920. Ο σχετικος ισχυρισμος προερχεται νομιζω απο τον Παπαναστασίου και ειναι ανακριβης. Συμφωνα με τα στοιχεία που παραθετει ο Michael Lewellyn Smith στο βιβλίο του “Το οραμα της Ιωνίας” (The Ionian vision) oι αντιβενιζελικοι πηραν γυρω στο 55 %, και οι βενιζελικοι γυρω στο 45 %, ενω οι μικροτεροι κομματικοι σχηματισμοι πηραν μηδαμινά ποσοστα.
Λάθος. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CF%82_1920
Και εγω μπορω να τροποποιησω τα κειμενα της Wikipedia. Αν και δεν δινει παραπομπη για τον πινακα των αποτελεσματων, ειναι ευρεως γνωστο οτι προερχεται απο τον Παπαναστασίου. Αυτος εγραψε οτι το 1920 το σκορ στη λαϊκη ψηφο ηταν Βενιζελικοι 375.000 – Αντιβενιζελικοι 368.000. Προκειται για ευρυτατα διαδεδομενη ανακρίβεια. Υπηρχε στο στο διαβόητο βιβλιο Ιστοριας της Γ’ και Δ’ Δεσμης (το οποιο ειχε και αλλα λαθη). Υπαρχει μεχρι και στην “Ιστορια του Ελληνικου Εθνους” (!!) . Και εγω ο ιδιος το πιστευα για χρονια. Ο Michael Lewellyn Smith στο γνωστο εργο του δινει κατα προσεγγιση τα ορθα στοιχεια, και ολοι οι σοβαροι ιστορικοι συμφωνουν μαζι του.