Πόσοι ήταν οι νεκροί του κατοχικού λιμού τον φοβερό χειμώνα 1941-1942;
Ή:
Γιατί ένα φρικτό ιστορικό συμβάν πρέπει να περιβάλλεται απαραιτήτως από μια άλω υπερβολών, μυθοπλασιών, ψευδών ή αβάσιμων ισχυρισμών; Γιατί όποιος επιχειρεί να το τοποθετήση στις πραγματικές του ιστορικές διαστάσεις κατηγορείται ως ανθέλλην ή κάτι τέτοιο;
Στην σχετική συζήτηση αναφέρονται διάφοροι φανταστικοί αριθμοί, όπως κατεξοχήν ο αριθμός 500.000. Γενικά όμως, θεωρείται ότι ο αριθμός των νεκρών ήταν της τάξης των εκατοντάδων χιλιάδων.
Ας ξεκινήσουμε με μερικές γενικές διαισθητικές σκέψεις. Οι άνθρωποι, σαν ατελή όντα που είναι, είναι εξαιρετικά κακοί στον υπολογισμό μεγάλων αριθμών. Έχοντας εξελιχθή βιολογικά μέσα σε μικρές σχετικές αγέλες, τους είναι σχεδόν αδύνατον να υπολογίσουν ένα μεγάλο αριθμό ατόμων. Όταν μάλιστα καλούνται να υπολογίσουν την συχνότητα σπάνιων ή φρικτών περιστατικών, περιστατικών δηλαδή που εντυπώνονται στην μνήμη και ασκούν επίδραση, σχεδόν πάντοτε υπερεκτιμούν τον αριθμό ή την πιθανότητα επέλευσής τους. Ακόμη, αν κληθούν να υπολογίσουν ένα αριθμό και έχουν συμφέρον (ηθικό, πολιτικό, συναισθηματικό ή παρόμοιο) ο αριθμός αυτός να είναι μεγάλος, τότε, ναι, θα είναι σημαντικά μεγαλύτερος από τον πραγματικό.
Διαφωνεί άραγε κανείς με αυτές τις προκείμενες; Ελπίζω πως όχι. Ωστόσο, ελάχιστοι φαίνεται να τις εφαρμόζουν. Στον δημοφιλή χώρο της ιστορικής πτωματολογίας μάλιστα, συστηματικά υπερεκτιμούμε τους νεκρούς που μας συμφέρουν: πόσους Πόντιους έσφαξαν οι Τούρκοι, πόσους Γερμανούς σκότωσε η Αντίσταση, πόσους αμάχους δολοφόνησαν οι Ναζί, πόσους νεκρούς είχε ο κατοχικός λιμός. Πρόκειται για συμπτώματα των ίδιων ανθρωπίνων στρεβλώσεων, στρεβλώσεων που είναι απολύτως κατανοητές σε ανθρώπινο επίπεδο. Αλλά όχι σε ιστορικό.
Μιας και έπιασα στο στόμα μου τους ιστορικούς λοιπόν, ας δούμε τι λέει ένας σύγχρονος προβεβλημένος ιστορικός:
Ο Μαρκ Μαζάουερ στο γνωστό έργο του Στην Ελλάδα του Χίτλερ αφιερώνει τις σελ. 49-78, ένα ολόκληρο κεφάλαιο, στην περιγραφή του λιμού. Αναπόφευκτα, προβαίνει και σε εκτιμήσεις των νεκρών που προκλήθηκαν από αυτόν, αμέσως ή εμμέσως. Έτσι, στην σελ. 67 απορρίπτει τον προπαγανδιστικό αριθμό των 500.000 νεκρών, που είχε αναφέρει το BBC ως υπερβολικό (αν και λέει ότι “για την περίοδο της Κατοχής συνολικά όμως, ο τελικός φόρος σε θανάτους από την πείνα μπορεί να μην υπολείπεται πολύ από αυτό το νούμερο”!), αναφέρει όμως ευνοϊκά την εκτίμηση του Ερυθρού Σταυρού για 250.000 νεκρούς μέσα στην διετή περίοδο 1941-1943. Ωστόσο, στην αμέσως προηγούμενη σελ. 66, ο Μαζάουερ αναφέρει επί λέξει “ο λιμός πιθανόν να προκάλεσε εκεί [στην περιοχή Αθήνας-Πειραιά] περισσότερους από 40.000 θανάτους μέσα στο δωδεκάμηνο που ξεκίνησε μετά τον Οκτώβριο [1941], επιπροσθέτως στους αρκετούς χιλιάδες θανάτους που είχαν σημειωθεί τους μήνες πριν από τον Οκτώβριο [ήτοι, από τις 27 Απριλίου 1941 και εξής]”. Πώς η μία εκτίμηση, αυτή των περίπου 50.000 νεκρών το 1941-1942, συμβιβάζεται με την άλλη, αυτή των 250.000 νεκρών το 1941-1943 και των όχι πολύ λιγώτερων από 500.000 για το 1941-1944, το γνωρίζει ο ίδιος ο Μαζάουερ.
Από την άλλη μεριά, ο Χάγκεν Φλάισερ στο Στέμμα και Σβάστικα, τόμος Α΄, σελ. 194 επ., βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Εκεί τονίζει ότι “στην διάρκεια της Κατοχής οι υπερβολικοί αριθμοί οφείλονταν είτε σε ευπιστία είτε σε ευνόητους προπαγανδιστικούς λόγους. Αλλά για τις μεταγενέστερες ανακρίβειες οι δικαιολογίες δεν είναι τόσο εύκολες”. Σημειώνει ιδίως ότι “με εξαίρεση ορισμένα νησιά, στην υπόλοιπη χώρα η πείνα σπάνια έλαβε ενδημικές διαστάσεις… Αλλά και σε αυτήν την πρωτεύουσα, το 1943 το ποσοστό των νεκρών στους χίλιους κατοίκους έπεσε κάτω από το προπολεμικό”. Και καταλήγει μετά όλες αυτές τις παρατηρήσεις στο εφεκτικό συμπέρασμα “ενδεχομένως τα θύματα της πείνας να μην υπερέβησαν τα 100.000”.
Ας συνεχίσουμε το μέτρημα τώρα. Ο κατοχικός λιμός χτύπησε ιδίως την Περιφέρεια Πρωτευούσης, ήτοι Αθήνα και Πειραιά και τα πέριξ, και αυτό είναι λογικό: τα μεγάλα οικιστικά συγκροτήματα πάντοτε είναι ελλειπτικά σε παραγωγή τροφίμων, ήτοι εξαρτώνται από τις εισαγωγές από την επαρχία ή το εξωτερικό.
Το 1940 είχε όμως διενεργηθή γενική απογραφή από το μεταξικό καθεστώς, της οποίας τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα δικτυακώς. Από εκεί, και συγκεκριμένα από τις σελ. 62-79 του σεσαρωμένου αρχείου μαθαίνουμε ότι ο πληθυσμός του Νομού Αττικοβοιωτίας ήταν περί τα 1,4 εκ., εκ των οποίων ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πρωτευούσης ανερχόταν σε 1,1 εκ. (σελ. 62). Αντιλαμβανόμαστε ότι οι νεκροί απετέλεσαν ένα ποσοστό αυτού ακριβώς του πληθυσμού περίπου, του οποίου η μεταβολή από το 1940 δεν μπορεί να υπήρξε δραματική: στην αύξησή του από κάποιες χιλιάδες παλαιμάχων του μετώπου που είχαν ξεμείνει στην Αθήνα και λιμοκτονούσαν χωρίς φίλους και δικούς πρέπει να αντιπαρατεθή η μείωσή του από την φυγή προς την επαρχία ή στο εξωτερικό πολλών άλλων για συνέχιση του αγώνα, διατροφική ασφάλεια κττ.
Αν λοιπόν οι νεκροί ήταν ας πούμε 250.000, αυτό σημαίνει ότι χονδρικά 1/4 κατοίκους του Λεκανοπεδίου πέθανε εξαιτίας του. Ένας στους τέσσερις.
Ας κάτσουμε να σκεφτούμε τώρα.
Κατά την διάρκεια του λιμού, υπήρχε και λειτουργούσε η κρατική μηχανή, στελεχωμένη με Έλληνες και όχι Γερμανούς, όπου μάλιστα υπήρχε ειδικός Υπουργός Επισιτισμού, που ήταν τότε ο ίδιος ο κατοχικός Πρωθυπουργός Τσολάκογλου. Προφανώς, αυτός ο γραφειοκρατικός μηχανισμός είχε πάμπολλες υλικές αδυναμίες, ωστόσο μού φαίνεται παρακινδυνευμένος ο ισχυρισμός ότι οι νεκροί θα ήταν περισσότεροι χωρίς τον μηχανισμό αυτό παρά με αυτόν. Αν μή τι άλλο, κάπως, στο μέτρο του τότε δυνατού, η συγκεκριμένη γραφειοκρατία θα μείωσε κάποιες από τις συνέπειες του φαινομένου.
Ο δικός μας κατοχικός λιμός δεν ήταν, φευ, ο μοναδικός στην ιστορία. Παρόμοιοι λιμοί έπληξαν και άλλες χώρες και άλλες κοινωνίες στην σύγχρονη εποχή. Οι ιστορικοί τούς έχουν μελετήσει, στο μέτρο του εφικτού, και έχουν εξαχθή τα αναλογούντα συμπεράσματα. Δεν είναι παράλογο να σκεφτούμε ότι ο δικός μας λιμός, ένας λιμός που δεν υπήρξε σκόπιμος (σε αντίθεση με άλλους…), δεν μπορεί να υπήρξε πιο θανατηφόρος. Αντιθέτως, δεν έχουμε κάποιον λόγο αν υποθέσουμε ότι τα δικά μας ποσοστά θνησιμότητας ήταν πολύ διαφορετικά.
Ας κάνουμε λοιπόν λίγη συγκριτική πτωματολογία.
Οι ίδιοι οι Γερμανοί υπήρξαν μεταξύ 1914-1919 θύματα ενός σκόπιμου λιμού, που προκλήθηκε από τον συμμαχικό αποκλεισμό και είχε ως περαιτέρω αποτέλεσμα να καμφθή η θέλησή τους για πόλεμο, να σπάση το εσωτερικό μέτωπο και να χάσουν τον Μεγάλο Ευρωπαϊκό Πόλεμο (τον οποίον είχαν ήδη κερδίσει στην Ανατολή!). Όλα αυτά τα συγκλονιστικά πολιτικά γεγονότα προξενήθηκαν από τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς του εσωτερικού που ανάγονται αμέσως ή εμμέσως στον αποκλεισμό. Ο αριθμός τους αποτελεί αντικείμενο αμφισβήτησης, αλλά φαίνεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 400.000 και 600.000. Αν αναλογιστούμε ότι ο προπολεμικός πληθυσμός του Ράιχ ήταν περί τα 65 εκ., συνάγεται ότι 5 χρόνια ασφυκτικού αποκλεισμού υπό πολεμικές συνθήκες σε μια χώρα που δεν ήταν αυτάρκης διατροφικά προκάλεσαν απώλειες το πολύ 1/100.
Αντίστροφα τώρα, τον χειμώνα 1944-1945 οι Γερμανοί επέβαλαν αποκλεισμό της Ολλανδίας, με συνέπεια εκτεταμένο λιμό. Ο λιμός αυτός έδωσε το όνομά Hongerwinter σε αυτούς τους μήνες της ολλανδικής ιστορίας και είναι ο λόγος για τον οποίο μέχρι σήμερα πολλοί Ολλανδοί αντιπαθούν τους Γερμανούς. Ωστόσο, αυτός ο καταστρεπτικός λιμός, που σημάδεψε μια ολόκληρη γενιά Ολλανδών κατά τρόπο συγκρίσιμο με τον δικό μας λιμό, που ήταν αποτέλεσμα σκόπιμων πολιτικών επιλογών και όχι ατυχών συμπτώσεων, αυτός ο λιμός λοιπόν είχε περί τα 20.000 άτυχα θύματα. Είκοσι χιλιάδες περίπου, όχι διακόσιες χιλιάδες. Επειδή δεν έπληξε όλη την χώρα, αλλά μόνο τις επαρχίες που δεν είχαν ακόμα απελευθερώσει οι Σύμμαχοι, είναι πιο δύσκολο να υπολογίσουμε το ποσοστό θνησιμότητας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο παρονομαστής του κλάσματος είναι κάποια εκατομμύρια (π.χ. 5 εκ. Ο πληθυσμός όλης της Ολλανδίας το 1940 ήταν σχεδόν 9 εκ.), πράγμα που δίνει οπωσδήποτε ποσοστό κάτω του 1/100.
Ο πιο διάσημος ίσως λιμός του 20ού αιώνα (αν και όχι ο πιο πολύνεκρος…) υπήρξε ο ουκρανικός λιμός του 1932-1933. Ο λιμός αυτός υπήρξε επίσης αποτέλεσμα συνειδητής πολιτικής των σοβιετικών αρχών (και ανικανότητας βέβαια), οι οποίες εργαλειοποίησαν την πείνα για να καθυποτάξουν τους Ουκρανούς χωρικούς και να δολοφονήσουν όσους θεωρούσαν αντιδραστικούς. Ο λιμός αυτός, όπου τεκμηριώθηκαν πάμπολλα περιστατικά νεκροφαγίας, όπου οι Σοβιετικοί διενεργούσαν κατασχέσεις του σπόρου της επόμενης σοδειάς, όπου οι χωρικοί έφαγαν κάθε τετράποδο και δίποδο οικόσιτο ζώο που έβρισκαν, είχε μερικά εκατομμύρια θύματα σε μια χώρα μερικών δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό μάς δίνει ένα ποσοστό θνησιμότητας της τάξης του 1/8 ή του 1/10, ας μην μπούμε τώρα σε περισσότερες δυσάρεστες πτωματολογικές λεπτομέρειες, γιατί οι ακριβείς αριθμοί αμφισβητούνται σφόδρα ελλείψει αρχείων. Για κάποιον ανεξήγητο λόγο όμως, το ποσοστό θνησιμότητας του αττικού λιμού φέρεται να είναι της τάξης του 1/3 ή του 1/4, τουλάχιστον δύο φορές μεγαλύτερο δηλαδή από του ουκρανικού λιμού. Κάτι δεν κολλάει εδώ.
Κοντολογίς, είναι δύσκολο να σας πω με ακρίβεια πόσοι ήταν οι νεκροί του κατοχικού λιμού. Μπορώ όμως σχετικά εύκολα να σας πω πόσοι δεν ήταν. Λίγος κοινός νους, ελάχιστο ψάξιμο και μερικά δράμια ειλικρίνεια χρειάζεται.
Χωρις να εχω ιδιαιτερο λογο να διαφωνησω με τον σκεπτικισμο σου, μου δημιουργηθηκαν ομως μερικες αποριες.
Τι εννοεις “ατυχων συμπτωσεων” σχετικα με τα αιτια του κατοχικου λιμου; Νομιζω οτι δεν αμφισβητηθηκε απο κανεναν οτι η αιτια του λιμου ηταν η γερμανικη κατοχη και ο παραλληλος αγγλικος αποκλεισμος που δεν επετρεπε την εισαγωγη τροφιμων δια θαλασσης. Δεν υπαρχει καμμια “ατυχης συμπτωση”.
Η μονη συμπτωση ειναι οτι οι “συμμαχοι” μας ειχαν αποκλεισει προκαλωντας λιμο και στον ΑΠΠ και ισως θα μπορουσε να αναφερθει και σαν συμπτωση η εξ ισου αδιαφορη αντιμετωπιση του θανατου Ελληνων και απο τους εχθρους.
Μια αλλη απορια μου ειναι γιατι επελεξες αυτο το θεμα; Σου φανηκε οτι οι ελληνες κανουν πολυ φασαρια για το τιποτε;
Γιατι εγω δεν ακουσα ποτε καμμια φασαρια να κανουμε. Αντιθετα μετα τον πολεμο, υποδεχτηκαμε τους αγγλους δημιους μας σαν ευεργετες και χαρισαμε στους γερμανους κατακτητες μας το κατοχικο δανειο που ηταν η αιτια της κατοχικης πεινας.
Να αλλη μια συμπτωση. Οποιος σκοτωνει ελληνες, αντιπετωπιζεται σαν φιλος απο τους ελληνες πολιτικους, ακομα κι αν πριν τους σκοτωσει ηταν εχθρος.
Με μεγαλο ενδιαφερον θα διαβαζα (αν εχεις ασχοληθει), μια αναλογη αναλυση για το “ολοκαυτωμα” τον εβραιων, (εκτος κι αν εχεις προβληματα με το αντιρατσιστικο). Γιατι οι εβραιοι εκαναν πραγματικα πολυ φασαρια. Οχι μονο εγδυσαν τους γερμανους με συνταξεις στα (ζωντανα παντως) θυματα τους, οχι μονο ακομη με ολα τα μεσα προβαλλουν και διατηρουν την μνημη των εξη εκατομμυριων (περιμενω την αποψη σου) θυματων,αλλα υποχρεωσαν και ολη την ευρωπη και την αμερικη να εχουν νομους που να απαγορευουν στην περιπτωση τους αυτο που εσυ κανεις οικιοθελως για την πατριδα σου.
Ενδιαφερον Θαναση. Η αληθεια ειναι οτι και εγω εναν αριθμο κοντα στις 400 χιλιαδες ειχα υποψη μου, και οντως δεν βγαζει νοημα.
Ja, doch, Herr Anagnostopoulos
Οι Γερμανοι ηταν ευγενικοι ιπποτες, οι αριθμοι φουσκωσαν για να παρουμε αποζημιωσεις, ακομα και τα στοιχεια του Ερυθρου Σταυρου ηταν αναξιοπιστα.
Δεν αξιζει καν τον κοπο να κατσω να ανασκευασω ενα τετοιο κειμενο. Τα παιδια της Κατοχης ηταν ασπρομαλληδες εξηνταρηδες οταν εγω ημουν παιδι. Πληροφορησε απο πρωτο χερι τη δικη μας γενια για το τι συνεβη τοτε, και εμεις θα περασουμε τη γνωση αυτη στην επομενη, οποτε η φθηνη προπαγανδα με προφανεστατη πολιτικη σκοπιμοτητα οχι μονο δεν πειθει κανεναν, αλλα και εκθετει αυτους που την διαδιδουν.
Τώρα που μου το θύμισες, ο Σνύδερ στην Μαύρη Γη (κεφ. 9) τούς εκτιμά σε περί τους 40.000 νεκρούς. Και αυτός μέσα στην συνωμοσία.
A, μαλλιστα
Το βιβλιο Black Earth μιλαει για ένα μαλλον ασχετο θεμα, το διωγμο και την εξοντωση των Εβραιων στο Β ΠΠ. Ο Guardian στη βιβλιοκριτικη του μαλλον ψιλοκοροϊδευει τον «εγκριτο» Snyder, που συνδεει το διωγμο των Εβραιων με την……οικολογικη καταστροφη του πλανητη και την κλιματικη αλλαγη (!!!!)
https://www.theguardian.com/books/2015/sep/10/black-earth-holocaust-as-history-timothy-snyder-review
Tωρα, πώς η μαρτυρια αυτου του απιθανου τυπου εχει μεγαλυτερο βαρος από τις αναφορες του Ερυθρου Σταυρου, εκεινης της εποχης, αυτό μονο εσυ μπορεις να μας το εξηγησεις.
Αλλα καλο θα ηταν να μας παραθεσεις τις πρωτογενεις πηγες που επικαλειται ο εν λογω «εγκριτος» συγγραφεας, και το πώς καταληγει στον ανωτερω αριθμο.
Επειδη σχεδον οι μισοι νεκροι της Κατοχης προηλθαν από τον Λιμο, ολο αυτό δεν είναι παρα μια άλλη μια εμμεση εξαιρετικα πονηρη προσπαθεια να αμφισβητηθει η Καταστροφη που προκληθηκε στη Χωρα από τους Γερμανους στο Β ΠΠ.
Οι Γερμανοι ηταν ευγενικοι ιπποτες, ενώ οι μπαγαποντηδες Ελληνες τα φουσκωσαν για να τσεπωσουν αποζημιωσεις.
Αυτή είναι η θεση σου, και καλο θα είναι να την υποστηριξεις ευθεως, αν εχεις τα κοτσια……
Ο Ρίχτερ υπολογίζει τους νεκρούς από πείνα του 1941-1942 σε περί τους 91.000, που αναλύονται σε 35.000 σε Αθήνα-Πειραιά (αριθμός ευρύτερα αποδεικτός, που προκύπτει από τις στατιστικές θανάτων), και άλλους 56.000 περίπου νεκρούς σε 127 αστικά κέντρα. Στους αριθμούς αυτούς καταλήγει με πολύ απλή μέθοδο, ήτοι συγκρίνοντας τους νεκρούς του 1940-1941 με τους αντίστοιχους, μήνα προς μήνα, του 1941-1942.
πολύ απλή μέθοδος και μαθηματικά λάθος όπως ίσως μπορεί να εξηγήσει ο SG
Ακούω.
Τίποτα, μαθηματικός εξυπνακισμός. Ας πούμε πως κατα τον Ρίχτερ οι νεκροί ήταν περίπου 100.000 και είμαστε ΟΚ
Νπο, δεν σε καταλαβαίνω, την αλήθεια προσπαθούμε να προσεγγίσουμε όλοι. Αν έχης κάτι να εισφέρης, βοήθησε.
Α, ο Ριχτερ, μαλλιστα. Τα εχουμε πει για τον ανεκδιηγητο Γερμανο.
Τουλαχιστον ειναι λιγοτερο καραγκιοζης απο εκεινον που εμπλεκε την εξοντωση των Εβραιων με την…..κλιματικη αλλαγη.
Επισης βλεπω οτι καναμε λιγη προοδο. Απο τους 40.000 για ολη την Κατοχη, πηγαμε στους 90.000 μονο για το χειμωνα 1941-42. Κατι ειναι και αυτο.
Πολύ ενδιαφέρον και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκτίμηση περί 500.000 νεκρών είναι ανακριβής. Ειδικά από την στιγμή οι πλέον αποδεκτές μελέτες μιλάνε για περίπου 35.000 με 45.000 νεκρούς.
Παρ’ ολα αυτά θα ήθελα να επισημάνω ως προς τον συνολικό πληθυσμό της περιφέρειας πρωτευούσης (Αθήνα – Πειραιάς) τα εξής: Ο πληθυσμός Αθηνών – Πειραιώς, τουλάχιστον τους πρώτους μήνες της κατοχής, είχε αυξηθεί από τους στρατιώτες που λόγω της γερμανικής κατοχής είχαν εγκλωβιστεί στην Αθήνα και δεν μπορούσαν να μεταβούν στα νησιά ή την Πελοπόννησο καθώς και από πρόσφυγες της Μακεδονίας και της Θράκης που είχαν καταφύγει στην Αθήνα για να αποφύγουν την σκληρή βουλγαρική κατοχή. Επομένως η απογραφή του 1940 δεν αποδίδει με συνέπεια τον πληθυσμό της εποχής, έστω και αν μιλάμε για ένα έτος μετά.
Έγραψα
.
Μικρή η διαφορά. Και η ουσία του πράγματος είναι ότι ένα πτώμα δεν μπορεί να κρυφτή.
Η διαφορά είναι όντως μικρή.
Κύριε Αναγνωστόπουλε,
Στην Αθήνα και στον Πειραιά, είχαν συγκεντρωθεί, κυρίως λόγω του πολέµου και ακολούθως συνεπεία της κατάρρευσης του µετώπου, χιλιάδες άτοµα (κυρίως νησιωτικής καταγωγής), μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και 8.000 οπλίτες και αξιωματικοί της Μεραρχίας Κρητών που δεν κατέστη δυνατόν να αποχωρήσουν για την Κρήτη μετά την κατάρρευση του ελληνοϊταλικού μετώπου. Οι δυστυχείς αυτοί πλάνητες και ανέστιοι Έλληνες αποκλείσθηκαν και παρέμειναν σε Αθήνα και Πειραιά λόγω απαγόρευσης των ακτοπλοϊκών μετακινήσεων από τις Αρχές Κατοχής και δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στα σπίτια τους μέχρι τον ΟΚΤ. 1944 οπότε αποχώρησαν οι Γερμανοί. Οι προαναφερθέντες δυστυχείς Πατριώτες, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν χιλιάδες ήρωες του έπους του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 1940 -1941, αναγκάσθηκαν να περιφέρονται ανέστιοι, χωρίς συγγενείς και εργασία, όντες άµεσα εκτεθειµένοι στις θανατηφόρες συνέπειες της πείνας και του φοβερού ψύχους κατά το Χειμώνα 1941 – 1942. Είναι βέβαιον ότι μεγάλο μέρος από αυτούς τους ρακένδυτους, πλανόδιους και πεινασμένους Έλληνες περιλαμβάνεται µεταξύ των αγνώστων νεκρών που η Αστυνοµία και τα δημοτικά κάρα (τα οποία εχρησιμοποιούντο εκ των ενόντων για τη μεταφορά νεκρών κατ τη διάρκεια της Κατοχής) µεταφέρουν τα καθημερινώς πολλαπλασιαζόμενα πτώματα στα Νεκροτοµεία Αθηνών και Πειραιά. Σημειωτέον ότι στα Νεκροτοµεία µεταφέρονται κατά κύριο λόγο ανώνυμοι και σε πολύ μικρότερο βαθμό επώνυµοι νεκροί, που είτε και αυτοί βρέθηκαν νεκροί στους δρόµους χωρίς συγγενείς, είτε κανείς συγγενής δεν έσπευσε για τον ενταφιασµό τους. Στην τελευταία περίπτωση είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι ο νεκρός σκοπίμως αφέθηκε σε κάποιο δρόμο χωρίς στοιχεία, προκειμένου να οικειοποιηθεί η οικογένειά του το δελτίο τροφίµων του, επακολουθούσης της περισυλλογής και μεταφοράς του “αγνώστου νεκρού”, µέσω της Αστυνοµίας, στο Νεκροτοµείο. Χαρακτηριστικά στιγμιότυπα των τραγικών αυτών στιγμιοτύπων της κατοχικής περιόδου αναφέρονται από κατοίκους του Πειραιά: «Χιλιάδες νεκροί µετρήθηκαν στην Κοκκινιά, ∆ραπετσώνα, Κερατσίνι, Πειραιά κι’ όταν καθιερώθηκε το δελτίο ψωµιού, οι συγγενείς πετούσαν µακριά από το σπίτι το νεκρό τους για να µην µαθευτεί ο θάνατό του και χάσουν το λιγοστό ψωµί που εδικαιούτο. Σύµφωνα µε προφορικές µαρτυρίες, πολλοί κάτοικοι του Κερατσινίου και της ∆ραπετσώνας έριχναν τους νεκρούς τους από τη µάνδρα του νεκροταφείου µέσα σ’ αυτό! Σκηνές φρίκης µε ετοιµοθάνατους στα πεζοδρόµια και παιδιά τυµπανισµένα από αποβιταµίνωση που ψέλλιζαν ‘πεινάω’… Περιουσίες διασπαθίστηκαν στους µαυραγορίτες για λίγα ψίχουλα, προίκες κοριτσιών φαγώθηκαν, σπίτια ξεπουλήθηκαν και τα δένδρα που είχαν τα βουνά της σηµερινής Αµφιάλης, του Κορυδαλλού, του Σχιστού και του Περάµατος ξερριζώθηκαν στην κυριολεξία τον φοβερό εκείνο χειµώνα του 1941-1942.» (βλ. Κουτελάκη/Φωσκόλου, Πειραιάς και Συνοικισµοί. Μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα, σελ. 222 επ., ΑΘΗΝΑ 1991). Σύμφωνα με άλλη χαρακτηριστική περιγραφή κατοίκου της Αθήνας των εφιαλτικών συνθηκών του θανάτου εξ ασιτίας κατά την κατοχική περίοδο: «Στο µεταξύ, οι θάνατοι εξακολουθούν, και το θέαµα, για όποιον περνά από την οδό Μασσαλίας, όπου το Νεκροτοµείο, είναι τροµαχτικό. Εκεί κουβαλούν αργά ή γρήγορα τους νεκρούς που µαζεύουν στους δρόµους – θάνατοι εξ ‘αγνώστου’ αιτίας! Κι αποκεί, δυό-τρεις φορές τη µέρα, αποκοµίζουν τα πτώµατα. Η κηδεία τους γίνεται µε τον απλούστερο τρόπο: σέρνουν τα πτώµατα όπως-όπως και τα στοιβάζουν σε φορτηγά αυτοκίνητα, ανάκατα το ένα πάνω στο άλλο. Βλέπεις ανακατωµένα, χέρια, κεφάλια, σκέλια κουρελιασµένα, κόκκαλα – βρώµα στη µυρωδιά και την όψη. Τα φορτηγά τούς κουβαλούν και τους θάβουν όλους µαζί. Η ταφή των νεκρών έχει γίνει τεράστιο πρόβληµα. Το Γ΄ Νεκροταφείο βρίσκεται έξω από την Κοκκινιά, πολύ µακριά. Τα τέθριππα, αλλά και τα κοινά νεκροφόρα αµάξια έχουν εξαφανιστεί. Τα άλογα τα έχουν σφάξει ή ψόφησαν. Η βενζίνη λείπει. Μια κηδεία στοιχίζει φανταστικά ποσά. Ο µεγαλύτερος µπελάς που µπορείς να βάλεις τώρα στο κεφάλι των δικών σου είναι να πεθάνεις. Στη ‘Σωτηρία’, όπου φυσικά η θνησιµότητα έχει πολλαπλασιαστεί, έγινε ανάγκη, για να λυθεί το πρόβληµα, να δηµιουργήσουν ένα νεκροταφείο ειδικό για τους φυµατικούς που πεθαίνουν εκεί.» (βλ. Χρ. Χρηστίδη, Χρόνια Κατοχής, 1941-1944. Μαρτυρίες Ηµερολογίου. Πρόλογος – συµπληρώµατα – σηµειώσεις, σελ. 185 επ., ΑΘΗΝΑ 1971). Αυτό όμως που τραγικά διαφεύγει από τους αποπνέοντες Deutsche Gründlichkeit λεπτολόγους αριθμητικούς υπολογισμούς θανάτων εκ ασιτίας “με το υποδεκάμετρο”, στους οποίους φαίνεται ότι αρέσκεσθε προκλητικώς να προβαίνετε υμείς και ο εντολέας σας Heinz Richter, Κύριε Αναγνωστόπουλε, είναι η επίδραση της ασιτίας κατ τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην υψηλή θνησιμότητα του Ελληνικού Λαού κατά την πρώϊμη μετακατοχική περίοδο. Ειδικότερα, έχει επισηµανθεί ότι «ο υποσιτισµός αύξησε γενικά τη νοσηρότητα σε όλες τις αρρώστιες». Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στη φυµατίωση. Μερικά στοιχεία της εποχής είναι άκρως αποκαλυπτικά: Στον καιρό της Κατοχής περισσότεροι από 200.000 Έλληνες έπαθαν «ανοικτή φυµατίωση», ενώ από το 1944 και μετά το 75% των µαθητών έπασχαν από αδενοπάθεια και προφυµατικές καταστάσεις, λόγος για τον οποίον ο διευθυντής της UNRRA στην Ελλάδα δήλωσε το 1946 ότι: “το ποσοστό της παιδικής φυµατίωσης ήταν προπολεµικά 7-8 φορές µεγαλύτερο από το ποσοστό της Αγγλίας και της Αµερικής, ενώ σήµερα είναι 14-15 φορές µεγαλύτερο, δηλαδή η φυµατίωση έχει υπερδιπλασιασθεί”, ενώ έρευνα στο Νοσοκοµείο “Αγλαΐα Κυριακού” της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, κατέδειξε ότι: «το ποσοστό θετικών φυµατιαντιδράσεων 35,6% σε βρέφη 12 µηνών είναι αριθµός τόσο µεγάλος που δεν ανευρίσκεται πουθενά στη βιβλιογραφία» (βλ. Σκούρα/Χατζηδήµο/Καλούτσης/Παπαδηµητρίου, Συµβολή στη µελέτη της ψυχοπαθολογίας της πείνας, του φόβου και του άγχους. Από το ιατρικό χρονικό της Κατοχής, σελ. 292 επ., 299, ΑΘΗΝΑ 1947). Συνεπώς οι αριθμοί των θανάτων αμάχων Ελλήνων εξ ασιτίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής, που καθ’ υμάς με διάφορες σοφιστείες χαρακτηρίζονται αυθαιρέτως ως (δήθεν) “φανταστικοί, υπερβολικοί και εκτός πραγματικότητος”, εάν συμπεριληφθούν και οι αιτιωδώς συνδεόμενοι με την κατοχική ασιτία θάνατοι των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων είναι βέβαιον ότι επαληθεύουν στο έπακρον ακόμη και τις πλέον μαξιμαλιστικές εκτιμήσεις ως προς τα αθώα θύματα αυτού του ειδεχθούς εγκλήματος της ναζιστικής θηριωδίας. Κατ’ ακολουθίαν των προλεχθέντων θα σας παρακαλούσα – προεχόντως προς διαφύλαξιν της δικής σας σοβαρότητος – να αφήσετε κατά μέρος την επ’ εσχάτων “καραμέλα” που αρέσκεσθε να αναμασάτε περί “αναθεωρήσεως του αριθμού των θανάτων Ελλήνων εξ ασιτίας κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής”, γιατί σε αντίθετη περίπτωση ευλόγως δημιουργείται πλέον σε κάθε εχέφρονα και σκεπτόμενο αναγνώστη του ιστολογίου σας η εντύπωση ότι τα γραφόμενά σας εξυπηρετούν κρυπτομένους και όχι τόσο “αθώους” σκοπούς, ως προοριζόμενα να χρησιμοποιηθούν τελικά από το Γερμανικό Δημόσιο στα πλαίσια της αντιδικίας για την καταβολή των Γερμανικών Επανορθώσεων.
Μάλλον χρειάζεται να απευθύνετε τα παράπονά σας στους Καθηγητές Σνύδερ, Φλάισερ και Ρίχτερ, γιατί εγώ δεν κάνω πρωτογενή ούτε δευτερογενή έρευνα, αλλά αναπαράγω τις δικές τους εκτιμήσεις.
Ο Μαζαουερ γραφει και για μειωση του πληθυσμου κατα 300000 και παραπεμπει στην 700ων σελ εκθεση του Ερ. Σταυρου.
Η αποστολη του ΕΣ ηταν πολυπληθης και οργανωμενη και οι εκτιμησεις του φαινεται να ειναι αξιοπιστες, παραδειγμα το αθροισμα θανατων που δινει η στατιστικη του υπηρεσια για τις χρονιες 1941-1942 στην Αθηνα ειναι σχεδον ταυτοσημο με αυτο που εδωσε η επιτοπια ερευνα στα ληξιαρχεια.
Απο το βιβλιο του Σταθακη για το σχεδιο Μαρσαλ:
Την περίοδο ’40-44, ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε (300 χιλιάδες),4
χιλιάδες πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα (350 χι-
λιάδες) και άλλοι μετακινήθηκαν, οικειοθελώς ή μη, στο εξωτερικό (200 χι-
λιάδες).
4.Ο ενδεικτικός πίνακας γεννήσεων και θανάτων δίνει την παρακάτω εικόνα
κατά έτος: “41 135.000 – 229.000 – -94.000, ’42 107.000 – 328.000 = -221.000, ’43
152.000 – 188.000 – -36.000, ’44 165.000 – 110.000 – +55.000. Σύνολο ’40-44 559.000
– 855.000 – -296.000. Αυτές φυσικά δεν περιλαμβάνουν τους νεκρούς από εκτε-
λέσεις, τους νεκρούς της Αντίστασης και τους θανάτους των Ελλήνων στις πο-
λεμικές επιχειρήσεις σε άλλες χώρες. Δεν περιλαμβάνουν επίσης τα στοιχεία α-
πό τους θανάτους στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη που βρισκόταν υπό
βουλγαρικό έλεγχο. Κατ’ εκτίμηση οι θάνατοι αυτοί έφθασαν τις 100.000. βλ
Greek Board of Reconstruction, ο jr., σελ Bl. To ενδιαφέρον του πίνακα αυτού
είναι φυσικά οι ετήσιες διακυμάνσεις: η ανάκαμψη των γεννήσεων μετά το ’42
και η δραστική μείωση των θάνάτων την ίδια περίοδο, βλ επίσης Μαργαρίτης
Γ., Από την ήττα στην εξέγερση, Ελλάδα: άνοιξη 1941 – φθινόπωρο 1942, Αθή-
να: ο Πολίτης, 1993, σελ 79-85.
παραπεμπει στο Greek Board of Reconstruction, Data on Greek Economy during the prewar, war and postwar periods, Athens, February 1947, (Mission to Greece, Construction Division, box 7).
τα νουμερα μου φανηκαν αρκετα φουσκωμενα ειδικα των θανατων του 1942
αλλα αν συγκρινουμε τα αποτελεσματα των απογραφων του 1940 και 1951 μπορει και να ισχυουν
απογραφη 1940 πληθυσμος 7.344.860
απογραφη 1951 πληθυσμος 7.632.801
ο πληθυσμος των 12νησων το 1951 ηταν 121.000 δηλ σχεδον ισος με τις απωλειες λογω εμφυλιου (νεκροι σε μαχες, εκτελεσμενοι, δολοφονημενοι και πολιτικοι προσφυγες)
δηλ εχουμε αυξηση πληθυσμου της χωρας κατα 300000
το 1940 η φυσικη αυξηση του πληθυσμου ηταν περιπου 86000 (αριθμος θανατων 93860, γεννησεων 179500)
με τον ιδιο ρυθμο αυξησης και αν δεν ειχε μεσολαβησει ο πολεμος και η κατοχη η χωρα θα επρεπε να ειχε πληθυσμο κοντα στα 8200000 κατ
Δυστυχως δεν υπαρχουν επισημα στοιχεια της ελστατ για θανατους/γεννησεις για την περιοδο 1941-1954
αλλα οι γεννησεις μετα το 1944 φαινεται να επανερχονται ή εστω να προσεγγιζουν τα προπολεμικα επιπεδα και οι θανατοι μειωνονται σημαντικα,
ειδικα στα αστικα κεντρα η θνητοτητα το 1953 ειχε μειωθει στο 37% της προπολεμικης περιοδου, ο μο ζωης αυξηθηκε μεταξυ 1940-1950 κατα δεκα χρονια.
Συμφωνα με τους υπολογισμους ενος δημογραφου η φυσικη αυξηση του πληθυσμου το 1951 ηταν 94000 (57000 θανατοι-151000 γεννησεις.
περιοδος 1945-1951 μο γεννησεων 160000, μο θανατων 70000 (εννοω θανατων απο φυσικα αιτια) η αυξηση του πληθυσμου θα επρεπε να ηταν περιπου 600000, ο μο θανατων θα μπορουσε να ειναι και μικροτερος
Συμφωνα με τα βιβλια των Μαζαουερ Σταθακη ο πληθυσμος μεταξυ 1941-1944 μειωθηκε κατα 300000 δηλ εφτασε στα 7.000.000 προσθετουμε την αυξηση των 600000 της περιοδου 1945-1951 και εχουμε το αποτελεσμα της απογραφης του 1951.
Ενταξει καπως μπακαλιστικοι υπολογισμοι καθως οπως εγραψα δεν υπαρχουν επισημα στοιχεια