Λέει ο παππούς ο Πλάτωνας στο 356Α-Β του Πρωταγόρα, διά στόματος Σωκράτους (που διηγείται μια υποθετική ερώτηση τρίτου):
πολὺ διαφέρει, ὦ Σώκρατες, τὸ παραχρῆμα ἡδὺ τοῦ εἰς τὸν ὕστερον χρόνον καὶ ἡδέος καὶ λυπηροῦ, μῶν ἄλλῳ τῳ, φαίην ἂν ἔγωγε, ἢ ἡδονῇ καὶ λύπῃ; οὐ γὰρ ἔσθ᾽ ὅτῳ ἄλλῳ. ἀλλ᾽ ὥσπερ [356b] ἀγαθὸς ἱστάναι ἄνθρωπος, συνθεὶς τὰ ἡδέα καὶ συνθεὶς τὰ λυπηρά, καὶ τὸ ἐγγὺς καὶ τὸ πόρρω στήσας ἐν τῷ ζυγῷ, εἰπὲ πότερα πλείω ἐστίν. ἐὰν μὲν γὰρ ἡδέα πρὸς ἡδέα ἱστῇς, τὰ μείζω ἀεὶ καὶ πλείω ληπτέα: ἐὰν δὲ λυπηρὰ πρὸς λυπηρά, τὰ ἐλάττω καὶ σμικρότερα: ἐὰν δὲ ἡδέα πρὸς λυπηρά, ἐὰν μὲν τὰ ἀνιαρὰ ὑπερβάλληται ὑπὸ τῶν ἡδέων, ἐάντε τὰ ἐγγὺς ὑπὸ τῶν πόρρω ἐάντε τὰ πόρρω ὑπὸ τῶν ἐγγύς, ταύτην τὴν πρᾶξιν πρακτέον ἐν ᾗ ἂν ταῦτ᾽ ἐνῇ: ἐὰν [356c] δὲ τὰ ἡδέα ὑπὸ τῶν ἀνιαρῶν, οὐ πρακτέα. μή πῃ ἄλλῃ ἔχει, φαίην ἄν, ταῦτα, ὦ ἄνθρωποι; οἶδ᾽ ὅτι οὐκ ἂν ἔχοιεν ἄλλως λέγειν.
Και παρακάτω, στο 356D-Ε:
εἰ οὖν [356d] ἐν τούτῳ ἡμῖν ἦν τὸ εὖ πράττειν, ἐν τῷ τὰ μὲν μεγάλα μήκη καὶ πράττειν καὶ λαμβάνειν, τὰ δὲ σμικρὰ καὶ φεύγειν καὶ μὴ πράττειν, τίς ἂν ἡμῖν σωτηρία ἐφάνη τοῦ βίου; ἆρα ἡ μετρητικὴ τέχνη ἢ ἡ τοῦ φαινομένου δύναμις; ἢ αὕτη μὲν ἡμᾶς ἐπλάνα καὶ ἐποίει ἄνω τε καὶ κάτω πολλάκις μεταλαμβάνειν ταὐτὰ καὶ μεταμέλειν καὶ ἐν ταῖς πράξεσιν καὶ ἐν ταῖς αἱρέσεσιν τῶν μεγάλων τε καὶ σμικρῶν, ἡ δὲ μετρητικὴ ἄκυρον μὲν ἂν ἐποίησε τοῦτο τὸ φάντασμα, δηλώσασα [356e] δὲ τὸ ἀληθὲς ἡσυχίαν ἂν ἐποίησεν ἔχειν τὴν ψυχὴν μένουσαν ἐπὶ τῷ ἀληθεῖ καὶ ἔσωσεν ἂν τὸν βίον; ἆρ᾽ ἂν ὁμολογοῖεν οἱ ἄνθρωποι πρὸς ταῦτα ἡμᾶς τὴν μετρητικὴν σῴζειν ἂν τέχνην ἢ ἄλλην; τὴν μετρητικήν, ὡμολόγει.
Τι συμβαίνει εδώ; Συμβαίνει ότι ο Πλάτων εξηγεί πολύ ωραία το φαινόμενο της υπερβολοειδούς προεξόφλησης κατά τρόπο διαισθητικό. Εκκινεί από την πολύ γνωστή εμπειρική παρατήρηση, ότι δηλαδή υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο “παραχρῆμα ἡδὺ”, σε αυτό που μας προσφέρει αμέσως ηδονή, και στο “εἰς τὸν ὕστερον χρόνον καὶ ἡδ[ύ] καὶ λυπηρ[όν]”, σε αυτό που έρχεται σε δεύτερο χρόνο, είτε μάλιστα είναι ηδύ είτε λυπηρό. Το άτομο επηρεάζεται λοιπόν πολύ περισσότερο από την άμεση ωφέλεια, παρά από την μελλοντική (ωφέλεια ή) βλάβη, υπερεκτιμώντας την πρώτη και υποτιμώντας την δεύτερη. Κάλλιο πέντε και στο χέρι δηλαδή. Ας κάνουμε ένα τσιγαράκι.
Οπότε, τι πρέπει να κάνουμε;
Η λύση που προτείνει ο Πλάτων είναι η λύση του homo oeconomicus: “συνθεὶς τὰ ἡδέα καὶ συνθεὶς τὰ λυπηρά”, αφού τα τακτοποιήση στο ένα και στο άλλος σκέλος του ζυγού του (“στήσας εν ζυγώ”), ο σώφρων άνθρωπος διαγιγνώσκει ποια είναι τα περισσότερα. Και ακολούθως επιλέγει κατά το ορθολογικό υπόδειγμα: μεταξύ των ωφέλιμων επιλέγει τα πιο πολλά, μεταξύ των βλαπτικών τα πιο λίγα. Και όταν συγκρούωνται ωφέλιμα προς βλαβερά, μετρεί προσεκτικά και, αν η βλάβη υπερβαίνει την ωφέλεια, παραλείπει την πράξη.
Εκείνο που τον σώζει είναι εν προκειμένω η μετρητική τέχνη, που αντιτίθεται προς την δύναμιν του φαινομένου. Πλανά η τελευταία, σώζει τον βίον η πρώτη, καθώς “ἄκυρον ἂν ἐποίησε τοῦτο τὸ φάντασμα”. Η μετρητική τέχνη συνιστά ασφαλώς μέρος της επιστήμης, της όλης γνώσης (και εκείνος που έχει γνώση προφανώς δεν επιλέγει το κακό, θέλει να μας πη πιο κάτω στο 358C, “επί τα κακά ουδείς εκών έρχεται“). Το πρόβλημα λοιπόν σε τελευταία ανάλυση είναι γνωστικό.
Το ενδιαφέρον συνεπώς εδώ είναι ότι ο Πλάτων μοιάζει να αντιλαμβάνεται το ελάττωμα που κρύβεται πίσω από την υπερβολοειδή προεξόφληση ως γνωστικό μάλλον παρά βουλητικό. Όπως ακριβώς έγραφα δηλαδή εδώ πέρα:
Αλλά πού υπάγεται ακριβώς η υπερβολοειδής προεξόφληση; Νομίζω ότι πρόκειται για γνωστική υποτίμηση των μελλοντικών συνεπειών των σημερινών μας επιλογών, άρα συνιστά γνωστικό ελάττωμα. Η προτιμησιακή διαταραχή έχει ως αίτιο τον μη επαρκή συνυπολογισμό αυτών των απώτερων συνεπειών, που με την σειρά του οφείλεται στην εσφαλμένη απόδοση σε αυτούς μιας πιθανοτικής τιμής κατώτερης της πραγματικής. Ο προεξοφλητής κηδεμονεύεται, επειδή δεν μετρά καλά.
Νάτην λοιπόν πάλι η μετρητική τέχνη. Δεν είμαστε καλοί μετρητές των καλών και των κακών και εξαμαρτάνομεν επιστήμης ενδεία (357D). Ένας κατάλληλος ζυγός μάς χρειάζεται. Και να γίνουμε αγαθοί ιστάναι.
Ο Πλατων τα λεει πολυ ωραια, αλλα ο “homo economicus” θα πρεπει να παψει να ειναι τετοιος για να τον καταλαβει.
Δεν φτανει μονο να καταλαβει οτι το πιο ευχαριστο ειναι τετοιο ασχετως με τον χρονο, αλλα πρεπει να ξερει και τι ειναι το πιο ευχαριστο.
Γιατι βεβαια ευκολα λεμε οτι μετραμε “τα ηδεα και τα ανιαρα” και βασει της μετρησης αποφασιζουμε, αλλα οπως μαθαμε και στο δημοτικο, μπορεις να προσθεσεις και να αφαιρεσεις και αρα να συγκρινεις, μονο ομοειδη πραγματα. Δεν μπορεις να προσθεσεις μηλα με αυτοκινητα.
Μπορεις να κονομησεις χρημα χανοντας ηθος. Πως το μετρας αυτο;
Συμφωνα με τον Σωκρατη μπορεις να τα εχεις και τα δυο αν ξερεις την σειρα.
ΟΥΚ ΕΚ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΑΡΕΤΗ ΓΙΓΝΕΤΑΙ, ΑΛΛ ΕΞ ΑΡΕΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΑΓΑΘΑ ΤΟΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ.
Δεν γίνεται από τα χρήματα η αρετή άλλα από την αρετή τα χρήματα και όλα τα άλλα αγαθά στους ανθρώπους και ίδιωτικα και δημοσια
Απολογια Σωκρατους (Πλατων)
Η αρετη (σωφροσυνη, δικαιοσυνη και ανδρεια κατα τους αρχαιους) εξασφαλιζει και τα χρηματα.
Υπαρχει ομως και παλι μπερδεμα. Καποιος που διαθετει την αρετη της σωφροσυνης η της ανδρειας, μπορει να πλουτιζει περισσοτερο αν δεν διαθετει δικαιοσυνη.
Γιατι οπως μας λεει ο Αριστοτελης στα “Πολιτικα”, ο δικαιος μαζευει μονο με δικαιο τροπο το χρημα ενω ο αδικος και με δικαιο και με αδικο, ενω οταν ξοδευουν ο δικαιος ξοδευει οταν ειναι δικαιο και ο αδικος ποτε.
Αρα ο δικαιος μαζευει με εναν τροπο και ξοδευει επισης με εναν, ενω ο αδικος μαζευει με δυο τροπους και δεν ξοδευει με κανεναν.
Ποιο θα ειναι λοιπον το αποτελεσμα της “μετρητικης τεχνης” ειναι βασικα αποτελεσμα και του τι θεωρεις ευχαριστο και δυσαρεστο.
Ο ιδιος ο Σωκρατης παντως ηταν ξεκαθαρος
ΑΡΙΣΤΑ ΓΑΡ ΟΙΜΑΙ ΖΗΝ ΤΟΥΣ ΜΑΛΙΣΤΑ ΕΠΙΜΕΛΟΥΜΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΩΣ ΒΕΛΤΙΣΤΟΥΣ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ, ΗΔΙΣΤΑ ΔΕ ΤΟΥΣ ΜΑΛΙΣΤΑ ΑΙΣΘΑΝΟΜΕΝΟΥΣ ΟΤΙ ΒΕΛΤΙΟΥΣ ΓΙΓΝΟΝΤΑΙ.
Διότι άριστα νομίζω ότι ζουν όσοι προσπαθουν να γίνονται καλλιτεροι, ευχαριστοτατα δε όσοι καταλαβαίνουν ότι συνεχώς βελτιωνονται.
ΕΟΙΚΑΣ Ω ΑΝΤΙΦΩΝ, ΤΗΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΝ ΟΙΟΜΕΝΩ ΤΡΥΦΗΝ ΚΑΙ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΝ ΕΙΝΑΙ. ΕΓΩ ΔΕ ΕΝΟΜΙΖΟΝ ΤΟ ΜΕΝ ΜΗΔΕΝΟΣ ΔΕΙΣΘΑΙ ΘΕΙΟΝ ΕΙΝΑΙ, ΤΟ Δ ΩΣ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΕΓΓΥΤΑΤΩ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ
Φαίνεται, Αντιφων, ότι νομίζεις πως η ευδαιμονια είναι τρυφηλη ζωή και πολυτέλεια. Εγώ όμως νομιζα ότι το να μην χρειαζεσαι τίποτα είναι θεικο και το να χρειαζεσαι ελάχιστα, εγγυτατα στο θεικο.
Ξενοφων (Απομνημονευματα)
Ο “homo economicus” λοιπον κανει το λαθος να χρησιμοποιει την μετρητικη τεχνη που αναφερει ο Σωκρατης, με λαθος κριτηρια. Προσπαθωντας να αυξησει τον πλουτο και την καλοπεραση του, χανει ολες τις αρετες που του τα εξασφαλιζουν.
Οι ανθρωποι και οι κοινωνιες που χανουν την αρετη τους μετατρεπονται σε δουλους αναγκαστικα. Γιατι ακομη κι αν δεν υπηρχει κανεις που να επιβουλευεται την ελευθερια τους, δεν ειναι ικανοι να ζησουν χωρις αφεντη που να σκεπτεται, να αμυνεται και να επιβαλλει την δικαοσυνη αντι γι αυτους.
Οπως καταλαβες μιλαω και για την σημερινη κατασταση των Ελληνων.
Κουναγαν σαν ηλιθιοι σημαιακια πρασινομπλε την ωρα που τους κατεστρεφαν, μασουλωντας κοκκαλακια απο το μεγαλο φαγοποτι.
Αφησαν ολα τα εθνικα θεματα ανυπερασπιστα απο φοβο μηπως χρειαστει να πιασουν τα οπλα.
Εβλεπαν την Ελλαδα να μετατρεπεται στην πιο διεφθαρμενη χωρα και αδιαφορουσαν.
Ετσι καταντησαν στο σημειο να παρακαλανε να τους διοικουν οι γραφειοκρατες των Βρυξελλων, να περιμενουν απο την Ευρωπη να φυλαξει τα συνορα τους και να διαπραγματευονται με την ΕΚΤ για να μας τυπωσει χαρτακια που θα μπορουσαμε να τυπωνουμε μονοι μας.
Εγιναν δουλοι και ψαχνουν αφεντικα.
Και ολα αυτα για να μην πτωχευσουμε, λες και τωρα τρωμε με χρυσα κουταλια.
Παλι ομως ο Σωκρατης εχει πολυ ωραια (αν και σκωπτικα) επισημανει οτι και η φτωχεια εχει τα πλεονεκτηματα της
ΤΟΥΤΟ ΓΑΡ ΔΗ ΗΚΙΣΤΑ ΜΕΝ ΕΠΙΦΘΟΝΟΝ, ΗΚΙΣΤΑ ΔΕ ΠΕΡΙΜΑΧΗΤΟΝ, ΚΑΙ ΑΦΥΛΑΚΤΟΝ ΟΝ ΣΩΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΑΜΕΛΟΥΜΕΝΟΝ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΝ ΓΙΓΝΕΤΑΙ.
Διοτι αυτή πραγματικά ελάχιστα μεν κινει τον φθονο, ελάχιστα δε χρειάζεται να πολεμησεις γι αυτη. Και αφυλακτη αν είναι σωζεται και αν την αμελεις γίνεται ισχυροτερη.
Ξενοφων (Συμποσιον)
ενδιαφερον το ευρημα αν και ειμαι πολυ κουρασμενος για να καταλαβω ποσο αντιστοιχει πραγματα σε ενα μοντελο β-δ.
δεν καταλαβα τι ακριβως εννοεις και που το στηριζεις
Γνωστικό ελάττωμα σημαίνει μπορεί, αλλά δεν ξέρει, εμφιλοχωρεί δηλαδή κάποια πλάνη.
Βουλητικό ελάττωμα σημαίνει ξέρει, αλλά δεν μπορεί, επειδή πχ είναι μεθυσμένος ή υπακούει σε κάποιο πανίσχυρο ένστικτο.
Αφού εδώ ο Πλάτωνας λέει ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να ζυγίσουμε και να μετρήσουμε, προφανώς εκλαμβάνει την στρέβλωση ως ανήκουσα στο πρώτο είδος. Η ζύγιση και η μέτρηση διορθώνουν το “φάντασμα”.
Συνήθως κάνουμε λόγο για naive agent που δεν καταλαβαίνει ότι είναι θύμα κάποιου bias (εδώ hyperbolic discounting) και sophisticated agent που είναι εξίσου θύμα, αλλά το γνωρίζει κι ενεργεί για ν’αποτρέψει/περιορίσει τις αρνητικές επιπτώσεις. Στην τυπολογία σου νομίζω ανήκει στα γνωστικά ελαττώματα αυτό.
Ο Πλάτωνας προτείνει ανάλυση κόστους-οφέλους, αλλά η περιγραφή της λύσης είναι ελλιπής. Τα μελλοντικά κόστη και οφέλη πρέπει να προεξοφληθούν καταλλήλως. Το πρόβλημα, αν είμαι hyperbolic discounter δεν είναι τ’ότι δεν ξέρω να προεξοφλώ, αλλά το ότι δεν προεξοφλώ σωστά γιατί δίνω μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ό,τι θα ήθελα στα κοντινότερα γεγονότα. Βέβαια το να τα βάλεις κάτω να τα μετρήσεις είναι το πρώτο βήμα, στο μέτρημα θα λύσεις τις λεπτομέρειες.
Άλλαξα την εικόνα που είχα επενθέσει στην ανάρτηση, γιατί ήταν λάθος, όπως μού υπεδειξε ο φίλος Στεππεμβόλφος: αντί του Πρωταγόρα, εικονιζόταν ο Ευριπίδης. Οπότε, πάρτε τώρα την κεφάλα του Πλάτωνα.