Μια κριτική στην ιδέα των charter cities

Μια πρόταση για τα αναπτυξιακά προβλήματα του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου (καθώς και της Ελλάδας, την οποία συμπεριλαμβάνω τακτικά στην κατηγορία) εκφράστηκε πρόσφατα από τον οικονομολόγο του Stanford, Paul Romer. Η βασική ιδέα είναι η δημιουργία νέων πόλεων (σε ακατοίκητη γη) με καινοτόμα συστήματα διακυβέρνησης – εναλλακτικούς κανόνες δημιουργίας και λειτουργίας τους. O Romer θεωρεί πως η σωστή κλίμακα για την αναπτυξιακή πολιτική είναι αυτή των πόλεων και προτείνει την δημιουργία νέων διοικητικών ζωνών που θα διακυβερνούνται παράλληλα από διάφορα κράτη. Ενώ μπορεί κανείς να σκεφτεί ως παράδειγμα το Hong Kong, το εγχείρημα του charter cities είναι αρκετά πιο περίπλοκο… για μια πρώτη γεύση, δείτε την παρουσίαση της ιδέας από τον ίδιο τον Romer στο πρόσφατο TED talk.

Ο Romer, χωρίς να ανησυχεί ιδιαίτερα πως μπορεί να φαντάζει σε πολλούς “εξωγήινος”, εικάζει μια πιθανή συνεργασία ΗΠΑ-Καναδά-Κούβας για ένα charter city στο Γκουντάναμο! – via Marginal Revolution. :

Imagine that the United States and Cuba agree to disengage by closing the military base and transferring local administrative control to Canada…
To help the city flourish, the Canadians encourage immigration. It is a place with Canadian judges and Mounties that happily accepts millions of immigrants. Some of the new residents could be Cuban émigrés who return from North America. Others might be Haitians who come work in garment factories that firms no longer feel safe bringing into Haiti…
Initially, the government of Cuba lets some of its citizens participate by migrating to the new city. Over time, it encourages citizens to move instead to a new city that it creates in a special economic zone located right outside the charter city, just as the Mainland Chinese let its citizens move into Shenzhen next to Hong Kong.
With clear rules spelled out in the charter and enforced by the Canadian judicial system, all the infrastructure for the new city is financed by private investment. The Canadians pay for the government services they provide (the legal, judicial, and regulatory systems, education, basic health care) out of the gains in the value of the land in the administrative zone. This, of course, creates the right incentives to invest in education and health. Growth in human capital makes income grow very rapidly, which makes the land in the zone even more valuable.

Φαντάζομαι πως το έναυσμα για την συγκεκριμένη ιδέα είναι πως ένα μεγάλο σύνολο ακαδημαϊκών έχουν πλέον απηυδήσει από το έλλειμα (σωστής) εφαρμογής οικονομικής πολιτικής και πολιτικών “συνταγών” που έχουν προσφέρει κατά καιρούς και προσπαθούν πλέον να σκεφτούν τρόπους παράκαμψης των περιορισμών που θέτει η σημερινή πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα είναι η ανάπτυξη ιδεών σαν και αυτή του Romer (αλλά και για μια πιο ακραία προσέγγιση δείτε τι έχει να προτείνει ο Patri Friedman – ναι, της γνωστής οικογένειας). Η κινητήρια δύναμη πίσω από την ιδέα βρίσκεται στο συνεχώς αυξανόμενο αίσθημα πως είναι αναγκαίο να ξεφύγουμε από τους περιορισμούς και τις παγίδες των πολιτικο-οικονομικών συστημάτων που βιώνουμε και να αναπτύξουμε ένα νέο σύστημα με μεγαλύτερη έμφαση στην καινοτομία σε επίπεδο κανόνων.

Αρκετοί έχουν γράψει στο παρελθόν για την σημασία των κανόνων για την ευημερία των κοινωνιών μας. Σε αυτό το blog έχουν εκφραστεί κατά καιρούς απόψεις που πηγάζουν από αντίστοιχους προβληματισμούς. (Ίσως βέβαια και η συγκεκριμένη θεματική να είναι ο κύριος λόγος ύπαρξης της Αναμόρφωσης!) Oι ίδιες αυτές ιδέες βέβαια θέτουν την βάση για μια μορφή κριτικής της ιδέας των charter cities την οποία εκφράζω παρακάτω. Όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Ρόμερ στην παρουσίασή του, η ιδέα είναι προς το παρόν πολύ γενική. Δεν υπάρχει ούτε ένα μοντέλο charter για πόλεις που να αναλύει το σχέδιο ανάπτυξης της πόλης σε βάθος. Πέρα από το παράδειγμα του Hong Kong και των πόλεων του Pearl River Delta στην Κίνα, κάτι αντίστοιχο δεν έχει εφαρμοστεί πουθενά αλλού και οι πόλεις αυτές δεν προσφέρουν άμεσα πληροφορίες για ένα νέο μοντέλο charter.

Φυσικά, μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε άμεσα μια στρατιά οικονομολόγων και άλλων κοινωνικών επιστημόνων να στίψουν το κεφάλι τους και να προσφέρουν ιδέες αλλά οι θεωρίες μας (των κοινωνικών επιστημόνων δηλαδή) είναι γνωστές για το γεγονός πως “o διάολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες”. Παλιότερα έγραφα για το θέμα της βελτίωσης του επιπέδου ευημερίας αποτελεί παγιδα το να εστιάζει κανείς μονομερώς στην μεταβολή μόνο των τυπικών μας θεσμών όπως οι νόμοι και το Σύνταγμα της χώρας. Άτυποι θεσμοί όπως οι νόρμες, τα πιστεύω μας, οι αξίες, οι παραδόσεις και οι καθημερινές συνήθειες μας επηρρεάζουν βαθιά την λειτουργία των τυπικών θεσμών και χρειάζονται μεγαλύτερη έμφαση. Οι τυπικοί πολιτικοί θεσμοί δεν λειτουργούν στο κενό, σε ένα περιβάλλον όπου πολίτες και κοινωνικές ομάδες που συντελούν στην επιτυχία τους ή την αποτυχία τους. Το γεγονός αυτό αποτελεί και την βασική παραμετρο στο γιατί οι επεξηγήσεις της και οι όποιες προτάσεις για την έξοδο από αναπτυξιακά τέλματα είναι καταδικασμένες να αποτύχουν… η σωστή διακυβέρνηση μιας χώρας δεν επιτυγχάνεται μόνο με την σύσταση σωστών τυπικών κανόνων – προϋποθέτει και διατηρεί (ή δημιουργεί) και τους άτυπους κανόνες που θα συνοδεύσουν τους τυπικούς.

Αν και ο Ρόμερ έχει στο μυαλό του τυπικούς και άτυπους κανόνες, κατά την γνώμη μου, η πολιτική οικονομία δεν έχει προσφέρει ακόμα το πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορούν να αναλυθούν οι διαδράσεις μεταξύ κανόνων που οδηγούν στην επιτυχία ή μη αύξησης της ευημερίας. Συνεπώς ενώ πιστεύω πως αν και έχουμε μερικά κατάλληλα εργαλεία για την ανάλυση και τον σχεδιασμό των κανόνων λειτουργίας για τα charter cities, δεν τα έχουμε βάλει σε λειτουργία και πως είμαστε ακόμα μακριά από μια ολοκληρωμένη εφαρμογή τους. Ο βαθμός επιτυχίας φυσικά της συγκεκριμένης “άσκησης” αναμένεται να είναι επίσης αβέβαιος. Αν και βλέπω γενικά θετικά την ιδέα του Romer, πρέπει να ομολογήσω πως είμαι επιφυλακτικός ως προς την εφαρμογή της (τουλάχιστον στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα – ίσως ένα Manhattan Project για τις κοινωνικές επιστήμες θα οδηγούσε σε κάποια πρόοδο). Πιστεύω πως έχουμε άμεσα ανάγκη ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο θα μπορέσουμε να οργανώσουμε τις σκέψεις μας για να μπορέσουμε τελικά να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που αυτή τη στιγμή φαντάζουν δυσθεώρατα στους περισσότερους από μας.

Περισσότερα για την ιδέα των charter cities θα βρείτε και στο Charter Cities Blog.