Theodoros

Με το άρθρο αυτό επιστρέφω μετά από καιρό στο ιστολόγιο της Αναμόρφωσης προκειμένου να κλείσω την συμμετοχή μου σε αυτό ως συγγραφέας με έναν λίγο πιο κανονικό τρόπο. Ευχαριστώ τους συντελε­στές για την φιλοξενία και την ανταλλαγή θέσεων, μέσα από την οποία αναδείχθηκαν ουσιαστι­κές και υφολογικές διαφορές. Με την πεποίθηση ότι η κριτική πρέπει να είναι προσανατολι­σμένη περισσότερο προς τα πάνω (στους θεσμούς και στις διάφορες «ελίτ» που τους διαμορφώνουν) ο γράφων θα ιστολογεί στο εξής σποραδικά εδώ.

Όταν κανείς χτίζει ένα κτίσμα, είθισται η ανέγερσή του να ξεκινά από τα θεμέλια και να προχω­ρά στην ανωδομή. Το αντίθετο, το να στήσει, δηλαδή, κανείς τις σκαλωσιές για να χτίσει πρώτα τους επάνω ορόφους, ώστε να «κατηφορίσει» εν συνεχεία προς το ισόγειο και τα θεμέλια, είναι κάτι που ίσως απαντά μόνο σε κάποιο ποντιακό ανέκδοτο. Κι όμως, συναντάται και σε μία ακόμη ιδιά­ζουσα περίπτωση: αυτήν του νέου ελληνικού κράτους. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Με αφορμή την τρέχουσα οικονομική κρίση, η οποία παράλληλα με τον διεθνή διασυρμό της χώρας έχει ουσιαστικά οδηγήσει στην πέμπτη χρεοκοπία του ελληνικού κράτους από τον 19ο αιώνα ως σήμερα, ήρθε ξανά στην επιφάνεια ένα περίεργο δίλημμα. Ένα υπαρξιακό ερώτημα που εδώ και περίπου έξι αιώνες απασχολεί σε διάφορες μορφές και με έντονο τρόπο τους Έλληνες: παπική τιάρα ή τουρκικό φακιόλιο; Δύση ή Ανατολή; Φράκο ή Φουστανέλα; Ανά­λογα με τις περιστάσεις το ερώτημα αναδιατυπώνεται, αλλά μοιάζει να παραμένει ίδιο. Στις μέ­ρες μας, π.χ. θα μπορούσε να διατυπωθεί ως «Τρόικα, μνημόνιο και ευρώ ή βαλκά­νια υπανάπτυξη εκτός ευρωζώνης;». Οι ακραίες τάσεις και πάλι παρούσες: οι πιο δογματικοί δυτι­κό­φρονες μοιάζουν σχεδόν να βλέπουν στην τρόικα τους επιγόνους της (επίσης τριμελούς) αντι­βασιλείας του Όθωνα τον 19^ο αιώνα, αυτούς, δηλαδή, που θα ολοκληρώσουν ό,τι άρχισαν οι Βαυαροί, μετατρέποντας επιτέλους τους ευρωανώριμους Έλληνες σε σωστούς Δυτικοευρωπαίους. Πιθανώς, μάλιστα, να μην κακοβλέπουν εντελώς και την επιστροφή στο 1941 μέσω της δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης της ευρωζώνης υπό την Γερμανία. Οι αντιμνημονιακές φωνές, από την άλλη μεριά, αντιμετωπίζονται συχνά συλλήβδην σαν η έκφραση των νοοτροπιών εκείνων που κρατούν την χώρα στην βαλκανική (ή ίσως και οθωμανική) Ανατολή, μακριά από το αυτονόητα δυτικό της πεπρωμένο.

Read more«Φράκο» ή «φουστανέλα»; Τίποτα απ΄ τα δύο

Στο κείμενο που ακολουθεί θα θίξω κάποια θέματα που ανήκουν σε περιοχές εκτός της επιστημονικής μου ειδίκευσης, αφορούν όμως ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Κατά συνέπεια, θα εκτεθώ μεν στην κριτική των ειδικών, μέσα από την οποία ευελπιστώ όμως να προέλθουν πληροφορίες και διευκρινήσεις χρήσιμες σε εμάς τους μη ειδικούς.

Η πρόσφατη απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α. στην υπόθεση Lautsi κατά Ιταλίας περί της απομάκρυνης του σταυρού από τις σχολικές αίθουσες ανοίγει, καθώς φαίνεται, τον δρόμο για την συζήτηση, αν μη επιβολή, του ίδιου μέτρου και στην Ελλάδα. Να αφαιρεθούν δηλ. τα θρησκευτικά σύμβολα από όλους τους χώρους και περιστάσεις της δημόσιας ζωής, στις οποίες υπάρχει υποχρεωτική παρουσία-συμμετοχή των πολιτών (σχολεία, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες, κλπ.). Είναι περιττό να αναφερθεί πως η εξέλιξη αυτή προκάλεσε θύελλα ενθουσιασμού σε όλους τους εν Ελλάδι θιασώτες αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ουδέτερο ή αποχρωματισμένο κράτος. Προκάλεσε επίσης αναμενόμενη δυσφορία σε όσους αντιλαμβάνονται την παρουσία της χριστιανικής εκκλησίας στην Ελλάδα με όρους «επικρατούσας θρησκείας». Καθώς τα πιο πολλά επιχειρήματα των τελευταίων δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ακριβώς υψηλής ποιότητος, αξίζει να εστιάσει κανείς την προσοχή του κυρίως στην άλλη πλευρά. Τα δικά της επιχειρήματα εκτίθενται με συγκροτημένο τρόπο σε σχετική ανάρτηση του E-Lawyer και μπορούν να συνοψισθούν στην επιγραμματική φράση «το κράτος δεν δικαιούται να θρησκεύεται» του καθηγητή Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργού Δικαιοσύνης κ. Μιχάλη Σταθόπουλου. Οι σκέψεις μου έχουν ως αφετηρία αυτήν ακριβώς την φράση.

Εντύπωσή μου είναι πως η διατύπωση του κ. Σταθόπουλου είναι ελαφρώς παραπλανητική. Το κράτος που ευαγγελίζεται δεν μου δίνει και τόσο την αίσθηση του ουδέτερου.

Read more«Αποχρωματισμός» ή φιλελευθερισμός; Τα θρησκευτικά σύμβολα στα δημόσια κτήρια

Δεν είναι ακριβώς σίγουρο εάν το έτος 2049, σε 40 χρόνια από σήμερα, θα είναι έτος εκλογών. Ίσως θα είναι μια απλή προεκλογική ή μετεκλογική χρονιά. Μπορεί όμως κανείς να προβλέψει με αρκετές πιθανότητες επιτυχίας πως θα είναι τότε το πολιτικό τοπίο. Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου (σήμερα 27 ετών), γιος του σημερινού νέου πρωθυπουργού της χώρας, πιθανώς θα εγκαταλείπει σε ηλικία 67 ετών την πρωθυπουργία για να μεταπηδήσει ενδεχομένως στην προεδρία της δημοκρατίας. Την ίδια ώρα, σε ηλικία 45 ετών, ο Αλέκος Κ. Καραμανλής (σήμερα 5 ετών), γιος του σημερινού απερχόμενου πρωθυπουργού, θα ετοιμάζεται ίσως για την πρώτη του πρωθυπουργική θητεία.

Σενάριο φανταστικό ή ρεαλιστικό; Γιατί η οικογενειοκρατία φαντάζει ίσως πιο ισχυρή από ποτέ στη χώρα μας; Το ελληνικό σύστημα εξουσίας, διαμοιρασμένο στα δύο οικογενειοκρατούμενα κόμματα, έλαβε και σε αυτές τις εκλογές ποσοστό της τάξεως του 77%, μεγαλύτερο από αυτό που λαμβάνει το αντίστοιχο σύστημα ακόμα και σε χώρες αμφίβολης δημοκρατικότητας (Μουμπάρακ 70% στην Αίγυπτο, Πούτιν-Μεντβέντεφ 65% στη Ρωσία). Και το έλαβε σε εκλογές που έμοιαζαν με διαγωνισμό ανικανότητας.

Στον απερχόμενο πρωθυπουργό πολλοί είχαν εναποθέσει σοβαρές ελπίδες. Ελπίδες όχι μόνον επιμέρους θετικών ενεργειών (τις κατέγραψε ωραία πρόσφατα ο SG), αλλά ριζικών μεταρρυθμίσεων, δομών και νοοτροπιών. Αποδείχθηκε όμως άξιος του ποσοστού που τον οδήγησε τελικά στην έξοδο.

Read moreΣτις εκλογές του 2049

Στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου εξετάσαμε τις αρχαιολογικές και μουσειολογικές παραμέ­τρους, στις οποίες το νέο μουσείο της Ακρόπολης παρουσιάζει μια σειρά από σοβαρά σημεία ανεπάρκειας. Ασχοληθήκαμε με την σχέση κτηρίου και εκθεμάτων, καθώς και με το γενικότερο σύστημα πα­ρουσίασης των αρχαίων ευρημάτων. Στο τέλος του κειμένου υπονοήσαμε ότι εκεί που η πε­ριήγηση στο μουσείο τελειώνει, στον αποθαυμασμό δηλαδή του Παρθενώνα στον ανώ­τερο όροφο, εκεί ακρι­βώς αρχίζει να αναφαίνεται το πιο θεμελιώδες ίσως πρόβλημα στην φιλο­σοφία του νέου μουσείου. Ποιο μπορεί να είναι αυτό;

Ο Παρθενώνας κατά τον 17^ο αιώνα.

Όταν επισκεπτόμαστε μια σημαντική αρχαιολογική θέση, πιστεύουμε συνήθως πως αυτό που αντικρίζουμε είναι ότι άφησε πίσω του ο χρόνος. Συχνά όμως στην πραγματικότητα η κατά­σταση διατήρησης κάποιων αρχαίων καταλοίπων έχει να κάνει λιγότερο με το μακραίωνο του παρελθόντος και περισσό­τερο με συγκεκριμένες ερευνητικές ή ιδεολογικές κατευθύνσεις του πα­ρόντος. Όταν π.χ. επισκε­πτόμαστε την ακρόπολη των Μυκηνών, δεν αντικρίζουμε το σύνολον των αρχαίων καταλοίπων αυτής της θέσης, αλλά μόνο αυτά που αποτέλεσαν κάποτε το ερευ­νητικό ενδιαφέρον ενός συ­γκεκριμένου ανθρώπου, του Ερρίκου Σλήμαν. Απομακρύνοντας τα μεταμυκηναϊκά ίχνη χρήσης του χώρου (αρχαϊκά, ελληνιστικά, βυζαντινά), ο Γερμανός ερευνη­τής ταύτισε την θέση με μία ορισμένη περίοδο της ιστορίας της (την κατ΄ αυτόν ομηρική) και ανέδειξε αποκλειστικά αυτήν.

Read moreΈνας νεόπλουτος ημιμαθής: το νέο μουσείο της (αρχαίας) Ακρόπολης ΙΙ

Ήδη από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας ανέγερσής του (δεκαετία 1970), το νέο μουσείο της Ακρό­πολης συνδέθηκε με καταστάσεις και συζητήσεις ως επί το πλείστον άσχετες με την ουσία ενός μου­σείου. Ατέρμονες διαφωνίες για το σημείο ανέγερσης, αναρίθμητες μηνύσεις και προ­σφυγές, μικροπο­λιτικές σκοπιμότητες και προσωπικοί εγωισμοί, η σύνδεση (ταύτιση μάλλον) του εγχειρήματος με το αίτημα επιστροφής των Ελγινείων και τέλος η πολυσυζητημένη μορφή του κτηρίου των Β. Tschumi-Μ. Φωτιάδη απέκλεισαν ουσιαστικά οποιονδήποτε άλλον προβλη­ματισμό για το σημαντικό αυτό έργο. Οι μου­σειολογικές και αρχαιολογικές πτυχές του πράγμα­τος, δηλ. ο τρό­πος έκ­θεσης των ευρη­μάτων (μέρος Ι αυτού του άρθρου), η αντίληψη του παρελ­θόντος που εκτίθεται (ή, όπως θα δούμε στο μέρος ΙΙ, δεν εκτί­θεται…), το πόσο και πως συμ­βάλλει εν γένει το (νέο) μουσείο στην ιστορική και αρχαιολογική γνώση δεν απασχόλησαν δη­λαδή και ούτε φαίνεται ότι πρόκει­ται να απασχο­λήσουν ιδιαίτερα την δη­μόσια συζή­τηση. Με αυτά ως δεδομένα δεν είναι περί­εργο ότι το τελικό αποτέ­λεσμα προσφέρεται, δυστυχώς, για μια εξαντλητική κριτική, αν όχι γε­νική αποδό­μηση.

Ας αρχίσουμε από το κτήριο. Και μόνο το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική μορφή του συζητήθηκε τόσο πολύ αποκτώντας ένθερμους υποστηρικτές και ορκισμένους εχθρούς προοιώνιζε πως κάτι δεν πή­γαινε καλά. Το έργο των Tschumi-Φωτιάδη, εντυπωσιακό εσωτερικά και αμφιλεγόμενο εξωτερικά, βρίσκεται σε άριστη οπτική επαφή με την Ακρόπολη και εντυπωσιάζει με τον όγκο, την επιλογή των υλικών (του γυαλιού κυρίως) και τον φωτισμό του. Η πρόθεση αντιπαραβολής του αρχαίου βράχου με την υπερσύγχρονη αρχιτεκτονική του μουσείου, καθώς και η απόπειρα «προσομοίωσης» της Ακρόπο­λης στο σχέδιό του (ισόγειο ως ράμπα «ανόδου» στην Ακρόπολη, πρώτος όροφος με όλα τα ευρήματα και μνημεία επί του ιερού βράχου πλην Παρθε­νώνα, αξιο­λογική αναβίβαση του τε­λευταίου στον δεύτερο όροφο), αποτελούν ενδιαφέρουσες ιδέες. Ιδέες όμως ερή­μην των εκθεμά­των. Με τον όγκο και την αρχιτεκτονική του το κτήριο συνθλίβει ουσια­στικά τα ευρήματα που προο­ρίζεται να αναδείξει.

Read moreΈνας νεόπλουτος ημιμαθής: το νέο μουσείο της (αρχαίας) Ακρόπολης Ι

Είναι Κυριακή 26 Ιουλίου 2009, γύρω στις 11.30 το βράδυ. Σε κλειστό γυμναστήριο της Ρόδου λαμβάνει χώρα η απονομή των χρυσών μεταλλίων του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος μπάσκετ νέων-ανδρών (U20). Στο ψηλότερο σκαλί του βάθρου βρίσκεται η ελληνική ομάδα. Τα μετάλλια απονέμουν κορυφαίοι παράγοντες του αθλήματος, όπως ο Μπ. Στάνκοβιτς και ο Γ. Βασιλακό­πουλος, μαζί με τον δήμαρχο της πόλης που διοργάνωσε το τουρνουά και τον νομάρχη. Κάποια στιγμή εισέρχεται στο πλάνο μια φυσιογνωμία γνώριμη. Είναι ο τοπικός βουλευτής της ΝΔ Αριστοτέλης Παυλίδης. Αρχίζει τις χειραψίες με τα παιδιά της ελληνικής ομάδας κοιτώντας παράλληλα την κάμερα με το γνωστό πλατύ βουλευτικό χαμόγελο. Ο τρόπος με τον οποίο «παίζει» με την κά­μερα προδίδει τον θλιβερό σκοπό της καθόδου του στο γήπεδο. Έσπευσε ως τυπικός εκ­πρόσω­πος της νεοελληνικής φαυλοκρατίας να εξασφαλίσει λίγα δευτερόλεπτα θετικής δημοσιό­τητας από την επιτυχία άλλων ανθρώπων. Ξέρει καλά πως εκείνη την στιγμή τον βλέπουν μέσω της τηλεόρασης χιλιάδες μάτια. Μάτια ανθρώπων που διακατέχονται από θετικά συναισθήματα για την επιτυχία της ελληνικής ομάδας και που ίσως είναι πρόθυμοι να «επεκτείνουν» την θετική τους διάθεση και σε ένα πρόσωπο γνώριμο από την πολιτική. Ίσως όμως και να μην είναι τόσο πρόθυμοι. Δεν νομίζω πως είμαι ο μοναδικός που εκνευρίστηκε αφόρητα από το στιγμιότυπο αυτό της απονομής. Που θεώρησε πως ο εν λόγω βουλευτής, εμπλεκόμενος σε σοβαρά σκάν­δαλα, προσπάθησε με αναί­σχυντο τρόπο να εκμεταλλευθεί ένα είδος επιτυχίας που ο ίδιος και οι σύντροφοί του (όλων των χρωμάτων) δεν έχουν ούτε καν πλησιάσει. Η εικόνα ήταν σχεδόν συμβολική: ο μικρός το δέμας (και το ήθος) μεσήλικας βουλευτής έμοιαζε νάνος μπροστά στο βάθρο με τους υψηλόσωμους, νεότατους παίκτες της εθνικής μπάσκετ.

Read moreΟι πρώτοι και ο έσχατος