Αρχαιολογικά

Στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου εξετάσαμε τις αρχαιολογικές και μουσειολογικές παραμέ­τρους, στις οποίες το νέο μουσείο της Ακρόπολης παρουσιάζει μια σειρά από σοβαρά σημεία ανεπάρκειας. Ασχοληθήκαμε με την σχέση κτηρίου και εκθεμάτων, καθώς και με το γενικότερο σύστημα πα­ρουσίασης των αρχαίων ευρημάτων. Στο τέλος του κειμένου υπονοήσαμε ότι εκεί που η πε­ριήγηση στο μουσείο τελειώνει, στον αποθαυμασμό δηλαδή του Παρθενώνα στον ανώ­τερο όροφο, εκεί ακρι­βώς αρχίζει να αναφαίνεται το πιο θεμελιώδες ίσως πρόβλημα στην φιλο­σοφία του νέου μουσείου. Ποιο μπορεί να είναι αυτό;

Ο Παρθενώνας κατά τον 17^ο αιώνα.

Όταν επισκεπτόμαστε μια σημαντική αρχαιολογική θέση, πιστεύουμε συνήθως πως αυτό που αντικρίζουμε είναι ότι άφησε πίσω του ο χρόνος. Συχνά όμως στην πραγματικότητα η κατά­σταση διατήρησης κάποιων αρχαίων καταλοίπων έχει να κάνει λιγότερο με το μακραίωνο του παρελθόντος και περισσό­τερο με συγκεκριμένες ερευνητικές ή ιδεολογικές κατευθύνσεις του πα­ρόντος. Όταν π.χ. επισκε­πτόμαστε την ακρόπολη των Μυκηνών, δεν αντικρίζουμε το σύνολον των αρχαίων καταλοίπων αυτής της θέσης, αλλά μόνο αυτά που αποτέλεσαν κάποτε το ερευ­νητικό ενδιαφέρον ενός συ­γκεκριμένου ανθρώπου, του Ερρίκου Σλήμαν. Απομακρύνοντας τα μεταμυκηναϊκά ίχνη χρήσης του χώρου (αρχαϊκά, ελληνιστικά, βυζαντινά), ο Γερμανός ερευνη­τής ταύτισε την θέση με μία ορισμένη περίοδο της ιστορίας της (την κατ΄ αυτόν ομηρική) και ανέδειξε αποκλειστικά αυτήν.

Read moreΈνας νεόπλουτος ημιμαθής: το νέο μουσείο της (αρχαίας) Ακρόπολης ΙΙ

Ήδη από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας ανέγερσής του (δεκαετία 1970), το νέο μουσείο της Ακρό­πολης συνδέθηκε με καταστάσεις και συζητήσεις ως επί το πλείστον άσχετες με την ουσία ενός μου­σείου. Ατέρμονες διαφωνίες για το σημείο ανέγερσης, αναρίθμητες μηνύσεις και προ­σφυγές, μικροπο­λιτικές σκοπιμότητες και προσωπικοί εγωισμοί, η σύνδεση (ταύτιση μάλλον) του εγχειρήματος με το αίτημα επιστροφής των Ελγινείων και τέλος η πολυσυζητημένη μορφή του κτηρίου των Β. Tschumi-Μ. Φωτιάδη απέκλεισαν ουσιαστικά οποιονδήποτε άλλον προβλη­ματισμό για το σημαντικό αυτό έργο. Οι μου­σειολογικές και αρχαιολογικές πτυχές του πράγμα­τος, δηλ. ο τρό­πος έκ­θεσης των ευρη­μάτων (μέρος Ι αυτού του άρθρου), η αντίληψη του παρελ­θόντος που εκτίθεται (ή, όπως θα δούμε στο μέρος ΙΙ, δεν εκτί­θεται…), το πόσο και πως συμ­βάλλει εν γένει το (νέο) μουσείο στην ιστορική και αρχαιολογική γνώση δεν απασχόλησαν δη­λαδή και ούτε φαίνεται ότι πρόκει­ται να απασχο­λήσουν ιδιαίτερα την δη­μόσια συζή­τηση. Με αυτά ως δεδομένα δεν είναι περί­εργο ότι το τελικό αποτέ­λεσμα προσφέρεται, δυστυχώς, για μια εξαντλητική κριτική, αν όχι γε­νική αποδό­μηση.

Ας αρχίσουμε από το κτήριο. Και μόνο το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική μορφή του συζητήθηκε τόσο πολύ αποκτώντας ένθερμους υποστηρικτές και ορκισμένους εχθρούς προοιώνιζε πως κάτι δεν πή­γαινε καλά. Το έργο των Tschumi-Φωτιάδη, εντυπωσιακό εσωτερικά και αμφιλεγόμενο εξωτερικά, βρίσκεται σε άριστη οπτική επαφή με την Ακρόπολη και εντυπωσιάζει με τον όγκο, την επιλογή των υλικών (του γυαλιού κυρίως) και τον φωτισμό του. Η πρόθεση αντιπαραβολής του αρχαίου βράχου με την υπερσύγχρονη αρχιτεκτονική του μουσείου, καθώς και η απόπειρα «προσομοίωσης» της Ακρόπο­λης στο σχέδιό του (ισόγειο ως ράμπα «ανόδου» στην Ακρόπολη, πρώτος όροφος με όλα τα ευρήματα και μνημεία επί του ιερού βράχου πλην Παρθε­νώνα, αξιο­λογική αναβίβαση του τε­λευταίου στον δεύτερο όροφο), αποτελούν ενδιαφέρουσες ιδέες. Ιδέες όμως ερή­μην των εκθεμά­των. Με τον όγκο και την αρχιτεκτονική του το κτήριο συνθλίβει ουσια­στικά τα ευρήματα που προο­ρίζεται να αναδείξει.

Read moreΈνας νεόπλουτος ημιμαθής: το νέο μουσείο της (αρχαίας) Ακρόπολης Ι

Ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση του φίλου μου Αθανασίου και στο πάντα φλογερό του ενδιαφέρον για τα αρχαιολογικά ζητήματα, δράττομαι του φιλόξενου βήματος της Αναμόρφωσης-Συνιστολογίου για να καταθέσω με την ιδιότητα του αρχαιολόγου κάποιες απόψεις για τις τρέχουσες εξελίξεις στον χώρο.

Τα πρόσφατα εγκαίνια του νέου μουσείου της Ακρόπολης έφεραν ξανά στο προσκήνιο το ελληνικό αίτημα επιστροφής των μαρμάρινων γλυπτών τμημάτων του κλασικού ιερού της Ακρόπολης (κυρίως του Παρθενώνα) που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Η ιστορία τους είναι σε όλους μας λίγο πολύ γνωστή. Τα κλασικά γλυπτά που αφαιρέθησαν τα έτη 1801-1802 από τον κύριο Thomas Bruce, 7ο Κόμη του Elgin, πρέσβη τότε της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των εκτός Ελλάδος ευρισκομένων γλυπτών της Ακρόπολης. Για να αξιολογήσουμε, ως περιεχόμενο, αλλά και ως ύφος, το αίτημα της Ελλάδας περί της επιστροφής των γλυπτών είναι κατά την γνώμη μου αναγκαίο να έχουμε υπόψιν μας τα εξής:

1) Είναι σε όλους μας γνωστό ότι τον 19ο κυρίως αιώνα οι αρχαιολογικοί θησαυροί των μεγάλων αρχαίων πολιτισμών (Μεσοποταμίας, Αιγύπτου, Ελλάδας, Ιταλίας) έγιναν αντικείμενο εκτεταμένης λεηλασίας εκ μέρους των δυτικών χωρών. Όπως ακριβώς και οι αρχαίοι Ρωμαίοι όταν κατέκτησαν την Ελλάδα, έτσι και πολλοί από τους πρέσβεις, προξένους, περιηγητές, κλπ. των δυτικών χωρών προόριζαν τα αρπαγέντα αρχαία για την διακόσμηση διαφόρων κτηρίων και συλλογών των χωρών τους. Εκεί όμως σταματούν και οι ομοιότητες με την αρχαία Ρώμη. Και τούτο διότι στην σύγχρονη εποχή η αρπαγή είχε ένα σημαντικό παράπλευρο αποτέλεσμα: πρόκειται για την γέννηση και ανάπτυξη της σύγχρονης αρχαιολογίας, η οποία έλαβε χώρα φυσικά στην δυτική Ευρώπη και την Αμερική. Εξαιτίας της συνεισφοράς των χωρών αυτών στην μελέτη του ανθρώπινου παρελθόντος είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε όσα γνωρίζουμε για την αρχαιότητα, την δική μας και άλλων. Χωρίς την συνεισφορά αυτή των «αρπάγων» δεν θα μπορούσαμε σήμερα ούτε καν να χρονολογήσουμε τον Παρθενώνα και τα άλλα κατάλοιπα του αρχαίου μας πολιτισμού.

Read moreΜέτρο και «Ελγίνεια» υπερβολή