Δημοσιευτηκε σε λιγο διαφορετικη εκδοση στα Νεα
Κωνσταντίνος Καλλίρης – Σωτήρης Γεωργανάς
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις, (η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις)
Την ώρα που η Κύπρος βρισκόταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους ευρωπαίους εταίρους της και λίγο πριν τελικά ενδώσει, ήρθε αντιμέτωπη με ασυνήθιστα επικριτικά σχόλια. Ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Μοσκοβισί μίλησε για μια εξωφρενική οικονομία καζίνο, τονίζοντας την απέχθεια του απέναντι στις ανεύθυνες επιλογές της Κυπριακής ηγεσίας και δήλωσε απρόθυμος να στείλει τον λογαριασμό στον ευρωπαίο φορολογούμενο. Τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ μετέφεραν την παρεμφερή θέση της γερμανικής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία η κυπριακή οικονομία είναι σάπια μέχρι το κόκκαλο. Η πρωτοφανούς σκληρότητας στάση της Ενωμένης Ευρώπης απέναντι σε ένα μέλος της αναδεικνύει ένα δομικό πρόβλημα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος: την απουσία ενός σαφούς πλαισίου κανόνων για την αντιμετώπιση ζητημάτων τα οποία αναπόφευκτα προκαλούν σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στα κράτη μέλη.
Υπό το ισχύον καθεστώς, τι συμβαίνει κάθε φορά που προκύπτει ένα τέτοιο ζήτημα; Ελλείψει κανόνων, η διαδικασία που βλέπουμε να επαναλαμβάνεται είναι περίπου η εξής: οι αρμόδιοι υπουργοί των μελών και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, συνεπικουρούμενοι από διεθνείς οργανισμούς όπως το ΔΝΤ, διασκέπτονται υπό μεγάλη χρονική πίεση για να καταλήξουν σε μια ad hoc λύση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με ελλιπή πληροφόρηση και χωρίς εγγύηση οριστικής ή εστω βιώσιμης επίλυσης του προβλήματος. Στο παιχνίδι υπεισέρχονται συγκυριακά αλληλοσυγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα και γραφειοκρατικές διαμάχες. Το αποτέλεσμα είναι οι λύσεις που προτιμώνται να μην στηρίζονται σε παγιωμένες κοινές αρχές της Ένωσης, λαμβάνοντας τελικά τον χαρακτήρα που εκάστοτε επιτάσσει η στιγμή. Είναι αναμενόμενο λοιπόν, χώρες που έτυχαν αυστηρότερης (σε κάποιες περιπτώσεις τιμωρητικής) αντιμετώπισης, να εμφορούνται από ένα βαθύ αίσθημα αδικίας. Οι λαοί της Ευρώπης δικαίως αισθάνονται ότι οι αποφάσεις για καίρια ζητήματα που τους αφορούν, λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες, με διαδικασίες που δεν αντιλαμβάνονται και κριτήρια που δεν γνωρίζουν παρα μόνο –ίσως- εκ των υστέρων.
Η προφανής και δοκιμασμένη λύση βασίζεται στην δημιουργία ενός σαφούς πλαισίου κανόνων που θα ορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα επιλύονται τα ευρωπαϊκά προβλήματα. Πριν από οτιδήποτε άλλο, πρέπει να (ξανα)συμφωνήσουμε στις βασικές κατευθυντήριες αρχές και στην συνέχεια να στηρίξουμε σε αυτές τους κανόνες που θα διέπουν τις σχέσεις των κρατών μελών. Μόνο έτσι η Ευρώπη θα μπορεί να επιλύει τα προβλήματα της με τρόπους θεσμικά κατοχυρωμένους εκ των προτέρων, αποφεύγοντας τις ad hoc λύσεις που τόσες τριβές και έχθρες προκαλούν. Οι λύσεις αυτές έχουν το επιπρόσθετο μειονέκτημα ότι γεννούν ένα βαθύ και ειλικρινές αίσθημα αδικίας, ακόμα κι όταν είναι, επί της ουσίας, οι δικαιότερες δυνατές. Πρόκειται για μία αδικία που πηγάζει από τη διαδικασία (ή μάλλον την έλλειψή της!), από το γεγονός ότι δε γνωρίζουμε εκ των προτέρων και με σαφήνεια ποιους κανόνες θα πρέπει να ακολουθήσουμε, ποιες είναι οι συνέπειες της κατάλυσής τους και ποια η διαδικασία εφαρμογής των παραπάνω.
Από την ύπαρξη σαφών κανόνων και διαδικασιών κατά κανόνα επωφελούνται τα πιο αδύναμα μέρη μίας κοινότητας, ακριβώς διότι η εξουσία «εγκλωβίζεται» στον κανόνα και περιορίζεται η αυθαιρεσία των ισχυρών. Από την άλλη, υπάρχει κέρδος και για τους ισχυρούς: απαλλάσονται από την συνεχή ανάγκη να διαπραγματεύονται λύσεις, στις οποίες μπορεί μεν να έχουν θέση δύναμης αλλά χάνουν χρόνο, διπλωματικό κεφάλαιο και ζημιώνουν συχνά το διεθνές τους προφίλ. Σε κάθε περίπτωση, για ισχυρούς και αδύναμους, θα περιοριστεί κάθε είδους αυθαιρεσία, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης πρακτικής του λαθρεπιβάτη (freeriding), της εκμετάλλευσης, δηλαδή, της δυνατότητας που προσφέρει ένα θολό καθεστώς να ελίσσεται κανείς ανάμεσα στο επιτρεπτό και το δίκαιο, αποκομίζοντας μεγάλα οφέλη με ελάχιστη προσπάθεια. Αν, όμως, ο περιορισμός της αυθαιρεσίας είναι μία συνέπεια που θα πρέπει να γίνεται εύκολα αποδεκτή από κράτη που ειλικρινά επιθυμούν να συμμετέχουν σε μία ένωση όπως η ευρωπαϊκή, δεν είναι εξίσου προφανές ότι θα είναι ελκυστική μια άλλη αναπόφευκτη συνέπεια της υπό συζήτηση επιλογής: όσο μεγαλώνει η ισχύς των ευρωπαϊκών κανόνων και διαδικασιών, τόσο μειώνεται αυτή των εθνικών. Θα βρεθούμε, λοιπόν, κατά την τρέχουσα έκφραση, ενώπιον μίας αποδυνάμωσης της εθνικής κυριαρχίας των κρατών-μελών. Φυσικά, αυτή η θυσία σε επίπεδο εθνικής κυριαρχίας θα γίνει για να αποκτήσουμε μια πιο στιβαρή Ευρωπαϊκή Ένωση, με λιγότερες εσωτερικές τριβές και δικαιότερη κατανομή των πόρων και των βαρών.
Αν αποφασίσουμε (εμείς, οι Ευρωπαίοι) ότι αυτό είναι ένα τίμημα που αξίζει να αποδώσουμε έναντι μίας πραγματικής και δίκαιης Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα λεγόμενα «αδύναμα» κράτη πρέπει να ηγηθούν αυτής της προσπάθειας, γιατί έχουν περισσότερα να κερδίσουν από την ευόδωσή της. Ίσως μάλιστα η παρούσα συγκυρία να είναι όχι μόνον η πλέον πιεστική, αλλά και η πλέον κατάλληλη για μία ευρωπαϊκή επανεκκίνηση με σαφείς και δίκαιους κανόνες. Διότι, όπως έδειξε και η πρόσφατη περιπέτεια της Κύπρου, δεν είν’ εύκολες οι θύρες εάν η χρεία τες κουρταλεί.
ΟΚ, αφου δεν το λεει κανεις, θα το πω εγω.
αξιζει και παρααξιζει λεω εγω. Χειροτερο ισως απο το φετιχ με το δημοσιο ειναι αυτο με την εθνικη κυριαρχια, και ειναι κακο για δυο λογους. Πρωτον ειναι τρομερα υποκριτικο: εχουμε ηδη θυσιασει καμποση εθνικη κυριαρχια, ειλικρινα δεν το εχουν προσεξει αυτοι που τωρα σκιζουν πουκαμισα για το θεμα?
Δευτερον, απλα δεν γινεται να τα εχουμε ολα. Αν θελουμε Ενωση, τοτε μερος των αποφασεων που μας αφορουν θα λαμβανονται απο την Ενωση. Και αν θελουμε δυνατη Ενωση που να μπορει να κανει την δουλεια της, τοτε αυτες οι αποφασεις θα ειναι σημαντικες, θα αφορουν ζητηματα που μας νοιαζουν πολυ, οχι απλα την κυρτοτητα της μπανανας.
Εγώ πάλι λέω, αντί να ψαχνόμαστε για το κανονιστικό πλαίσιο που θα θέτει κανόνες για την αποτυχία, αλλά θα αφήνει ανεξέλεγκτο τον κάθε ψυχάκια να κάνει ότι μπορεί για να φέρνει τις κοινωνίες σε αποτυχία, να θέσουμε πραγματικούς κανόνες που να κόβουν την γάγγραινα της κερδοσκοπίας και της εικονικής πραγματικότητας της σύγχρονης οικονομολογίας και του χρηματιστηρίου «αξιών» (τρομάρα μας που χρησιμοποιούμε τη λέξη αξία για να περιγράψουμε το τζόγο του χρήματος…).
Ποιους κανονες θα προτεινες εσυ Σωτηρη?Ποια ειναι η αποψη σου για τον ορθοτερο τροπο αντιπροσωπευσης των πολιτων στις αποφασεις του οργανισμου που θεωρητικα τουλαχιστον θελει να γινει ομοσπονδια?Ποσο ομοσπονδια θα ειναι-αν δημιουργηθει-η ομοσπονδια?Το παραδειγμα της μπανανας δεν δειχνει μονο ελλειμμα αντιπροσωπευσης(γιατι ενα τεχνοκρατικο σωμα η Κομισιον παιρνει στην ουσια την αποφαση) αλλα και προβλημα που αφορα την σχεση της κεντρικης ευρωπαικης εξουσιας με την εξουσια του κρατους μελους(δεν μπορω να καταλαβω γιατι δεν μπορει η Ελλαδα η η Ιρλανδια να αποφασιζουν μονες τους για την μπανανα).
Ωραίο άρθρο άρθρο, μπράβο!
Κάποιες παρατηρήσεις:
– Στην περίπτωση της Κύπρου πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι το πρόβλημα ήταν ο τραπεζικός τομέας. Αν η Κύπρος είχε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα, αλλά ο υπετροφικός τομέας ήταν π.χ. το λογισμικό ή η ενέργεια ή η υγεία, δεν νομίζω ότι θα υπήρχε η ίδια αυστηρότητα και τα ίδια επιθετικά σχόλια. Οι κύπριοι το πήραν πατριωτικά (διότι γενικά ο ελληνισμός παίρνει τα πάντα πατριωτικά…), αλλά η αλήθεια είναι ότι οι τράπεζες (πόσο μάλλον φορολογικών παραδείσων για ρώσους μαφιόζους) είναι καυτή πολιτική πατάτα στην παρούσα συγκυρία και η “τιμωρητική διάθεση” αφορά κυρίως αυτό. “Κατανόηση” στον τραπεζικό τομέα είναι πολιτική αυτοκτονία στην σημερινή εύρωπη – βασικά, ακόμα και η ουδέτερη στάση πιστεύω είναι ρίσκυ για ένα πολιτικό πλέον. Γνωρίζω την αγάπη των κυπρίων για τον κομμουνισμό, πρέπει όμως να καταλάβουν ότι όλος ο υπόλοιπος κόσμος τους βλέπει σαν ένα οφφ σορ φορολογικό παράδεισο.
– Όντως θα είχε νόημα να δώσετε κάποια παράδειγμα, τι κανόνες περίπου ζητάτε. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος οι κανόνες είτε να είναι πολύ γενικοί (οπότε θα επιδέχονται πολλαπλών/αντιφατικών ερμηνείων καταλήγοντας εν τέλει κατά κάποιον τρόπο στην αυθαιρεσία πάλι) είτε πολύ συγκεκριμμένοι και ειδικοί (οπότε στο τέλος θα καταλήγουμε πάλι σε αντ χοκ λύσεις).
Λαμβάνοντας πάντως υπόψη το γεγονός ότι η κρίση είναι πρωτοφανής με απροσδόκητες τροπές, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δύσκολα θα υπάρξει κάποιο κονσένσους σχετικά με τους γενικούς κανόνες, και αν υπάρχει θα είναι καμήλα ( = άλογο σχεδιασμένο από επιτροπή).
Εγώ θεωρώ σημαντικότερο από όλα όσα λέτε αυτό:
εκεί είναι το θέμα, πιστεύω. Αν οι διαδικασίες ήταν πιο δημοκρατικές, νομίζω δεν θα υπήρχε το το αίσθημα αυτό του αποκλεισμόυ και της αδικίας, παρά την έλλειψη σταθερών κανόνων. Η επίκληση της οξύτητας, του καινοφανούς χαρακτήρα και της πολυπλοκότητας της κρίσης μπορεί να είναι δικαιολογήσει ικανοποιητικά πιστεύω αντ χοκ λύσεις στην μια ή την άλλη περίπτωση.
Όχι όμως όταν έχουν ληφθει κεκλεισμένων θυρών και με μορφή τελεσίγραφου.
Πρόχειρα, θα πρότεινα σημαντική ενίσχυση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου εις βάρος του Eurogroup (δηλαδή δημόσιο debate έναντι τηλεδιασκέψεων) και απ’ευθείας εκλογή προέδρου της ΕΕ (για να αποκτήσει επιτέλους και η ΕΕ τηλέφωνο και διεύθυνση, που θα έλεγε και ο Κίσσινγκερ).
Σημείωστε ότι αυτά τα μέτρα θα δημιουργήσουν και μια “ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα” που είναι προαπαιτούμενο μια στιβαρής πολιτικής ένωσης – η απουσία της είναι πιστεύω από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ΕΕ!
Σωτήρη
ακριβώς!
αναρωτιέμαι πόσοι στην Ελλάδα το αντιλαμβάνονται αυτό.
Ας πούμε, κατά πόσο έχει γίνει κατανοητό ότι ευρωομόλογα (που πολλοί στην Ελλάδα τα θεωρούνε την τελική λύση του προβλήματος) σημαίνει ότι το ελληνικό δημόσιο δεν θα μπορεί να ξοδεύει όπως τώρα και ότι πολλές κατεστημένες συνήθειες θα κόπουν…
αυτό ξαναπέστο…
Άντε να πω κι εγώ κάτι, αν και όσο το βλέπω το άρθρο τόσο προβληματίζομαι.
1) Υπάρχουν ειδικοί επί του ζητήματος που έχουν καταθέσει προτάσεις τόσο σε σχέση με τις τράπεζες όσο και γενικά, σε βαθύτερα πολιτικό επίπεδο. Παραδείγματα: http://www.opendemocracy.net/john-keane/short-history-of-banks-and-democracy και http://www.social-europe.eu/2013/04/a-conference-of-parliaments-for-europe-new-ways-of-interparliamentary-cooperation/?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+social-europe%2FwmyH+%28Social+Europe+Journal%29 . Εμείς (δηλαδή μόνο για μένα μπορώ να είμαι σίγουρος, δεν είναι να γράφεις άρθρο από κοινού με τον Σωτήρη) δεν είχαμε σκοπό (ούτε χώρο) να αναπτύξουμε το πώς μπορεί να προκύψει αυτό το πλαίσιο κανόνων. Προσωπικά, δεν είμαι καν βέβαιος ότι είναι εφικτό, αλλά, σε κάθε περίπτωση, αυτό είναι το δίλημμα και δε γίνεται να έχεις και την πίτα ολάκερη και τον Καμμένο χορτάτο.
2) Η εθνική κυριαρχία δεν είναι φετίχ. Δεν έχει να κάνει μόνο με σύνορα και έθνη, έχει να κάνει και με τη νομιμοποίηση της εξουσίας που ασκείται στον καθένα μας. Όσο απομακρύνονται τα κέντρα διακυβέρνησης από τον πολίτη, τόσο αποδυναμώνεται η αξίωσή τους στη νόμιμη εξουσία. Και πρακτικά, ξέρουμε ότι κανείς δεν αγαπάει έναν far away King. Οι αποφάσεις πίσω από κλειστές πόρτες μπορεί να λαμβάνουν χώρα και μεταφορικά: πίσω από τις ανοιχτές τυπικά αλλά κλειστές για τον μέσο πολίτη πόρτες ενός ευρωπαϊκού διοικητηρίου ή νομοθετικού σώματος. Δεν είναι απλό.