Ο Ομπάμα, ο ρατσισμός και τα κριτήρια της ψήφου

Η θριαμβευτική εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα μοιάζει να σημαίνει πολύ περισσότερα για τις ΗΠΑ από μία απλή μετάβαση από την συντηρητική και αναποτελεσματική ρεπουμπλικανική κυβέρνηση σε μία πιο ελπιδοφόρα δημοκρατική διοίκηση. Είναι η επιβεβαίωση του αμερικανικού ονείρου: ένας πάμφτωχος γόνος μονογονεϊκής οικογένειας, με πατέρα Αφρικανό και δύσκολα παιδικά χρόνια γίνεται Πρόεδρος των ΗΠΑ και μάλιστα σε νεαρή ηλικία. Φυσικά, ο Ομπάμα δεν είναι ούτε μικροεγκληματίας ούτε εργάτης: πριν εκλεγεί γερουσιαστής είχε ήδη μετατραπεί σε αμερικανό μεγαλοαστό με κορυφαίες σπουδές που του απέφεραν μία άνετη ζωή. Και είναι, ίσως, αλήθεια ότι μόνο στην Αμερική κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατόν. Από την άλλη, είναι ένα ενθαρρυντικό μήνυμα για το μέλλον ενός τόπου που ταλαιπωρήθηκε από την μισαλλοδοξία και τις εμμονές ενός παντελώς ακατάλληλου ηγέτη και που τώρα δείχνει να πιστεύει ξανά αφενός μεν ότι υπάρχουν άνθρωποι με το χάρισμα και το όνειρο του Ομπάμα, αφετέρου δε ότι οι Αμερικανοί μπορούν ακόμα να διακρίνουν και να προωθήσουν αυτούς τους ανθρώπους. Τέλος, αυτή η νέα πραγματικότητα εμπεριέχει και ένα βαθύτατο συμβολισμό: σε μία χώρα που αρνείτο μέχρι πριν 40 χρόνια να δώσει δικαίωμα ψήφου στους μαύρους, ένας Αφροαμερικανός εκλέγεται στο ανώτατο αξίωμα: η εποχή της ρατσιτικής Αμερικής ανήκει στο παρελθόν.

Συμφωνώ απόλυτα σε ό,τι αφορά την σημασία του συμβολισμού: έρχεται κάποτε η στιγμή που πρέπει να γίνει κάτι αστραφτερό και δραστικό συνάμα  προκειμένου να λάβουν όλοι το μήνυμα ότι τα πράγματα άλλαξαν. Και πολλές φορές έπιασα τον αυτό μου να θέλει να εκλεγεί ο Ομπάμα μόνο και μόνο στην υπηρεσία αυτού του συμβολισμού. Διατηρώ, όμως, τις επιφυλάξεις μου, πρώτον, για το κατά πόσον τα πράγματα, εν προκειμένω, πράγματι άλλαξαν και, δεύτερον, για το κατά πόσον αυτή η υπερβολική προσήλωση στον σκοπό της εκλογής ενός Αφροαμερικανού είναι θεμιτή. Και ξεκινώ με το πρώτο: τι ακριβώς επιδιώκει ένας προοδευτικός και ανοιχτόμυαλος Αμερικανός; Αν αυτό που θέλει είναι να αποζημιώσει τους μαύρους συμπατριώτες του για τα δεινά στα οποία τους υπέβαλαν οι πρόγονοί του μέχρι και εξωφρενικά πρόσφατα, τότε ίσως και να πετυχαίνει σιγά-σιγά τον σκοπό του. Κι αν είναι μαύρος ο ίδιος και θέλει να ξεφορτωθεί τους φρεσκοξυρισμένους λευκούς που του σπάνε τα νεύρα και να εκδικηθεί τους ρατσιστές του Νότου που θα αυτοκτονήσουν ομαδικά οσονούπω τώρα που θα τους κυβερνάει ένας μαύρος, επίσης πέτυχε αυτό που ήθελε. Αν, όμως, αυτό που επιθυμούν οι ψηφοφόροι του Ομπάμα που χοροπηδάνε στις πλατείες και τα κανάλια (σε στυλ ‘Οπρα) είναι μια Αμερική απαλλαγμένοι από την προκατάληψη και την εκατέρωθεν φυλετική εχθρότητα, τότε πολύ φοβάμαι ότι αρμενίζουν στραβά. Κι αυτό γιατί το να ψηφίσουν το σύνολο των μαύρων και η συντριπτική πλειοψηφία των μη-λευκών υπέρ του μη-λευκού και οι περισσότεροι rednecks εναντίον του δεν συνιστά νίκη της ανεκτικότητας αλλά νίκη της υπάρχουσας κατάστασης. Κι αν η κατάσταση αυτή είναι μία κατάσταση διχασμού και ρατσιστικών καταλοίπων από τα 60’s, τότε ο πραγματικός σκοπός δεν επετεύχθη. Και ο πραγματικός σκοπός δεν πρέπει να είναι άλλος από μία κοινωνία στην οποία το χρώμα, η φυλή, η καταγωγή, η τάξη κοκ δε θα παίζουν κανένα ρόλο στην εκλογή των αντιπροσώπων του λαού. Αν κρίνει κανείς από τις θλιβερές ηλιθιότητες μεσήλικων ρεπουμπλικανών που πίστευαν και δήλωναν δημόσια ότι ο Ομπάμα είναι τρομοκράτης, μουσουλμάνος και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο και τους ποδοσφαιρικούς πανηγυρισμούς των Αφροαμερικανών,το χρώμα, η καταγωγή, ακόμα κι ο ήχος του ονόματος μπορούν ακόμα να σου στερήσουν ή να σου χαρίσουν ένα αξίωμα. Αν είναι έτσι, η μισαλλοδοξία καλά κρατεί: είναι μία μάχη ανάμεσα σε “εμάς” και “αυτούς” με κριτήριο διαχωρισμού τη φυλή.

Αυτό μας φέρνει στη δεύτερη διαφωνία μου. Ελπίζω να συμφωνούν όλοι οι λογικοί άνθρωποι με τη θέση ότι το χρώμα του δέρματος είναι ένα πολύ κακό κριτήριο ψήφου. Αυτό, φυσικά, ισχύει προς όλες τις κατευθύνσεις και για όλα τα χρώματα: είναι εσφαλμένο το κριτήριο τόσο αν λειτουργεί υπέρ ενός λευκού όσο κι αν λειτουργεί υπέρ ενός μαύρου. Κατ’ αρχήν, λοιπόν, εκείνοι που ψήφισαν τον Ομπάμα μόνο και μόνο γιατί το δέρμα του είναι σκούρο και η καταγωγή του από την Αφρική ελέγχονται ως προς τη λογική και την ηθική της ψήφου τους. Έχουν, όμως, δύο ελαφρυντικά που τους διαχωρίζουν από όσους διαλαλούσαν ότι δε θα ψηφίσουν ποτέ ένα μάυρο. Πρώτον, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη διακήρυξη αυτή και την προτίμηση σε έναν άνθρωπο που ανήκει σε συγκεκριμένη φυλή. Η δήλωση “προτιμώ έναν μαύρο πρόεδρο” δεν εμπεριέχει αναγκαστικά τη δήλωση “δε θα ψήφιζα ποτέ ένα λευκό”. Μπορεί κάποιος να προτίμησε τον Ομπάμα για έναν σωρό άλλους λόγους, συμπεριλαμβανομένου και του συμβολισμού που συζητούσαμε παραπάνω, χωρίς να σημαίνει ότι εχθρεύεται τους λευκούς ή πάντα θα εδειχνε την ίδια προτίμηση όποιος κι αν ήταν ο λευκός, όποιος κι αν ήταν ο μαύρος. Πολλοί που θεώρησαν ότι είναι θετικό το γεγονός ότι είναι Αφροαμερικανός ο υποψήφιος δεν είναι, νομίζω, ρατσιστές απέναντι στους λευκούς. Δεύτερον, η Αμερική δεν είναι μία “φυσιολογική” χώρα σε ό,τι αφορά το ρατσισμό. Πολλοί γηραιοί Αμερικανοί θυμούνται ακόμα την εποχή που μαύροι και λευκοί κάθονταν χωριστά στα λεωφορεία και πήγαιναν σε χωριστά σχολεία και εκκλησίες. Πολλοί από αυτούς είχαν συλληφθεί σε αντιρατσιστικές διαδηλώσεις ή τρομοκρατηθεί από ομάδες ρατσιστών και δεν έχουν ξεχάσει την εικόνα του “Bundini” να φωνάζει προς τον Ali “Ghost in the house! Jack Johnson’s here!”. Οι γονείς τους τους είχαν πει την ιστορία του Johnson και ότι ακόμα και ο “προοδευτικός” Jack London παρακαλούσε απεγνωσμένα μέσω των εφημερίδων για μία “Great White Hope” που θα αποδείξει μέσα στο ρινγκ ότι οι λευκοί είναι ανώτεροι από τους μαύρους. Όλα αυτά από έναν άνθρωπο του πνεύματος στις αρχές του 20ου αιώνα… Οι Αφροαμερικανοί έχουν τόσο νωπές τις μνήμες της ρατσιστικής Αμερικής που έχουν μία καλή δικαιολογία όταν ψηφίζουν με κριτήριο την φυλή. Οι λευκοί που δεν ψηφίζουν μαύρους με το ίδιο κριτήριο έχουν ένα λόγο παραπάνω για να ντρέπονται. Και οι δύο, όμως, σφάλλουν και υιοθετούν ένα κριτήριο ηθικά προβληματικό. Στο βαθμό που παραβλέπουν τα μειονεκτήματα του εκλεκτού τους και τα πλεονεκτήματα άλλων, διαφορετικού χρώματος, υποψηφίων κάνουν ανεύθυνη χρήση ενός σημαντικού δικαιώματός τους και αδικούν τους συμπολίτες τους που ψηφίζουν απλά αυτόν που θεωρούν καλύτερο για όλους τους Αμερικανούς.

Το συμπέρασμά μου είναι ότι η Αμερική, μετά τις πρόσφατες εκλογές, ίσως να έχει κάνει ένα βήμα ακόμα προς μία κοινωνία στην οποία η επιτυχία δεν εξαρτάται από το χρώμα του δέρματος ή την καταγωγή. Δε βρίσκεται, όμως, πιο κοντά σε μία κοινωνία ανεκτικότητας και φυλετικής ειρήνης, στο τέλος της εχθρότητας και της καχυποψίας ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους Αμερικανούς. Ο Ομπάμα έχει υποσχεθεί πολλά και έχει επιτρέψει στον κόσμο να ελπίζει σε ακόμα περισσότερα. Από την επιτυχία του θα εξαρτηθεί, ανάμεσα σε τόσα και τόσα, και το αν οι ΗΠΑ θα κάνουν ένα σημαντικό βήμα για να απαλλαγούν από τις φυλετικές διαμάχες και τα φαντάσματα του παρελθόντος. Μοιάζει άνθρωπος αρκετά συγκροτημένος ώστε να αποφύγει τις υπερβολές που θα δώσουν τροφή στους νοσταλγούς του Λόντον. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν μπορεί παρά να γνωρίζει ότι, αν αποτύχει, πολλοί θα “θυμηθούν” ότι ήταν νέος, άπειρος, πολυλογάς και τον ψήφισαν επειδή ήταν μαύρος. Κι επειδή δύσκολα θα αντιδράσει γκρεμίζοντας το οικοδόμημα και μουρμουρίζοντας “αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων”, δεν αποκλείεται να απογοητεύσει και τους Αφροαμερικανούς που βλέπουν στο πρόσωπό του έναν φυλετικό ηγέτη. Ο μόνος δρόμος είναι ο αποκλεισμός κάθε συζήτησης για φυλές, θρησκείες, καταγωγές και χρώματα από την πολιτική σκηνή. Ίσως ένας Μπαράκ με ρίζες από την Κένυα τα καταφέρει καλύτερα από όλους τους προηγούμενους γόνους μεγάλων πολιτικών οικογενειών. Αν θυμηθεί κανείς πόσο λίγα τελικά κατάφερε ο JFK σε αυτό τον τομέα, το έργο του προμηνύεται εξαιρετικά δύσκολο.