Ηλεκτρονική επιτήρηση; Ηλεκτρονική επιτήρηση!

Τω καιρώ εκείνω, όταν δίναμε εξετάσεις για το ένδοξο μεταπτυχιακό του Ποινικού, ένα από τα θέματα που είχαν πέσει στην Εγκληματολογία ήταν πάνω κάτω το εξής:

Η ηλεκτρονική επιτήρηση των καταδικασθέντων. Ένας θανάσιμος κίνδυνος που επικρέμαται!

Εντάξει, ίσως να μην ήταν τόσο μονόπλευρη η εκφώνηση. Δεν είχα τότε στοχαστή ιδιαίτερα πάνω στο ζήτημα (ούτε και τώρα). Απλώς σαν καλός μαθητής είχα πιάσει το υπονοούμενο και είχα γράψει ένα μικρό φιλιππικό εναντίον της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Τα βασικά μου επιχειρήματα, όσο τα θυμάμαι, ήταν δύο: πρώτον, η κοινωνία της παρακολούθησης κ.λπ. τρομαχτικά, δεύτερον, η (μη) ισχύς της αρχής volenti non fit iniuria στο Δημόσιο Δίκαιο.

Κανένα από τα δύο δεν μου φαίνεται πλέον όμως πειστικό.

Ας αρχίσω από το δεύτερο, που είναι και το πιο εύκολο. Βολέντι νον φιτ ινγιούρια σημαίνει ότι κανείς δεν αδικείται εκών, με άλλα λόγια τα δικαιώματα υπάρχουν χάριν του υποκειμένου τους και όχι εις βάρος του. Ως κανόνας η αρχή αυτή είναι αναντίρρητη. Και αν ακόμη όμως πρέπει να αναγνωριστούν κάποιες εξαιρέσεις, ας πούμε στα θέματα αυτοκτονίας ή απόπειρας ανθρωποκτονίας, η ηλεκτρονική επιτήρηση απέχει ακόμη αρκετά. Αν κάποιος συναινέση να επιτηρηθή ηλεκτρονικά, με γεια του με χαρά του. Βέβαια, υπάρχει ένας εκ πρώτης όψεως δισταγμός ως προς το έγκυρο της συναίνεσης που χορηγείται υπό την απειλή της εναλλακτικής της φυλάκισης.

Αλλά αυτά είναι ανακριβή: δεν τίθεται θέμα συναίνεσης του καθ’ ου, όχι περισσότερο απ’ ό,τι στην εγγυοδοσία ή την προσωρινή κράτηση. Πρόκειται απλώς για το επιτρεπτό ή όχι της χορήγησης της σχετικής εξουσίας στα σχετικά δικαστικά όργανα.

Αλλά εδώ αρκεί νομίζω ένας συλλογισμός προς το έλασσον: αν επιτρέπεται η προσωρινή κράτηση, ασφαλώς μπορεί να επιτραπή επί ίσοις όροις και η ηλεκτρονική επιτήρηση, καθότι ηπιώτερη. Για την ακρίβεια, υπό τους όρους αυτούς δεν επιτρέπεται, αλλά επιβάλλεται κιόλας, ως ηπιώτερη!

Καθόσον αφορά το πρώτο τώρα, είναι αλήθεια ότι τρομάζει η ιδέα της συνεχούς παρακολούθησης, επί 24ώρου βάσεως, από κάποιον κύριο μπροστά σε μια οθόνη ή, ακόμη χειρότερα, από κάποιο λογισμικό παρακολούθησης. Αυτά βέβαια μέχρι να συνειδητοποιήσουμε ότι η εναλλακτική είναι η 24ωρη παρακολούθηση στο κατάστημα κράτησης. Στο υπέρπληρες, ημιερειπωμένο, πανάκριβο κατάστημα κράτησης.

Θέλω να είμαι σαφής στο σημείο αυτό, γιατί έχω δει αρκετά πώς λειτουργεί στην πράξη. Στην πράξη εκατοντάδες μετανάστες στοιβάζονται σε αποθήκες ανθρώπων, ο ένας πάνω στον άλλο, με φρικτές συνθήκες υγιεινής, προς καταισχύνη της χώρας και του ανθρωπισμού μας. Στην πράξη καταδικαζόμαστε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, επειδή ζούνε στενάχωρα διάφοροι έμποροι ναρκωτικών. Στην πράξη το 40% των κρατουμένων είναι υπόδικοι, όχι κατάδικοι. Στην πράξη, αντιστρόφως, αφήνονται λυτοί διαρρήκτες που συλλαμβάνονται για δεκάδες πράξεις, επειδή έτσι πλέον προβλέπει ο νόμος (κακώς κατά την γνώμη μου). Στην πράξη αποδιδράσκουν κάποιοι κατάδικοι κατά την άδειά τους και διαπράττουν εγκλήματα (λιγώτεροι από όσους νομίζει η κοινή γνώμη, αλλά πάντως σκληροί εγκληματίες).

Υπάρχουν λοιπόν τουλάχιστον τρεις κατηγορίες επιτηρούμενων προσώπων, όπου η ηλεκτρονική επιτήρηση θα ήταν για τους ίδιους προτιμώτερη, αλλά και για εμάς: οι υπόδικοι, οι υπό απέλαση αλλοδαποί, οι κατάδικοι. Και δύο κατηγορίες όπου η ηλεκτρονική επιτήρηση θα ενίσχυε την δημόσια τάξη: οι υπόδικοι και οι κατάδικοι σε άδεια. Πάντα με τον όρο της αναλογικότητας και όπου χρειάζεται. Ακόμη και αν δεν πειστούμε από την δεύτερη, οφείλουμε να πειστούμε από την πρώτη κατηγορία.

Όλα οι αρνητικές συνέπειες της προσωρινής κράτησης θα αποφεύγονταν με την ηλεκτρονική επιτήρηση.

Οι υπόδικοι ή οι κατάδικοι θα έμεναν σπίτια τους, στις οικογένειές τους, ίσως και να εργαζόνταν κατ’ οίκον. Δεν θα αποκόπτονταν από τον κοινωνικό ιστό, αντιθέτως θα απολάμβαναν την υποστήριξη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Το στίγμα της φυλάκισης θα εξέλιπε, η δημόσια τάξη όμως θα ήταν εξίσου ασφαλής. Αλλά και το δημόσιο ταμείο θα ανάσαινε, καθώς τα τροφεία και τα λοιπά έξοδα θα τα ανελάμβανε πλέον ο ίδιος ο καθ’ ου.

Ασφαλώς, υπάρχει κάποιο κόστος στο νέο σύστημα. Υλικό πρέπει να αγοραστή, υπάλληλοι να εκπαιδευθούν, νοοτροπίες να αναπτυχθούν, επιμόρφωση να διεξαχθή. Πρόκειται για μια τεχνολογία υπό εξέλιξη και ασφαλώς θα παρουσιάζη προβλήματα εφαρμογής. Αλλά αξίζει τον κόπο.

Ο κίνδυνος που διακρίνω είναι η πανακειοποίηση, η χρησιμοποίηση δηλαδή της επιτήρησης διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν, όχι ως υποκατάστατο της κράτησης, αλλά αντί άλλων περιοριστικών όρων, π.χ. της εμφάνισης στο αστυνομικό τμήμα. Νομίζω όμως ότι αυτό μπορεί να ρυθμιστή νομοθετικά, με την πρόβλεψη ας πούμε ότι η ηλεκτρονική επιτήρηση επιβάλλεται μόνο αντί προσωρινής κράτησης, άρα μόνο αν συντρέχουν οι όροι της. Δηλαδή, δεν θα επιβάλλεται ηλεκτρονική επιτήρηση ως περιοριστικός όρος, αλλά αφού πρώτα κριθή ότι συντρέχουν οι όροι της προσωρινής κράτησης, θα εξετάζεται μήπως οι σκοποί της εξυπηρετούνται από το ηπιώτερο μέσον της ηλεκτρονικής επιτήρησης.

Και πώς θα γίνουν όλα αυτά τα ολοκληρωτικά; Όχι και πολύ δύσκολα: ένας δακτύλιος προσαρμόζεται στο ύψος του αστραγάλου και στέλνει με διάφορα μυστήρια μαγικά κύματα ένα σήμα που προσδιορίζει πού βρίσκεται ο καθ’ ου. Συνήθως συνδυάζεται με κατ’ οίκον περιορισμό, αλλά αυτό δεν είναι αναγκαίο. Τώρα, μπορεί κάποιος φυσικά να σπάση τον μαγικό δακτύλιο. Μπορεί όμως ούτως ή άλλως να μην δώσει το παρών στον αστυνομικό τμήμα ή να μην καταβάλη την εγγύηση.