Το Αιγαίο ανήκει όπου λέει το Δίκαιο της Θάλασσας (και τα ψάρια του επίσης!)

Μεθιστολόγηση αυτού εδώ του άρθρου, που δημοσιεύθηκε σαν σήμερα πέντε χρόνια πριν, με αρκετές αλλαγές.

Θέλω να γράψω δυο τρία βαρετά νομικά λογάκια για την εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας (σύμβαση UNCLOS III) στο Αρχιπέλαγος, και όχι μόνο, ιδίως για κάποια θέματα που δεν είναι τόσο γνωστά όσο τα διάσημα 12 μίλια της κακής μας μοίρας. Πρόκειται για νομικές ρυθμίσεις που επιτρέπουν στην Ελλάδα να επεκτείνη την κυριαρχία της, αλλά ακόμη φαίνεται να μην έχουν ληφθή υπόψιν (;) από τον ελληνικό πολιτικό σχεδιασμό.

[Εδώ το θέμα χρειάζεται προσοχή: δεν κατηγορείται κανείς επί ηλαττωμένω πατριωτισμώ και αντιλαμβάνομαι πλήρως ότι οι λεπτές διαπραγματεύσεις που απαιτούνται δεν ωφελούνται ιδιαιτέρως από την δημοσιότητα. Άλλο αυτό όμως και άλλο η ανυπαρξία έστω και ανεπίσημης ενημέρωσης ή ακόμη και οι από υπευθύνων χειλέων δηλώσεις ότι στην περιοχή της Μεσογείου το εύρος της ΑΟΖ δεν µπορεί να ξεπερνά τα όρια της υφαλοκρηπίδας, άρα δεν έχουµε να κερδίσουµε κάτι παραπάνω από µια τέτοια οριοθέτηση. Αυτά μου χαλάνε την ευχάριστη πρωινή μου διάθεση.]

Α) Η Ελλάδα χρησιμοποιεί κανονικές και όχι ευθείες γραμμές βάσης για τον προσδιορισμό των διάφορων θαλασσίων ζωνών, όπως έχει δικαίωμα από το άρ. 7 της σύμβασης:

Article7

Straight baselines

1. In localities where the coastline is deeply indented and cut into, or if there is a fringe of islands along the coast in its immediate vicinity, the method of straight baselines joining appropriate points may be employed in drawing the baseline from which the breadth of the territorial sea is measured.

[…]

3. The drawing of straight baselines must not depart to any appreciable extent from the general direction of the coast, and the sea areas lying within the lines must be sufficiently closely linked to the land domain to be subject to the regime of internal waters.

[…]

5. Where the method of straight baselines is applicable under paragraph 1, account may be taken, in determining particular baselines, of economic interests peculiar to the region concerned, the reality and the importance of which are clearly evidenced by long usage.

Η διαφορά τους έγκειται στο εξής: οι κανονικές γραμμές βάσης ακολουθούν λίγο πολύ το περίγραμμα των ακτών, συγκεκριμένα την γραμμή της κατωτάτης ρηχίας, ενώ οι ευθείες σχηματίζονται κατά βάσιν με την χάραξη ευθειών γραμμών μεταξύ ακρωτηρίων, υπό την προϋποθέση ότι η ακτογραμμή διακόπτεται από έντονες κολπώσεις ή υπάρχει συστάδα νήσων κοντά στην ακτή και εφόσον η ευθεία γραμμή βάσης ακολουθεί σε γενικές γραμμές την κατεύθυνση της φυσικής ακτογραμμής.

Να το βικιπαιδειανό παράδειγμα της πολύπτυχης Χιλής:

Τα κριτήρια αυτά, όπως είναι αναμενόμενο, έχουν εφαρμοστή έως τώρα μάλλον χαλαρά και με σαφές επεκτατικό πνεύμα εκ μέρους των παρακτίων κρατών (μεταξύ των οποίων, έκπληξη!, και η Τουρκία, η οποία φρόντισε να περικλείση σε ευθείες γραμμές βάσης την Ίμβρο και την Τένεδο). Μια μετρημένη εφαρμογή του συστήματος από την Ελλάδα θα είχε ως αποτέλεσμα να περικλεισθούν από εσωτερικά ύδατα νησιά όπως τα Κύθηρα, η Γαύδος, η Θάσος, η Λευκάδα, η Σαλαμίνα, η Αίγινα, η Εύβοια κ.λπ.

Β) Μία συναφής πρόβλεψη περιέχεται στο άρ. 10 της σύμβασης:

Article10

Bays

1. This article relates only to bays the coasts of which belong to a single State.

[…]

4. If the distance between the low-water marks of the natural entrance points of a bay does not exceed 24 nautical miles, a closing line may be drawn between these two low-water marks, and the waters enclosed thereby shall be considered as internal waters.

[…]

6. The foregoing provisions do not apply to so-called “historic” bays, or in any case where the system of straight baselines provided for in article 7 is applied.

Καταρχάς λοιπόν, οι κόλποι το στόμιο των οποίων εχει εύρος κάτω των 24 μιλίων κλείνονται με ευθεία γραμμή βάσης, με αποτέλεσμα οι θαλάσσιες ζώνες να μην μετρούνται από το βάθος τους, αλλά από την είσοδό τους. Δεν ξέρω ποιοι και πόσοι κόλποι μας υπάγονται σε αυτήν την περίπτωση, π.χ. οπωσδήποτε ο Αμβρακικός ή οι Ευβοϊκοί κόλποι, αυτό έχει κάνει άλλωστε και η πεφιλημένη μας ανατολική γείτων με τον κόλπο της Αλεξανδρέττας. Ακόμη όμως και αν κάποιοι κόλποι δεν υπάγωνται στο όριο των 24 μιλίων, μπορούν μια χαρά να θεωρηθούν ιστορικοί κόλποι.

Η Ελλάδα όμως δεν έχει καθορίσει, όπως έχει δικαίωμα, κόλπους ιστορικής σημασίας, τα ύδατα στο εσωτερικό των οποίων περιάγονται στο προνομιακό καθεστώς των εσωτερικών υδάτων. Η πλούσια κατάτμηση των ελληνικών ακτών ευνοεί την κήρυξη κόλπων ως ιστορικών, ανεξάρτητα από το μήκος των 24 μιλίων μεταξύ των άκρων του στομίου τους, που κανονικά ισχύει. Ενδεικτικά μπορώ να αναφέρω τον Μεσσηνιακό, Λακωνικό, Σαρωνικό, Αργολικό, Παγασητικό, Κασσάνδρας, Σιθωνίας κ.λπ. κόλπους.

Γ) Μια ακόμη δυνατότητα, στα όρια της νομιμότητας όμως, είναι η διεκδίκηση καθεστώτος αρχιπελαγικών υδάτων. Το ευνοϊκό αυτό καθεστώς, που είναι για το παράκτιο κράτος χειρότερο μεν από εκείνο των εσωτερικών υδάτων, αλλά πολύ καλύτερο από την αιγιαλίτιδα ζώνη, έχει προβλεφθή μόνο για αποκλειστικά αρχιπελαγικά κράτη (π.χ. Φιλιππίνες, Μικρονησία):

Article 46

Use of terms

For the purposes of this Convention:

(a) “archipelagic State” means a State constituted wholly by one or more archipelagos and may include other islands;

(b) “archipelago” means a group of islands, including parts of islands, interconnecting waters and other natural features which are so closely interrelated that such islands, waters and other natural features form an intrinsic geographical, economic and political entity, or which historically have been regarded as such.

Η συνέπεια είναι να έχη αποκλειστή από την ρύθμισή του το κατ’ εξοχήν Αρχιπέλαγος, το Αιγαίο, το πρώτο αρχιπέλαγος που ωνομάστηκε έτσι.

Ωστόσο, επειδή στο Διεθνές Δίκαιο η πρακτική (κοινώς: η βία) έχει τοὐλάχιστον τόση αξία όση ο νόμος, μια σειρά κρατών από την μεγαλοπρεπή Αυστραλία, την φιλόπτωχο Δανία, την συνάδελφο Πορτογαλία έως την ταπεινή Ερυθραία έχουν χαράξει αρχιπελαγικές γραμμές βάσεις για αρχιπελάγη που τους ανήκουν. Πρόκειται βέβαια για αρχιπελάγη σχετικά απομεμακρυσμένα από την ήπειρο χώρα, όπως οι Φαρόες ή οι Αζόρες, αλλά δεν βλέπω τον λόγο για τον οποίο και η φιλτάτη Ελλάς δεν θα μπορούσε, έστω ως διαπραγματευτικό όπλο, να περικλείση τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα στις τρυφερές αγκάλες των αρχιπελαγικών γραμμών βάσεως.

Δ) Τέλος, και ως προς την περιώνυμη υφαλοκρηπίδα, την θαλάσσια ζώνη δηλαδή που εκτείνεται εκείθεν της αιγιαλίτιδας ζώνης και επί της οποίας το παράκτιο κράτος δεν διαθέτει κυριαρχία, αλλά έχει κάποια οικονομικής κυρίως φύσεως δικαιώματα, η Ελλάδα φέρεται ωσάν να διεκδική υφαλοκρηπίδα έως του βάθους των 200 μέτρων ή της δυνατότητας υποθαλάσσιας εκμετάλλευσης, εμμένοντας στο παλαιό καθεστώς. Εκτός αν δεν είμαι καλά πληροφορημένος, πράγμα το οποίο ελπίζω.

Και όλα αυτά την στιγμή που το ισχύον καθεστώς της σύμβασης UNCLOS III προβλέπει όλην την προέκταση του χερσαίου εδάφους μέχρι το εξωτερικό χείλος του υφαλοπλαισίου ή απόσταση 200 μιλίων (!) από τις γραμμές βάσης ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη:

Article 57

Breadth of the exclusive economic zone

The exclusive economic zone shall not extend beyond 200 nautical miles from the baselines from which the breadth of the territorial sea is measured.

Για να αντιληφθή κανείς πιο εύκολα το μέγεθος της διαφοράς, αναφέρω ότι το υφαλοπλαίσιο αποτελείται από την (γεωλογική) υφαλοκρηπίδα, το υφαλοπρανές και το ηπειρωτικό ανύψωμα μαζί.

Στο Αιγαίο φυσικά δεν τίθεται θέμα 200 μιλίων, γιατί είναι πολύ στενό, και ως εκ τούτου πρέπει να τηρηθή ο κανόνας της μέσης γραμμής με τις αντίστοιχες ζώνες της Τουρκίας (κι ας λέη ο Ρετζέπ μπέης ό,τι θέλει). Αλλά το μέλλον ανήκει στην Ανατολική Μεσόγειο. Και όλοι καταλαβαίνουμε για ποιον χτυπά η καμπάνα.

Όλα αυτά πρακτικά σημαίνουν ότι σε περίπωση επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών ολόκληρο το Αιγαίο θα ανήκη στις θαλάσσιες ζώνες κάποιου.

Και μαζί με αυτό και τα ψάρια του, ου μην αλλά και οι δυστυχείς αναρχικοί του…