Μετά από υπόδειξη του Θάλυς, που με παρέπεμψε σε αυτό εδώ το άρθρο, έριξα μια ματιά στην υπ’ αριθμ. 19/2012 απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) στην υπόθεση Μπανγκλαντές και Μιανμάρ.
[όσοι δεν θυμόμαστε καμία Μιανμάρ από την γεωγραφία του σχολείου δεν φταίμε, τότε την έλεγαν Βιρμανία. Μα είναι σοβαρά πράγματα αυτά, εγώ Βιρμανία θα την λέω!]
Οι δύο χώρες προσέφυγαν από κοινού στο δικαστήριο, προκειμένου να καθοριστή το θαλάσσιο σύνορό τους, καθώς και όλες οι σχετικές ζώνες που προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας. Διαδικασία που είναι δύσκολη όχι μόνο από νομική, αλλά και από τεχνική πλευρά.
Ανάμεσα στα πολλά πολύπλοκα περιπεπλεγμένα προβλήματα που κρίθηκαν, εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ είναι τούτο το νησάκι:
Στην απόφαση αναφέρεται με το αποικιοκρατικό του όνομα, Νήσος του Αγίου Μαρτίνου, Άι Μάρτης σαν να λέμε. Το πραγματικό του όνομα βέβαια στα βεγγαλικά είναι Narical Gingira, δηλαδής Φοινικονήσι. Πιο ωραίο μου φαίνεται από τον Φράγκο Άγιο.
Το Φοινικονήσι λοιπόν έχει έκταση 5-8 τετρ. χιλιόμετρα, ανάλογα με τις παλίρροιες. Κατοικείται από 5-6 χιλιάδες Μπαγκλαντούς, που ψαρεύουν και καλλιεργούν ρύζι, αλλά πλέον το έχουν γυρίσει στον τουρισμό.
Το Φοινικονήσι ανήκει μεν στο Μπαγκλαντές, αλλά βρίσκεται πολύ κοντά και στα ανοιχτά των βιρμανικών ακτών. Προκύπτει συνεπώς ένα πρόβλημα οριοθέτησης, παρόμοιο με αυτό του Καστελόριζου: πώς επηρεάζονται οι θαλάσσιες ζώνες ενός μεγάλου ηπειρωτικού όγκου από ένα μικρό νησάκι, που μοιάζει να τον αποκόπτη από την θάλασσα; (συγκριτικά, το ημέτερο Καστελόριζο έχει έκταση 9 τετρ. χιλιόμετρα, με πληθυσμό κάτι πάνω από 400 κατοίκους).
Το Μπανγκλαντές, λέγε με Ελλάδα, είχε συμφέρον να προσδοθούν πλήρεις οικονομικές ζώνες στο Φοινικονήσι, κυρίως χωρικά ύδατα και αποκλειστική οικονομική ζώνη, η Βιρμανία, λέγε με Τουρκία, το αντίθετο.
Το τμήμα της απόφασης που μας ενδιαφέρει είναι οι παρ. 298-319. Παραθέτω αποσπάσματα:
305. Bangladesh notes that the ICJ and arbitral tribunals have developed a clear and common approach to the determination of whether an island exerts such a distorting effect on the provisional equidistance line and must be disregarded or given less than full weight in the delimitation.
306. Bangladesh explains further that “[t]wo elements are required” for the island to be disregarded or given less than full weight:
(1) the deflection of the equidistance line directly across another State’s coastal front; and (2) the cut-off of that State’s seaward access. […]
309. Myanmar, in turn, emphasizes “the unique position of St Martin’s Island, which has three characteristic elements: it is close to the land boundary and therefore to the starting point of the equidistance line; it has the very exceptional feature of being on the wrong side of the equidistance line and also on the wrong side of the bisector claimed by Bangladesh; and, finally, the mainland coasts to be delimited are adjacent, not opposite”.
Myanmar contends that “[t]hose three elements together create a serious, very excessive distorting effect on delimitation”.
310. Myanmar notes that “Bangladesh has never included St. Martin’s Island in its coastal façade or in the description of its relevant coast”, Myanmar points out that Bangladesh had stated in its Reply that “its relevant coast extends, from west to east, from the land boundary terminus with India to the land boundary terminus on the other side on the Naaf River” and had not mentioned St. Martin’s Island. Myanmar points out in this regard that “[t]his makes even more curious the claim made […] that the island is ‘an integral part of the Bangladesh coast’”.
311. Myanmar observes that the location of St. Martin’s Island and the effect that it produces “make it a special circumstance in the case of the delimitation of the territorial sea”, which explains the care taken by Myanmar to give it the effect that is most appropriate to its unique location; and “the same considerations lead to it not being accorded more effect in the framework of the delimitation of the exclusive economic zones”. […]
314. Myanmar points out that St. Martin’s Island, which is 5 kilometres long, would by itself generate at least 13,000 square kilometres of maritime area for Bangladesh in the framework of the delimitation between continental masses, a result which, according to Myanmar, is manifestly disproportionate. […]
317. The Tribunal observes that the effect to be given to an island in the delimitation of the maritime boundary in the exclusive economic zone and the continental shelf depends on the geographic realities and the circumstances of the specific case. There is no general rule in this respect. Each case is unique and requires specific treatment, the ultimate goal being to reach a solution that is equitable.
318. St. Martin’s Island is an important feature which could be considered a relevant circumstance in the present case. However, because of its location, giving effect to St. Martin’s Island in the delimitation of the exclusive economic zone and the continental shelf would result in a line blocking the seaward projection from Myanmar’s coast in a manner that would cause an unwarranted distortion of the delimitation line. The distorting effect of an island on an equidistance line may increase substantially as the line moves beyond 12 nm from the coast.
319. For the foregoing reasons, the Tribunal concludes that St. Martin’s Island is not a relevant circumstance and, accordingly, decides not to give any effect to it in drawing the delimitation line of the exclusive economic zone and the continental shelf.
Το δικαστήριο έκρινε ότι το Φοινικονήσι δεν έχει δική του ΑΟΖ, παρά μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη. Βάζουμε λοιπόν ένα κεράσι στο καλάθι μας και συνεχίζουμε, γιατί η Τουρκία ισχυρίζεται ότι τα νησιά μας δεν έχουν ούτε καν τα 6 (ή 12 όταν έλθη το πλήρωμα του χρόνου) μίλια τους.
Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές με την δική μας περίπτωση; Το δικαστήριο τονίζει καταρχάς εμφατικά ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική και δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες. Αυτή η ερμηνευτική αρχή μάλλον την Τουρκία ευνοεί βέβαια, αλλά τέλος πάντων. Εκείνο που παρατηρώ εγώ στην αιτιολογία του δικαστηρίου είναι ότι ο λόγος για τον οποίο στέρησε το Φοινικονήσι από την δική του ΑΟΖ είναι ότι το αντίθετο
would result in a line blocking the seaward projection from Myanmar’s coast in a manner that would cause an unwarranted distortion of the delimitation line.
Εδώ συμβαίνει το εξής: κατά την χάραξη του θαλασσίου ορίου Μπαγκλαντές και Βιρμανίας δεν μπορεί να ακολουθηθή η αρχή της ίσης απόστασης, διότι τα δύο κράτη παράκεινται, δεν αντίκεινται (σε αντίθεση με την Ελλάδα και την Τουρκία). Για τον λόγο αυτό η χάραξη του ορίου είναι πιο δύσκολη, στην συγκεκριμένη δε περίπτωση, όπως παρατηρεί και η Βιρμανία στην παρ. 309, το Φοινικονήσι βρίσκεται στην εκείθεν μεριά του διαχωρισμού. Ορίστε:
Κανένα από τα επιχειρήματα αυτά δεν ισχύει στην περίπτωση του Καστελόριζου: η αρχή της μέσης απόστασης μπορεί να εφαρμοστή τεχνικά πολύ εύκολα, τα κράτη είναι αντιμέτωπα γεωγραφικά αντί να είναι διπλανά, κατά συνέπεια δεν μπορεί να παραχθή καμία αυθαίρετη διαστρέβλωση της γραμμής διαχωρισμού που άλλως θα χαρασσόταν. Μάλλον λοιπόν επιχείρημα εξ αντιδιαστολής προκύπτει από την παρούσα απόφαση. Εξάλλου, το Καστελόριζο δεν είναι κάτι παραπάνω από ένας κοραλιογενής ύφαλος, αλλά το μεγαλύτερο νησί μιας μικρής, αλλά υπαρκτής συστάδας νησιών, με δική τους πολιτισμική και ιστορική ταυτότητα. Ακόμη περισσότερο, ιστορικά συνδεόταν πάντα με τα Δωδεκάνησα. Συνεπώς, ένα δικαστήριο κρίνοντας το ζήτημα της ΑΟΖ μάλλον θα έκρινε συνολικά το σύμπλεγμα των νησιών, χωρίς να αποβλέπη μόνο στο Καστελόριζο. Τέλος, δεν ενδιαφέρει η πρόσβαση στην θάλασσα του ηπειρωτικού κράτους γενικά (ούτε βέβαια ποιος επικάθηται στην προέκταση ποιας ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, όπως ισχυρίζεται η Άγκυρα, δεύτερο κεράσι στο καλάθι αυτό), αλλά η διαστρέβλωση, η επιρροή ας πούμε καλύτερα, που θα προκαλούσε η αναγνώριση ΑΟΖ στην πρόσβαση στην θάλασσα.
Αυτό βέβαια είναι ένα πολύ σοβαρό σημείο υπέρ της Τουρκίας. Και δεν διστάζω να πω ότι, αν είχαμε ένα κανονικό κράτος ανατολικά, θα σεβόμουν την τουρκική ανησυχία για “περικύκλωση” ή “ασφυξία”. Τούτου λεχθέντος όμως, δεν μπορώ να παραβλέψω ότι η αναγνώριση πλήρους επιρροής στην ΑΟΖ του συμπλέγματος του Καστελόριζου δεν “αποκόπτει” (εντός εισαγωγικών βέβαια, η ΑΟΖ παραμένει ανοιχτή θάλασσα) κανένα μείζον τουρκικό λιμάνι.
Δεν πρέπει να λησμονούμε άλλωστε ότι αν στο εγγύς μέλλον η ελληνική ΑΟΖ δεν ενώνεται με την κυπριακή, η υποχρεωτική εναλλακτική είναι ότι αντιθέτως θα ενώνεται η τουρκική με την αιγυπτιακή.
Η ιστορία όμως, το εμπόριο και ο πολιτισμός της περιοχής κινούνταν και κινούνται στον άξονα Α-Δ και όχι Β-Ν.