Τυπικό φρούτο των 00ς είναι ένα υποείδος ταινιών που συγγενεύουν με την επιστημονική φαντασία και χαρακτηρίζονται από πρωτότυπα σενάρια που (φαίνεται να) απαιτούν ένα έξυπνο κοινό. Πάπας αυτού του κινηματογράφου είναι ο σεναριογράφος Charlie Kaufman (Eternal sunshine of the spotless mind, Being John Malkovich).
Σε αυτήν την „κατηγορία“ ανήκει νομίζω και η ταινία Inception, το χιτ της εποχης. Αν ήθελα να ορίσω την κατηγορία αυτή, θα έλεγα ότι είναι το ακριβώς αντίθετο ταινίων όπως η 7η σφραγίδα ή το 2001, οι οποίες πραγματεύονται εξαιρετικά πολύπλοκα και δύσκολα θέματα μέ όχημα απλές και εύκολα κατανοητές ιστορίες που αφήνουν χώρο στην κινηματογραφική γλώσσα να μιλήσει. Το Inception από την άλλη κάνει το αντίθετο: πραγματεύται ένα απλό και εύκολο θέμα με εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο τρόπο, πνίγοντας την κινηματογραφική γλώσσα.
Η έλλειψη, ουσιαστικά, θέματος (από την οποία πάσχει η ταινία) είναι αυτή που ευθύνεται για την κακή χρήση του κινηματογραφικού μέσου. Με αυτό εννοώ ότι αρκεί κάποιος να διαβάσει την περίληψη της ταινίας στην wikipedia ή στο imdb για να βρει όλες τις ιδέες και τα (λίγα) συναισθήματα που γεννά η ταινία.Με άλλα λόγια, η κινηματογράφηση δεν προσφέρει απολύτως τίποτα. Αντίθετα, το κόκκαλο που μετατρέπεται σε διαστημόπλοιο στο 2001 ή η σκοτεινή φιγούρα του θανάτου που σέρνει τον χορό στην 7η σφραγίδα είναι καθαρός κινηματογράφος, γεννούν δηλαδή συναισθήματα και ιδέες που δεν μπορούν να εκφραστούν με άλλο μέσο, πέραν του κιν/φου. Αλλά και εκτός όμως από την συμβατική χρήση της κάμερας, πιστεύω ότι η ίδια η εικόνα της ταινίας (σκηνικά, κοστούμια, τοποθεσίες, χρώματα, αφίσες) είναι εντελώς αδιάφορη.
Φτάνουμε έτσι, μέσω της αδιάφορης εικόνας, στο άλλο μεγάλο αρνητικό της ταινίας: την έλλειψη δημιουργικής φαντασίας. Μου κάνει τρομερή εντύπωση ότι, ενώ έχουν γραφτεί άπειρα σχόλια για την ταινία, κανείς μα κανείς δεν βγήκε να πει πόσο άθλια και πόσο εκτός πραγματικότητας είναι η απεικόνιση των ονείρων. Τα όνειρα στην ταινία είναι είτε μπανάλ σκηνές της καθημερινότητας (ποτό σε μπαρ ξενοδοχείου, βόλτα στην downtown μεγαλούπολης, παραλία), είτε χιλιοφθαρμένα χολυγουντιανά κλισέ (καταδίωξη αυτοκινήτων που περιλαμβάνει (απαραίτητα) φορτηγάκι και γέφυρα, σαλέ σε χιονισμένο τοπίο με πιστολίδι (το σκηνικό πρέπει να έχει παίξει σε 5-6 James Bond τουλάχιστον). Μα συγγνώμη, έτσι είναι τα όνειρα;
Πού είναι η σουρρεαλιστική μετα-ποίηση της πραγματικότητας; πού ο ερωτισμός; πού ο εφιάλτης; Και το απίστευτο είναι ότι αυτό που συμβάινει σε όλα τα όνειρα της ταινίας υπακούει σε γενικές γραμμές στους συνήθεις κανόνες της φυσικής, της λογικής και της κοινωνίας (πχ η συναναστροφή στο μπαρ) ενώ απουσιάζει απολύτως ο συνειρμός! Ο δημιουργός μάλιστα προσπαθεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι σε κάποια όνειρα δεν ισχύει ο νόμος της βαρύτητας, λες και αν έδειχνε όνειρα που συμβαίνει αυτό, η ταινία θα έχανε την αξιοπιστία της !! Με βάση το διφορούμενο φινάλε, μπορεί κάποιος να πλάσει 2-3 ιστορίες για το τι συνέβει τελικά και όλες να έχουν λογική συνοχή. Μόνο που τα όνειρα δεν είναι έτσι και πραγματικά προσπαθώ να καταλάβω τι γοητεία μπορεί να έχει μια ταινία για τα όνειρα, της οποίας το κύριο επίτευγμα είναι η εξαφάνιση της μαγείας τους.
Η απάντηση που δίνω είναι ότι η επιτυχία οφείλεται στον κινηματογραφικό λαϊκισμό της ταινίας. Οι θεατές κολακεύονται βλέποντας την, με τον ίδιο τρόπο που νιώθει ένας μαθητής ωραία όταν καταλαβαίνει ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα που δυσκολεύει τους συμμαθητές του. Μέσα στην πολυπλοκότητά της μάλιστα, η ταινία κάνει ότι μπορεί για να καταλάβει ο θεατής τι γίνεται, πχ το ότι οι περαστικοί είναι προβολές του υποσυνειδητου επαναλαμβάνεται 5-6 φορές -σε περίπτωση που κάποιος το ξέχασε ή έτρωγε τσιπς πριν. Με άλλα λόγια, αυτό που χρειάζεται ο μέσος άνθρωπος για να καταλάβει την ταινία είναι συγκέντρωση, όχι εξυπνάδα. (Βέβαια, στην εποχή του διαδυκτίου, των links, του msn που βαράει κάθε 5λεπτο και των sms ίσως εξυπνάδα να είναι η ικανότητα συγκέντρωσης σε κάτι για πάνω από 10 λεπτα!)
Πόσο τέλεια είναι η ταινία για το „ιδανικό ζευγάρι“ του χαζοχαρούμενου lifestyle: η σέξυ γκομενίτσα ρωτάει με απορία και νάζι το αγόρι της „Λάκηηηηη, αυτός τώρα γιατί δεν πέθανεεεεε“ και αυτός με αγέρωχη, σίγουρη φωνή εξηγεί. Αυτή ακουμπάει το ξανθό κεφάλι της στοργικά στον ώμο του και του χαϊδεύει το μπράτσο (είμαστε και σε σινεμά…). Από τώρα βλέπω την λίστα „100 πράγματα που πρέπει να κάνεις πριν τα 30 σου“ στο Esquire: „Να έχεις εξηγήσει σε γκόμενα με μεγάλα βυζιά τι γίνεται στο φινάλε του Inception“.
Ωστόσο, όσοι θεωρούν την ταινία „έξυπνη“ μπερδεύουν την εξυπνάδα με την πολυπλοκότητα. Το σύνηθες βέβαια είναι να επιστρατεύεται η δεύτερη όταν λείπει η πρώτη, και κατά την γνώμη μου αυτό γίνεται στην ταινία. Όταν ακούμε κάτι πραγματικά έξυπνο λέμε „μα καλά πώς δεν το έιχα σκεφτεί, τόσο απλό;“ και όχι „ε πώς να το σκεφτώ τόσο μπερδεμένο;“.
Και επειδή πολλοί επικαλέστηκαν το γεγονός ότι η ταινία είναι blockbuster, να θυμήσω ότι το χόλυγουντ έχει πει πολύ περισσότερα και πολύ πιο έξυπνα σε εποχές που η (αυτό) λογοκρισία ήταν πολύ πιο αυστηρή, όπως π.χ. το σύνολο σχεδόν του noir κανόνα ή ο πλανήτης των πιθήκων.
Άλλα, για να μην πάμε μακριά, και ο ίδιος ο Νόλαν έχει δείξει με τον καλύτερο τρόπο – στους δύο φανταστικούς του Batman – πώς μπορεί να γίνει ένα blockbuster για σκεπτόμενους ανθρώπους. Με το Inception αποδεικνύει κάτι ακόμα: πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι η ελευθερία για ένα καλλιτέχνη. Όταν λειτουργούσε ο Νόλαν στα στενά πλαίσια του Batman franchise, έκανε θαύματα – ίσως επειδή η εξυπνάδα και το ταλέντο του έπρεπε να λειτουργήσουν σε ένα πλαίσιο. Όταν όμως του δώθηκε η ευκαιρία να κάνει μια ταινία με τους „όρους του“ φάνηκε ότι αυτά τα δύο δεν αρκούν για την δημιουργία. Είναι το αντίθετο του Kubrick (με τον οποίο τον συγκρίνουν), ο οποίος όσο αποκτούσε ανεξαρτησία, τόσο καλύτερες ταινίες έκανε. Αυτό οφείλεται πιστεύω στο ότι ο Kubrick είχε – εκτός από ταλέντο και εξυπνάδα – καλλιέργεια, ευαισθησία και, κυρίως, στόχο. Ο Νόλαν δεν φαίνεται να τα έχει όλα αυτά.
Αυτή ήταν η γνώμη μου για την ταινία, αν θέλω μάλιστα να την συνοψίσω σε μια γραμμή, θα έλεγα ότι ταινίες που απαιτούν από τον θεατή εξυπνάδα, πρέπει να την διαθέτουν και οι ίδιες.
Περίμενα την ταινία με αρκετή ανυπομονησία και την είδα τελικά την προηγούμενη εβδομάδα. Πρώτα απ’ όλα την καταευχαριστήθηκα (κάτι σχετικά εύκολο για μένα) αλλά συμφωνώ σε κάποιες παρατηρήσεις σου. Σαν εμπειρία ήταν πολύ καλή και μάλιστα καλύτερη για μένα από πολλές ταινίες αυτού του είδους (που αναφέρεις). Αλλά παραμένει ελαφρά υπερτιμημένη ταινία και συμφωνώ με αυτό το διαχωρισμό περιπλοκότητας και εξυπνάδας. Σίγουρα το dark knight παραμένει ένα (δυο;) κλικ πάνω για μένα (αν και δε μου αρέσει και πολύ ο νυχτερίδας).
Πάντως διαφωνώ στην παρατήρησή σου για τα όνειρα. Στην ταινία τα όνειρα έχουν “τεχνικό” κατά κάποιο τρόπο ρόλο. Η ταινία δεν αναφέρεται γενικά στον κόσμο των ονείρων και δεν επικεντρώνεται ακριβώς εκεί, το περνάει ξόφαλτσα. Αυτό γινόταν ας πούμε στον δρ. Παρνασους. Εδώ τα όνειρα τα φτιάχνουν οι αρχιτέκτονες με σκοπό να κλέψουν τις αναμνήσεις των θυμάτων τους όσο πιο απλά γίνεται. Έτσι αναπαράγουν κάποιες απλές καθημερινές σκηνές που τους βολεύουν στην κλοπή αλλά και για να μην ξυπνήσουν τα θύματά τους με “μπλοκμπάστερ” όνειρα. Ας μήν ξεχνάμε οτι υπάρχουν και όνειρα που δεν είναι και τόσο “ονειρικά”! Αντίθετα σε περιπτώσεις στην ταινία που τα όνειρα είναι για την τέρψη του “χρήστη”, δηλαδή ο κοινός ονειρικός βίος ντικάπριο-κοτιγιάρ, η ταινία καλιτεχνικά απογειώνεται – για να μην πω περισσότερα!
Μια που έριξες στο τραπέζι την Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού και το Στο Μυαλό Του Τζ. Μάλκοβιτς, κάνε έναν κόπο ν’ αναφέρεις και τον Φίλιπ Κ. Ντικ. Αυτές οι ταινίες δε θα υπήρχαν αν δεν υπήρχε ο ΦΚΝ – η πρώτη, ειδικά, σίγουρα δε θα υπήρχε.
κώστα
Σωστή η παρατήρηση, αλλά δεν μπορώ να δω τι το καλό έχει αυτή η επιλογή.
Από αισθητικής απόψεως, φτωχαίνει την ταινία – τι αισθητική απόλαυση προσφέρουν όνειρα σε πόλεις SimCity όπου τρέχει/πυροβολιέται/κυνηγιέται ο ντικάπριο φορώντας κοστούμια από το Glou;
Από δραματουργική άποψη πάλι, δεν βλέπω τι κερδίζει η ταινία από τον τρόπο που παρουσιάζει τα όνειρα. Ούτε συναισθήματα γεννούν (όπως πχ κάνει ένας εφιάλτης ή ένα ερωτικό/αισθησιακό όνειρο), ούτε ιδέες (όπως πχ διάφορες dream-like σκηνές σε τιανίες του Bunuel που περνούν με εύστοχο τρόπο ιδέες και σχόλια του)
Ηλία
Ωραία η αναφορά στον Ντικ, αν και πιστεύω ότι το έργο του (είχα διαβάσει κάποια βιβλία του έφηβος) είναι ασύγκρητα υψηλότερης ποιότητας από την Αιώνια Λιακάδα Ενός Καθαρού Μυαλού κτλ.
Όπως γράφω και στο άρθρο οι ταινιές του κάουφμαν “συγγενεύουν” με την ΕΦ. Ουσιαστικά κάνουν μια παραδοχή επιστημονικής φαντασίας (π.χ. μπορείς να μπεις στο μυαλό κάποιου) και όλα τα υπόλοιπα είναι real life.
Ο Ντικ από την άλλη φτιάχνει ένα ολόκληρο φουτουριστικό σύμπαν προσπαθώντας να μιλήσει για ό,τι τον απασχολεί.
Τον Κάουφμαν δεν τον απασχολούν κάποια θέματα στα σοβαρά, απλά προσπαθεί να πει κάτι “έξυπνο”, κάτι που θα το ακούσεις και θα πεις wow the guy’s brilliant (πχ στην αιώνια λιακάδα το “θέμα” του για τις σχέσεις δεν απέχει και πολύ από αυτό που εμείς εδώ λέμε γυναικεία λογοτεχνία, απλά βάζει το hi tech στοιχείο, εκεί που μια συγγραφέας “γυναικείας ευαισθησίας” θα έβαζε κάτι πιο τετριμμένο – πχ αντί για τα σοφιστικέ ψευδο-νευροεπιστημονικά κόλπα και γκάτζετ θα πήγαινε σε κανά μέντιουμ/παπατζή ο ήρωας για να μπει στο μυαλό του άλλου)
Τώρα όσοι θέλουν πραγματικά να έρθουν σε επαφή με ένα σοβαρό έργο τέχνης που θα μπορούσε να διδάξει στους διάφορους ερασιτέχνες τύπου κάουφμαν τι πάει να πει εξυπνάδα, πρωτοτυπία και βάθος, ας κατεβάσουν αυτό το παιχνίδι (προσοχή! είναι text-based, δεν έχει γραφικά).
Εξαιρετικά αφιερωμένο στον maikwl!
καλη η παρατηρηση περι Καουφμαν, βεβαια ο τυπος κανει διαφορετικη δουλεια απο τον Ντικ, δεν νομιζω οτι ο Ντικ επικεντρωνεται τοσο σε ατομα και χαρακτηρες, οσο σε ενα ολοκληρο συμπαν.
Τωρα, περι Inception, εχεις καποιο δικιο, αλλα πρεπει να σημειωθει το εντυπωσιακο ταλεντο και η δουλεια που χρειαζεται για να φτιαξεις αυτην την ταινια, χωρις να εχει κενα, σαχλες σκηνες, λογικα αλματα κτλ Αν απλα πιστεψεις την βασικη ιδεα της ταινιας, το υπολοιπο, αν και εξαιρετικα πολυπλοκο, δενει αριστετεχνικα και κινηματογραφειται με αψογο τροπο.
Ειναι τελικα ενα μεμεντο με μεγαλυτερο μπατζετ και πολυ περισσοτερες ανθρωποωρες.
Snaporaz,
σχετικά με τις πόλεις που αναφέρεις, ειναι αυτό ακριβώς που λες : “Από αισθητικής απόψεως, φτωχαίνει την ταινία” αλλά “τρέχει/πυροβολιέται/κυνηγιέται ο ντικάπριο” . Είναι θέμα επιλογής. Καλώς ή κακώς η ταινία έχει πολύ δράση και ένταση και όλο το πιστολίδι χρειάζεται και μια πόλη για τα κλασσικά. Είναι μέσα στην action λογική της ταινίας. Πάντως θα ξαναπώ οτι καλλιτεχνικά η ταινία με κάλυψε σε πάρα πολλά σημεία με αποκορύφωμα τα πλάνα με τον κόσμο που ζούσε το ζευγάρι. Δεν τα έχω ξεπεράσει ακόμα!
S G
συμφωνώ σε όλα…
επίσης αυτός ο Καουφμαν δε με τρελαίνει κιολας. καλή η λιακάδα δε λέω αλλα ως εκεί
Καταρχήν πιστεύω ότι κακώς συγκρίνεις την ταινία με το σκοτεινό ιππότη. Είναι δύο τελείως διαφορετικές ταινίες. Συμφωνώ με τον Κώστα ότι όλα τα όνειρα είναι κατασκευασμένα από αρχιτέκτονες οπότε χάνουν την “ονειρικότητά” τους και γίνονται πιο ρεαλιστικά. Αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός τους.
Και εγώ όταν έφυγα από τον κινηματογράφο αν και εντυπωσιασμένος πίστευα ότι η ταινία δεν έχει να προσφέρει πολλά, δεν μπορούσα να καταλάβω πολλές από τις επιλογές του σκηνοθέτη και ήμουν σίγουρος ότι κάτι υπήρχε από κάτω που δεν μπορούσα να καταλάβω. Το μυστικό είναι ότι η ταινία δεν πάσχει από έλλειψη θέματος, απλά καλώς ή κακώς δεν μας το σερβίρει τόσο απλόχερα. Για να καταλάβεις τι εννοώ διάβασε αυτό το άρθρο:
http://chud.com/articles/articles/24477/1/NEVER-WAKE-UP-THE-MEANING-AND-SECRET-OF-INCEPTION/Page1.html
Πριν το διαβάσω πέρα από τη βεβαιότητα ότι όλη η ταινία ήταν ένα όνειρο δεν είχα καταλάβει τίποτα άλλο. Η ερμηνεία στο άρθρο με καλύπτει πλήρως αν και η μόνη δικαιολογία που βρίσκω για το σκηνοθέτη να μην κάνει λίγο πιο ξεκάθαρο το μήνυμα είναι η προσπάθειά του να φτιάξει μια εμπορική ταινία την οποία να δει όσο το δυνατό περισσότερος κόσμος. Ίσως προσπαθούσε να κάνει ότι και οι ήρωες της ταινίες στον Φίσερ, να μας περάσει το μήνυμά του για τις ιδέες και τον κινηματογράφο χωρίς να καταλάβουμε τίποτα. Ίσως ακριβώς να μην ήθελε σκεπτόμενους ανθρώπους ή ήθελε να σκέπτονται προς την κατεύθυνση που ήθελε αυτός η οποία μπορεί να μοιάζει απλοϊκή για το γκόμενο της ξανθιάς αλλά δεν είναι η πραγματική ουσία.
Η υπόθεση του Inception, με τα μυστήρια του μυαλού, τα όνειρα και το υποσυνείδητο είναι απίστευτα ιντριγκαδόρικη και tricky, και σε κρατάει σε αγωνία μέχρι το τέλος -ο Christopher Nolan είναι απλά χαρισματικός! Άνετα το ξαναβλέπω!