Έχω αναφερθή κανά δυο τρεις φορές στην νομολογία του ΕΔΔΑ, όχι του Ιδεοδικείου είπαμε, του άλλου, συνήθως αρνητικά, αλλά όχι πάντα. Αυτό δεν το κάνω επειδή θεωρώ ότι η λειτουργία του είναι συνολικά αρνητική, κάθε άλλο, αλλά επειδή άλφα τέτοια είναι η αποστολή του σχολιαστή, πικρόχολη, μεμψίμοιρη, καυστική, αλλά και αποκαλυπτική και κατά τούτο ωφέλιμη, και επειδή βήτα παρατηρώ ότι στα πέριξ πλεονάζουν οι χειροκροτητές, οι ποδοκροτητές και γενικώς όσοι ασκόπως θορυβοποιούν.
Σκέφτηκα λοιπόν να παρουσιάσω μερικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ σε θέματα ελευθερίας της έκφρασης με τις οποίες προσωπικά διαφωνώ.
Καταρχάς μερικά στατιστικά και μερικές διευκρινίσεις. Διάβασα 329 αποφάσεις του ΕΔΔΑ, όλων των εποχών, μέχρι τον Μάρτιο 2010, οπότε βαρέθηκα. Από αυτές τις αποφάσεις αξιολόγησα θετικά τις 255, ποσοστό περίπου 77%. Ελπίζω συνεπώς ότι το δείγμα μου είναι αντιπροσωπευτικό και ότι τουλάχιστον κάλυψα όλες τις σημαντικές αποφάσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνώ 100% με τις αποφάσεις στις οποίες έβαλα θετικό πρόσημο ούτε ότι διαφωνώ 100% με τις υπόλοιπες: υπάρχουν θετικές αποφάσεις με τις οποίες ταυτίζομαι πλήρως και άλλες με τις οποίες μόνο κατ’ αποτέλεσμα. Η θετική αξιολόγηση δεν σημαίνει ότι ασπάζομαι και την αιτιολογία του ΕΔΔΑ ή ότι παραβλέπω τις αντιφάσεις και την ασυνέπεια στην νομολογία του. Η αρνητική αξιολόγηση δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι απουσιάζουν εντελώς τα θετικά στοιχεία, απλώς ότι υπολείπονται κατά την γνώμη μου των αρνητικών.
Το προσωπικό μου ποσοστό απόρριψης δεν μου επιτρέπει να θεωρώ τον εαυτό μου οπαδό της νομολογίας του ΕΔΔΑ (και χρησιμοποιώ σκόπιμα την λέξη «οπαδός», γιατί περί αυτού πρόκειται: το ΕΔΔΑ έχει οπαδούς, δορυφόρους, διαφημιστές, γκρούεζες κάθε είδους. Κριτικούς σχολιαστές, άρα φίλους, λίγους). Αν μάλιστα αφαιρέσω τις τουρκικές αποφάσεις, σχεδόν όλες από χέρι καμμένες και καταδικαστικές, το ποσοστό αποδοχής μου πέφτει στο 67%. Γνωρίζω ότι περισσεύουν όσοι δεν είναι οπαδοί του ΕΔΔΑ στον μη νομικό κόσμο, για τους δικούς του παράξενους ιδεολογικούς λόγους ο καθένας, οι δικοί μου όμως ελπίζω ότι θα γίνουν εμμέσως κατανοητοί από τις, αναγκαστικά σύντομες, αναπτύξεις που θα ακολουθήσουν.
Οι αρνητικές αποφάσεις κυμαίνονται. Υπάρχουν μερικές που είναι στο όριο, υπάρχουν οι κωμικές, υπάρχουν οι τραγικές, υπάρχουν και οι κωμικοτραγικές. Προσωπικά το διασκέδασα “μειδιόσημο”. Θα αναφέρωμαι σε πεντέξι τυχαίες αποφάσεις κάθε φορά, αναλόγως των κεφίων, προτιμώντας πάντα βέβαια τις πιο σέξι.
Αρχίζω σήμερα με υποθέσεις της Τουρκίας. Οι εν λόγω υποθέσεις είναι συνήθως ακροαριστερού ή κουρδικού ενδιαφέροντος και έχουν ως χαρακτηριστικό τους ότι είναι σχεδόν πάντα καταδικαστικές. Εδώ αναφέρομαι συνεπώς σε κάποιες που (κακώς) δεν ήταν.
Η υπόθεση Zana κατά Τουρκίας (Νοε 1997), που κρίθηκε μάλιστα στην Διηρυμένη Σύνθεση με ψήφους 12-8 (ο Κύπριος Λοΐζου συντάχθηκε με την ευρεία μειοψηφία), αφορούσε τον πρώην σοσιαλιστή Δήμαρχο της Άμιδας, Κούρδο, φυλακισμένο για τον αγώνα του υπέρ της ανεξαρτησίας του Κουρδιστάν Μεχντί Ζανά. Όντας στην φυλακή, δήλωσε ότι υποστηρίζει τον αγώνα του ΠΚΚ, αλλά ότι καταδικάζει τις σφαγές, το δε ΠΚΚ έχει σκοτώσει γυναίκες και παιδιά κατά λάθος. Για τις δηλώσεις του αυτές καταδικάσθηκε σε φυλάκιση ενός έτους για διασπορά αποσχιστικών απόψεων και εγκωμιασμό κακουργήματος. Η καταδίκη αυτή κρίθηκε από το ΕΔΔΑ ότι δεν αντίκειται στο άρ. 10 ΕΣΔΑ, διότι, δεδομένης της αναταραχής που επικρατούσε εκείνη την περίοδο στην ΝΑ Τουρκία, οι δηλώσεις του Ζανά λειτουργούσαν εμπρηστικά (ο Ζανά ήταν φυλακισμένος για 16 χρόνια από το 1980, φυλακίστηκε από το εβρενικό καθεστώς και κρατείτο όταν το ΠΚΚ άρχισε την ένοπλη δράση του το 1984, ενώ πάντα στην ζωή του υποστήριζε την κουρδική ανεξαρτησία με ειρηνικά μέσα). Το ΕΔΔΑ έκρινε λοιπόν ότι δεν παραβιάζεται η ελευθερία της έκφρασης όταν συντρέχουν παρόμοιες προϋποθέσεις: ειρηνιστής και σοσιαλιστής πολιτικός, καταδικασμένος από ένα δικτατορικό καθεστώς, φυλακισμένος επί δεκαετίες, χωρίς καμία δυνατότητα πραγματικής επιρροής στον ένοπλο αγώνα. Να υποθέσω ασφαλώς ότι η έκφραση γνώμης του Τούρκου κυβερνητικού εκπροσώπου απολαύει κατά το ΕΔΔΑ ολόπλευρης προστασίας. Υπενθυμίζω απλώς ότι παρ’ ημίν κατ’ άρ. 187 παρ. 4 ΠΚ η απλή ψυχική συνέργεια στην πράξη της εγκληματικής οργάνωσης δεν συνιστά καν έγκλημα.
Η πρώτη υπόθεση Sürek κατά Τουρκίας (Ιουλ 1999) κρίθηκε επίσης από την Διηυρυμένη Σύνθεση του ΕΔΔΑ, η οποία, με ψήφους 11 προς 6, έκρινε ότι καλώς καταδικάσθηκε ο αιτών, ιδιοκτήτης (όχι εκδότης) φιλοκουρδικού περιοδικού, για το αδίκημα της διάδοσης αποσχιστικής προπαγάνδας. Το αδίκημα υποτίθεται ότι τελέστηκε με την δημοσίευση δύο επιστολών αναγνωστών, στις οποίες περιέχονταν φοβερές και τρομερές εγκληματικές φράσεις, όπως «ο φασιστικός τουρκικός στρατός» και «οι πληρωμένοι δολοφόνοι του ιμπεριαλισμού». Το ΕΔΔΑ προήσπισε την «εδαφική ακεραιότητα» και την «αδιαίρετη ενότητα του τουρκικού έθνους» και έκρινε ότι καλώς καταδικάσθηκε ο αιτών. Από την μειοψηφία ξεχωρίζω τους Bonello και Tulkens.
Στην Ελλάδα και σε κάθε δημοκρατική χώρα, αν αποκαλέσης την δράση του ΠΚΚ «εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα», δεν τρέχει κάστανο. Στο εκείθεν του Αιγαίου Κεμαλιστάν τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά βέβαια. Στην τρίτη υπόθεση Sürek κατά Τουρκίας (Ιουλ 1999) η Διηυρυμένη Σύνθεση του ΕΔΔΑ έκρινε ότι καλώς καταδικάσθηκε ο δημοσιογράφος που είχε χρησιμοποιήσει κακές-φράσεις-πιπέρι-στο-στόμα, όπως «ο αγώνας μας είναι εξωτερικός πόλεμος που στρέφεται κατά των δυνάμεων της Τουρκικής Δημοκρατίας» και «θέλουμε να διεξαγάγουμε ολοκληρωτικό εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο». Το ΕΔΔΑ μάλιστα κούνησε αυστηρά το δάχτυλο, τονίζοντας με έμφαση ότι ο αιτών τόλμησε να υπονοήση ότι η προσφυγή στην βία είναι αναγκαίο και θεμιτό μέσο αυτοάμυνας ενώπιον του επιτιθεμένου. Ε, όχι δα!
Στην υπόθεση Hocaoğulları κατά Τουρκίας (Μαρ 2006) το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν προστατεύονται από την ΕΣΔΑ οι εξής φιλοκουρδικές φράσεις δύο άρθρων στο περιοδικό «Η επαναστατική νεολαία στην πάλη για τον σοσιαλισμό και την ελευθερία» [sic]: «Είμαστε εδώ για πεθάνουμε και όχι για να γυρίσουμε πίσω… Ο αγώνας τους δεν πήγε χαμένος. Ακόμη και με τίμημα την ζωή τους. Πράγματι, μπορεί να πέθαναν, αλλά πέθαναν ανθιστάμενοι». Η αιτούσα συνεπώς καλώς καταδικάσθηκε για το μεταμοδέρνο αδίκημα της διασποράς αποσχιστικών απόψεων, διότι επήνεσε τον ηρωισμό της νεολαίας και των θυσιών της στο Κουρδιστάν, όπως στο Αφγανιστάν παλιότερα, και έγραψε ότι η επανάσταση δεν γίνεται χωρίς την απώλεια ανθρώπινων ζωών, άρα δεν αγωνιζόταν για την ειρήνη και για την ειρηνική επίλυση της διαφοράς. Μάλιστα.
Η υπόθεση Medya FM Reha Radyo ve iletişim Hizmetleri A.Ş. κατά Τουρκίας (Νοε 2006) αφορούσε πάλι ραδιοφωνικές εκπομπές υπέρ των Κούρδων. Το δικαστήριο έκρινε απαράδεκτη την αίτηση και επιδοκίμασε την αναστολή λειτουργίας του αιτούντος ραδιοφωνικού σταθμού για ένα ολόκληρο έτος, στηριζόμενο σε εγκληματικές φράσεις όπως «Είσαι όμορφο, Κουρδιστάν, με τους πιστούς εφήβους σου να ανεβαίνουν στα βουνά με το Καλάσνικοφ στο χέρι». Μιλάμε για πολύ αίμα, ίσα που πρόλαβαν οι ευρωδικασταί.
Η δεύτερη υπόθεση Kızılyaprak κατά Τουρκίας (Μαρ 2008) αφορούσε την κατάσχεση ενός κουρδικού ιστορικού ημερολογίου και την καταδίκη του εκδότη του για αδίκημα προβλεπόμενο από τον ισχύοντα αντιτρομοκρατικό νόμο, σχετιζόμενο με την διασπορά αποσχιστικών απόψεων, σε ποινή φυλάκισης 16 μηνών. Το ημερολόγιο είχε ως θέμα την ιστορική πορεία των Κούρδων κατά τον 20ό αιώνα, περιείχε μεταξύ άλλων και άρθρο του Οτζαλάν και αναφερόταν εκτενώς και υπό θετικό πρίσμα στα θέματα της ένοπλης δράσης του ΠΚΚ. Το ΕΔΔΑ επέκρινε την σαφή πρόθεση να στιγματιστή ο έτερος πρωταγωνιστής της σύγκρουσης με την χρήση εκφράσεων όπως: «Γιατί παίρνουμε τα βουνά; Για να προστατεύσουμε την ταυτότητά μας, τον πολιτισμό μας, την αξιοπρέπειά μας», «Από εκείνη την ημέρα [15 Αυγούστου 1984, ημέρα της έναρξης του ένοπλου αγώνα του ΠΚΚ] η Τουρκία και το κουρδικό πρόβλημα θα έμπαιναν σε μια νέα εποχή». Το ΕΔΔΑ αρκέστηκε στο ότι το όλο περιεχόμενο των άρθρων μπορεί να έδινε την εντύπωση ότι διήγειρε στην χρήση βίας ή στην ένοπλη αντίσταση ή στην εξέγερση, θεωρώντας ότι συνιστούν απολογία της δολοφονικής βίας και έκκληση σε πολεμική σύγκρουση. Ιδίως εξαίρεται αρνητικά ότι ο αναγνώστης ενδέχεται να σχηματίση την εντὐπωση ότι η προσφυγή στην βία είναι μέτρο στοιχειώδους αυτοάμυνας.
Η υπόθεση Kayasu κατά Τουρκίας (Νοε 2008) είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα υπόθεση, που, μεταξύ άλλων, δίνει και το στίγμα της πραγματικής πολιτικής παρρησίας: ένας Εισαγγελέας υπέβαλε μηνυτήρια αναφορά εις βάρος της συμμορίας του Εβρέν και των λοιπών στρατιωτικών που διέπραξαν το πραξικόπημα του 1980. Φυσικά, δεν πέτυχε τίποτε, όπως υποθέτω είχε προβλέψει, και φυσικά το Δοβλέτι κινήθηκε εκδικητικά εναντίον του: καταδικάστηκε για κατάχρηση εξουσίας και προσβολή των Ενόπλων Δυνάμεων, απολύθηκε και του απαγορεύθηκε ακόμη και να δικηγορή. Το ΕΔΔΑ ασχολήθηκε με όλα τα σκέλη της υπόθεσης και καταδίκασε ορθώς την Τουρκία για το σκέλος που αφορά την καταδίκη για προσβολή των Ενόπλων Δυνάμεων, με εξέπληξε όμως δυσάρεστα κρίνοντας ότι τάχα δεν υπήρξε παραβίαση από την καταδίκη για κατάχρηση εξουσίας. Ένας Εισαγγελέας δηλαδή που κάνει το καθήκον του και καταμηνύει πραξικοπηματίες (που βεβαίως είχαν φροντίσει να απονείμουν στους εαυτούς τους αμνηστεία των εγκλημάτων τους στο Σύνταγμα που επέβαλαν με τις λόγχες και που ακόμη ισχύει) μπορεί κάλλιστα να διαπράττη κατάχρηση εξουσίας και όχι να πράττη ας πούμε το καθήκον του ευόρκως. Τι λέτε, ωρέ ζαγάρια. Χαιρετίζω την ευψυχία του ενώπιον του ΕΔΔΑ (εν μέρει) αδικαίωτου, ενώπιον της Θέμιδος όμως δεδικαιωμένου Σατζίτ Καγιάσου.
Προσθήκη 31Αυγ10 με υπόδειξη του Λεκτοράτιου:
Στην υπόθεση Odabaşı και Koçak κατά Τουρκίας (Φεβ 2006) το ΕΔΔΑ απέτισε τον οφειλόμενο φόρο τιμής στον Μεγάλο Τιμονιέρη στον Πατέρα του Τουρκικού Κράτους Κεμάλ Ατατούρκ. Οι αιτούντες είχαν διαπράξει το τουρκικής ευρεσιτεχνίας αδίκημα της προσβολής της μνήμης του Ατατούρκ (μα τον Γιαραμπή!), χρησιμοποιώντας φράσεις όπως “δεν δολοφόνησε ο κεμαλισμός τον [κομμουνιστή ηγέτη] Μουσταφά Σουφί;” Το ΕΔΔΑ χωρίς πολλά πολλά διέγνωσε ορθώς την παραβίαση του δικαιώματός τους στην ελεύθερη έκφραση. Η αιτιολόγηση του διατακτικού όμως δικαιώνει την προσωπολατρία πενηντατόσα χρόνια μετά και κερδίζει ασφαλώς το Χρυσό Ατατουρκόσημο. Απολαύστε υπεύθυνα:
Το Δικαστήριο δεν μπορεί να παραβλέψη ότι ο Ατατούρκ ως θεμελιωτής [père fondateur] της Τουρκίας είναι μια εμβληματική μορφή της σύγχρονης Τουρκίας. Με την επιβολή κυρώσεων στους αιτούντες, οι τουρκικές αρχές θέλησαν να ενεργήσουν προληπτικά, προκειμένου η τουρκική κοινωνία, μια κοινωνία προσκολλημένη [attachée] στην μορφή αυτή, να μην αισθανθή θιγμένη στα συναισθήματά της κατά τρόπο αδικαιολόγητο. Ωστόσο, εξετάζοντας τις επίμαχες δηλώσεις στο σύνολό τους, είναι σαφές ότι δεν στόχευαν ευθέως και προσωπικά τον Ατατούρκ, αλλά την κεμαλική ιδεολογία.
Με άλλα λόγια, αν τυχόν οι αιτούντες είχαν επιτεθή προσωπικά στον Κεμάλ [πώς επιτίθεσαι άραγε “προσωπικά” σε κάποιον που έχει πεθάνει εδώ και τρεις γενιές;], το ΕΔΔΑ μπορεί και να είχε κρίνει διαφορετικά. Σημαντικό πάνω από καθετί άλλο είναι να προστατευτούν τα συναισθήματα της τουρκικής κοινωνίας προς τον Πατερούλη Θεμελιωτή της. Εδώ φαίνεται για ακόμη μία φορά σε τι είδους άτοπα, έκτοπα και έκτροπα οδηγεί η άνευ όρων και ορίων διά ψευδεγκλημάτων προστασία συναισθηματικών κόσμων και ευαίσθητων ψυχικών καταστάσεων, οι οποίοι μάλιστα αποδίδονται όχι σε συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά συλλήβδην σε φαντασιακά υποκείμενα, όπως σε ολόκληρες κοινωνίες.
Αλλά για τους ευαίσθητους ψυχικούς κόσμους θα πούμε καμπόσα στο επόμενο επεισόδιο: Το ΕΔΔΑ ως Αισθηματοδικείο!
Ωραίο κείμενο Αθανάσιε!
Δύο μόνον παρατηρήσεις:
α) H υπόθεση Hocaogullari, εξ όσων γνωρίζω, διδάσκεται και σε κάποια μεταπτυχιακά ως χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγήν. Απαγορεύει τον λόγο που περιέχει, έτσι λέει, σαφή προτροπή προς τη χρήση βίας. Εδώ διαφέρουν πολύ τα πράγματα από την αμερικανική αντίληψη περί “hate speech”.
β) Ρίξε μια ματιά και στην Odabasi/Kocak και δώσε βάση στην αιτιολογία: επρόκειτο για ένα βιβλίο που περιείχε άρθρα κατά του κεμαλικού καθεστώτος, οι “πρόσφυγες” δικαιώθηκαν, επειδή, λέει…, το βιβλίο δεν στρεφόταν προσωπικά κατά του ιδρυτή του σύγχρονου τουρκικού κράτους., αλλά κατά της κεμαλικής ιδεολογίας… Δηλ. αν συνέβαινε το πρώτο, θα υπήρχε κάποιο πρόβλημα;;;
Λεκτοράτιε,
είσαι τουλάχιστον τιτανοτρισμέγιστος, τι καταπληκτική απόφαση είναι αυτή; [και γιατί μου είχε ξεφύγει; “τα-νεύρα-μου-όσημο”]. Συμπληρώνω αμέσως την ανάρτηση.
Από την, ας την πούμε καταχρηστικά, αιτιολογία της απόφασης:
Εδώ φαίνεται και άλλη μία ιδιότητα του ΕΔΔΑ: είναι και Ιστοριοδικείο!
Προτείνω μεταφορά έδρας στην ωραία Νυρεμβέργη!!!
Αθανάσιε, εξαιρετικό κείμενο!
Ίσως σχηματοποιώ και υπεραπλουστεύω, αλλά η συνήθης εξήγηση των αστοχιών του ΕΔΔΑ είναι το ότι κατ’ ανάγκη (;) αποφασίζει και με πολιτικά (και όχι αμιγώς νομικά) κριτήρια. Πίσω από τις αποφάσεις που παραθέτεις και το ελαφρώς χωλό σκεπτικό τους κρύβεται και η έγνοια “να μη στριμώξουμε” ένα συμβαλλόμενο κράτος πέρα από “εκεί που πρέπει”.
Επίσης, δεν θα ήμουν και τόσο κατηγορηματικός όσον αφορά την πρότασή σου “Στην Ελλάδα και σε κάθε δημοκρατική χώρα, αν αποκαλέσης την δράση του ΠΚΚ «εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα», δεν τρέχει κάστανο”. Σε αρκετές δυτικές χώρες (ιδίως την τελευταία δεκαετία και με την όλη ιστορία του αντιτρομοκρατικού αγώνα) τα πράγματα έχουν μεταβληθεί προς το αυστηρότερο (ΟΚ, αυτό αφορά κυρίως τη δράση κάποιων, όχι τόσο την άσκηση της ελευθερίας έκφρασης).
ΥΓ: Εξυπακούεται ότι πολύ με συγκίνησε η επιλογή της Άμιδας ;) . Μου έφερε στο μυαλό τον Αμμιανό Μαρκελλίνο (και κατ’ επέκταση τον Ιουλιανό).
Ρογήριε, ευχαριστώ, αλλά είσαι υπερβολικός. Σκεφτόμουν μάλιστα ότι υπερβολικός ήμουν και εγώ στην κριτική μου, υπό την έννοια ότι αν εμείς ή κάποια άλλη χώρα αντιμετωπίζαμε ένοπλο αποσχιστικό/εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, η αντιμετώπιση από το δικαστικό μας σύστημα μπορεί να ήταν πολύ χειρότερη.
Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις που αναφέρω θα μπορούσαν να κριθούν και στην Ελλάδα ως διέγερση ή ως εγκωμιασμός κακουργήματος ή κάπως έτσι, καλή (κακή!) θέληση να υπάρχη.
Απλώς από το ΕΔΔΑ έχουμε άλλες απαιτήσεις.
Λάθος! Υπήρχε και παραϋπήρχε, με αρχιεισαγγελέα και αρχιδικαστή τον πρίγκηπα φον Μέττερνιχ! Θυμίζω ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έπεσε τελικά στα χέρια του και ρίχτηκε στα βιεννέζικα μπουντρούμια για έξι χρόνια.