Έστω ο Α. Ο Α διαθέτει κάποιο ακίνητο προς ενοικίαση, ας πούμε ένα δυάρι στην Κυψέλη.
Έστω ο Β. Ο Β αναζητεί ακίνητο προς ενοικίαση, ας πούμε ένα δυάρι στην Κυψέλη.
Στον βαθμό που οι δικαιοπρακτικές τους βουλήσεις κατατείνουν στην αυτή έννομη συνέπεια, έστω και από αντίθετες οδούς, μπορεί να συναφθή μια μισθωτική σύμβαση.
Για μισό λεπτό όμως: ο Α τυγχάνει Έλλην, ο Β όμως Πακιστανός. Για την ακρίβεια, ο Β είναι ένας Πακιστανός εργάτης του μεροκάματου, φτωχός άνθρωπος, εργατικός, αλλά ταλαιπωρημένος.
Ο Έλλην Α αρνείται την μίσθωση στον Πακιστανό Β.
Είναι ο Α ρατσιστής;
Για να είναι ρατσιστής ο Α, που δεν βάζει τον Πακιστανό μέσα στο σπίτι του, αν μιλάμε στα σοβαρά και δεν χαζολογούμε σαν τίποτα δικαιωματιστές δικηγόρους, απαιτείται ο ρατσισμός να είναι η αιτία της άρνησης της μίσθωσης και, αντιστρόφως, η άρνηση μίσθωσης να προκλήθηκε αιτιωδώς από τον ρατσισμό. Αν, αφαιρουμένου του ρατσισμού, η μίσθωση δεν θα συναπτόταν για κάποιον άλλο λόγο, ήτοι εξαιτίας κάποιας άλλης αιτίας, τότε η άρνηση δεν είναι ρατσιστική.
Αυτό προκύπτει και από την διατύπωση του άρ. 2 παρ. 2 Ν. 4443/2016:
2. Για τους σκοπούς των διατάξεων του Μέρους Α’:
α) ως «άμεση διάκριση» νοείται όταν ένα πρόσωπο υφίσταται, για λόγους φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε άλλο πρόσωπο, σε ανάλογη κατάσταση, β) ως «έμμεση διάκριση» νοείται όταν μία εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα.
Ένας πολύ απλός τρόπος να ελέγξουμε την αιτιώδη συνάφεια είναι να ασκηθούμε με την υποθετική αιτιότητα: τι θα συνέβαινε αν απολειπόταν ο κρίσιμος όρος, εν προκειμένω ο ρατσισμός; Αν τίποτε δεν θα άλλαζε, τότε ο όρος τον οποίο εξετάζουμε συνιστά όντως και αιτία του αποτελέσματος. Διαφορετικά, δεν είναι. Κάπου αλλού πρέπει να τον αναζητήσουμε.
Ας επιστρέψουμε λοιπόν στον εκμισθωτή Α, ο οποίος τώρα δέχεται μια νέα προσφορά: το δυάρι της Κυψέλης θέλει να μισθώση ο Γ, ο οποίος τυγχάνει επίσης Πακιστανός. Μόνο που ο Γ είναι ο Πακιστανός πρέσβυς. Κάτι σε γαμηστρώνα υποψιάζομαι.
Εάν ο Α προχωρήση στην μίσθωση με τον Πακιστανό πρέσβυ Γ, αλλά όχι με τον Πακιστανό εργάτη Β, τότε ο Α ολοφάνερα δεν είναι ρατσιστής, διότι η ίδια υποτιθέμενη αιτία δεν παρήγαγε το ίδιο αποτέλεσμα. Αντιθέτως, ο λόγος για τον οποίο ο Α δεν θέλησε για νοικάρη του τον Β πρέπει να αναζητηθή αλλού: στο γεγονός ότι ο Β είναι φτωχός, έχει ακανόνιστο και αβέβαιο εισόδημα, το νομικό καθεστώς διαμονής του στην Ελλάδα είναι αμφίβολο, δεν έχει συγγενείς ή φίλους που να υπογράψουν ως εγγυητές, δεν διαθέτει στην χώρα περιουσία, όπου να γίνη εκτέλεση, ή άλλη μόνιμη κατοικία, όπου να αναζητηθή, με λίγα λόγια επειδή είναι αφερέγγυος οφειλέτης. Θυμάται άλλωστε ότι το άρ. 29 παρ. 1 Ν. 4251/2014 προβλέπει ότι “Απαγορεύεται η εκμίσθωση ακινήτων σε πολίτη τρίτης χώρας που δεν έχει διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο που αναγνωρίζεται από διεθνείς συμβάσεις και ισχυρή θεώρηση εισόδου ή άδεια διαμονής”. Ο Α δεν είναι ούτε κουφός ούτε τυφλός: γνωρίζει πολύ καλά για τα φέσια που έχουν κατακλύσει την μισθωτική αγορά. Συμπαθεί την δυσχερή οικονομική θέση του Β, αλλά δεν βρίσκει τον λόγο να γίνη ο χρηματοδότης του. Επιλέγει να ασκήση την συμβατική του ελευθερία αρνητικά.
Αντιθέτως, ο Πακιστανός πρέσβυς είναι ο ιδανικός μισθωτής. Κανένας εχέφρων εκμισθωτής δεν θα του αρνείτο την μίσθωση και αντιστρόφως κανένας ρατσιστής δεν θα πουλούσε τα ιδανικά του για μια χούφτα ρουπίες. Ρατσιστικό είναι να αποκλείης εκ των προτέρων μια εθν(οτ)ική ομάδα από την άσκηση της συμβατικής σου ελευθερίας (π.χ. μέσω της αγγελίας), ακόμη και αν ο αντισυμβαλλόμενος είναι ο πρέσβυς. Να αποκλείης έναν συγκεκριμένο Άλλο λόγω αφερεγγυότητας δεν είναι ρατσισμός, είναι άσκηση της οικονομικής ελευθερίας.
Καλό είναι να ξεχωρίζουμε λίγο τις έννοιες στο μυαλό μας.