Εδώ και αρκετό καιρό ήθελα να γράψω στην Αναμόρφωση ένα άρθρο για το «Σαβουαρ Βιβρ», δηλ. για τους κανόνες καλής συμπεριφοράς και την ανάγκη τήρησής τους. Ωστόσο, κάθε φορά που το σκεφτόμουνα, δίσταζα. Βλέπετε, παλιότερα, όταν είχα περιοριστεί σε μια «υπεράσπιση του πληθυντικού ευγενείας», σε σχετικό post μου, κάποιος κακοπροαίρετος αναγνώστης του Buzz με χαρακτήρισε ειρωνικά «Ζαμπουνοαρθρογράφο». Δεδομένου ότι το τελευταίο «Σαβουάρ Βιβρ» που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα είναι όντως εκείνο που έγραψε ο Χρήστος Ζαμπούνης, υποθέτω ότι ο αναγνώστης αυτός ήταν εκτός από κακοπροαίρετος και αρκετά έξυπνος: Κατάλαβε δηλ. ότι πίσω από τις γραμμές εκείνου του post μου, υποστήριζα την ανάγκη γενικότερης τήρησης ενός «σαβουαρ βιβρ» στην καθημερινή επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας. Στο παρόν, θέλω να θεμελιώσω καλύτερα την άποψή μου αυτή και να προκαλέσω τους αναγνώστες να σκεφτούν και να εκφραστούν επί των ακολούθων δύο ερωτημάτων: Χρειαζόμαστε ή όχι ένα «σαβουαρ βιβρ» στις μεταξύ μας σχέσεις; Ποιοι πρέπει να είναι οι κανόνες του και πώς θα τους μάθουμε;
Θα ξεκινήσω με το πρώτο ερώτημα: Ασφαλώς και χρειαζόμαστε ένα σαβουαρ βιβρ στις καθημερινές μας σχέσεις! Η χρησιμότητα των κανόνων σε όλα τα επίπεδα και τις εκφάνσεις της ζωής είναι αναμφισβήτητη. Χωρίς κανόνες είμαστε έρμαια της τύχης και της συγκυρίας. Ακόμη και ένα καρφί στον τοίχο να θέλω να καρφώσω, αν δεν τηρήσω τον κανόνα χρήσης του σφυριού θα αποτύχω. Και σε κανέναν άλλο χώρο δεν είναι περισσότερο αναγκαία η ύπαρξη και τήρηση κανόνων από τον χώρο της καθημερινής συναναστροφής και επικοινωνίας. Εκεί, οι γλωσσικοί κανόνες δεν επαρκούν, οι νομικοί κανόνες δεν επεμβαίνουν, οι ηθικοί κανόνες παραείναι βαρείς και ανελαστικοί (λ.χ. στον έρωτα), οπότε το vacuum που χάσκει μπροστά μας είναι προφανές. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν κανόνες σε όλα τα άλλα «παίγνια» και να λείπουν κανόνες στο καθημερινό παιχνίδι των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Εξίσου απαράδεκτο είναι και το συνήθως συμβαίνον με τους «αυτοσχέδιους» κανόνες: Κανόνες δηλαδή, που θεσπίζονται ad hoc, εική και ως έτυχε από τον καθένα μας, ανάλογα με την φυσική του ευγένεια ή αγένεια και τα λοιπά χαρακτηρολογικά του γνωρίσματα.
Ο αντίλογος επί του πρώτου ερωτήματος είναι γνωστός και εκφράζεται σε μια αφελή προσταγή: «Πρέπει να είμαστε αυθόρμητοι (τουλάχιστον όσον αφορά τις διαπροσωπικές μας σχέσεις)!» Η προσταγή αυτή είναι αφελέστατη για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί το να τηρείς κανόνες δεν σημαίνει ότι δεν είσαι αυθόρμητος. Όταν μιλώ ή γράφω λ.χ. μια γλώσσα, ασφαλώς τηρώ κανόνες σύνταξης και γραμματικής, προκειμένου να γίνω κατανοητός –αυτό, όμως, δεν με κάνει λιγότερο «αυθόρμητο». Δεύτερον, γιατί το να περιορίσει κανείς τον «αυθορμητισμό» του ενδέχεται να αποβεί σωτήριο σε πολλές περιπτώσεις: Μπορεί να γουστάρεις τρελά την κοπελίτσα που κάθεται απέναντί σου στην καφετέρια, αν όμως δεν την προσεγγίσεις με τον σωστό «τρόπο» και αναφωνήσεις αυθόρμητα «Τι μ… είσαι εσύ!», πιθανότατα θα φας μια χορταστική χυλόπιτα. Ή, αν η κοπέλα έχει εμβαθύνει στο παρωχημένο σαβουαρ βιβρ των ελληνικών ταινιών των ‘60ς θα λάβεις την δέουσα απάντηση: «Α να χαθείς κρύε!».
Η πρακτική χρησιμότητα των κανόνων καλής συμπεριφοράς θεμελιώνει από την πλευρά της την θεωρητική χρησιμότητα ενός «σαβουαρ βιβρ», δηλ. ενός «κώδικα» κανόνων ευγενείας. Με άλλα λόγια, πρέπει εδώ να αποφευχθεί μια χονδροειδής παρεξήγηση στην οποία υποπίπτουν αρκετοί: Θεωρούν ότι όλα αυτά τα σαβουάρ βιβρ κ.λπ. είναι «ψευτοαριστοκρατικές επιτηδεύσεις», «δήθεν ευγένειες», ανούσια ή σχολαστική «τυποκρατία», «επικοινωνιακός σνομπισμός», «ξενόφερτες» συνήθειες για ανθρώπους που «έχουν χρόνο για χάσιμο», για «ξεπερασμένους δανδήδες» κ.λπ. Όλοι όσοι πιστεύουν τα παραπάνω έχουν χάσει την πραγματική ουσία του «σαβουαρ βιβρ», που έγκειται σε κάτι πολύ πιο σημαντικό: Στην μείωση των συγκρουσιακών καταστάσεων κατά την επικοινωνία και την διευκόλυνση των ανθρωπίνων σχέσεων (σε κάθε επίπεδο έκφρασής τους), μέσα από την υιοθέτηση ενός σταθερού κώδικα συμπεριφοράς, που θα τον γνωρίζουν εκ των προτέρων όλοι. Για να γνωρίζουν όμως όλοι τον κώδικα, η προϋπόθεση κυκλοφορίας σχετικών βιβλίων είναι αναγκαία.
Για τους νομικούς, βεβαίως, η θεωρητική σύλληψη της «ανάγκης των κανόνων» και επομένως της «ανάγκης των κωδίκων» (δηλ. των σχετικών βιβλίων) είναι πιο εύκολη. Αλλά και οι μη-νομικοί, κυρίως όσοι εξ αυτών δεν έχουν φιλοσοφήσει αρκετά γύρω από τους «κανόνες», πρέπει να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη τήρησης και εκμάθησής τους, συμβουλευόμενοι την καθημερινή εμπειρία: Αυτή διδάσκει, ότι όταν δεν τηρούνται κανόνες ορθής συμπεριφοράς διαπράττονται «εγκλήματα» συνεφελκόμενα κυρώσεις για τον κάθε λογής ένοχο: Αποτυχίες στις συναλλαγές, παρεξηγήσεις στη φιλία ή τον έρωτα, επαγγελματικές συγκρούσεις, οικογενειακές-συγγενικές προστριβές, άσκοπες λογομαχίες με οδηγούς, όργανα της τάξης, ενοίκους της πολυκατοικίας κ.λπ., οφείλονται πολλές φορές απλώς και μόνο στην αγένεια (περί αυτού βλ. και το υστερόγραφο 1 μου). Ως κατακλείδα στα παραπάνω ας δοθεί εδώ ένα απλό παράδειγμα εγκλήματος (πταίσματος) αγενείας και της κύρωσής του: Στα περισσότερα εστιατόρια του εξωτερικού (και σε «καλά εστιατόρια» της ημεδαπής) αν τοποθετήσεις τα μαχαιροπήρουνά σου εσφαλμένα στην διάρκεια του φαγητού, ο σερβιτόρος θα νομίσει ότι τελείωσες το φαγητό σου και θα σου πάρει το πιάτο. Θα μείνεις λοιπόν νηστικός (κύρωση) λόγω αγενείας (πταίσμα). Σημειωτέον δε, ότι το παράδειγμα αυτό είναι χαρακτηριστικό, γιατί η «στραβή τοποθέτηση των μαχαιροπήρουνων» δεν είναι μια «ουσιαστικής» αλλά «τυπικής φύσης» «αγένεια». Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται καν για «αγένεια» αλλά για «σφάλμα επικοινωνιακό», το οποίο όμως φέρει το εξής χαρακτηριστικό: Η αποφυγή του προϋποθέτει την γνώση του «Σαβουαρ Βιβρ», δηλαδή ενός συνόλου κανόνων μεταξύ των οποίων υπάρχουν και κανόνες ευγενείας.
Και ερχόμαστε τώρα στο δεύτερο ερώτημα: Ποιοι είναι οι κανόνες του σαβουαρ βιβρ; Και πώς μαθαίνονται;
Ας ξεκινήσω με το δεύτερο υποερώτημα: Οι κανόνες πρέπει να μαθαίνονται μέσω της μίμησης προτύπων, εν προκειμένω, μέσω του οικογενειακού παραδείγματος. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς πρέπει να τηρούν απαρέγκλιτα τους κανόνες και να επιβάλλουν κυρώσεις στα παιδιά τους, όταν αυτά δεν τους τηρούν. Άλλος τρόπος δεν υπάρχει, ώστε να συνδυαστούν το «αυθόρμητον» και το «κανονιστικόν» στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Ένας λόγος για τον οποίο ο ίδιος δεν έμαθα ποτέ (και ενίοτε παρέκαμψα πονηρά και εσκεμμένα!) το σαβουαρ βιβρ στην ζωή μου, είναι γιατί, όταν ήμουν μικρός, ο πατέρας μου προτίμησε να κάνει κάτι πιο «σύνθετο», από το να μου δίνει καθημερινά αυστηρό «παράδειγμα ευγενείας». Μου έδωσε μια και καλή το βιβλίο «Σαβουαρ βιβρ», μου εξήγησε τι είναι και μου συνέστησε να το τηρώ αυστηρά. Έτσι, βέβαια, με την πατρική αυτή lex imperfecta, που αντικατέστησε το αυστηρό καθημερινό παράδειγμα, κατέληξα σήμερα να είμαι ένας θεωρητικός και όχι ένας καλός πρακτικός εφαρμοστής των κανόνων ευγενείας.
Επειδή, όμως, κατανοώ την δυσκολία τήρησης ενός αυστηρού παραδείγματος μέσα στην οικογένεια σε καθημερινή βάση (που συνεπάγεται και επιβολή κυρώσεων σε καθημερινή βάση, δηλαδή σκληρά πράγματα για μικρά παιδιά!), βρίσκω τελικώς την «μέση οδό» που είχε προκρίνει ο πατέρας μου, σχετικώς ορθή: Είναι άλλο να μην έχεις ιδέα από σαβουαρ βιβρ και άλλο να το έχεις, έστω, διαβάσει όταν είσαι μικρός και να έχεις προσπαθήσει, έστω και χωρίς βοήθεια ή κυρώσεις, να το εφαρμόσεις στην ζωή σου: Στην περίπτωση αυτή, είσαι τουλάχιστον «ψυλλιασμένος» για τους κανόνες! Και βέβαια, κάτι είναι κι αυτό (όταν δεν υπάρχει το άλλο). Οι ρεαλιστές άνθρωποι πρέπει να αρκούνται και στα λίγα.
Καταλήγω με την απάντηση στο πρώτο υποερώτημα (συνοπτικά: πού είναι καταχωρημένοι οι κανόνες ευγενείας;) Οι κανόνες του σαβουαρ βιβρ περιέχονται πρωτίστως στα σχετικά βιβλία, τουλάχιστον ο σκληρός τους πυρήνας. Γι’ αυτό και τα βιβλία αυτά είναι απαραίτητα και αξιανάγνωστα, στοιχεία τους δε πρέπει να διδάσκονται στο μέτρο του δυνατού και στο σχολείο (σε μαθήματα του στυλ «οικιακή οικονομία» κ.λπ). Μπορεί λοιπόν κάποιοι από μας να μην πολυσυμπαθούν τον Ζαμπούνη, να τον θεωρούν έναν επιφανειακό lifestyλίστα και μέτριο συγγραφέα, θα πρέπει όμως να του αναγνωρίσουν ότι κατέβαλε με το βιβλίο του για το «Σαβουαρ Βιβρ» μια σοβαρή και φιλότιμη προσπάθεια να διδάξει πέντε πράγματα τους συμπατριώτες του, σχετικά με τους καλούς τρόπους. Βεβαίως, σε μας τους Νεοέλληνες, δεν αρέσει συνήθως να μας «διδάσκουν» οι άλλοι πράγματα, και ιδίως να μας διδάσκουν «καλούς τρόπους» (γιατί μας προσβάλλει βαθύτατα η ιδέα ότι μπορεί να είμαστε «γεννημένοι αγενείς»!). Δεν το ανέχεται, βλέπετε, ο εγωισμός μας κάτι τέτοιο. Είναι όμως ο ίδιος αυτός εγωισμός, που εξηγεί στον έξυπνο άνθρωπο –και μάλιστα ταυτολογικώς!- γιατί συμβαίνει να είμαστε όλοι «εκ γενετής αγενείς»: Γιατί είμαστε όλοι και «εκ γενετής εγωιστές»!
Πρέπει λοιπόν όλοι να ανεχτούμε την σχετική διδασκαλία (να την εξασφαλίσουμε στους νεότερους, που δεν έχασαν ακόμη το σχετικό «τρένο» λόγω ηλικίας!) και να προ-παιδευτούμε στην ευγενή καθημερινή συμπεριφορά μας «προς έτερον», γιατί είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι εξ ημών δεν γεννηθήκαμε σε επαύλεις ούτε είμαστε γιοι και κόρες βασιλιάδων, λόρδων ή αριστοκρατών. Αντιθέτως, πολλές φορές παραείμαστε εγωιστές για να μπορούμε να είμαστε και πραγματικά ευγενείς με τους συνανθρώπους μας.
Υγ1. Το χθεσινό post του Αθ. Αναγνωστόπουλου («Περι αστυνομικών εξουσιών Μυθοκτονία») μου έδωσε την τελική ώθηση για να δημοσιεύσω το παρόν. Μολονότι το θέμα του φίλου συνιστολόγου μου είναι prima facie άσχετο με το δικό μου, στην πραγματικότητα συνδέεται υπογείως με αυτό, στον βαθμό που το πρόβλημα της κακής σχέσης του Νεοέλληνα πολίτη με τα αστυνομικά όργανα οφείλεται, κατά κοινή ομολογία και σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε ελλιπή ή κακή τήρηση των κανόνων ευγενείας εκ μέρους και των δύο πλευρών, ιδίως όμως εκ μέρους των αστυνομικών οργάνων. Ο ΑΑ αναφέρεται λοιπόν σε κάποιο σημείο του post του στο ά. 2 παρ. 4 π.δ. 538/1989 που επιβάλλει στους αστυνομικούς υποχρέωση να συμπεριφέρονται με «λεπτότητα, σεμνότητα και ευγένεια» κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Στην σχετική απορία, τώρα, που ο φίλος ΑΑ εξέφρασε σε σχόλιό του (πώς είναι δυνατόν ο νομοθέτης να γίνεται εδώ «διδακτικός» και πώς μπορει να επιβάλλει τήρηση εξωδικαιικών κανόνων στο αστυνομικό όργανο;) απαντώ συνοπτικά: Οι εξωδικαιικοί κανόνες ευγενείας γίνονται ουσιαστικά κανόνες δικαίου μέσω του συγκεκριμένου άρθρου. Και μάλιστα, σε μια προσεκτική και ορθή αναλυτική ερμηνεία του εν λόγω άρθρου, δεν συνάγεται εξ αυτού μόνο το καθήκον τήρησης κανόνων ευγενείας εκ μέρους των αστυνομικών, αλλά πρωτίστως, το καθήκον των αστυνομικών σχολών και ακαδημιών να διδάσκουν στους σπουδαστές τους αυτούς τους κανόνες ευγενείας, καθιερώνοντας σχετικό μάθημα. Δεν γνωρίζω αν αυτό γίνεται σήμερα, αλλά θα έπρεπε! Ξέρω, πάντως, ότι διδασκαλία του σαβουαρ βιβρ προβλεπόταν κατά την δεκαετία του 1960 για τους δοκίμους αξιωματικούς της χωροφυλακής.
ΥΓ2. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους «κώδικες του δικαίου ευγενείας» δηλ. τα εγχειρίδια περί σαβουαρ βιβρ, είναι –όπως συμβαίνει με όλα τα κανονιστικά κείμενα- η «επικαιροποίηση», δηλαδή η προσαρμογή τους στον σύγχρονο τρόπο ζωής, ώστε να μην βρίσκει χώρο ανάπτυξης η μομφή ότι διδάσκουν «ξεπερασμένους κανόνες», που έχουν υποπέσει σε αχρησία, ή επιβάλλουν συμπεριφορές, τις οποίες εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να υιοθετήσει ο σύγχρονος άνθρωπος. Για παράδειγμα, σε μια εποχή, όπου όλοι επικοινωνούμε με e-mail, απαιτείται αναπροσαρμογή των κανόνων ευγένειας στην αλληλογραφία. Επίσης, σε μια εποχή που υπάρχει το κινητό τηλέφωνο, απαιτείται αναπροσαρμογή των κανόνων ευγένειας στην τηλεφωνική συνδιάλεξη. Και ούτω καθεξής. Είναι μεγάλο σφάλμα, όμως, να νομίζει κανείς ότι επειδή τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες, εξέλιπε και η ανάγκη των κανόνων. Οι παλιοί κανόνες δεν χάθηκαν αλλά μεταμορφώθηκαν και οι θεωρητικοί του «δικαίου ευγενείας» οφείλουν σήμερα να τους βρουν και να τους αναλύσουν.
ΥΓ3. Ο τίτλος «Δίκαιον ευγενείας» δεν ακριβολογεί. Στόχος του είναι μόνο να δώσει την μεγαλύτερη δυνατή έμφαση στην έντονη «αναλογία» των κανόνων ευγενείας με τους νομικούς κανόνες συμπεριφοράς. Μια ακόμη τελευταία διευκρίνιση: Οι κανόνες ενός τυπικού σαβουαρ βιβρ δεν περιορίζονται στους κανόνες ευγενείας αλλά περιλαμβάνουν και άλλους κανόνες όπως λ.χ. της τυπικότητας-πρωτοκόλλου κ.λπ. Με ενδιαφέρει πρωτίστως το πρώτο είδος κανόνων. Από τους δεύτερους με ενδιαφέρουν μόνον εκείνοι που είτε είναι απόλυτα καθιερωμένοι (όπως αυτός με τα μαχαιροπήρουνα που ανέφερα) είτε η χρησιμότητά τήρησής τους μπορεί να αποδειχθεί επιχειρηματολογικώς με πειστικό τρόπο.
ΚΤ,
πολύ ενδιαφέρον το άρθρο σου. Είναι πολύ σωστά όσα λες για επικοινωνιακά σφάλματα κ.λπ.: η ευγένεια είναι κατά βάσιν μια συμβατική επικοινωνιακή τεχνική αποτροπής ή αποκλιμάκωσης των διενέξεων. Αλλά αυτό δεν το καταλαβαίνουμε πουθενά περισσότερο από το δίκτυο.
Διαφωνώ όμως ως προς τον αυστηρά τεχνικό και τυπικό χαρακτήρα που θες να προσδώσης σε αυτήν. Ευγενείς άνθρωποι υπήρξαν και πριν την έκδοση των ζαμπουνοπονημάτων. Η ηθική είναι εν πολλοίς άγραφη. Ο σεβασμός και η αγάπη προς τους γονείς επίσης. Και λοιπά και λοιπά. Ένα άγραφο σύστημα μπορεί να λειτουργή εξίσου καλά λοιπόν, ίσως και καλύτερα, καθώς είναι πιο ανοικτό και ελαστικώτερο.
Γιαυτό θα προτιμούσα αντί για κανόνες ευγενείας να μιλάμε για αρχές ευγενούς συμπεριφοράς.
Το ερώτημα δεν ήταν όμως πώς έγινε η ευγένεια νομική υποχρέωση, αλλά πόθεν αρύεται ο νομοθέτης την εξουσία να καθιστά την κοινωνική ευγένεια νόμω εξαναγκαστή. Δηλαδή ταχιά θα μπορούσε να την κάνη πλημμέλημα ας πούμε;
Πολύ καλό κείμενο! Επιστρέφω από βδομάδα με κάποιες σκέψεις…
Kt,
Η ανάρτησή σου είναι πολύ ενδιαφέρουσα και για άλλη μια φορά τολμηρά πρωτότυπη. Συμφωνώ κι εγώ ότι ακόμη και η απλή εγκυκλοπαιδική γνώση κάποιων βασικών κανόνων ευγενούς συμπεριφοράς είναι πολύ χρήσιμη στις καθημερινές σχέσεις. Είναι ωφέλιμη ακόμα και για λαούς όπως οι μεσογειακοί που είναι τεχνίτες της καθημερινής διαπροσωπικής επαφής, «παίζοντας» εμπειρικά με τις πιο λεπτές αποχρώσεις του λόγου, του βλέμματος, των κινήσεων, κλπ. Καλώς ή κακώς δεν ζούμε πλέον σε μικρές κοινωνίες, όπου όλοι γνωρίζουν το…γενεαλογικό δέντρο του άλλου. Στις μεγάλες πόλεις είμαστε άγνωστοι μεταξυ αγνώστων και χρειαζόμαστε κανόνες καθημερινής αγωγής.
Θα ήθελα μόνο να επισημάνω την ενδιαφέρουσα περίπτωση όπου η ελλιπής αντίληψη ενός ευρύτερου κώδικα σαβουάρ βιβρ οδηγεί συχνά σε περίεργα φαινόμενα ιδεολογικοποίησης. Το να πηγαίνει δηλ. π.χ. ένας πρόεδρος κόμματος στον πρόεδρο της δημοκρατίας ντυμένος «ανεπίσημα» (χωρίς σακκάκι ή γραβάτα) προδίδει ότι η ενδυμασία λειτουργεί εδώ μόνον ως ιδεολογική έκφραση. Την ίδια στιγμή όμως, όταν ένας πατέρας φτωχής οικογένειας πηγαίνει στο γάμο του παιδιού του με κουστούμι, δεν το κάνει για να το παίξει μεγαλοαστός, αλλά για να διακρίνει αυτή την περίσταση από την υπόλοιπη καθημερινότητα. Αν το σαβουάρ βιβρ υπηρετεί την ανάγκη διάκρισης των περιστάσεων, τότε ο πατέρας του παραδείγματος είναι φορέας μιας μάλλον έμφυτης αντίληψης σαβουάρ βιβρ. Αν υποθέσουμε ότι η τελευταία μπορεί σε άλλες περιπτώσεις να «νικηθεί» από την ιδεοληψία, είναι νομίζω ενδιαφέρον ερώτημα αν ισχύει το αντίστροφο, αν δηλ. η καλή παίδευση σε κανόνες σαβουάρ βιβρ μπορεί να έχει την επιπρόσθετη χρησιμότητα του περιορισμού φαινομένων ανόητης (κατά τη γνώμη μου) ιδεολογικοποίησης.
πως το εννοεις αυτο θεοδωρε?
εγω παντως συμφωνω με κτ οτι η ελλειψη τυπικων κανονων ευγενειας κοστιζει παρα πολυ στην Ελλαδα, σε παρεξηγησεις, χαμηλη ποιοτητα τυχαινω κοινωνικων συναναστροφων, ελλειψη συνεννοησης κτλ
Ας φερω ενα παραδειγμα, οι Ελληνες δεν συστηνουν. Συανντιουνται δυο παρεες των 2-3 ατομων, θα μιλανε οι γνωστοι και οι αλλοι συνηθως θα καθονται στην ακρη! Κανεις δεν θα παρει την πρωτοβουλια να τους συστησει, ουτε καν θα αυτοσυστηθουν. Μαλιστα οταν το κανεις μπερδευονται κιολας, αν ειναι γυναικα νομιζει οτι της την πεφτεις απο πανω. Απολιτιστα πραγματα, αν ρωτατε την γνωμη μου.
Παρεπιμπτοντως γιατι δεν μεταφραζεται το σαβουαρ βιβρ/φαιρ? Θα ελεγα απλα “ξερεις να φερνεσαι”, “γνωση του φερεσαι”.
Πάρα πολύ σωστό ρε φίλε!
Αθανάσιε,
Με παραξενεύει το καταληκτικό ερώτημά σου:
Ουσιαστικά η αγένεια υπάρχει τυποποιημένη στον ΠΚ παλαιόθεν. Τί άλλο άραγε συνιστά η «προσβολή του εννόμου αγαθού της τιμής» από μια επικοινωνιακή σύγκρουση με συγκεκριμένο πεδίο αναφοράς και εκδήλωσης; Τί περισσότερο είναι μια εξύβριση από μια εκδήλωση ακραίας αγένειας που δυναμιτίζει την ειρηνική επικοινωνία;
Εμείς οι ποινικολόγοι βεβαίως, προτιμάμε να μιλάμε για παραδοσιακά έννομα αγαθά του τύπου “τιμή”, παρά για “επικοινωνιακές συγκρούσεις”, οι οποίες πρέπει να επιλύονται κάποτε με κυρώσεις – και μάλιστα ποινικές. Είναι θέμα ορολογίας, είναι θέμα παράδοσης, είναι θέμα (καλώς εννοουμένου) επιστημονικού συντηρητισμού και λοιπά και λοιπά. Όμως, φρονώ ότι κάποιοι προοδευτικοί ποινικολόγοι όπως εσύ, μπορούν να κάνουν το εξής: Αντί να προτείνουν -ως “ανακάθαρση” του ΠΚ- έναν εσφαλμένο και πρόωρο καταργητισμό εγκλημάτων αγενείας, του τύπου “πονάει πόδι, κόβει πόδι”, να εμβαθύνουν περισσότερο στην ουσιαστική τελολογία των σχετικών εγκληματοποιήσεων (βοηθούμενοι και εμπνεόμενοι σε κάποιον βαθμό, ίσως, και από τα άρθρα μου!)
Θα συμφωνήσω ότι η ευγένεια μπορεί να νοηθεί ως ρυθμιστική αρχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Επειδή όμως η διάκριση αρχών-κανόνων είναι μια δύσκολη μεθοδολογική διάκριση, πρέπει να είμαστε εδώ πολύ προσεκτικοί. Καταρχάς, η ύπαρξη αρχών δεν αποκλείει την ύπαρξη κανόνων. Οι αρχές συγκεκριμενοποιούνται συνήθως (αλλα όχι πάντα!) μέσω κανόνων: Το να αφήσουμε την αρχή της ευγένειας θολή είναι μια θεμιτή επιλογή (αυτήν ακριβώς προτείνεις). Είναι όμως και αποτελεσματική επιλογή; Δεν νομίζω. Αντιθέτως, θεωρώντας ότι το έλλειμμα ευγένειας στην νεοελληνική κοινωνία είναι τεράστιο, έχει σοβαρότατο κόστος, και η πλειονότητα των Νεοελλήνων το συνειδητοποιεί με οδυνηρό τρόπο καθημερινά (δες λ.χ. αρκετά από τα σχόλια στο άρθρο σου περί Μυθοκτονίας!) προτείνω την αυστηρή συγκεκριμενοποίηση της αρχής της ευγένειας μέσω κανόνων, και αναζητώ αυτούς τους κανόνες μεταξύ άλλων και στα σαβουαρ βιβρ.
Νομίζω γενικώς ότι η ευγένεια πραγματώνεται ευκολότερα όταν συγκεκριμενοποιείται σε τυπικούς κανόνες απ’ ότι όταν της εξασφαλίζουμε το status μιας «αρχής». Γιατί στην τελευταία περίπτωση δεχόμαστε ότι αυτή μπορεί να πραγματώνεται άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, ανάλογα με τις περιστάσεις, ενώ στην πρώτη επιβάλλεται πάντοτε η πραγμάτωσή της. Σκέψου το εξής παράδειγμα: Μπαίνεις στο ασανσέρ της πολυκατοικίας με συνένοικό σου. Είναι ή δεν είναι κανόνας, αν είναι πρωί, να τον καλημερίσεις με την πρώτη ευκαιρία; Αν πρόκειται περί αρχής, μπορείς και να μην τον καλημερίσεις, εφόσον λ.χ. είσαι κακοδιάθετος γιατί κόπηκες στο πρωινό ξύρισμα ή γιατί ο Γιαννάκης σου δεν σε άφησε να κοιμηθείς όλο το βράδυ…. Θα εξαρτηθεί η ευγένειά σου εδώ από τις περιστάσεις ως «αρχή» ή θα είναι δεδομένη ως «κανόνας»;
Theodore,
Είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι παρατηρήσεις σου περί της «έμφυτης αίσθησης σαβουαρ βιβρ» ορισμένων αλλά και περί της «ιδεολογικοποίησης» της παραβίασης των κανόνων του κώδικα ευγενείας από άλλους. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα βρίσκω και την επισήμανση ότι αποστολή του σαβουαρ βιβρ είναι (και) η «διάκριση περιστάσεων».
Ως προς την έμφυτη αίσθηση σαβουαρ βιβρ, πρόκειται μάλλον για εκείνο που εγώ λέω «φυσική ευγένεια». Υπάρχουν πράγματι άτομα που δεν σε διακόπτουν όταν μιλάς και άλλα που διακόπτουν με εκνευριστικό τρόπο την κάθε σου πρόταση. Υπάρχουν άνθρωποι που σου μιλούν με γλυκό και φιλικό τρόπο και άλλοι που νομίζεις ότι θέλουν να κερδίσουν έναν πόλεμο «δια-λόγου», τον οποίο μόνοι τους κηρύττουν. Υπάρχουν Καθηγητές που συνηθίζουν να φορούν γραβάτα/κοστούμι στα αμφιθέατρα ώστε να «τιμήσουν» με τον τρόπο αυτόν και την διδασκαλία και τους φοιτητές τους. Και υπάρχουν αντίστροφα φοιτητές που πάνε να μιλήσουν με τους καθηγητές τους φορώντας σαγιονάρες και βερμούδα, επειδή «ζεσταίνονται» (Δεν θα ξεχάσω ποτέ το παράπονο ενός ευγενέστατου Καθηγητή μου που έφυγε πρόωρα από τη ζωή και ο οποίος κάποτε δέχθηκε έκπληκτος έναν φοιτητή με σαγιονάρες και βερμούδα στο γραφείο του να του ζητήσει εργασία. Ο Καθηγητής είχε θυμάμαι στενοχωρηθεί βαθύτατα από την υποτίμηση της επικοινωνίας δασκάλου-μαθητή, την οποία δήλωνε με κραυγαλέο τρόπο η ενδυμασία του μαθητή.)
Πολλοί από τους παραπάνω ανθρώπους που φέρονται ευγενικά, δεν διάβασαν ποτέ στην ζωή τους σαβουαρ βιβρ αλλά το τηρούν έμφυτα, γνωρίζοντας ότι όλες οι περιστάσεις δεν είναι ίδιες και οφείλουμε κι εμείς να τις διακρίνουμε. Οι άνθρωποι αυτοί, βέβαια, λιγοστεύουν μέσα στην γενικότερη αγένεια που πλήττει την νεοελληνική κοινωνία. Κάποτε μάλιστα λοιδορούνται ή χλευάζονται ως παρωχημένοι, «συντηρητικοί» ή «αντιδραστικοί» από τους κάθε λογής «προοδευτικούς», «αυθόρμητους» και ψευτο-νεωτεριστές. Κάποιοι από τους τελευταίους υποπίπτουν συχνά και στο σφάλμα της «ιδεολογικοποίησης» της παραβίασης των κανόνων του σαβουαρ βιβρ, σφάλμα το οποίο επισημαίνει ο Θόδωρος. Θυμίζω ότι το σφάλμα αυτό το είχε εγκαινιάσει με θριαμβευτικό τρόπο παλιότερα το ζιβάγκο του Ανδρέα Παπανδρέου στην Βουλή – ωστόσο, αν το ζιβάγκο δεν ξαναφορέθηκε ποτέ από τότε, η γραβάτα επιβίωσε και αυτό μάλλον λέει πολλά. Και βέβαια, όχι μόνο ότι η μόδα αλλάζει…
Υγ. Σημειωτέον πάντως ότι εξίσου επικίνδυνη με την ιδεολογικοποίηση της παραβίασης του Σαβουαρ Βιβρ είναι η ιδεολογικοποίηση της τήρησής του. Γι’ αυτό και τα σαβουαρ βιβρ πρέπει να διαβάζονται με προσοχή και κριτικό πνεύμα –και καλύτερα βέβαια να διδάσκονται «στην πράξη»: Γιατί ο Ζαμπούνης ας πούμε, μπορεί να θαυμάζει τους Άγγλους Λόρδους και τους Βασιλείς, αλλά δεν είναι φυσικά αυτό που έχουμε να διδαχθούμε από το βιβλίο του… Με άλλα λόγια, δεν πρέπει και δεν χρειάζεται να επιβαρύνουμε την ευγένεια με ιδεοληψίες, προκαταλήψεις, πολιτικές προτιμήσεις, ταξικές διακρίσεις, σνομπισμούς κ.λπ. Η ευγένεια είναι από μόνη της αρετή. Ως τέτοια είναι διδακτή και επιβάλλεται σε όλους.
Όχι δα. Η εξύβριση δεν είναι απλή αγένεια, είναι πολύ περισσότερα. Χαρακτηριστικές και οι αποφάσεις που αρνήθηκαν την στοιχειοθέτηση του εγκλήματος στην περίπτωση της μη ανταπόδοσης του πληθυντικού ευγενείας.
Έχω σκοπό να γράψω κάποια στιγμή και για την εξύβριση, κατά φυσικά. Μέχρι τότε, εσύ κι ο Κιούπης θα αλωνίζετε! [κι άλλη τυπική αγένεια, έβαλα πρώτα εσένα και μετά τον Κιούπη!]
Όχι, μια χαρά ήταν αυτά, στο άλλο περί τεκνοποίησης στο ρούστερ ήταν η απόλαυση!
Ρε, ο Γιαννάκης είναι καλό παιδί λέμε!
Σφάλμα όσο και η ιδεολογικοποίηση του σαβουάρ βιβρ δεν συνιστά σφάλμα. Αλλά το φαινόμενο αυτό παρατηρείται.
Ταυτίζεις την ευγένεια, που είναι διαπροσωπική και επικοινωνιακή αρετή, με την ενδυματολογική σοβαροφάνεια;
Και γιαυτό πρέπει να φοράμε και καμιά σαγιονάρα…
Άσχετο με τη συζήτηση: έβλεπα τα βιντεάκια, ο Γιαννάκης απίστευτη φάτσα, να σου ζήσει! Στο μέλλον, γαυράκος και αριστερός ελπίζω ;)
Το 1925 ο Ιωάννης Ψυχάρης μαθαίνει για το κίνημα της Λεσβιακής Άνοιξης και γοητευμένος από τα έργα τους αποφασίζει να τους επισκευτεί στην Μυτιλήνη. Στο καφενείο του Δημοτικού Κήπου της πόλης ο Ψυχάρης συναντά τα μέλη της Λεσβιακής Άνοιξης να πίνουν τον καφέ τους οπότε και αυτοσυστήνεται “Ιωάννης Ψυχάρης, Φιλόλογος”, οπότε ένα από τα εξέχοντα μέλη της Λεσβιακής Άνοιξης του απαντάει “Στρατής Μυριβήλης, χέστηκα”.
SG,
Νομίζω πως οι μεσογειακοί λαοί έχουν βαθιές διαφορές στον πολιτισμό των διαπροσωπικών σχέσεων από κάποιους βορειότερους συνευρωπαίους τους. Αυτό φυσικά είναι θέμα μεγάλης συζήτησης, που σχετίζεται όμως εν μέρει και με το θέμα της ανάρτησης του Kt. Διότι συχνά οι τύποι είναι αναγκαίοι όπου δεν υπάρχει ουσία και βάθος στις σχέσεις, ή όπου υπάρχουν και φοβικά σύνδρομα, ένα είδος αλλεργίας στην διαπροσωπική επαφή. Αντιθέτως, η ισχύς τους δοκιμάζεται όπου δίνεται περισσότερη προτεραιότητα στην ουσία.
Ένας Έλληνας, Ιταλός ή Τούρκος είναι φορέας ενός Habitus εξειδικευμένου στην κοινωνική αναστροφή. Ξέρει να πιάνει ταχύτατα το μήκος κύματος της διάθεσης και προσωπικότητας του άλλου, να συντονίζεται γρήγορα ακόμα και στην «συχνότητα» του χιούμορ του. Στην Μεσόγειο όλα παίζουν ρόλο, ακόμα και οι πιο λεπτές αποχρώσεις του λόγου ή της ματιάς, ένα λάθος ρήμα ή μια σωστή παρατήρηση την λάθος στιγμή, όλα αξιολογούνται. Και αξιολογούνται κυρίως με γνώμονα την ατμόσφαιρα της διαπροσωπικής σχέσης. Ο μέσος Έλληνας θα ενοχληθεί π.χ. κάποιες φορές περισσότερο από έναν πωλητή που του μιλά στον πληθυντικό, αλλά ψυχρά, από έναν που του μιλά στον ενικό, αλλά με φιλική οικειότητα. Δεν υπάρχουν επίσης εδώ φοβικοί υβριδικοί «νάρθηκες» ευγενείας που παγώνουν την δυναμική εξέλιξης μιας σχέσης, όπως το γερμανικό «Τι κάνετε, Γιώργο;» (υβρίδιο πληθυντικού και απάλειψης του κύριε). Υπάρχει εμπειρικό θάρρος γρήγορου διαχωρισμού των «ενικών» από τους «πληθυντικούς» με βάση την ουσία (συχνά απλώς εικαζόμενη) της σχέσης.
Το πρόβλημα είναι ότι σε αυτά υπάρχει και το απρόβλεπτο ή απροσδιόριστο. Και οι σωστές παρατηρήσεις του kt για την αυξανόμενη αγένεια στην ελληνική κοινωνία καθιστούν σαφές ότι η ουσία από μόνη της δεν αρκεί. Χρειάζονται και οι τύποι.
Αθανάσιε,
Η ευγένεια, όπως και η Πομπηία, δεν πρέπει μόνο να είναι αλλά και να “φαίνεται”. Αν θες την γνώμη μου, ναι, ορισμένες ενδυματολογικές επιλογές μπορούν να είναι “αγενείς” ανάλογα με τα επικοινωνιακά συμφραζόμενα και τις περιστάσεις. Πάρε για παράδειγμα τον φοιτητή που σου περιέγραψα προηγουμένως. Εγκρίνεις δηλαδή την επιλογή του να εμφανιστεί ως τουρίστας στο γραφείο του Καθηγητή του; Εγώ ας πούμε την θεωρώ απαράδεκτη. Τις σαγιονάρες τις έχουμε για την παραλία.
Όμως, ενδέχεται ο φοιτητής που ανέφερα, να μην είχε λάβει σωστή καθοδήγηση από την οικογένειά του, ώστε να ξέρει πώς να ντύνεται σε ανάλογες περιστάσεις. Δεν θα έπρεπε άραγε κάποιος άλλος να του επισημάνει πέντε πράγματα για να μην υποπίπτει σε ατοπήματα, που μπορεί να τον βλάψουν; Να λοιπόν που το σαβουαρ βιβρ (δηλ. ένα απλό βιβλίο!) θα ήταν εδώ πολύ χρήσιμο.
Theodore,
οι παρατηρήσεις σου για την μεσογειακή ψυχονοοτροπία είναι πολύ λεπτές και με ενδιαφέρουν. Γράψε μας κανένα σχετικό άρθρο για τις διαφορές νοτίων-βορείων, να ξέρουμε καλύτερα τί μας γίνεται, με βάση την εμπειρία σου από Γερμανία. Εγώ, κρατώντας κάποιες επαφές με Γερμανία, όλο και συνειδητοποιώ αυτές τις διαφορές καθημερινά, αλλά δεν είμαι σε θέση να τις ταξινομήσω ή να τις αναλύσω βαθύτερα: Εσύ φαίνεται ότι έχεις εμβαθύνει πολύ περισσότερο!
Υγ1. Αναλαμβάνω πρόθυμα την διδασκαλία του συμπαθέστατου Γιαννάκη σε κανόνες του δικαίου ευγενείας, εφόσον ο κόπος μου αμειφθεί αδρά από την οικογένειά του. Ε όχι και να γίνει ο Γιαννάκης γαύρος και αριστερός… Αυτό δεν θα το αντέξω.
Σερβιτόρε, λίγο μούφα μου φαίνεται η ιστορία, ο Ψυχάρης δεν είναι πιθανόν να αυτοσυστήθηκε ως Ιωάννης.
ΜΒελ, γηπεδικά δεν έχω προτιμήσεις και πολιτικά δεν θέλω να τις επιβάλω, οπότε είναι τάμπουλα ράσα!
@Αθανάσιος
Η ιστορία έχει αναφερθεί από διηγήσεις μελών της Λεσβιακής Άνοιξης το δε ταξίδι του Ψυχάρη έχει καταγραφεί αναλυτικά από λογοτεχνικά περιοδικά.
οι τυποι ειναι αναγκαιοι οπου υπαρχει μεγαλυτερη πυκνοτητα πληθυσμου και αναπτυξη της οικονομιας της αγορας, οπου δηλαδη αυξανονται οι καθημερινες επαφες και συναλλαγες με αγνωστους.
Τα υπολειμματα του παλιου ελληνικου συστηματος που βλεπουμε, ενος συστηματος που αποστρεφεται ακομα και τις ελαχιστες τυπικοτητες, εχουν για μενα να κανουν με τις συνθηκες που ειχαν οι ανθρωποι στα χωρια τους, που γνωριζαν τον καθενα και μπορουσαν να πιασουν ολα αυτα που λες (τονο, υφος κτλ).
Πολλοι Ελληνες στις μεγαλες πολεις δεν μου φαινεται εμενα να εχουν σχεσεις ουσιας και βαθους, μου φαινεται να ειναι σαν φοβισμενα ζωα που μουγκριζουν στους διπλανους τους και κρυβονται στην σπηλια τους. Αληθεια πως συμβιβαζονται αυτα που λες περι βαθους με το γεγονος οτι οπως ειπα δεν συστηνονται, οταν μπαινουν σε ενα ασανσερ συχνοτατα δεν χαιρετιουνται , οταν βλεπουν μια ουρα δεν ρωτανε που ειναι το τελος της (εν μερει επειδη βεβαια θελουν να σου κλεψουν την θεση αλλα εν μερει επειδη απλα δεν μιλανε σε ξενους!) κτλ?
Πως εξηγειται οτι στον σερβιτοτο σε ταβερνα σπανια λενε ευχαριστω, και απο την αλλη αυτος σερβιρει πραγματα και κοιταει αλλου, τον ουρανο, ταστερια…
Παρεπιμπτοντως Ιταλοι και Ισπανοι ειναι μακρια απο τους Ελληνες, μια και εχουν πολυ περισσοτερες τυπικοτητες (φιλιουνται στην Ισπανια πχ ανδρες-γυναικες και γυναικες-γυναικες, συστηνονται παντα και θα σου πουν και encantado συχνα, δηλαδη το ελληνικο ) ενω παραλληλα διατηρουν την μεσογειακη μεγαλυτερη ευκολια αποκτησης οικειοτητας σε σχεση με βορειοτερους.
ΥΓ αν ο Γιαννακης γινει γαυρος θα κινησουμε διαδικασιες διαγραφης απο το ιστολογιο να μην πω και απο το youtube.
SG,
«Αληθεια πως συμβιβαζονται αυτα που λες περι βαθους με το γεγονος οτι οπως ειπα δεν συστηνονται, οταν μπαινουν σε ενα ασανσερ συχνοτατα δεν χαιρετιουνται , οταν βλεπουν μια ουρα δεν ρωτανε που ειναι το τελος της (εν μερει επειδη βεβαια θελουν να σου κλεψουν την θεση αλλα εν μερει επειδη απλα δεν μιλανε σε ξενους!) κτλ?»
Συμβιβάζονται, διότι οι συστάσεις ή οι χαιρετισμοί του παραδείγματός σου παραλείπονται μεταξύ αγνώστων, άρα πρόκειται για παράλειψη του τύπου, όχι της ουσίας. Έλλειψη ουσίας θα είχαμε αν δεν καλημερίζονταν φίλοι και γνωστοί. Η απροθυμία να τηρηθούν τύποι στις περιπτώσεις που αναφέρεις προδίδει σαφώς εν μέρει και αγένεια, πιο πολύ όμως υποδηλώνει δύο άλλα πράγματα. Πρώτον, ότι η διαπροσωπική αναστροφή έχει νόημα μόνο ως ουσιαστική προσέγγιση (έστω και βραχύβεια) και όχι ως τύπος. Πόσοι π.χ. πιάνουμε συχνά «μεσογειακές» συζήτησεις με αγνώστους (ταξιτζήδες, κουρείς, κλπ.) χωρίς να συστηθούμε ή να έχουμε χαιρετηθεί. Η παράλειψη των τελευταίων δεν εμπόδισε το να ξεκινήσει μια συζήτηση, που η ατμόσφαιρά της θα δημιουργούσε πιθανώς σε κάποιον τουρίστα εκ βορρά την αίσθηση ότι οι συζητητές είναι φίλοι από παλιά.
Δεύτερον, δεν ξέρω αν οι Έλληνες στις μεγάλες πόλεις «ειναι σαν φοβισμενα ζωα που μουγκριζουν στους διπλανους τους και κρυβονται στην σπηλια τους», εδώ όμως υπάρχει και το στοιχείο της ταχείας και ανώμαλης αστικοποίησης στην Ελλάδα, που δεν νομίζω πως έχει «χωνευθεί» εντελώς σε επίπεδο καθημερινής κοινωνικής αγωγής.
Σε κάθε περίπτωση το βάθος των σχέσεων μπορεί να αξιολογηθεί πρωτίστως εκεί όπου αυτές ήδη υφίστανται.
Πολύ ωραίο το κείμενό σας! Ήθελα να γράψω πολλά για το πόσο με ενοχλεί το ότι μερικοί συγχέουν τον αυθορμητισμό με την ωμότητα, αλλά τα λέτε καλύτερα εσείς.
Βρήκα και δύο ωραία κείμενα για το θέμα σας, όπως αυτό (ταιριάζει και σε οδηγούς) και αυτό. :)
Κάθε λαός έχει το δικό του κώδικα συμπεριφοράς, ανάλογα με τις κοινωνικές «εξελικτικές» πιέσεις. Το πρόβλημα δεν υφίσταται καν για τον μέσο Έλληνα που η μόνη φορά που βγαίνει απ’τη χώρα του είναι για να ακολουθήσει τον Γαύρο στην Ευρώπη… απλούστατα γιατί δε γνωρίζει (ούτε καν τι σημαίνει savoir vivre) και γιατί συναναστρέφεται με ομόεθνούς του.
Ουσιαστικά οι κανόνες μαθαίνονται μόνο εάν είσαι κοσμοπολίτης και έχεις αναπτύξει μια ευαισθησία για τους άγραφους (αλλά και τυπικούς!) κανόνες καλής συμπεριφοράς ανάλογα με τον τόπο που βρίσκεσαι. Αυτό δεν το βρίσκω εγώ προσωπικά «υποκριτικό». Στην Ελλάδα προσπαθώ να φαίρομαι σαν Έλληνας και στη Γερμανία σαν Γερμανός. Αυτό που μ’ενδιαφέρει είναι το social blending όχι να επιβάλω ήθη κι έθιμα που αλλού εφαρμόζονται και αλλού όχι.
Στο κάτω κάτω ξέρουμε ότι στην ταβέρνα του Μπαρμπα-Θωμά δεν θα σου πάρουν τα μαχαιροπίρουνα όπως και να τα βάλεις και στο τέλος θα ζητήσεις το λογαριασμό με κλέφτικο σφύριγμα και μιλώντας στον Ενικό στο «παλικάρι»… :D
Norma
Ευχαριστώ πολύ για τις παραπομπές στα σχετικά άρθρα, αγνοούσα ότι έχουν γραφτεί τόσο ενδιαφέροντα πράγματα.
Κensai
Δίκιο έχεις, συμφωνώ με την έννοια της προσαρμοστικότητας σε τόπους ήθη και έθιμα συμπεριφοράς, την οποία προτείνεις, με μια παρατήρηση: Αν αυτή η προσαρμοστικότητα εφαρμοζόταν στα πάντα, χωρίς εξαιρέσεις, τότε, ας πούμε, θα έπρεπε -επειδή οι Έλληνες είναι θεριακλήδες- να ανεχόμαστε αδιαμαρτύρητα στην Ελλάδα την συνήθεια του παντού καπνίζειν (και ίσως να καπνίζουμε κι εμείς για λόγους προσαρμογής). Υπάρχουν λοιπόν πράγματα που πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς την ιδέα της “προσαρμοστικότητας”, απλώς επειδή είναι ορθότερα (πιο ορθολογικά) από άλλα. Το ίδιο συμβαίνει με κάποιους κανόνες ευγένειας.
kt,
έχεις δίκιο στην παρατήρησή σου. Αλλά για το κάπνισμα πλέον υπάρχει θεσμοθετημένος νόμος, δεν είναι εθιμικό πλέον το δίκαιο. Προσπαθώ να σκεφτώ κάποια ακριβέστερη αναλογία αλλά δε μου έρχεται στο μυαλό κάτι τώρα.
Πολὺ ἐνδιαφέρον τὸ ἄρθρον σου. Ἀντιλαμβάνομαι τὴν ἀνάγκη τῶν κανόνων ὅπως πολλάκις καὶ τὸ φυσικὸν ἑπόμενον τῆς μεταλλαγῆς ἀλλὰ καὶ καταλύσεώς των. Ἔχομεν εὕρει ὅτι τὰ στενὰ πολιτικὰ πάθη ἀκόμη καὶ τώρα δὲν ἐπιτρέπουν τὴν ἀντικειμενικὸν ἔλεγχον τοῦ ζητήματος. Δὲν θέλομεν νὰ δικαιολογήσωμεν τὴν σκαιότητα καὶ τὴν ἀγριότητα ἥτις ἔχει καταλύσει πάσαν καὶ χάριν καὶ μέτρον καὶ ἐν γένει ἀστειότητα ἀπὸ αἰώνων. Δὲν εἶμεθα ὅμως καὶ τῶν χαριέντων ἂν καὶ ἡ χάρις, ἡ αὐτοφυὴς χάρις, μᾶς γοητεύει. Δὲν θὰ ὑπερασπίσωμεν συνεπῶς οὔτε αὐτοὺς πρὸς τὴν σύγχρονον ἐκδοχὴν τῶν ὁποίων δὲν ὁμοθυμοῦμεν. Μᾶς ἐνδιαφέρει ὅμως ἡ φιλοσοφικὴ προσέγγισις τοῦ ζητήματος στὴν ὁποῖαν ἀνεφέρθης.
Οἱ Χάριτες εἶναι θυγατέρες τῆς Ἀφροδίτης. Ἡ Ἀφροδίτη ἐτέκετο τὸν Ἔρωτα ἔχουσα παραβιάσει τὸν θεσμὸν τοῦ γάμου μὲ τὸν Ἄρην, θεὸν τοῦ πολέμου, τῆς βίας καὶ τῆς ἀλόγου ὁρμῆς (ὁρισμὸς θράσους κατὰ Ἀμμώνιον Γραμματικόν). Συχνὸν τὸ φαινόμενον τῆς προτροπῆς “ἂς ἤιμεθα πολιτισμένοι” μεταξὺ ἐριδαινομένων. Ἡ λέξις “πολιτισμένος” ὄχι μόνον Ἑλληνικὴ δὲν εἶναι ἀλλὰ ἀποτελεῖ σημεῖον ἀψευδὲς νεοελληνικοῦ παραλογισμοῦ, νηπιώδους μιμήσεως, καὶ θλιβερᾶς ἀμαθίας. Ἂν ἔπρεπε νὰ ὁρίσωμεν τὸ τί εἶναι πόλις ἢ πτόλις (οἷον “ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν”) δὲ θὰ ἐπελέγομεν ὡς πρῶτον ἴδιον διορίσεως τὸ ἥμερον ἢ τὸ ἀστεῖον. Πόλις εἶναι ἡ στοιχειώδης μονᾶς δυνατὴ πρὸς πόλεμον /πτόλεμον (οἷον Πτολεμαῖος καὶ Νεοπτόλεμος). Ὁγάρ πόλεμος, πολυτελέστερος μόνης μάχης καὶ πολυχρόνιος, πάλαι ἀπήιτει πόρους καὶ πληθυσμὸν τοὐλάχιστον πόλεως. Ἡ δὲ πόλις πολέμῳ δυνατὴ φυλάσσει καὶ γλώσσαν καὶ ἔθη καὶ νόμους καὶ θεῶν θεραπείαν καὶ Χάριτες καὶ Μούσας. Πολέμῳ δὲ καταλυθεῖσα ἀπώλεσε τὰ πάντα. Καὶ εἶναι τοῦ κατακτητοῦ πλέον τὸ τί μένει καὶ πῶς καὶ διὰ πόσον. Οὕτω καὶ οἱ παλαιοὶ Ἕλληνες πολέμῳ ἡττηθέντες ἄφησαν τοὺς Ῥωμαίους νὰ διορίσουν τὸ τί εἶναι σύννομον καὶ ὀρθὸν καὶ σεμνὸν καὶ ἱερὸν καὶ χαρίεν. Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι πολέμῳ ἡττηθέντες ἔδωκαν στοὺς ἀγρίους Τούρκους νὰ διορίσουν τὰ τοιαύτα. Καὶ οὕτω ἐγινόμεθα ἄγριοι. Καὶ μὴ ἔχοντες χάριν ἰδίαν ἐζητοῦμεν χάριν καὶ ἅρμοσιν τῶν ὀλιγότερον πλέον ἀγρίων καὶ πάλαι βαρβάρων Κελτῶν καὶ εἰς τὴν γλώσσαν, καὶ τὴν μουσικὴν καὶ φιλοσοφίαν καὶ πολιτικὴν καὶ νόμους καὶ, ὦ τῆς καταπτώσεως, καὶ αὐτὴν τὴν ἀμφίεσιν.
Οἱ Νεοέλληνες δὲν ἐποίησαν ἰδίαν πόλιν. Οἱ δὲ πόλεις σύγχρονοι ἱδρύθησαν καὶ παραμένουν δοχεῖα συσσωρεύσεως ἀγριότητος ἀλλὰ καὶ σκαιὰς καὶ ἀναγκαίας μιμήσεως τῶν κρατερῶν τοῖς ὑποτεταγμένοις καὶ πολέμῳ ἡττημένοις. Ἡ Ἀφροδίτη ὅμως δὲν φιλεῖ τοὺς ἡττημένους ἀλλὰ τὸν Ἄρη. Στοὺς ἡττημένους δὲν θὰ δώσῃ πραγματικὴν οὔτε Χάριν, οὔτε Ἁρμονίαν – καὶ αὐτὴ κόρη της εἶναι. Γιὰ αὐτοὺς φυλάσσει τὴν ἄσχημον κόρην της· τὴν Ἀνάγκην. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἄγροικοι φύσει φθονοῦντες τὸ ἀστεῖον καὶ χαρίεν λοιδοροῦσι τὴν ψευδῆ καὶ ἄχαριν Χάριν τῶν ἡττημένων . Ἡ ἀναγκαία μίμησις εἶναι ἐξίσου γέλοια καὶ σκαιὰ πρὸς τὸν ἀναγκαῖον γάμον. Τὸ γέλοιον καὶ ἀνάρμοστον ἄγεται σὲ περιφρόνησιν, δυσαρμονίαν καὶ κατάλυσιν.
Ἐὰν οἱ Νεοέλληνες δὲν μάθουν τὰ τῆς Ἀφροδίτης καὶ τῶν Χαρίτων ἀπ’ ἀρχῆς αὐτοφυῶς καὶ δυνατοὶ φρονοῦμεν ὅτι τὰ καινὰ σχήματα διαγωγῆς τὰ ὁποῖα οὔτε ἄρεια εἶναι, οὔτε ἀφροδίσια, οὔτε τῷ ὄντι κεχαρισμένα δὲν θὰ κρατήσουν καὶ δὲν θὰ διαμείνουν ὅπως καὶ ἄχρι τοῦδε δὲν ἐκράτησαν καὶ δὲν διέμειναν.
Αδέδωρε, τι σημαίνει το όνομά σου;
ᾉδέδωρος σημαίνει δῶρον τοῦ ᾍδου.
Ωχ, κάπως δυσοίωνο, χρονιάρες μέρες…
Το “ε” πώς προκύπτει; Γιατί όχι Αδόδωρος ας πούμε;
δὲν τὸ ἐπέλεξα τώρα. Ἡ ἀρχικὴ σκέψις ἦτο ᾉδάδωρος (ᾌδαο) ἀλλὰ μοι ἦτο λυπηρόν. Προετίμησα νὰ βραχύνω τὸ η καὶ νὰ τὸ συνδέσω πρὸς τὸ ἰδέω.
Αδέδωρε,
Η ανάλυσή σου είναι επίσης ενδιαφέρουσα. Και συνεπής τόσο στην αφετηρία όσο και στην κατακλείδα της, που επαναλαμβάνει κατ’ ουσίαν το ηρακλείτιο «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί…».
Αυτό που μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι η συνοχή στην μυθολογική σου προσέγγιση. Παρά την απλούστευσή της σε ορισμένα σημεία, παρά την υπόθεση της «συνεχείας» του έθνους που παραμένει σημείον αντιλεγόμενον, θα μπορούσα σε κάποια σημεία να συμφωνήσω μαζί σου: Είναι άλλο οι «γνήσιοι» κανόνες που προκύπτουν εκ των έσω και άλλο οι ξενόφερτοι που αναγκάζουν σε μιμητισμό ή και πιθηκισμό. Προτιμότεροι ασφαλώς οι πρώτοι.
Απλώς, φοβάμαι ότι δεν τίθεται θέμα επιλογής μεταξύ των δύο ενδεχομένων: Έχει περάσει τόσος καιρός από τότε που οι αρχαίοι ημών πρόγονοι εξηφανίσθησαν από προσώπου γης και οι Κέλτες επικράτησαν, που το μόνο «ρεαλιστικό» (πραγματικό, αν θέλεις να μιλήσω σε καλύτερα ελληνικά) ενδεχόμενο είναι το εξής: Μαθαίνουμε μιμητικά τους κανόνες. Τους εφαρμόζουμε.
Ε, κάποιες γενιές αργότερα, μπορεί και να είμαστε σε θέση να τους βελτιώσουμε ή να τους καταστήσουμε τόσο «εσωτερικούς» που να μην χρειάζονται βελτιώσεις, ως αυθόρμητοι και γεμάτοι χάριν.
Μέχρι τότε όμως, το Σαβουαρ Βιβρ θα παραμένει μονόδρομος. Γιατί όταν κανείς δεν έχει μάθει λ.χ. να παίζει κιθάρα, δεν τον συμβουλεύουμε να “βγάλει τον πρόγονο κιθαρίστα από μέσα του” και να “αρχίσει να ξαναπαίζει παπάδες”, αλλά να ξαναπιάσει σολφέζ και μετρονόμο απ’ την αρχή, παρακολουθώντας παράλληλα και έναν δάσκαλο, ακόμη κι αν ο τελευταίος υπήρξε βάρβαρος…
Ἀδυνατῶ νὰ ἀντιληφθῶ τὸ μονόδρομον στὸν ὁποῖον ἀναφέρεσαι, kt. Ἄφευκτον μόνον τὸ πεπρωμένον γνωρίζω καὶ τὸν θάνατον. Ἄφευκτον ἀλλὰ καὶ ἀντ’ ἄλλων ἴσως ἀποδεκτὸν. Ἔχεις ἀκούσει τῶν καθόλου ἀφυῶν περὶ τὴν κιθαριστικὴν καὶ τὴν αὐλητικὴν πῶς ἐκφαίνονται; Ἢ μήπως φρονεῖς ὅτι ἡ πᾶσα μίμησις καὶ πόνος καὶ προπαιδεία δύναται κατ’ ἐλάχιστον νὰ ἀποπληρώσῃ τὴν ἀχαριστίαν τοῦ παιδευομένου; Προκειμένου δὲ περὶ γενῶν ἀνθρώπων ἔλεγξε καὶ αὐτὴ πόσον ἡ ἐπιμέλεια καὶ σπουδὴ Σινῶν κιθαρῳδῶν κλασικῆς μουσικῆς καίτοι ἄγουσα εἰς τεχνικὴν ἀρτιότητα ἀδυνατεῖ πάντως καὶ κατὰ κανόνα νὰ ἀπαλείψῃ τὸ ψυχρὸν καὶ ἄπνουν καὶ πάντῃ ἄμουσον τοῦ ἀναρμόστου. Ἔλεγξε πάλιν πόσον εὔμουσοι καὶ εὐχαρεῖς καὶ ἄριστοι ἐξεφάνησαν περὶ τὰ ἴδια διατρίψαντες.
Ἡ συνέχεια τοῦ ἔθνους δὲν εἶναι τὶ τὸ ὁποῖον νομίζομεν ἡμεῖς. Τὸ ἔθνος ὅταν ἡττηθῆι καὶ ἀπολέσῃ τὰ ὅσα ἡ πόλις φυλάττει δὲν εἶναι πλέον ἔθνος. Ὅταν τὰ ἔθη καὶ ὁ Λόγος καὶ οὐχὶ βεβαίως οἱ θεοὶ αὐτοὶ ἀλλὰ ἡ γνῶσις τῶν θεῶν καταλυθῇ τότε καὶ τὸ ἔθνος ἀπόλλυται. Ὅ,τι ἀπομένει ἀγριεύει καὶ ἀναγκαίως μιμεῖται τῶν κρατερῶν. Ἀναγκαίως δὲ καὶ παρὰ φύσιν καὶ αἰσχρῶς ὅπως οἱ παρ’ ἡμῖν Κελτίζοντες καταγέλαστοι. τῷ ὄντι χαρίεις καὶ καλοὶ μόνον οἱ ἀγαθοὶ ἐξεφάνησαν. Καὶ οἱ ἀγαθοὶ εἶναι ἐλεύθεροι καὶ δυνατοὶ καὶ ἀδέσποτοι. Καὶ ἐλεύθεροι ἀφ’ ἑαυτῶν ἐδυνήθησαν νὰ εὕρουν καὶ ὁρίσουν τὰ χαρίεντα καὶ ἁρμοστὰ τούτοις κατὰ φύσιν καὶ παιδείαν.
Ἔθνος ἐκλαμβάνομεν ὅτι ἐννοεῖς τὸ ἐν γένει Ἑλληνικόν. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ τὰ ἐπὶ μέρους ἔθνη. Πόσον δηλαδὴ ἁρμοστὰ εἶναι καὶ περὶ τὰ Ἑλληνικὰ τὰ Ἀθήναια καὶ παρθένια τῶν Ἀθηναίων ἐν τῇ ἀφροδισίᾳ Κορίνθῳ ἢ καὶ τοὐναντίον; Πῶς ἐφάνησαν αἱ φαινόποδες γυναῖκες τῶν Λακεδαιμονίων καὶ αἱ ἥδισται τῶν Ἰώνων ἑταῖραι παρὰ τοῖς παρθενίοις εἰωθόσιν; Καὶ τίς θεῶν ἐν τέλει θὰ διορίσῃ τὸ καλὸν παρ’ ἡμῖν καὶ ὑπὸ τίνι θεῷ θὰγίνωμεν ἔθνος; Θεῷ παρθενίῳ;΄Θεῷ ἐρασμίῳ καὶ ζυγίῳ; Πολεμικῷ; Ἢ μήπως ἡμέτεροι δυνάσται θὰ ἐπιλέξωσι ἀνθ’ ἡμῶν; Τοῦτο εἶναι μήπως τὸ σύγχρονον εὖ ζῆν; Τὸ δουλικόν; Τὸ ὑποτακτικόν; Τὸ ἀπαίδευτον; Τὸ αἰσχρῶς καὶ χύδην μιμητικόν;Ἔ, ἀντ’ αὐτοῦ εὐγενεστέρα φαίνεται, ἡμῖν τοὐλάχιστον, ἡ ἀπώλεια.
Ὁ παρεληλυθὼς χρόνος δὲν ἔχει ὅσην βαρύτητα τῷ ἀποδίδομεν. Ἡ ἐμμονὴ εἰς τὴν παράδοσιν καὶ τὴν ἱστορικὴν συνέχειαν εἶναι Κρονία. Ἡμεῖς ὅμως τῶν Ὀλυμπίων προσήκει νὰ ἐλέγχωμεν τὰ παραδιδόμενα κατὰ τὴν παραλαβήν. Ὅπως τὰ εὗρον οἱ παλαιοὶ καὶ ἡμεῖς θὰ τὰ εὕρωμεν ἐὰν τὰ ζητήσωμεν οὐχὶ πλέον μιμούμενοι ψευδῶς τοὺς Ἕλληνας καὶ ἐπαιτοῦντες τὸν θαυμασμὸν καὶ τὴν παραδοχὴν τῶν ξένων ἀλλὰ ἐλευθέρως καὶ φιλοσόφως καὶ αὐτοφυῶς. Τότε μόνον θὰ ὑπάρξῃ πόλις καὶ κάλλος καὶ Χάρις καὶ μέτρον. Ἄλλως πάντα μάταια καὶ σμικρά…
Τι είστε εσείς εδώ στην Αναμόρφωση. Όλο μιλάτε για νεοπλουτίστικους κανόνες για να ξεχωρίσετε από τον απλό λαό. Λες και η δικιά σας κλανιά βρωμάει λιγότερο.
Βασικός κανόνας στους καλούς τρόπους και στους στοιχειώδεις κανόνες καλής συμπεριφοράς είναι ότι:”όταν προσκαλείς κάποιον σε μια διάλεξη, και για οποιοδήποτε λόγο την ματαιώνεις, φροντίζεις να ενημερώσεις για την ακύρωση τους προσκεκλημένους σου ή, στην χειρότερη περίπτωση, να βγάλεις μια ανακοίνωση με τρόπο που οι ενδιαφερόμενοι να το μάθουν και να μην υποβληθούν στην ταλαιπωρία να έρθουν τόσο δρόμο για μία διάλεξη που.. δεν θα γίνει”
Τον στοιχειώδη αυτον κανόνα καλής συμπεριφοράς φαίνεται ότι δεν γνωρίζουν ούτε η Πρεσβεία της Ουρουγουάης στην Αθήνα, ούτε το Ινστιτούτο Θερβάντες Αθηνών,που είχαν οργανώσει για σήμερα Πέμπτη 13 Ιανουαρίου 2011, στις 19,30 στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Ινστιτούτου Θερβάντες, διάλεξη του κ. Χουάν Κάρλος Παλάσιος με τίτλο “Ιησουίτες και Ινδιάνοι Γουαρανί ή Γκουαρανί στον ποταμό Ουρουγουάη”.
Λόγω της 24ωρης απεργίας των συγκοινωνιακών μέσων στην Αθήνα τη μέρα αυτή, οι ενδιαφερόμενοι τηλεφωνούσαν απεγνωσμένα το απόγευμα 18,00-19,00 στα εξής τηλέφωνα , τα οποία αναφέρονταν στη σχετική πρόσκληση που τους είχε αποσταλεί:
α) Στο τηλέφωνο 210 3602635 της Πρεσβείας της Ουρουγουάης, δεν απαντούσε κανείς.
β)Στο τηλέφωνο 210 3634117 του τηλεφωνικού κέντρου του Ινστιτούτου Θερβάντες, μια γλυκειά μαγνητοφωνημένη γυναικεία φωνή τους απαντούσε ότι πρέπει να πληκτρολογήσουν τον αριθμό 2 για τα πολιτιστικά θέματα (διαλέξεις), αλλά παρά την πληκτρολογηση του αριθμού 2, η ευγενική μαγνητοφωνημένη γυναικεία φωνή τους ενημέρωνε “ότι αυτή τη στιγμή οι γραμμές είναι κατειλημμένες- Καλέσατε αργότερα”. Το ίδιο και όταν δεν γινόταν επιλογή του αριθμού 2 αλλά του αριθμού 1 (Γραμματεία) ή χωρίς καμία επιλογή (τηλεφωνικό κέντρο), δηλαδή η η ευγενική μαγνητοφωνημένη γυναικεία φωνή τους ενημέρωνε “ότι αυτή τη στιγμή οι γραμμές είναι κατειλημμένες- Καλέσατε αργότερα”.
Δηλαδή, με το πρόσχημα της απεργίας των συγκοινωνιακών μέσων στην Αθήνα, οι παραπάνω υπηρεσίες (Πρεσβεία της Ουρουγουάης και Ινστιτούτο Θερβάντες) έγραψαν στα παπάρια τους τον κόσμο που αποφάσιζε να κάνει ποδαρόδρομο όλη τη διαδρομή και να προσπαθεί απεγνωσμένα να πάρει τηλεφωνικά την πληροφορία “θα γίνει ή δεν θα γίνει απόψε η γαμημένη η διάλεξη;”
Όπως πάντα συμβαίνει σε υπηρεσίες παρόμοιου είδους, κανένας δεν θα τιμωρηθεί και κανένας δεν θα ζητήσει συγγνώμη.
Καλησπέρα,
Απλά να επιβεβαιώσω το κέιμενο του Μίλτου. Και να πώ οτι παρόμοια αγενής εμπειρία (και χειρότερη) είχα και εγώ από το Ινστιτούτο Θερβάντες. Και εντάξει από την πρεσβεία το ψιλοπεριμένεις να μην σε ενημερώσει αλλά ολόκληρο ινστιτούτο Θερβάντες που φιλοξενεί και την εκδήλωση;; Δεν είναι καθόλου επαγγελματίες και δυστυχώς αυτό έχει φανεί σε διαφορετικές περιπτώσεις.
Με αφορμή το σχόλιο του Mitos (που δικαίως εκνευρίστηκε – το έχω πάθει κι εγώ και τον καταλαβαίνω), θα δώσω έδώ τη διεύθυνση ενός εξαιρετικού Blog που ένας φίλος κοπιάζει καθημερινώς να διατηρεί, προκειμένου να μας ενημερώνει με ακρίβεια για τις διάφορες διαλέξεις εν Αθήναις και να μας επιτρέπει να τις βάζουμε που και που στο φορτωμένο μας πρόγραμμα:
http://lectures-in-athens.blogspot.com/ (Διαλέξεις στην Αθήνα, υπό photomeerkat)
Πρόκειται για πραγματικά αξιέπαινη προσπάθεια, στην οποία, αν εξακολουθούσα να γράφω άρθρα στην Αναμόρφωση θα αφιέρωνα περισσότερα λόγια και θα την παρουσίαζα πιο αναλυτικά, κυρίως λόγω της ανιδιοτέλειας και γνήσιας διάθεσης για προσφορά, που γνωρίζω ότι χαρακτηρίζουν τον δημιουργό της. Η αρχαιόγλωσση δε υποδοχή σε αυτό το ιστολόγιο, νομίζω ότι όχι μόνο δεν αποθαρρύνει αλλά ενθαρρύνει την περιήγηση στο Blog, αφού εγώ βρίσκω σε αυτή εκτός από σωστά ελληνικά (που για να είμαι ειλικρινής δεν τα κατέχω κιόλας!), κυρίως ένα λεπτό και ενδιαφέρον χιούμορ.
Αλλά έστω κι έτσι, χωρίς δηλ. να γράψω ένα ειδικό άρθρο, ελπίζω ότι θα εκτιμήσουν την σχετική προσπάθεια, όσοι ενδιαφέρονται για τα πνευματικά πράγματα – παρακαλώ δε τους Αθανάσιο και Σωτήρη που ξέρουν τα τεχνικά, να την καταχωρίσουν αν θέλουν οπουδήποτε σε αυτό το Blog, ως προτεινόμενο σύνδεσμο.