Γιατί τίποτα δεν είναι δωρεάν?

Τον υπόλοιπο χρόνο τρώγομαι για όλα όσα μου λείπουν. Για τα παρκέ πατώματα που θα ήθελα να έχει το σπίτι. Για το αυτοκίνητο που κλείνει δέκα χρόνια και δεν έχω καταφέρει να το αλλάξω. Για τα Broadway shows που θα ήθελα να δω με τη σύζυγο αλλά δεν μας βγαίνει να πληρώσουμε και εισιτήρια και babysitter για τόσες ώρες. Τώρα στις γιορτές όμως, όταν κάθομαι στο τραπέζι με την οικογένειά μου, το μυαλό μου πάει αυτόματα στον Αφροαμερικανό, πρέπει να ήταν στην ηλικία μου, που με πλησίασε πριν μερικούς μήνες και με παρακάλεσε να του αγοράσω ένα χάμπουργκερ για να φάει, ή στους άστεγους, τους ξεχωρίζεις από το καροτσάκι του σούπερ μάρκετ με το οποίο κουβαλάνε τα λιγοστά υπάρχοντά τους, που ψάχνουν μια ζεστή γωνιά για να περάσουν ένα ακόμα κρύο βράδυ του χειμώνα.  Και τότε αισθάνομαι ευγνώμων για όλα όσα έχω.

Αν ρωτήσει κανείς απλούς πολίτες γιατί δεν έχουμε εγώ, ο άστεγος, και ο επισκέπτης των συσσιτίων αντίστοιχα καινούργιο αυτοκίνητο, στέγη, και φαγητό, η πιο συχνή απάντηση ίσως θα είναι η έλλειψη χρημάτων. Αυτή είναι και η λάθος απάντηση. Αν το πρόβλημα ήταν η έλλειψη χρημάτων η λύση θα ήταν απλή. Θα μπορούσαμε να τυπώσουμε περισσότερο χρήμα και να το δώσουμε στον κόσμο για να ικανοποιήσει όλες του τις επιθυμίες. Ωστόσο η οικονομική θεωρία, αλλά και η εμπειρία όσων κρατών προσπάθησαν κάτι τέτοιο, λένε ότι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας θα είναι η άνοδος των τιμών. Ο κόσμος θα έχει μεν περισσότερα χρήματα να ξοδέψει αλλά λόγω της άνοδου των τιμών το βιωτικό του επίπεδο δεν θα έχει βελτιωθεί, καθώς θα μπορεί να αγοράσει τα ίδια αγαθά όπως και πριν. Αφού λοιπόν το τύπωμα χρήματος δεν είναι η λύση, το πρόβλημα δε μπορεί να είναι η σπανιότητά του.

Για να βρούμε την πραγματική απάντηση θα πρέπει πρώτα να αναρρωτηθούμε τι κοινό έχουν ένα χάμπουργκερ, ένα αυτοκίνητο, και ένα σπίτι. Η απάντηση είναι ότι κανένα από τα τρία δεν παρέχεται από τη φύση. Και τα τρία πρέπει να τα παράξει ο άνθρωπος χρησιμοποιώντας πόρους όπως η εργασία, μηχανήματα (αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουμε κεφάλαιο), και φυσικούς πόρους όπως η γη, το πετρέλαιο, κ.α. Οι πόροι όμως που απαιτούνται για την παραγωγή όλων των αγαθών και υπηρεσιών είναι περιορισμένοι, και αυτή τους η σπανιότητα σημαίνει ότι κάποιες επιθυμίες αναγκαστικά θα μείνουν ανικανοποίητες. Το αντικείμενο μελέτης των οικονομικών, αντίθετα με ότι πιστεύουν πολλοί, δεν είναι ούτε το χρηματιστήριο, ούτε οι προϋπολογισμοί, ούτε το πώς να βγάλει κανένας χρήματα. Είναι ακριβώς το πώς οι ανθρώπινες κοινωνίες επιλέγουν ποιές επιθυμίες θα ικανοποιηθούν, πόσο, πώς, και ποιανών, και η επίπτωση των επιλογών αυτών στην ευημερία των μελών τους.

Στο αγοραίο σύστημα που ζούμε οι παραγωγικοί πόροι βγαίνουν στον πλειστηριασμό. Οι αγοραστές που θα πληρώσουν το υψηλότερο τίμημα στους κατόχους των παραγωγικών πόρων, τον σουβλατζή της γειτονιάς, τον εργολάβο,  τον Γερμανό εργάτη ή μέτοχο της Φολκσβάγκεν, κ.ο.κ. θα καταφέρουν να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχω καινούργιο αυτοκίνητο διότι οι πόροι που απαιτούνται για την κατασκευή του πήγαν στην κατασκευή ίσως ενός αεροπλάνουν για την Delta Airlines, ίσως ενός αυτοκίνήτου για τους πρώην φοιτητές μου που πλέον εργάζονται στην Goldman Sachs, κάπου αλλού τέλος πάντων. Η ουσία είναι ότι η τιμή που πληρώνουμε όταν αγοράζουμε κάτι, ένα σάντουιτς, μια ιατρική επίσκεψη, πανεπιστημιακή διδασκαλία, οτιδήποτε, είναι η αποζημίωση που καταβάλουμε στους συνανθρώπους μας  διότι τους στερήσαμε παραγωγικούς πόρους που θα μπορούσαν να είχαν ικανοποιήσει κάποια δικιά τους ανάγκη ή επιθυμία, αλλά τελικά κατέληξαν να ικανοποίησουν τη δική μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τίποτα δεν είναι δωρεάν!

Η επίγνωση αυτής της πραγματικότητας είναι και ένας λόγος για τον οποίο αισθάνομαι ευγνώμων. Φαντάζομαι ότι όλοι αγωνιζόμαστε για να αποκτήσουμε κάτι που θα κάνει το σαλόνι μας να φαίνεται πιο όμορφο, τη μουσική μας να ακούγεται καλύτερα, τον ελεύθερο χρόνο μας να είναι πιο διασκεδαστικός. Αυτό δεν είναι κακό, είναι η ανθρώπινη φύση. Τις ημέρες της γέννησης του Θεανθρώπου ας προσπαθήσουμε όμως να υπερβούμε τη φύση αυτή. Ας δούμε την τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας, το I-Pad, τη θεατρική παράσταση, το οτιδήποτε σαν εργάτες και μηχανές που θα μπορούσαν αντί να είχαν ικανοποιήσει την επιθυμία μας να είχαν φτιάξει  ένα σπίτι για τον άστεγο, ένα ρούχο για το ρακένδυτο, ένα πιάτο φαϊ για τον πεινασμένο. Ας αποφασίσουμε να δωρίσουμε κάποιους, έστω ελάχιστους, παραγωγικούς πόρους στην ικανοποίηση μιας βασικότερης ανάγκης κάποιου λιγότερο τυχερού συνανθρώπου μας. Ίσως τότε ανακαλύψουμε ότι η ικανοποίηση των δικών τους αναγκών είναι μια δική μας επιθυμία που δεν ικανοποιούμε αρκετά!