archivio

Τον τελευταίο καιρό παρακολουθώ στις εφημερίδες και τα Blogs με προβληματισμό μια κατακόρυφη άνοδο, ένα είδος κρεσέντο του κριτικού-καταγγελτικού λόγου. Αναφέρομαι βεβαίως στον γραπτό λόγο που αφορά τρέχοντα ζητήματα της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής (το σκάνδαλο Ζήμενς, την «καρατόμηση» Ζορμπά, την ακρίβεια κ.λπ.). Ακόμη και αγαπημένοι μου αρθρογράφοι, τους οποίους παρακολουθώ και διαβάζω με θαυμασμό για την πένα τους και ενδιαφέρον για τις απόψεις τους (όπως ο κ. Χαρίδημος Τσούκας) γράφουν άρθρα με τίτλους όπως: “Πιάσαμε πάτο“. Αναρωτιέμαι όχι αν όντως πιάσαμε πάτο –ίσως αυτό να είναι μια τετριμμένη αλήθεια!- αλλά αν χρειαζόμαστε κάποιους να μας το επαναλάβουν με έμφαση μέσα από την αρθρογραφία τους. Νομίζω ότι η διαπίστωση του «πάτου» δεν έχει συνέπειες μόνον για όσους νιώθουν τα πόδια τους να προσγειώνονται απότομα αλλά και για όσους περιγράφουν την προσγείωση πέφτοντας. Ασφαλώς, το πρώτο πληθυντικό του τίτλου: «Πιάσαμε πάτο!» δεν εξαιρεί ούτε τον αρθρογράφο από τον πάτο ως πολίτη. Τον εξαιρεί όμως ως αρθρογράφο.

Η αρχική μου τάση απέναντι στα παραπάνω είναι να σκεφτώ: Ναι, ασφαλώς και χρειαζόμαστε κάποιους πνευματικούς ανθρώπους, κάποιους διανοουμένους που με παρρησία και λογική επιχειρηματολογία θα επισημαίνουν τα κακώς κείμενα, απευθυνόμενοι σε δύο βασικές κατηγορίες προσώπων-αποδεκτών των λόγων τους: Τους πολιτικούς και άλλους παράγοντες αφενός, οι οποίοι βυθισμένοι στις υπουργικές/κομματικές και άλλες καρέκλες τους, μισοκοιμισμένοι σε κλίμα διαφθοράς και σήψης, θα ξυπνάνε σαν να τους τσίμπησε οίστρος, όταν θα -αναγκάζονται να- διαβάζουν αιχμηρά αλλά τεκμηριωμένα σχόλια για τις ανύπαρκτες επιδόσεις τους στην βελτίωση της εικόνας αυτής της χώρας και της ζωής των πολιτών της. Αλλά και τους πεπαιδευμένους πολίτες, οι οποίοι από την πλευρά τους θα διαβάζουν στο χαρτί ή τον υπολογιστή τους απόψεις έγκυρες, που δεν υποτιμούν την νοημοσύνη τους και προάγουν την κριτική τους σκέψη, κάνοντάς τους συμμετόχους σε μια κοινή διαίσθηση που πρέπει να εκφραστεί με καθαρό λόγο: Ότι κάτι δεν πάει καλά σε αυτή τη χώρα και ότι υπάρχει πρόβλημα γενικότερο στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή.

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη τάση που διαμορφώνεται μέσα μου με τον καιρό, και καθίσταται ολοένα πιο έντονη: Η διερώτηση αν ο κριτικός-καταγγελτικός λόγος των διανοουμένων στις εφημερίδες και τα blogs αγγίζει κάποιες στιγμές τα δικά του όρια (πάτος!), αποβαίνει κουραστική επανάληψη και αναμάσημα των ήδη ειπωθέντων εν είδει μη-πρωτότυπης μουσικής παραλλαγής στο ίδιο θέμα. Αν, συνελόντι ειπείν, ο λόγος αυτός καταλήγει να αποδυναμώνεται δια της τροπής του ρητού «Επανάληψις μήτηρ μαθήσεως» σε «Επανάληψις μήτηρ παθήσεως». Αναρωτιέμαι αν οι διανοούμενοι –ιδίως οι καλοί εξ αυτών- έχουν ήδη κάνει μεγάλο μέρος της δουλειάς που πρέπει να κάνουν από προσωπικό ηθικό χρέος, και προσεγγίζουν πια την περιοχή μιας «γκρίζας» ζώνης, στην οποία ελλοχεύουν κίνδυνοι:

Read moreΟι διανοούμενοι και ο πάτος

Αυτόν τον καιρό τα κανάλια έχουν βουίξει με τους γάμους των ομοφυλοφίλων στην Τήλο. Το ζήτημα προσέλαβε και πάλι επικαιρότητα και τα παράθυρα έχουν γεμίσει διχοστασίες και ιδρωμένους κήνσορες. Στο κλίμα αυτό, μια πρόχειρη, γλωσσαναλυτικο-χιουμοριστική προσέγγιση του σχετικού ζητήματος μπορεί ίσως να φανεί χρήσιμη, συμβάλλοντας στο να τονιστεί μια πτυχή-λεπτομέρεια του ζητήματος που έχει διαφύγει την προσοχή πολλών αρθρογράφων στο παρελθόν (εν μέρει και αυτού του φοβερού συνιστολόγου μου ΑΑ στο νομικώς ενδιαφέρον post που είχε παλιότερα δημοσιεύσει)! Ποιά είναι όμως αυτή η λεπτομέρεια;

Για να την αντιληφθούμε πρέπει να ξανακοιτάξουμε προσεκτικά το ζεύγος λέξεων που συναποτελούν την φράση «γάμος ομοφυλοφίλων». Νομίζω ότι η ουσιολογική διαφωνία γύρω από την έννοια αυτής της φράσης μπορεί να μεταφραστεί γλωσσικώς ως εξής. Όσοι απορρίπτουν μετα βδελυγμίας τον γάμο ομοφυλοφίλων διαβλέπουν μιαν αθεράπευτη αντίφαση, ένα είδος contradictio in adjecto στον όρο που εκφράζει την σχετική έννοια (ο «ομοφυλοφιλικός γάμος» αντιμετωπίζεται ως κάτι ανάλογο με τον «παντρεμένο εργένη»): Ακόμη και όταν δεν λένε κάτι τέτοιο ξεκάθαρα, αυτό πάντως φαίνεται ότι εννοούν όλοι όσοι μιλούν για την «φύση και δομή» του γάμου, για την διαφορά φύλου ως “ουσιώδη προϋπόθεση” τέλεσής του κ.λπ. Όσοι πάλι δέχονται την έννοια δρουν γλωσσικώς ως εξής: Αποξενώνουν τον όρο «γάμος» από τις περισσότερες ιστορικοκοινωνικές κ.λπ. συνυποδηλώσεις του και κάνουν δεκτή αρχικώς μια «κλινικώς στείρα», συμβατική του θεώρηση που επιτρέπει τον συνδυασμό του με την γενική υποκειμενική «ομοφυλοφίλων». Στην περίπτωση αυτή, η λέξη παίρνει μια «τεχνική» σημασιολόγηση και απομακρύνεται αρκετά από την κοινή χρήση. Ωστόσο (κι αυτό είναι πολύ σημαντικό!) και σε αυτή την θεώρηση η τελική έννοια «γάμος ομοφυλοφίλων» δεν επιθυμείται και να φτάσει στο σημείο απόλυτης ταύτισής της με μιαν έννοια «συμφώνου συμβίωσης» (γι’ αυτό ακριβώς και η έννοια “γάμος ομοφύλων” δεν έχει παρά θεωρητική -προς το παρόν- αξία!) Οι υποστηρικτές της δεύτερης θεώρησης εξακολουθούν δηλ. να νοούν και αυτοί τον γάμο ως μέσον του σχηματισμού οικογένειας με τεκνοποίηση ή υιοθεσία, ως το αποκορύφωμα του έρωτα δύο ανθρώπων κ.λπ (δηλ. βασικοί συνυποδηλούμενοι στον όρο παραδοσιακοί σκοποί, καταστάσεις κ.λπ. παραμένουν δεδομένοι-ες). Εμπειρική απόδειξη ως προς αυτό παρέχουν και οι δηλώσεις στις οποίες προέβησαν κάποιοι από τους πρόσφατα νυμφευθέντες (;) στην Τήλο, στις οποίες ανάμεσα σε άλλα περιέγραψαν τον γάμο τους με όρους αγάπης και έρωτα.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερος κόπος για να αντιληφθεί κανείς ότι καθεμιά από τις δύο παραπάνω γλωσσικές τοποθετήσεις στηρίζεται σε μιαν ορισμένη «προερμηνευτική» αντίληψη -που στην πρώτη περίπτωση είναι αρνητική, στην δεύτερη θετική έναντι του «γάμου ομοφυλοφίλων». Το ερώτημα όμως που γεννάται πια είναι: Μήπως η εν λόγω προερμηνευτική αντίληψη περιορίζει αδικαιολόγητα το πεδίο ενδιαφέροντός της στο ένα σκέλος της έννοιας «γάμος ομοφυλοφίλων» και συγκεκριμένα στο «ομοφυλοφίλων», αφήνοντας στο απυρόβλητο το άλλο (δηλ. το «γάμος»); Η διαφορά είναι ουσιώδης: Γιατί σε μια τέτοια περίπτωση, προϋποτίθεται σιωπηρώς ότι ο γάμος εξακολουθει για όλους, ομοφυλόφιλους και ετεροφυλόφιλους, παρά τις διαφορετικές γλωσσικές του θεωρήσεις, να διατηρεί ένα κοινό νοηματικό minimum, που θα έλεγα συνίσταται στο ότι “είναι –τρόπον τινά- ένα καλό και άγιο πράγμα, μια εκδήλωση αγάπης”! Το μόνο πρόβλημα δηλαδή είναι ποιοί «προνομιούχοι» θα τον απολαμβάνουν…

Read moreΟ γάμος και ο “δάμος”

Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί τί είναι εκείνο που τρέπει μια πεπερασμένη σειρά λέξεων σε ένα ποίημα. Oι νεότερες φιλοσοφικές ερμηνείες και προσεγγίσεις της ποιητικής (λ.χ. του Fish) ακούγονται ενδιαφέρουσες, ιδίως στον βαθμό που επικεντρώνουν στον ρόλο του αναγνώστη για την αναγνώριση ενός κειμένου ως ποιήματος. Κάποια παλιότερα διαβάσματά μου όμως, στάθηκαν καταλυτικά στην προσπάθειά μου να βρω απάντηση στο σχετικό ερώτημα.

Σ’ αυτά ανήκουν οι “Σημειώσεις για την τέχνη της ποίησης” του Ντύλαν Τόμας, που έτυχε να ξεφυλλίσω μικρός. Η απλότητα διατύπωσης, η διαύγεια και σαφήνεια των σκέψεων που εκφράζονται σ’αυτές τις σημειώσεις “ψυλλιάζουν” τον αναγνώστη για την αλήθεια τους… Αν και τις διάβασα παιδί διακινδυνεύω το στοίχημα, ότι θα γεράσω μ’ αυτές χωρίς να χρειαστεί ν’ αλλάξω ούτε μια γραμμή τους. Ακολουθώντας μέχρι σήμερα τον γνώμονα αυτών των σκέψεων έπραξα ως εξής:

Read moreΠοιητική διερώτηση

Πριν από καιρό είχα αναρτήσει στην κατηγορία «Ηθικά» σύντομο post που αφορούσε υποψηφίους διδάκτορες. Εκεί συμμεριζόμουν την αμφιβολία γύρω από την σημασία της απόκτησης διδακτορικού τίτλου που είχε εκφράσει με ωραίο τρόπο σε έναν από τους Στοχασμούς του ο Ιταλός ποιητής Leopardi. Με την παρούσα ανάρτηση ολοκληρώνω τους συνιστολογικούς μου στοχασμούς γύρω από την απόκτηση του διδακτορικού τίτλου.

Κάποτε συνάντησα τυχαία έναν Ακαδημαϊκό και παλαιό Καθηγητή Νομικής σε μια διάλεξη και πλησίασα για να τον γνωρίσω. Όταν του συστήθηκα ως υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής και αφού ανταλλάξαμε μια δυο κουβέντες, μου είπε: «Σου εύχομαι καλή επιτυχία με την διατριβή σου. Αν και σήμερα, το διδακτορικό έχει πια χάσει την αξία του. Όλοι παίρνουν διδακτορικό αγαπητέ μου! Και όλοι γράφουν διδακτορικό. Δηλαδή: Όλοι με τον Πίλαβο, και μια μακαρονάδα!»…

Καταλαβαίνοντας ο Καθηγητής ότι δεν κατενόησα την τελευταία του πρόταση, μπήκε στον κόπο να μου την εξηγήσει. Μου είπε ότι ο «Πίλαβος» ήταν ένα πλοίο που –χρόνια πριν- έκανε το δρομολόγιο Πειραιάς-Ερμιόνη. Ο ιδιοκτήτης του, λοιπόν, προκειμένου να κάνει το συγκεκριμένο ταξίδι ελκυστικό στο επιβατικό κοινό και να αυξήσει τον κόσμο και το κέρδος, είχε μια φαεινή ιδέα: Εγκατέστησε στο πλοίο έναν σεφ και τον έβαλε να μαγειρεύει και να προσφέρει ένα πιάτο μακαρονάδας εν πλω στον καθέναν. Το σχετικό διαφημιστικό σλόγκαν ήταν εύλογο και αναμενόμενο: «Όλοι με τον Πίλαβο και μια μακαρονάδα!»

Read moreΌλοι με τον Πίλαβο και μια μακαρονάδα!

Στον έξω από το Συνιστολόγιο κόσμο, στις καρδιές των ανθρώπων που δεν είναι νομικοί (ή -ορθότερα- που είναι μη-νομικοί) επικρατεί μια σταθερή καχυποψία απέναντι στους νομικούς. Επικρατεί η γνώμη και η πεποίθηση ότι οι νομικοί προβαίνουν σε τερτίπια με τη γλώσσα και το δίκαιο (ή καλύτερα με τη γλώσσα του δικαίου), κοροϊδεύοντας τον απλό κοσμάκη και κάνοντας τελικά το δικό τους, ενόσω η «πραγματική» Δικαιοσύνη κοιμάται τον γνωστό μακάριο ύπνο της…

Ο κόσμος δεν πιστεύει γρι από τις αναλύσεις των νομικών, όχι μόνο δεν τις καταλαβαίνει αλλά και είναι βαθιά προκατειλημμένος εναντίον τους ακόμη και όταν κάποτε είναι σε θέση να τις καταλάβει. Θεωρεί ότι το Δίκαιο μονοπωλείται από μια συντεχνία καπάτσων σοφιστών που με πονηριές και ρητορείες αθωώνουν τους ενόχους, ενοχοποιούν τους αθώους, καταδικάζουν τους δίκαιους και δικαιώνουν τους αδίκους…Για τον πολύ κόσμο η διαστροφή του δικαίου οφείλεται και μπορεί να αναχθεί σε μια διαστροφή των νομικών, ενώ και το άδικο -ως διεστραμμένο δίκαιο- δεν είναι παρά το προϊόν που παρήγαγε το στραβό κεφάλι ενός διεστραμμένου νομικού (δικαστή ή δικηγόρου)…

Read moreΗ γκιουλιβεριανή αγελάδα του νομικού