Αναζητώντας Λακκανθρώπους

Τι είναι η αυτονομία; Πότε είμαστε [πραγματικά] ελεύθεροι; Ποια η σχέση της απελευθερίας με την προσελευθερία;

Δύσκολα ερωτήματα.

Ο Ιωσήφ Ράζος έχει προτείνει το παράδειγμα του Λακκάνθρωπου:

A person falls down a pit and remains there for the rest of his life, unable to climb out or to summon help. There is just enough ready food to keep him alive without (after he gets used to it) any suffering. He can do nothing much, not even move much. His choices are confined to whether eat now or a little later, whether to scratch his left ear or not.

Ο Λακκάνθρωπος έχει λοιπόν πλήρη αρνητική ελευθερία. Δεν υφίσταται κανένα εξωτερικό καταναγκασμό από άνθρωπο ή από το Κράτος, παρά μόνο τους φυσικούς περιορισμούς που του επιβάλλονται από τον λάκκο του. Οι περιορισμοί αυτοί όμως δεν είναι στην πραγματικότητα διαφορετικής φύσης από εκείνους που θα δοκίμαζε αν ήταν κοντός ή αν είχε μυωπία.

Από την άλλη μεριά όμως, η προσελευθερία του είναι πρακτικά μηδενική. Δεν μπορεί να αυτογραφήση κανένα απολύτως μέρος της ζωής του, εκτός από εντελώς τετριμμένα και ασήμαντα πράγματα. Η θετική ελευθερία του μάλιστα είναι τόσο ανεπαρκής, ώστε καθιστά το δίχως άλλο εντελώς τυπική και την αρνητική του ελευθερία. Δεν του απαγορεύεται θεωρητικά να κάνη ή να γίνη τίποτα, αλλά όλες αυτές οι δυνατότητες παραμένουν κενές.

Αλλά η αλήθεια έχει πολλά ποδάρια. Σημασία έχει επίσης πώς και γιατί ο Λακκάνθρωπος βρέθηκε εκεί. Αν μεν παρά την θέλησή του, η ράζειος ανάλυση πείθει σε γενικές γραμμές. Αν όμως όχι;

Κάποια στιγμή γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα, σε μια μικρή πόλη της Κιλικίας, γεννήθηκε ένα παιδί αλλιώτικο από τα άλλα. Έδειξε από νωρίς μεγάλο ζήλο για την Εκκλησία, νήστευε αυστηρά και προσευχόταν. Και κάποια στιγμή, ανέβηκε στην στύλο.

Ο Συμεών έμεινε εκεί για 37 χρόνια. Σε αυτό το διάστημα η φήμη του απλώθηκε σε όλην την Ανατολή. Πλήθη συνέρρεαν για να ακούσουν το κήρυγμά του ή απλώς για να δουν τον Άγιο. Όταν πέθανε, στο σημείο της άσκησής του ανεγέρθηκε μεγαλοπρεπής σταυροειδής βασιλική με οκταγωνικό τρούλλο.

Αρκετά αυτόνομη ζωή, έτσι δεν είναι;

Τα έχει πει και ένας άλλος άγιος λακκάνθρωπος:

Συμεών

Τα ξέρω, ναι, τα νέα ποιήματά του·
ενθουσιάσθηκεν η Βηρυτός μ’ αυτά.
Μιαν άλλη μέρα θα τα μελετήσω.
Σήμερα δεν μπορώ γιατ’ είμαι κάπως ταραγμένος.

Απ’ τον Λιβάνιο πιο ελληνομαθής είναι βεβαίως.
Όμως καλλίτερος κι απ’ τον Μελέαγρο; Δεν πιστεύω.

Α, Μέβη, τι Λιβάνιος! και τι βιβλία!
και τι μικρότητες!… Μέβη ήμουν χθες –
η τύχη τώφερε – κάτω απ’ του Συμεών τον στύλο.

Χώθηκα ανάμεσα στους Χριστιανούς
που σιωπηλοί προσεύχονταν κ’ ελάτρευαν,
και προσκυνούσαν· πλην μη όντας Χριστιανός
την ψυχική γαλήνη των δεν είχα –
κ’ έτρεμα ολόκληρος και υπόφερνα·
κ’ έφριττα, και ταράττομουν, και παθαινόμουν.

Α μη χαμογελάς· τριάντα πέντε χρόνια, σκέψου –
χειμώνα, καλοκαίρι, νύχτα, μέρα, τριάντα πέντε
χρόνια επάνω σ’ έναν στύλο ζει και μαρτυρεί.
Πριν γεννηθούμ’ εμείς – εγώ είμαι είκοσι ενιά ετών,
εσύ θαρρώ είσαι νεότερος μου –
πριν γεννηθούμ’ εμείς, φαντάσου το,
ανέβηκεν ο Συμεών στον στύλο
κ’ έκτοτε μένει αυτού εμπρός εις τον Θεό.

Δεν έχω σήμερα κεφάλι για δουλειά.-
Πλην τούτο, Μέβη, κάλλιο να το πεις
που ό,τι κι αν λεν οι άλλοι σοφισταί,
εγώ τον παραδέχομαι τον Λάμονα
για πρώτο της Συρίας ποιητή.

Ο Συμεών έζησε και μαρτύρησε, αυτόνομα. Ο Λάμονας;