Δημοσιεύτηκε στα Νέα
Η υπόθεση «ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα» θα μείνει στην ιστορία ως μνημείο παραλογισμού και υποκρισίας. Η προτεινόμενη «μεταρρύθμιση» φαίνεται να σέβεται αρκετά την θλιβερή αυτή παράδοση, αντί να την σαρώνει.
Αρχικά να το επιβεβαιώσουμε, είμαστε απ’τις ελάχιστες χώρες παγκοσμίως που απαγορεύουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Ακόμα και «κομμουνιστικές» χώρες όπως Κίνα ή Βιετνάμ μας προσπέρασαν, επιτρέποντας τα δεκαετίες τώρα. Ακόμα και η ερμητικά κλειστή Β. Κορέα! Σε αντίθεση όμως με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, και εδώ έγκειται η φοβερή υποκρισία, εμείς καταναλώνουμε επί πληρωμή εκπαίδευση με μεγάλη μανία. Έξι απ’τους εφτά τελευταίους Έλληνες πρωθυπουργούς έχουν φοιτήσει σε καθαρά ιδιωτικό ίδρυμα, ομοίως ο νυν αρχηγός της «αριστερής» αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η αποχή από την «δωρεάν ανώτατη παιδεία» δεν αφορά μόνο λίγους προνομιούχους — εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες είχαν γονείς που πλήρωναν φόρους υπέρ δωρεάν παιδείας, αλλά σπούδασαν έξω πληρώνοντας δίδακτρα, να μην αναφέρουμε το αυξημένο κόστος ζωής. Ακόμα και στο γυμνάσιο οποιοσδήποτε μαθητής θέλει να μάθει κάτι καλά (από αγγλικά ως μαθηματικά) απευθύνεται σε ιδιωτικά φροντιστήρια, και φυσικά η εισαγωγή σε δημόσια σχολή υψηλής ζήτησης είναι εξαιρετικά απίθανη χωρίς σημαντική επένδυση σε ιδιωτική ενισχυτική διδασκαλία.
Με τόσο ευρεία ντε φάκτο ιδιωτικοποίηση της παιδείας των Ελλήνων, η διατήρηση του κρατικού μονοπωλίου στα ΑΕΙ είναι βαθιά υποκριτική. Αν όντως θέλουμε απολύτως ίσες ευκαιρίες εκπαιδευτικά, ας καταργήσουμε τα ιδιωτικά σχολεία (που σε εκαπιδευτικές αξιολογήσεις ξεπερνούν τόσο τα δημόσια), ας κλείσουμε τα φροντιστήρια, και βέβαια τα σύνορα της χώρας για επίδοξους φοιτητές εξωτερικού. Φυσικά τίποτα δε θα γίνει, το μονοπώλιο υπάρχει για να ικανοποιεί κάποιους στα χαρτιά, και να παρακάμπτεται πλήρως στην πράξη.
Η προτεινόμενη μεταρρύθμιση επιτρέπει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, σε συνεργασία με (κρατικά αναγνωρισμένα;) ξένα. Μάλιστα, όπως αναφέρεται (ακριβές νομοσχέδιο δεν είδαμε), δεν πρόκειται για απλή παραχώρηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και αναγνώριση τίτλων – τα ξένα ιδρύματα ορίζεται να είναι μητρικά, με σοβαρό λόγο στην διοίκηση των παραρτημάτων τους.
Βρίσκω την διάταξη ηττοπαθή. Η Ελλάδα έχει ανώτατα ιδρύματα εδώ και αιώνες, ποια η ανάγκη για τόσο ετερόφωτη σχέση; Αλλά πίσω απ’την ιδέα των παραρτημάτων νομίζω βρίσκεται και βαθιά παρανόηση τι σημαίνει πανεπιστήμιο.
Το σύγχρονο κατά Χούμπολντ πανεπιστήμιο, συνδυάζει διδασκαλία και έρευνα για εξαιρετικό εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Η ιδέα εξελίχθηκε πανευρωπαϊκά αλλά και ειδικά στην Αμερική, καταλήγοντας σε κορυφαία ιδρύματα που παράγουν έρευνα με πρωτόγνωρους ρυθμούς. Θα’πρεπε να είναι κοινός τόπος η διαπίστωση ότι τέτοια ιδρύματα δεν είναι ταχυφαγεία, να μοιράζονται τις συνταγές με θυγατρικές δικαιόχρησης στην άκρη του πλανήτη, και να φτιάχνουν τα ίδια μπέργκερ και τις ίδιες πατάτες.
Πανεπιστήμιο είναι οι άνθρωποι: ερευνητές-διδάσκοντες, διδακτορικοί φοιτητές, ακόμα και βοηθοί διδασκαλίας. Αυτοί οι άνθρωποι δεν βγαίνουν από εργαστάσιο ούτε κλωνοποιούνται, είναι το σπάνιο κεφάλαιο το οποίο διαγκωνίζονται παγκοσμίως τα ιδρύματα να προσελκύσουν.
Τα προγράμματα σπουδών φυσικά μπορούν να κλωνοποιηθούν, αλλά αυτό είναι τετριμμένο συστατικό ενός πανεπιστημίου. Στα προπτυχιακά οικονομικά, κάθε σοβαρό πανεπιστήμιο, από Ρουμανία ως Καλιφόρνια, χρησιμοποιεί παρόμοια βιβλία. Δεν σημαίνει φυσικά ότι βγαίνουν ίδιοι οι απόφοιτοι!
Χωρίς ερευνητές παγκόσμιας κλάσης δεν υπάρχει πανεπιστήμιο παγκόσμιας κλάσης. Το γνωρίζουν τα μεγάλα ιδρύματα παγκοσμίως, και ελάχιστα ανοίγουν παραρτήματα (με μεγαλύτερη εξαίρεση τον αραβικό κόλπο, που κάποια προσελκύονται με τεράστιες ντόπιες κρατικές επιδοτήσεις).
Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι η τιτλομανία, κυνηγάμε τα χαρτιά και χάνουμε την ουσία. Ακόμα κι αν το φημισμένο ίδρυμα Χ ίδρυε «Χ στην Αθήνα», δεν θα ήταν πια Χ. Καλά πτυχία δεν είναι αυτά με ωραίο όνομα, ή που αναγνωρίζει το κράτος ως τέτοια, αλλά αυτά που εγγυώνται γνώσεις και ικανότητες.
Τα ιδιωτικά ιδρύματα φυσικά πρέπει να επιτραπούν. Αλλά για να είναι καλά, προέχει να προσελκύουμε ανθρώπους. Αυτό σημαίνει καλές φορολογικές συνθήκες για τις μεγάλες δωρεές που εξασφαλίζουν κρίσιμη μάζα ερευνητών σε ένα νέο ίδρυμα, αλλά και καλύτερες αμοιβές για τους ερευνητές των δημοσίων. Οι ερευνητές είναι σαν τα παιδάκια στις κούνιες: θέλουν παρέα άλλα, καλοζωϊσμένα, χαρούμενα παιδάκια για να κάνουν τον μεγαλύτερο θόρυβο.