Τον τελευταίο καιρό παρακολουθώ στις εφημερίδες και τα Blogs με προβληματισμό μια κατακόρυφη άνοδο, ένα είδος κρεσέντο του κριτικού-καταγγελτικού λόγου. Αναφέρομαι βεβαίως στον γραπτό λόγο που αφορά τρέχοντα ζητήματα της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής (το σκάνδαλο Ζήμενς, την «καρατόμηση» Ζορμπά, την ακρίβεια κ.λπ.). Ακόμη και αγαπημένοι μου αρθρογράφοι, τους οποίους παρακολουθώ και διαβάζω με θαυμασμό για την πένα τους και ενδιαφέρον για τις απόψεις τους (όπως ο κ. Χαρίδημος Τσούκας) γράφουν άρθρα με τίτλους όπως: “Πιάσαμε πάτο“. Αναρωτιέμαι όχι αν όντως πιάσαμε πάτο –ίσως αυτό να είναι μια τετριμμένη αλήθεια!- αλλά αν χρειαζόμαστε κάποιους να μας το επαναλάβουν με έμφαση μέσα από την αρθρογραφία τους. Νομίζω ότι η διαπίστωση του «πάτου» δεν έχει συνέπειες μόνον για όσους νιώθουν τα πόδια τους να προσγειώνονται απότομα αλλά και για όσους περιγράφουν την προσγείωση πέφτοντας. Ασφαλώς, το πρώτο πληθυντικό του τίτλου: «Πιάσαμε πάτο!» δεν εξαιρεί ούτε τον αρθρογράφο από τον πάτο ως πολίτη. Τον εξαιρεί όμως ως αρθρογράφο.
Η αρχική μου τάση απέναντι στα παραπάνω είναι να σκεφτώ: Ναι, ασφαλώς και χρειαζόμαστε κάποιους πνευματικούς ανθρώπους, κάποιους διανοουμένους που με παρρησία και λογική επιχειρηματολογία θα επισημαίνουν τα κακώς κείμενα, απευθυνόμενοι σε δύο βασικές κατηγορίες προσώπων-αποδεκτών των λόγων τους: Τους πολιτικούς και άλλους παράγοντες αφενός, οι οποίοι βυθισμένοι στις υπουργικές/κομματικές και άλλες καρέκλες τους, μισοκοιμισμένοι σε κλίμα διαφθοράς και σήψης, θα ξυπνάνε σαν να τους τσίμπησε οίστρος, όταν θα -αναγκάζονται να- διαβάζουν αιχμηρά αλλά τεκμηριωμένα σχόλια για τις ανύπαρκτες επιδόσεις τους στην βελτίωση της εικόνας αυτής της χώρας και της ζωής των πολιτών της. Αλλά και τους πεπαιδευμένους πολίτες, οι οποίοι από την πλευρά τους θα διαβάζουν στο χαρτί ή τον υπολογιστή τους απόψεις έγκυρες, που δεν υποτιμούν την νοημοσύνη τους και προάγουν την κριτική τους σκέψη, κάνοντάς τους συμμετόχους σε μια κοινή διαίσθηση που πρέπει να εκφραστεί με καθαρό λόγο: Ότι κάτι δεν πάει καλά σε αυτή τη χώρα και ότι υπάρχει πρόβλημα γενικότερο στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή.
Υπάρχει όμως και μια δεύτερη τάση που διαμορφώνεται μέσα μου με τον καιρό, και καθίσταται ολοένα πιο έντονη: Η διερώτηση αν ο κριτικός-καταγγελτικός λόγος των διανοουμένων στις εφημερίδες και τα blogs αγγίζει κάποιες στιγμές τα δικά του όρια (πάτος!), αποβαίνει κουραστική επανάληψη και αναμάσημα των ήδη ειπωθέντων εν είδει μη-πρωτότυπης μουσικής παραλλαγής στο ίδιο θέμα. Αν, συνελόντι ειπείν, ο λόγος αυτός καταλήγει να αποδυναμώνεται δια της τροπής του ρητού «Επανάληψις μήτηρ μαθήσεως» σε «Επανάληψις μήτηρ παθήσεως». Αναρωτιέμαι αν οι διανοούμενοι –ιδίως οι καλοί εξ αυτών- έχουν ήδη κάνει μεγάλο μέρος της δουλειάς που πρέπει να κάνουν από προσωπικό ηθικό χρέος, και προσεγγίζουν πια την περιοχή μιας «γκρίζας» ζώνης, στην οποία ελλοχεύουν κίνδυνοι: Ο κίνδυνος να γίνουν αιθεροβάμονες άνθρωποι των λόγων, καλαμαράδες που τους είναι πολύ εύκολο να κρίνουν τους ανθρώπους της πράξης από μια θέση «υπεράνω όλων» που την εξασφαλίζει η άρθρωση θεωρητικού λόγου μέσα από ένα ακόμη καταγγελτικό κείμενο. Ο κίνδυνος να υπερκεράσει την καθαρή συνείδηση του ηθικού τους χρέους μια λανθάνουσα διανοητική αυταρέσκεια και οίηση, που τους ωθεί στο να γράφουν πλέον μόνο για να γράφουν, κρατώντας σε εφημερίδες ένα είδος μόνιμης καταγγελτικής στήλης που δεν θα ήθελαν να στερηθούν για λόγους ματαιοδοξίας (και όχι για την προάσπιση του κοινού καλού). Ο προσωπικός κίνδυνος να εγκαταλείψουν εντελώς τις συνήθεις επιστημονικές τους δραστηριότητες (οι περισσότεροι διανοούμενοι είναι και επιστήμονες και αντλούν από εκεί ένα τμήμα του κύρους του λόγου τους!) και να καταλήξουν απλώς σταθεροί συνεργάτες συγκεκριμένων εφημερίδων ή blogs. Ο μέγας κίνδυνος, τέλος, να απαξιώσουν την πολιτική e contrario, αποφεύγοντας οι ίδιοι -μολονότι απολύτως κατάλληλοι και ικανότεροι από πολλούς άλλους- να συμμετάσχουν ενεργά και εκ των ένδον σε αυτή, μέσα από κάποιον σχηματισμό.
Οι δύο τάσεις που διακρίνω μέσα μου αντιπαλεύουν τον τελευταίο καιρό τόσο μεταξύ τους όσο και με βαθιά, προσωπικά μου ερωτήματα: Αναρωτιέμαι αν είμαι καχύποπτος απέναντι στους διανοουμένους, μόνο και μόνο επειδή ο ίδιος δεν είμαι τόσο ικανός όσο αυτοί για να αναλάβω τον ρόλο τους (και απλώς τους ζηλεύω). Αναρωτιέμαι αν βαριέμαι τελευταία να τους διαβάσω, γιατί έχω αρχίσει απλώς να συνηθίζω σε όλα όσα απαράδεκτα εκείνοι καταγγέλλουν: Γιατί έχω αρχίσει να διαβρώνομαι και ο ίδιος από τα τοξικά δηλητήρια της ελληνικής πραγματικότητας, για τα οποία εκείνοι δεν θα πάψουν ποτέ να μας παρέχουν αντισώματα. Αναρωτιέμαι τέλος, αν τους αδικώ κατάφωρα όταν υποπτεύομαι ότι ούτε αυτοί μπορεί να είναι εντελώς αμέτοχοι σε ανθρώπινες αδυναμίες και άνοσοι στο εγωιστικό μικρόβιο.
Ελπίζω και οι διανοούμενοι να αναρωτιούνται που και που, γι’ αυτά που εγώ -και πολλοί άλλοι νομίζω- αναρωτιόμαστε. Και με το παρόν post θέλω να διασφαλίσω ότι ξέρουν ότι αναρωτιόμαστε αν αναρωτιούνται.
Υγ. Δεν παραβλέπω ότι η συνεχής, αδιάλειπτη άρθρωση κριτικού, ελεγκτικού λόγου αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα της δημοκρατίας και αναγκαίον όρο μιας υγιούς Πολιτείας. Ο αδιάλειπτος ετεροκριτικός λόγος όμως πρέπει να βασίζεται σε εξίσου αδιάλειπτον αυτοκριτικό μονόλογο –και ο τελευταίος αξιώνει συνήθως διαστήματα σιωπής. Και εδώ γεννάται ένα δύσκολο παράδοξο, που οι διανοούμενοι καλούνται να υπερβούν!
Παραδόξως -ή όχι και τόσο παραδόξως, δεν ξέρω- βρισκόμαστε αυτή τη φορά στην ίδια σελίδα με τον ΚΤ. Με αυτό εννοώ ότι κι εγώ βαριέμαι ανεπανάληπτα πια να διαβάζω τους ανθρώπους στους οποίους αναφέρεσαι – θα τους αποκαλώ στο εξής σχολιαστές διότι έχω αλλού χρησιμοποιήσει απαξιωτικά τον όρο διανοούμενος σε τούτο το μπλογκ). Ας διερωτηθώ μεγαλοφώνως, χωρίς να παραγνωρίζω τις προσωπικές μου αδυναμίες, γιατί μου συμβαίνει αυτό:
1) Ε, λοιπόν, ναι, είναι σταθερά και φανερά επαναλαμβανόμενοι. Έχω φτάσει στο σημείο να υποψιάζομαι όχι μόνο το περιεχόμενο στο άκουσμα του τίτλου αλλά και τον τίτλο στο άκουσμα του συγγραφέα. Όταν καταλήξουμε εκεί κάτι δεν πάει καλά – κι αυτό γιατί είναι γνώρισμα του κριτή της πολιτικής και κοινωνικής ζωής η κατάθεση απόψεων που δεν ακούς στο τρόλεϋ. “Η διαφθορά κατατρώει το δημόσιο βίο”, “το κράτος είναι αναποτελεσματικό”, “οι πολιτικοί μας λένε μπαρούφες”, “τα δημόσια ΑΕΙ έχουν τα χάλια τους” κλπ κλπ. So what’s new που λενε και στο χωριο μου;
2) Αλλά δεν είναι μόνο τα θέματα και οι απόψεις κοινότοπες και αναμενόμενες. Είναι -και αυτό είναι χειρότερο- και οι οπτικές γωνίες, οι συμπάθειες, οι αντιπάθειες κοκ. Ο Α τα βάζει πάντα με το κράτος, ο Β με τον κοινoτισμό, ο Γ με τους πολιτικούς, ο Δ με τον εθνικισμό κοκ. Προσοχή, δε θέλω να πω -με έμμεσο τρόπο- “ο Χ είναι φιλελεύθερος”, “ο Ψ διεθνιστής”, “ο Ω σοσιαλιστής” κλπ. Αυτό δεν είναι μεμπτό, ο καθένας από εμάς έχει κάποια ιδεολογική βάση που, αν είναι ειλικρινής και συνειδητή, έχει την επίδρασή της σε κάθε θέση. Αλλά, βρε αδελφέ, όταν ξέρεις εκ των προτέρων την απάντηση του συνομιλητή σου σε κάθε σχεδόν ερώτημα αρχίζεις να εισπράττεις την αίσθηση ότι έχεις απέναντί σου έναν δογματικό και όχι απλώς έναν αγνό ιδεολόγο. Κι αυτό είναι πάντα κακό νέο για έναν “διανοούμενο”, ακόμα κι αν δεν είναι αληθές.
3) Συνδεδεμένο με τα παραπάνω είναι το φαινόμενο της καλά φυλαγμένης στάνης. Η στάνη, ως γνωστόν, δεν έχει μόνο πρόβατα: έχει και βοσκούς, λυκόσκυλα κλπ. Ειδικά, λοιπόν, στο διαδίκτυο η ανάγκη του Έλληνα να “ανήκει κάπου” για να νιώθει ασφαλής, σαν τους σικελούς επαγγελματίες του Μεσαίωνα, βρίσκει την καλύτερη διέξοδο. Ο διανοούμενος κριτής, όμως, δεν (πρέπει να) έχει ανάγκη από όλα αυτά. Και όταν νιώθει κανείς ότι οι δικοί μας πνευματικοί ταγοί επιθυμούν όσο τίποτα ευήκοα αυτάκια που θα τους πουν μπράβο είναι λιγάκι απωθητικό. Φυσικά, δεν παραβλέπω το γεγονός ότι σοβαροί άνθρωποι αναγκάστηκαν να κλείσουν τα ιστολόγιά τους, όπου έγραφαν ανεξάρτητα και ελεύθερα χωρίς σίγουρους κλακαδόρους, διότι τους την έπεσαν κάθε είδους ταλιμπάν που βρήκαν τη χαρά τους με το μπλογκ του επώνυμου που μπορείς να βρίσεις ανώνυμα – χωρίς το μπαμπούλα του βοσκού ακόμα και εν ευρεία εννοία “ομοϊδεάτες” ξεπερνούσαν κάθε όριο ευπρέπειας. Κάτι μου λέει, όμως, ότι είναι κι αυτό ένα τίμημα που ο φιλοδοξών να παίξει το ρόλο του οίστρου πρέπει να πληρώσει.
4) Πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους τους εκτιμώ κι εγώ – ο Τσούκας δεν είναι εξαίρεση. Αλλά έχω πλέον ανάγκη να μπαίνω σε βαθιές σκέψεις που πριν δεν μου είχαν προκύψει και όχι να βεβαιώνομαι ότι κάποια από αυτά που σκέφτομαι τα σκέφτονται και άλλοι, σοβαρότεροι εμού άνθρωποι. Καταλαβαίνω ότι πολλοί αγοράζουν εφημερίδα ή σερφάρουν στο διαδίκτυο για να διαβάσουν αυτά που τους ικανοποιούν. Ο ρόλος των σχολιαστών που περιγράφει ο ΚΤ, όμως, θα πρέπει να είναι διαφορετικός – αλλιώς παύει να είναι ενδαφέρων, τουλάχιστον για μένα. Εν ολίγοις, αν δεν έχεις να πεις κάτι καινούργιο απλά δεν υπάρχει κανένας λόγος να μιλήσεις. Έτσι θα σε ακούσουν με περισσότερη προσοχή την επόμενη φορά.
Μερικές σκέψεις πάνω στο ενδιαφέρον κείμενο:
1. Από την στιγμή που τίποτα δεν αλλάζει, δεν υπάρχει τίποτα καινούριο να ειπωθεί.Οι παθολογικές καταστάσεις στην χώρα μας είναι γνωστές, οι λύσεις επίσης (ή τουλάχιστον το πλαίσιο τους) – δεν μένει και τίποτα άλλο να πούμε.
2. Ίσως έχει να κάνει με την ηλικία (μας) – υποθέτω ότι και εσύ είσαι της γενιάς τέλη ’70 – αρχές ’80.
Έχουμε φτάσει πλέον σε ένα σημείο που ως ένα βαθμό έχουμε καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα και πλεόν όντως βαριόμαστε να τα ξαναδιαβάζουμε σε 100 παραλλαγές (όπως ωραία έγραψες).
Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι υπάρχουν και νεότεροι από εμάς αναγνώστες (οδυνηρή διαπίστωση, πολύ φοβάμαι όμως αληθινή).Αυτοί ίσως να χρειάζονται τέτοια κείμενα που για εμάς πλέον είναι τετριμμένα.
Για τον λόγο αυτό δεν είμαι αρνητικός στο να υπάρχουν 5-6 άτομα (δεν νομίζω να είναι περισσότερα) που λένε τα ίδια και τα ίδια.
Μην ξεχνάμε ότι στα ΜΜΕ δεν υπάρχει σιωπή έτσι όπως την εννοεί ο Κων/νος – δηλαδή: αν αφήσει κάποιος την στήλη του, την επόμενη φορά δεν θα βρούμε στην θέση της μια λευκή σελίδα, αλλά την στήλη κάποιου άλλου, πιθανότατα μάλιστα κάποιου σφουγγοκωλάριου.Το ότι υπάρχουν 5-6 σημεία που μπορεί κάποιος να πει κάποια όχι και τόσο mainstream πράγματα είναι κατάκτηση αν λάβουμε υπ’όψη την ποιότητα και ανεξαρτησία των ΜΜΕ μας.Δεν νομίζω ότι έχουμε την πολυτέλεια να την χάσουμε, ακόμα και αν βαριόμαστε.
3. (και σημαντικότερον, που έλεγαν και οι καθηγητές μου στο σχολείο)
Οι σκέψεις σου νομίζω ταιριάζουν με μια διαπίστωση μου: δεν υπάρχουν στην εποχή μας χρονογράφοι.Έχουμε λογική (οι “διανοούμενοι” που λες) και ευαισθησία (έκρηξη της λεγόμενης “γυναικείας” λογοτεχνίας), αλλά όχι τον συνδυασμό της θεματολογίας της δεύτερης με τις γνώσεις του πρώτου, που είναι το χρονογράφημα – ο κατ’εχοξήν χώρος του διανοούμενου χωρίς εισαγωγικά κατά την γνώμη μου.
μια παρατηρηση:
η καταστροφολογια και ο μη δημιουργικος καταγγελτικος λογος δεν ειναι κατι καινουριο στην Ελλαδα. Ειδικα η εντυπωση οτι παλιοτερες εποχες ηταν παντα καλυτερες εχει να κανει με την εξ ποστ ωραιοποιηση του παρελθοντος που ειναι νομιζω διαπιστωμενο και ευρυ ψυχολογικο φαινομενο.
οποτε ισως οταν βλεπεις εξαρση του φαινομενου τωρα πεφτεις και συ στο ιδιο προβλημα, νομιζεις δηλαδη οτι παλια ηταν αλλιως και καλυτερα :-)
τωρα στο ψητο εχεις καλες παρατηρησεις, αλλα και ο Κωνσταντινος (ειδικα στο 1 και 2).
εδω δεν ξερω αν το κανεις επιτηδες αλλα καταγραφεις 100% την πορεια του Πωλ Κρουγκμαν (που πηγαινε για Νομπελ Οικονομικων και καταντησε εβδομαδιαιος υβριστης της κυβερνησης Μπους).
Ισως ισχυει και εδω αυτο που λενε those who can’t do, teach.
Το μονο που μπορω να προσθεσω ειναι οτι εδω τουλαχιστον προσπαθουμε
α) να μην επαναλαμβανομαστε
α) να μην επαναλαμβανομαστε
(χεχε)
και
β) να προσφερουμε και δημιουργικες προτασεις εκτος απο απλη γκρινια.
γιατι τελοσπαντων καθηκον των σκεπτομενων πολιτων δεν ειναι μονο η κριτικη αλλα και η προσφορα προτασεων.
Ευχαριστώ κατ’αρχας που με διαβάσατε.
Κωνσταντίνε,
Πάντοτε στην ίδια σελίδα βρισκόμασταν. Αυτό δεν είναι παράδοξο, είναι χημεία (ενίοτε εκρηκτική).
SG,
1.Ασφαλώς και δεν ξέρω τον κύριο Κρούγκμαν (εκείνος με ξέρει;)
2. Κι εγώ θεωρώ ότι ο Κωνσταντίνος έχει καλές παρατηρήσεις, αλλά βρίσκω πολύ δυνατή την εξής φράση του: «Αλλά έχω πλέον ανάγκη να μπαίνω σε βαθιές σκέψεις που πριν δεν μου είχαν προκύψει και όχι να βεβαιώνομαι ότι κάποια από αυτά που σκέφτομαι τα σκέφτονται και άλλοι, σοβαρότεροι εμού άνθρωποι.». Βλέπω στην φράση αυτή την θεμιτή και ειλικρινή αγωνία να μάθουμε, δευτερόλεπτα πριν καταλήξουμε στον πάτο, κάποια σοβαρά πράγματα και όχι βέβαια απλώς ότι…πέσαμε. Συμμερίζομαι απoλύτως μια τέτοια αγωνία (ως προς το αν το συγκεκριμένο άρθρο του Χ.Τσούκα μας βγάζει από αυτήν, η κρίση ανήκει ατομικώς, στον κάθε αναγνώστη του).
Snaporaz,
δεν συμφωνώ ότι «Από την στιγμή που τίποτα δεν αλλάζει, δεν υπάρχει τίποτα καινούριο να ειπωθεί.» Αντιστρέφοντας τους όρους σου θα έλεγα ότι «Από την στιγμή που δεν υπάρχει τίποτα καινούριο να ειπωθεί, τίποτα δεν αλλάζει». Τα πράγματα είναι συνήθως αλληλένδετα με τον λόγο που αντιστοιχεί σε αυτά, δηλ. με τον λόγο που τα εκφράζει, τα περιγράφει, τα κρίνει κ.λπ. Ίσως πρέπει να αλλάξει πρώτα ο κριτικός λόγος για να αλλάξουν και τα κακώς κείμενα πράγματα. Ίσως και ο κριτικός λόγος να είναι κάποτε κακώς κείμενον.
Ως προς την παιδευτική αξία των άρθρων των διανοουμένων για μικρότερες ηλικίες συμφωνώ μαζί σου. Δεν ξέρω όμως αν είναι καλύτερη η επανάληψη των ήδη εκφρασθέντων σκέψεων ενός διανοουμένου από την εγκατάλειψη της στήλης του στον πρώτο πρόθυμο «σφουγγοκωλάριο». Μου φαίνεται ότι το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο: Τί να του πάρουν τη στήλη οι εκδότες, τι να εγκαταλείψουν την στήλη οι αναγνώστες του!
Μια πρότασή μου είναι: Όσοι διανοούμενοι μπορούν και θέλουν ας ασχοληθούν ενεργά με την πολιτική και ας θέσουν σε δεύτερη μοίρα την κριτική αρθρογραφία. Θα προσφέρουν σοβαρή και καλή υπηρεσία, που πολύ φοβάμαι ότι χάνεται όσο οι ίδιοι χάνουν χρόνο σε επαναλήψεις.
Πολύ εύστοχο κείμενο. Περιγράφει μια διεθνή παθολογία των διανοουμένων, που όμως στην Ελλάδα αποτελεί τον κανόνα καθώς συνοδεύεται από ισχυρή δόση ματαιοδοξίας μέχρι ύβρεως.
SG, μη μου τσακίζεις τον γκουρού !
Αυτός ειναι “in a league of his own”, παίζει αλλη κατηγορία.
Δεν ειμαι του Κλάδου δεν μπορώ να κρίνω τεχνικά το εργο του το επιστημονικό, αλλα η αρθρογραφία του εχει μια διαύγεια, μια απλότητα, μια ανάλυση που συνήθως σπάει κόκκαλα, δεν μασάει αμερικανιές σε σημείο που διερωτάσαι αν ειναι αμερικάνος.
Εστίαση σε οικονομικά και κοινωνικά fundamentals, στον άνθρωπο,
στην καθημερινότητα. Απο μια οπτική γωνία που λίγοι μπορούν να κουμαντάρουν τόσο καλά.
Νομίζω οτι πήγε να παίξει τον ρόλο του Rush Limbaugh των Δημοκρατικών.
Ο Rush δεν τελείωσε Γυμνάσιο, ειναι ενα γομάρι 1,95 και με τη φρικαλέα ρητορική του δεινότητα οραματίζεται και σκιαγραφεί την οπτική γωνία του μέσου αμερικάνου ακροδεξιού φρικιού. Ειναι στο ραδιόφωνο.
Ο Krugman ειναι ακαδημαϊκός ειναι στα printed media, ειναι κοντούλης παντρεμένος με έγχρωμη, χωρις παιδιά (οπως και ο Rush) και επιχειρηματολογεί απο την οπτική γωνία ενος “αγγλοσάξωνα” εκπροσώπου του “Εργατικού” κόμματος. Ειναι απο τους πιο αποτελεσματικούς και ο πιο προλίφικ.
{Με το current χάλι των Ρεπουμπλικάνων δεν χρειάζεται πια και τόση προσπάθεια για να εισαι αποτελεσματικός }
Τώρα αν θυσίασε ενα πιθανό Νόμπελ για να κάνει τον “spokesman” η το “θεωρητικό” αλλωθι των Δημοκρατικών δεν το ξέρω, αλλα εγινε παγκόσμιος δημοσιαγραφικός αστέρας, εχει κάποια σημαντική αξία και αυτό.
Αν θυμάσαι πριν κάποια χρόνια τον ειχα ατυπα προτείνει οχι για Νόμπελ βέβαια, αλλα για Αρχιεπίσκοπο πάσης Ελλάδος, Αμερικής και Ισραήλ. Κάτι τέτοιο.
χα χα
ξέχασα, ειναι εβραϊκής καταγωγής παντρεμένος με εγχρωμη,
φοβερό κόμπο..
Πολύ ενδιαφέρον κείμενο, kt, και ιδιαίτερα επίκαιρο.
Αλλά θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας και να ρωτήσω τη γνώμη σας σχετικά με ένα άλλο φαινόμενο που παρακολουθώ με ιδιαίτερη ανησυχία τον τελευταίο καιρό. Αυτό του αντι-διανοούμενου.
Εξ’ορισμού διαδικτυακός παίκτης, πολλές φορές ιδιοκτήτης ή κύριος συγγραφέας καλαίσθητου ιστολογίου, με δυνατές (ή wannahave δυνατές) σπουδές, συνήθως ευρισκόμενος σε επίπεδο doc/postdoc, απαραίτητη περίοδο στο εξωτερικό- κατά κανόνα εις τας Αμερικάς ή άλλη αγγλοσαξωνική χώρα για να σφυριλατήσει χαρακτήρα δεινού debater. Φυσικά όλα τα παραπάνω μπορούν να αποτελούν και την εξαίρεση, απλά περιγράφω το αρχέτυπο όπως το έχω στο μυαλό μου.
Ο αντι-διανοούμενος έχει γνώμη επί παντός επιστητού και πιστεύει πως όλοι οι υπόλοιποι είναι βλάκες και τους κράζει, κυρίως τους διανοούμενους. Όπως ο αντίστοιχός του στις τέχνες και τα θεάματα (ο αντι-στάρ) έχει ιδιαίτερο άχτι τους αντίθετούς του (τους σταρ) διανοούμενους, πραγματικούς ή δήθεν, και τους σνομπάρει/αποπαίρνει σε κάθε ευκαιρία.
Ο kt έγραψε πολύ εύστοχα για τους διανοούμενους και την κούραση που προκαλούν με την επανάληψη ίδιων τροπαρίων. Αλλά νομίζω ελλοχεύει πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος- μιας που πλέον να φτιάξεις blog παίρνει λιγότερο από πέντε λεπτά- απ’τους αντι-διανοούμενους οι οποίοι για μια στιγμή δημοσιότητας μπορεί να σε συγχύσουν ανεπανόρθωτα με την προκλητικότητά τους.
Kensai,
Το σχόλιό σου είναι η καλύτερη δυνατή συμπλήρωση του post μου -μέχρι στιγμής. Γιατί ουσιαστικά φτάνεις στα ακραία της όρια (και πολύ καλά κάνεις!) μια από τις προσωπικές μου διερωτήσεις, που ήδη την ανέφερα στο κείμενο (μήπως ζηλεύω τους διανοουμένους;). Μπορώ λοιπόν πια, να την θέσω σε πρώτο πρόσωπο και στην δική σου ορολογία: «Μήπως τελικώς είμαι απλώς ένας αντι-διανοούμενος που έχω άχτι τους διανοουμένους και το βγάζω στο καλαίσθητο blog μας γράφοντας μετα-διανοουμενίστικα κείμενα;»
Προφανώς δεν μπορώ να σου απαντήσω, γιατί δεν ξέρω. Είναι πολύ πιθανόν όμως! Συγκεντρώνω πολλά από τα στοιχεία του προφίλ του αντιδιανοουμένου που περιέγραψες, ανησυχούσα και πριν δώσεις αυτό το προφίλ και εξακολουθώ να ανησυχώ το ίδιο.
Αν είχα βεβαίως σωπάσει δεν θα ανησυχούσα. Αλλά, βλέπεις, την έκανα την γκάφα.
Υγ. Υπάρχει, πάντως, ένα σαφές πρόβλημα αυτό-αναφοράς σε κείμενα όπως το παρόν post – και η μόνη δικλείδα ασφαλείας που βλέπω συνίσταται πράγματι στο σοφό ρητό, του οποίου το σχόλιό σου αποτελεί υπόμνηση: «Μεταξύ κατεργαρέων, ειλικρίνεια!»
Σου δίνω τον λόγο μου ότι δεν υπήρχε καμία υπόνοια προς τα σένα στην ερώτησή μου. Ίσα ίσα, αυτό που μ’αρέσει στο ΣυνΙστολόγιο (έτσι για να μην ξεχνιόμαστε!) είναι η αγνωστική προσέγγιση στα ζητήματα. Προσωπικά ποτέ δε μπορώ να προβλέψω πως θα εξελιχθεί ο σχολιασμός των κειμένων, ιδιαίτερα του Θανάση! :D
Και ποτέ δεν θυμάμαι κάποιος να έγραψε κείμενο γιατί ξέρω εγώ είδε ή άκουσε κάτι και θέλει να ρίξει λίγο whining, έτσι για να ξεσπάσει βρε παιδί μου.
Απλά καθώς διάβαζα το κείμενό σου μου ερχόταν στο μυαλό μήπως υπάρχει τελικά το αντίστοιχο του αντι-διανοούμενου όπως στο θέαμα βρίσκουμε τον αντι-σταρ. Ένα παράδειγμα για μένα αντι-σταρ είναι πχ ο Αντώνης Κανάκης.
Βλέπω πολύ κόσμο τελευταία να τα βάζει με διανοούμενους [πραγματικούς και δήθεν, κυρίως δημοσιογράφους] και η μπλογκόσφαιρα δίνει ένα καταπληκτικό soapbox να τα χώσεις με περισσή σοφία.
Έχω δει κατά καιρούς σταυροφορίες ολόκληρες ενάντια σε: Δήμου (ίσως ο αγαπημένος στόχος όλων!), Τάσιο, Νανόπουλο, Γουσέτη, Μανδραβέλη, καλλιτέχνες, δημοσιογράφους, και ακαδημαϊκούς. Δεν υπάρχει ένας που να τη γλιτώνει!
Και πάντα (ή σχεδόν!) το pattern είναι το ίδιο. Ο αντι-διανοούμενος μπαίνει στο κέντρο της σκηνής για μια χούφτα buzz-ο-νομίσματα και «μπράβο φίλε καλά τα λες»…
Ας δώσω μια κοινωνικο-ιστορική διάσταση στο θέμα:
Μέχρι την δεκαετία του 50 και του 60 αν δεν κάνω λάθος μπορούμε να κάνουμε χρήση της ρωσικής λέξης intelligentsia για να οριοθετήσουμε την πνευματική ζωή.
Πρόκειται για μια secular priesthood που κατοικεί στον Όλυμπο του πνεύματος και της σκέψης και από εκεί ψηλά καθοδηγεί την ζωή των απλών ανθρώπων, λέγοντας και ορίζοντας το σωστό και το δέον.
Αυτό σήμερα δεν υπάρχει.
Η γενιά των γονιών μας, η γενιά της μεταπολίτευσης, ήταν αυτή που έζησε την κοινωνικοποίηση του πλούτου.Στην pre-Aνδρέα εποχή ταξίδια στην Ιταλία, γκάτζετς και εξοχικό ήταν προνόμια των λίγων Γιάγκων Δράκων.Στην post-Ανδρέα εποχή, είναι κατακτήσεις του μικρομεσαίου δημοσίου υπαλλήλου.Gucci φοράει η Μαριάννα Λάτση, αλλά και η Λίτσα Γιαγκούση.
Στην δικιά μας γενιά, την γενιά του Γκάλη (εγώ φοράω ακόμα την λευκή κάλτσα μέχρι το γόνατο όταν αθλούμαι), έγινε ακριβώς το ίδιο με την γνώση.Για τον Isaiah Berlin δεν μιλάει μόνο ο απόφοιτους του Κολλεγιού Αθηνών, αλλά και εγώ, απόφοιτος δημοσίου λυκείου της κακιά ώρας.
Τι κατάλαβα λοιπόν εγώ από το κείμενο σου;
Έχοντας το προφίλ που περιγράφει ο Κενσάι (το όποιο έχω και εγώ, μάλλον και αυτός! ), συνειδητοποιείς κάποια στιγμή ότι αυτά που γράφουν οι διανοούμενοι μπορείς να τα γράψεις και εσύ.
Δεν είναι ότι βαριέσαι – είναι ότι καταλαβαίνεις πως αυτό που κάνει αυτούς διανοούμενους και εσένα όχι δεν είναι μια ιδιότητα/ικανότητα (που αυτοί – σε αντίθεση με εσένα – έχουν), αλλά μια δυνατότητα.
Αυτοί είναι διανοούμενοι όχι επειδή σκέφτονται κάτι που εσένα δεν σου πέρασε από το μυαλό, αλλά επειδή έχουν μια στήλη σε μια εφημερίδα ή μια θέση, π.χ. ακαδημαϊκή.Αν είχες και εσύ μια, θα τα κατάφερνες το ίδιο με αυτούς.Κοινωνικοποίηση της γνώσης.
Η ειρωνεία είναι ότι αν τελικά βρεθείς και εσύ στην θέση τους (δηλ. αποκτήσεις στήλη, γράψεις βιβλία, μπεις στο παν/μιο κτλ), θα βρεθεί κάποιος άλλος σε αυτήν που βρίσκεσαι τώρα για να πει ακριβώς το ίδια με αυτά που λες – και το χειρότερο: θα έχει δίκιο, όπως έχεις και εσύ!
Συνέβει δηλαδή σε μας – την γενιά της κοινωνικοποίησης της γνώσης – το ίδιο που συνέβει και στους γονείς μας – την γενιά της κοινωνικοποίησης του πλούτου – : αγόρασαν εξοχικό οι γονείς μας, αλλά – φευ! – αγόρασε και ο Λάκης απέναντι.
Ο Godard περιέγραψε την γενιά του λέγοντας: “είμαστε τα παιδιά του Μαρξ και της Κόκα-κόλα”.
Φιλοδοξώντας να κάνω μια εξίσου οξυδερκή παρατήρηση για την δικιά μας γενιά, προτείνω το ευφυολόγημα:
Είμαστε τα παιδιά του Ζολά και του Λαλιώτη.
Συμφωνω εν μερει με το κειμενο ομως κειμενα σαν του κ Τσουκα πρεπει να υπαρχουν παντα διοτι:1)δεν ειναι ολοι οι αναγνωστες της ιδιας ηλικιας αρα οι νεοτεροι πρεπει να μαθουν τι συμβαινει γυρω τους και 2)παρολο που ειναι γενικη η διαπιστωση οτι η Ελλαδα βαδιζει σε πολυ στραβο δρομο τα κομματα οσο και αν σου φαινεται παραξενο δεν εχουν καταλαβει τι συμβαινει.Δεν εχουν καταλαβει ποσο χαλια ειναι η Ελλαδα και το κυριοτερο δεν εχουν καταλαβει οτι ο κοσμος εχει αλλαξει
Βεβαια μην ξεχναμε οτι οι ελαχιστοι φιλελευθεροι διανοουμενοι στη χωρα μας προσφερουν και συγκεκριμενες προτασεις για να βγει η χωρα απο το τελμα.Ομως περιθωριοπουνται πληρως!!Το ιδιο συμβαινει και με τους ελαχιστους φιελευθερους πολιτικους.
Για τους αντιδιανοουμενους πρεπει να παρατηρησω οτι εχουν ενα πολυ χρησιμο ρολο στην κοινωνια και πιθανον αποτρεπουν τους διανοουμενους να εχουν υψηλες θεσεις κατι απαραιτητο για την εξελιξη της κοινωνιας καθως πολλες φορες οι διανοουμενοι ρεπουν προς αυταρχικες πολιτικες.Περισσοτερα για αυτο θα μπορουσαμε να σχολιασουμε αλλου.
Τελος θελω να αναφερω οτι σε αυτη τη χωρα ειμαστε καποιοι ανθρωποι που ουτε λαδωνουμε,ουτε λαδωνομαστε,ουτε παιρνουμε μιζες,ουτε βαζουμε μεσο για να μπουμε καπου κτλ.Ομως παρολα αυτα δεν μπορουμε να αλλαξουμε αυτον τον τοπο διοτι μας χλευαζει η πλειοψηφεια.Αρα τι μενει να κανουμε???Απλα να καταγγελουμε και καποια στιγμη οταν μπορεσουμε να παμε σε αλλη χωρα να μεινουμε(κατα προτιμηση στις ΗΠΑ).
Θα με ρωτησεις βεβαια γιατι σε χλευαζει η πλειοψηφεια?Εγω πιστευω οτι το 80% των Ελληνων δεν θελει να αλλαξει τιποτα.Στην πραγματικοτητα οι περισσοτεροι ειναι ικανοποιημενοι με την υπαρχουσα κατασταση ασχετως που παραπονιουνται.Για παραδειγμα αμα πεις σε καποιον οτι τα πανεπιστημια ειναι χαλια θα συμφωνησει.Αμα του πεις διαφορες προτασεις για να αλλαξουν τα πανεπιστημια θα σου βρει χιλιες δυο δικαιολογιες γιατι αυτες οι αλλαγες δεν ειναι απαραιτητες στην Ελλαδα.Αυτα ισχυουν και για αλλους τομεις.
Αναφερόμενος στα σχόλια των Kensai και Snaporaz θα ήθελα να πω τα εξής.
Σίγουρα ο “αντι”-διανοούμενος μπορεί να υπόκειται στην ίδια κριτική. Άλλωστε το ότι κάποιος είναι επώνυμος διανοούμενος σε σχέση με τον ανώνυμο (καλύτερος κατά την γνώμη μου όρος από το αντί-διανοούμενος) αποτελεί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τυχαίο γεγονός ή αποτέλεσμα επιμονής να περιτριγυρίζει κανείς το ιερατείο. Δεν έχει στην πλειοψηφία των περιπτώσεων σχέση με διαφορά στην αξία.
Σίγουρα στην εποχή μας η γνώση είναι ευκολότερα διαθέσιμη. Για τις γενιές δε που γεννήθηκαν στα 70ς και 80ς η διαφορά είναι χαώδης με τις προηγούμενες γενιές. Αλλά το πρόβλημα σήμερα έγκειται στο ότι, επειδή η γνώση είναι άμεσα διαθέσιμη, η ενασχόληση μαζί της είναι επιφανειακή. Αν και πρέπει να ομολογήσω ότι και παλιότερα σε κάποιο ποσοστό αυτό ίσχυε. Αλλιώς ο Σεφέρης δεν θα μιλούσε για “σπασμένες λέξεις από ξένες γλώσσες” που χρησιμοποιούσαν οι διανοούμενοι της εποχής του.
O Snaporaz (θρυλικός ni-me!) κάνει κάποιες πολύ εύστοχες παρατηρήσεις κατά τη γνώμη μου. Ομολογουμένως η γενιά μας (τέλη ’70 και μετά) βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ στο να έχει στα χέρια της τη δυνατότητα να παίξει «επί ίσοις όροις» με τους καθιερωμένους διανοούμενους κι ας μην έχει σταθερό έδρανο να αγορεύει πέρα απ’τη μπλογκόσφαιρα και τ’άλλα κατασκευάσματα του Web 2.x.
Παρ’όλα αυτά, διακρίνω 2 αδυναμίες στην παραπάνω θεώρηση:
1) Νιώθω πως παρουσιάζεις τους original διανοούμενους σα να μην αξίζουν την κοινωνική τους θέση. Για να χρησιμοποιήσω τις ίδιες περιπτώσεις που ανέφερες: η στήλη στην εφημερίδα, η έδρα στο πανεπιστήμιο, η συγγραφή [επιτυχημένων] βιβλίων… δεν είναι ψιλικατζίδικες κατακτήσεις αν το καλοσκεφτούμε.
Ναι η απόσταση μπορεί να είναι μικρότερη τελικά απ’όσο φανταζόμασταν ιδιαίτερα τώρα που οι ιδέες-θέσεις όλων μπορούν άμεσα να συγκριθούν καθώς αναρτώνονται στο δημοκρατικό Internet, αλλά απ’την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι Διανοούμενοι [πρώτης γενιάς] κατάφεραν να ξεχωρίσουν σε πολύ δυσκολότερες συνθήκες.
2) Το δεύτερο σημείο έχει να κάνει με τους αντι-διανοούμενους. Pelerin σωστά σ’οδηγεί το αισθητήριό σου στον απλούστερο όρο «ανώνυμοι» αν και προτίμησα το αντι- για να θυμίζει τους αντι-σταρ.
Το πρόβλημα λοιπόν με τους «κοινούς θνητούς» εξυπνάκηδες ή αλλιώς αντι-διανοούμενους είναι πως κακά τα ψέματα, δίχως τους διανοούμενους που κράζουν χάνουν μεγάλο μέρος από την αίγλη τους.
Εγώ τον αρχέτυπο αντι-διανοούμενο τον φαντάζομαι ως ένα άτομο με ιδιαίτερες εκφραστικές ικανότητες αλλά σχετικά μικρή δημιουργικότητα (creativity). Με άλλα λόγια ένας «ετερόφωτος αστέρας» που έχει ανάγκη τον διανοούμενο για να δημιουργήσει το fan club του, αλλιώς από μόνος του δεν πιάνει μία, και όχι ποτέ δεν θα φτάσει να έχει μια δικιά του πληρωμένη στήλη πέρα απ’αυτήν που του προσφέρει το WordPress ή το Βlogspot τζαμπαντάν.
Όχι γιατί δεν είναι ικανός στη γραφή, αλλά γιατί δεν θα ΞΕΡΕΙ τι να γράψει [κράξει] άπαξ και φύγουν απ’τη μέση οι πραγματικοί διανοούμενοι που τόσο χλευάζει.
Μόλις ανακάλυψα την πραγματική μου ταυτότητα! Είμαι ένας αντι-διανοούμενος που ζει από την ενέργεια του Σώτου και του Αναγνώ! Μόνο φαν κλαμπ δεν μπορώ να δημιουργήσω αλλα που θα πάει…
κτ
περι Κρουγκμαν εγραψε ο Σιμ, ειναι νομιζω καλο παραδειγμα του φαινομενου που περιγραφεις. Ο ανθρωπος εκανε τρομερη ερευνα αλλα αρχισε να γραφει ολο και περισσοτερο για εφημεριδες και φαινεται εθιστικε, οποτε δεν μπορει πια να ασχολειται με αφηρημενη ερευνα.
δεν ξερω πως φαινεται αυτο σε αλλους ανθρωπους, αλλα σε πανεπιστημιακους οικονομολογους φαινεται τρομερη σπαταλη ταλεντου νομιζω.
Τωρα, για τα υπολοιπα δεν εχω πολλα να προσθεσω γιατι δεν πολυκαταλαβαινω τι γραφετε :-)
Αλλα θελω να επιβεβαιωσω οτι ναι ο Κωνσταντινος ζει απο την ενεργεια μας, να μην πω το εκτοπλασμα μας.
Ίσως σε πολλούς η κοινωνιολογική έρευνα του Κοεν με αντικείμενο τον ηθικό πανικό γύρω από το φαινόμενο των Mods και των Rockets να φαντάζει απομακρυσμένη από την κατάσταση στην οποία σιγοβράζουμε σήμερα. Προσωπικά δεν πιστεύω κάτι τέτοιο και θεωρώ την έννοια του ηθικού πανικού ως ένα κοινωνιολογικό εύρημα που μπορεί να προσφέρει πολλές απαντήσεις για τα φαινόμενα που εμφανίζονται στις κοινωνίες μας. Υπάρχει κάποιος που το παραπάνω απόσπασμα δεν του έκανε ‘κλικ’;
http://naftilos.blogspot.com/2008/07/blog-post_7485.html
Καμιά φορά τα θέλει κι ο κώλος του διανοούμενου. Εδώ για παράδειγμα δεν είμαι και πολύ σίγουρος ότι πρόκειται για κίνηση αντι-διανοούμενου.
καλα κενσαι αυτο το τελευταιο κειμενο που συνδεεις ειναι απιστευτο! πραγματικα ειναι χαρακτηριστικο αυτου του στυλ των “διανοουμενων” που ασχολουνται περισσοτερο με το υφος και των στυλ των κειμενων τους παρα με το στηριζονται τα κειμενα σε σωστα στοιχεια και γεγονοτα! Ακου λεει το διαδικτυο εχει γεμισει με εθνικιστες και δεν υπαρχουν αντιθετες φωνες! Δηλαδη πως γινεται αυτος ο ανθρωπος να ειναι επιστημονας, που δεν καταλαβαινει καν οτι μια παρατηρηση δεν συνιστα στατιστικα καθαρο και απροκαταληπτο (unbiased) δειγμα?
giorgo
ειναι μαλλον δεδομενο οτι καθε κοινωνια βρισκει και τον αγαπημενο της εχθρο για να εχει να συζταει, να φοβαται, να ενωνεται εναντιον του κτλ Οι ελληνες εχουν τους Τουρκους, τους Βαλκανιους, τους Αμερικανους και εντος των τειχων τους νεοφιλελευθερους :-) , στην Αμερικη ειχαν τον Σανταμ και τους κομμουνιστς, στην Γερμανια εχουν τους νεοναζι κτλ
Γι’αυτό και έγραψα πως μάλλον δεν πρόκειται για αντίδραση αντι-διανοούμενου αλλά για βλακεία (και σημείωση αυτής στην μπλογκόσφαιρα) διανοούμενου.
Ο κύριος Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής που σημαίνει όταν έγραφε την υφηγεσία του και είχε πλήρη ενσυναίσθηση των εξελίξεων κατά πάσα πιθανότητα το Internet ήταν ακόμα ARPANet. Τώρα μπορεί να είναι και λίγο off, γι’αυτό δείξτε λίγο οίκτο. :D
—
Πάντως το σενάριο είναι ακριβώς το παραπάνω. Κάποιος διανοούμενος γράφει/λέει κάτι που δεν αρέσει σε ένα μέσο ενημέρωσης (ανεξάρτητα αν είναι σωστό ή λάθος) και μετά ο αντι-διανοούμενος από κάτω ξεκινά το φτυάρι. Μετά σκάνε μύτη και οι γνωστοί άγνωστοι του ελληνικού διαδικτύου και αρχίζει το πανηγύρι.
Συγνώμη για την καθυστερημένη απάντηση αλλά ήμουν εκτός Αθήνας…
Σωτήρη έχω μια δυσκολία να καταλάβω αυτό που γράφεις. Δηλαδή υποστηρίζεις ότι υπάρχει ηθικός πανικός για τους Τούρκους, Βαλκάνιους, Αμερικανούς κλπ; (απο τα παραδείγματά σου μόνο οι κομμουνιστές, νεοναζί/ skinheads μπορούν να ενταχθούν σε αυτό που αναφέρω ως ηθικό πανικό). Εγώ είχα στο μυαλό μου την διαφθορά στην πολιτική και διάφορα άλλα φαινόμενα *ηθικού* πανικού. Μερικά παραδείγματα είναι η παιδική κακοποίηση ,η εγκληματικότητα, η περιβαλλοντική καταστροφολογία, το ντόπινγκ και τα βίαια βίντεογκεϊμ. Ένα πιο κλασσικό παράδειγμα (ανήλικης παραβατικότητας) είναι η συζήτηση για τον χουλιγκανισμό. Φοβάμαι πως και οι διανοούμενοι δεν είναι άτρωτοι στον ηθικό πανικό. Ειδικά αν πρέπει να επιδείξουν τις αγνές τους προθέσεις ,ο καταγγελτικός λόγος και η ‘σηψολογία’ είναι μονόδρομος. Από τεμπελιά παρέλειψα τις τελευταίες σειρές από την πρώτη παράγραφο του βιβλίου του Κοεν η οποία συνεχίζει ως εξής: