Περί αναγκαστικής σιτίσεως

Όχι, δεν αναφέρομαι εδώ στο τι περνάγαμε μικροί (βασικά, εγώ το έτρωγα όλο το φαΐ μου, φαίνεται άλλωστε!). Αναφέρομαι στο φαινόμενο των απεργών πείνας, για την ακρίβεια των απεργών πείνας τελικού σταδίου.

Επιτρέπεται νομικά, αλλά και ηθικά, η αναγκαστική τους σίτιση;

Από Σωφρονιστικού Κώδικα άρξασθαι:

Σύμφωνα με το άρ. 31 παρ. 3 Ν. 2776/1999

Αν ο απεργός περιέλθει σε κατάσταση άμεσου κινδύνου ζωής ή σοβαρής και μόνιμης βλάβης της υγείας του εφαρμόζεται ανάλογα η διάταξη του άρθρου 29 παράγραφος 3 του παρόντος. Για τη φύση και την έκταση των μέτρων συνεκτιμώνται η προσωπικότητα του κρατουμένου, οι επιδιώξεις του και η σταθερότητα της απόφασής του.

το δε άρ. 29 παρ. 3 προβλέπει

Αν ο κρατούμενος δεν βρίσκεται σε κατάσταση να συναινέσει ή αρνείται τη συναίνεσή του σε ιατρική πράξη κατά την προηγούμενη παράγραφο, η οποία πράξη κρίνεται αναγκαία για την υγεία του, ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός διατάσσει τη λήψη των κατάλληλων κατά περίπτωση μέτρων.

Αυτά ισχύουν για την απεργία πείνας των κρατουμένων. Προσέχουμε ότι η συνεκτίμηση “της προσωπικότητας του κρατουμένου, των επιδιώξεών του και της σταθερότητας της απόφασής του” δεν αφορούν το αν της αναγκαστικής σίτισης, αλλά το πώς και το πόσο.

Τι ισχύει όμως όταν ο απεργός πείνας δεν είναι κρατούμενος; Στο κάτω κάτω, ο κρατούμενος βρίσκεται σε μια ειδική εξουσιαστική σχέση προς το κράτος και κάποια δικαιώματά του προστατεύονται λιγώτερο. Αλλά ο ελεύθερος πολίτης;

Ο απεργός πείνας τελικού σταδίου έχει δόλο αυτοκτονίας. Μπορεί να μην έχη επιδίωξη αυτοκτονίας, έχει όμως τουλάχιστον ενδεχόμενο δόλο, τόσο όσο και εκείνος που πέφτει από τον δεύτερο (ενώ από τον πέμπτο ας πούμε μιλάμε πλέον για επιδίωξη αυτοκτονίας). Δεν επιθυμεί μεν αυτόν καθαυτόν τον τερματισμό της ζωής, τον αποδέχεται όμως σαν ένα πολύ σοβαρό ενδεχόμενο, πιο σοβαρό με κάθε μέρα που περνάει. Είναι λοιπόν εύλογο να μην διαφοροποιήσουμε την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής από ό,τι ισχύει σε κάθε περίπτωση αυτοκτονίας, έστω με ενδεχόμενο δόλο.

Τώρα όμως τα πράγματα απλοποιούνται αρκετά. Ο αποτυχών αυτοκτόνος, συνήθως ψευδαυτοκτόνος εξαρχής, υποχρεωτικά θα υποστή, horribile dictu, την σωτηρία της ζωής του! Αυτό ποτέ δεν έχει αμφισβητηθή ούτε πρόκειται. Θες κύριος να αυτοκτονήσης; Μάστα, αρκεί να μην το κάνης στην σκοπιά μου. Η κατ’ άρ. 15 ΠΚ νομική υποχρέωση του θεράποντος ιατρού να παραλείψη το αποτέλεσμα του θανάτου εξακολουθεί ισχύουσα, ως ειδικώτερη έκφραση της θετικής υποχρέωσης του κράτους προς προστασία της ζωής κάθε ατόμου στην ελληνική επικράτεια (άρ. 5 παρ. 2 Συντ.). Για τον ίδιο λόγο που τιμωρείται η συμμετοχή σε αυτοκτονία άλλου (άρ. 301 ΠΚ) και για τον ίδιο λόγο που υπάρχει το έγκλημα της παράλειψης λυτρώσεως από κινδύνου ζωής (άρ. 307 ΠΚ), οι ιατροί υπέχουν νομική υποχρέωση να σώσουν την ζωή. Παντού και πάντα (και μην με αρχίσετε τώρα για την παθητική ευθανασία. Άλλο πράγμα). Η αυτοκτονία δεν είναι άδικη πράξη ούτε φυσικά έχει κανείς νομική υποχρέωση να ζη, παρα ταύτα αποτρέπεται, όσο ειλικρινής και αν είναι η αυτοκτονική βούληση.

Ορίζει σχετικά το άρ. 12 παρ. 3 Ν. 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας):

1. Ο ιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενή. […]
3. Κατ’ εξαίρεση δεν απαιτείται συναίνεση:
α) στις επείγουσες περιπτώσεις, κατά τις οποίες δεν μπορεί να ληφθεί κατάλληλη συναίνεση και συντρέχει άμεση, απόλυτη και κατεπείγουσα ανάγκη παροχής ιατρικής φροντίδας,
β) στην περίπτωση απόπειρας αυτοκτονίας […]

διότι, όπως μας λέει το άρ. 9 παρ. 1

Ο ιατρός δίνει προτεραιότητα στην προστασία της υγείας του ασθενή.

Κοινώς: κάνε μου μήνυση ρε που σε έσωσα!

Τι θα είχε στερηθή η ανθρωπότητα αν το νομικό καθήκον διάσωσης της ζωής έπαυε έναντι των επίδοξων αυτοκτόνων...

Μίλησα προηγουμένως για το τι ισχύει όταν υπάρχει αυτοκτονική βούληση. Πολλώ δε μάλλον ισχύουν τα αυτά, όταν τέτοια βούληση δεν υπάρχει. Κάποιος που κάνει απεργία πείνας για να του χορηγηθή άδεια παραμονής δηλώνει ο ίδιος ότι δεν επιθυμεί να πεθάνη. Γενικά, εξ ορισμού ο απεργός πείνας δεν επιδιώκει τον θάνατό του, αλλά κάτι άλλο. Άρα η ιατρική πράξη διάσωσής του, ακόμη και αν είναι η αναγκαστική του σίτιση, συμμορφώνεται και τιμά αυτήν του την βούληση. Είναι σαν κάποιος με κρίση σκωληκοειδίτιδας να θέλη να ζήση, αλλά να μην θέλη την επέμβαση της αφαίρεσης. Δεν γίνεται ρε φίλε.

Δεν γίνεται να έχης και την σκωληκοειδίτιδα σωστή και τον σκύλο χορτάτο.

Μιας και περί βουλήσεως ο λόγος όμως, ο απεργός πείνας τελικού σταδίου έχει άραγε αληθώς ισχυρή βούληση; Δεν είμαι γιατρός, οπότε απλώς βάζω εδώ ένα ερωτηματικό και συνεχίζω.

Όμως λένε οι απεργιακοί σε εμάς τους απεργοσπάστες, η αναγκαστική σίτιση ενός ελεύθερου ανθρώπου παραβιάζει την ανθρώπινη αξία του, μετατρέποντάς τον σε αντικείμενο κρατικής πολιτικής βούλησης κ.λπ. κ.λπ. Τι θα απαντήσω σε αυτό; Απαντώ ότι πρώτον το επιχείρημα παραβιάζει τον πρώτο νόμο του Αθανασίου, άρα ηττάται. Δεύτερον, πρόκειται απλώς για μία δήλωση που μένει να αποδειχθή: και γω λέω ότι δεν την παραβιάζει. Για την ακρίβεια, ισχύει το ακριβώς αντίθετο: η ανθρώπινη αξιοπρέπεια του νοσηλευομένου παραβιάζεται από τον ιατρό που τον εγκαταλείπει στην μοίρα του, που τον παρακολουθεί απαθής, που τον αφήνει να πεθάνη ένα οικτρό θάνατο, καίτοι γνωρίζει ότι ουδέποτε το επεδίωξε. Τρίτον, την παραβιάζει τόσο, όσο και την παραβιάζει και το άρ. 1534 ΑΚ:

Σε περίπτωση όπου υπάρχει κατεπείγουσα ανάγκη ιατρικής επέμβασης, για να αποτραπεί κίνδυνος ζωής ή υγείας του τέκνου, ο εισαγγελέας πρωτοδικών μπορεί, αν αρνούνται οι γονείς, να δώσει αυτός αμέσως την απαιτούμενη άδεια, ύστερα από αίτηση του αρμόδιου για τη θεραπεία γιατρού ή του διευθυντή της κλινικής όπου νοσηλεύεται το τέκνο ή οποιουδήποτε άλλου αρμόδιου υγειονομικού οργάνου.

[Η διαφορά ότι στο άρ. 1534 ΑΚ πρόκειται για τρίτο πρόσωπο, το τέκνο, δεν είναι καθοριστική, διότι ισχύει ακόμη και αν το τέκνο μπορεί να διαμορφώση δική του βούληση, π.χ. 17χρονος Μάρτυρας του Ιεχωβά που αρνείται την μετάγγιση].


Holger Meins. Όχι, το μέσον της απεργίας πείνας δεν αγιάζει τον σκοπό.

Σημειωτέον ότι ο ιατρός εξ επόψεως νομικής αντιμετωπίζει σύγκρουση καθηκόντων: αν πράξη, ίσως γίνη αξιόποινος για παράνομη βία. Αν δεν πράξη, ίσως ενοχοποιηθή για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως διά παραλείψεως τελεσθείσα. Η έννομη τάξη όμως δεν περιέχει τέτοιου είδους αξιολογικές αντινομίες: το ήσσον καθήκον υποχωρεί έναντι του επικρατέστερου.

Κάποιοι ιατροί έχουν φροντίσει βέβαια να βγάλουν την ουρά τους απέξω, διακηρύσσοντας ότι

12. Αrtificial feeding can be ethically appropriate if competent hunger strikers agree to it. It can also be acceptable if incompetent individuals have left no unpressured advance instructions refusing it.

13. Forcible feeding is never ethically acceptable. Even if intended to benefit, feeding accompanied by threats, coercion, force or use of physical restraints is a form of inhuman and degrading treatment. Equally unacceptable is the forced feeding of some detainees in order to intimidate or coerce other hunger strikers to stop fasting.

Η διακήρυξη αυτή δεν έχει καμία νομική ισχύ φυσικά και δεσμεύει μόνο όσους θέλουν ήδη να δεσμευτούν.

Ας το δούμε λίγο και εξ επόψεως ηθικής. Έγραψα ήδη ότι ο ιατρός στην πραγματικότητα επιτυγχάνει αυτό που και ο ίδιος ο απεργός πείνας επιθυμεί, να διατηρηθή δηλαδή στην ζωή, ώστε να μπορεί να απεργήση κιάλλο. Αλλά είναι σαφές ότι ως προς την ειδικώτερη πράξη της αναγκαστικής σίτισης δεν υπάρχει συναίνεση του νοσηλευομένου. Πρόβλημα;

Καθόλου. Πέρα από το θέμα της ισχύος μιας τέτοιας άρνησης συναίνεσης, ο ιατρός, αλλά και κάθε άνθρωπος, έχει να συμβιβάση δύο αντικρουόμενα ηθικά καθήκοντα: αφενός να σεβαστή την απόφαση του συνανθρώπου του ως προς την αυτοδιάθεσή του (και να είναι κάπως γενναιόδωρος ως προς τα πιθανά βουλητικά ελαττώματά της, θα προσέθετα), αφετέρου να σώση την ζωή του. Δεν είναι παράλογος ο ισχυρισμός ότι η ζωή επικρατεί σε αυτήν την σύγκρουση, όπως άλλωστε και συνήθως. Η αυτοδιάθεση άλλωστε μπορεί να προσβληθή πολλές φορές, η ζωή μόνο μία και καλή.

Αλήθεια όμως, γιατί είναι τάχα τόσο ισχυρή η απόφαση του απεργού πείνας να μην σιτιστή; Εντάξει, καλώς η αυτονομία του, καλώς η αυτοδιάθεσή του, και ανήκω σε όσους θα υποστήριζαν και το δικαίωμά του να πεθάνη. Αλλά γιατί εμπλέκει άλλους; Οι άλλοι έχουν και αυτοί αυτοτελή ηθικά δικαιώματα και υποχρεώσεις, όπου η βούληση το απεργού πείνας είναι μόνο ένας από τους παράγοντες που συμμετέχουν στην στάθμιση.

Συνοψίζοντας: οι αλληλέγγυοι-ες ας παρακολουθούν αδρανείς τους απεργούς πείνας να πεθαίνουν, χωρίς να καταβάλλουν την παραμικρή προσπάθεια να αποτρέψουν τον θάνατό τους. Και οι ιατροί ας σώσουν την ζωή τους.

Έκαστος εφ’ω ετάχθη.

58 thoughts on “Περί αναγκαστικής σιτίσεως”

  1. Θανάση πολύ ενδιαφέροντα αυτά που γράφεις για το τι ισχύει νομοθετικά στην Ελλάδα. Δε γνωρίζω αν υπάρχει αντίλογος από νομική σκοπιά για την Ελλάδα αλλά πάντως ταιριάζει με την ελληνική νομική νοοτροπία όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι.
    Από την ηθική σκοπιά δεν έχω γνωρίσει μέχρι σήμερα φιλόσοφο με ειδίκευση στη βιοηθική που να συμφωνεί με την υποχρεωτική σίτιση σε τυπικούς ασθενείς (δηλαδή μη-φυλακισμένους που σωστά αναφέρεις κτλ.) που έχουν πλήρη συνείδηση του τι κάνουν. Αν υπάρχουν, είναι μάλλον περιθωριακές απόψεις. Παρόμοια ομοφωνία υπάρχει και στους ιατρικούς συλλόγους του εξωτερικού (π.χ. στον Αμερικανικό Ιατρικό Σύλλογο) και στο συγκεκριμένο θέμα η νομοθεσία επίσης συμβαδίζει με την ηθική άποψη, με την έννοια ότι ο νόμος στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες δεν καταδικάζει τον ιατρό αν δε σιτίσει ασθενή που συνειδητά (αποδεδειγμένα) δεν το θέλει. Να σημειώσω εδώ ότι στις Η.Π.Α. συγκεκριμένα μπορεί να υπάρχουν νομικά εδώ διχογνωμίες ανά πολιτεία αλλά στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων (εκτός κι αν παίζονται τρελά πολιτικά παιχνίδια από πίσω) ο εισαγγελέας δε θα μπει στον κόπο να το κυνηγήσει, ενώ αν περάσει από ενόρκους αυτοί θα αθωώσουν σχεδόν στάνταρ τον ιατρό (μετά από ταλαιπωρία φυσικά) λόγω και της ηθικής αποδοχής στην κοινωνία.
    Γενικά αυτό που γράφεις ότι σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία “οι ιατροί υπέχουν νομική υποχρέωση να σώσουν την ζωή. Παντού και πάντα” δεν ισχύει σε καμία περίπτωση σε άλλες χώρες. Στις Η.Π.Α. π.χ. μπορείς να διακόψεις τη σίτιση, να μην παράσχεις πρώτες βοήθειες, να διακόψεις (ή να μην επιχειρήσεις) τη διασωλήνωση κτλ. σε ασθενείς που έχουν πλήρη δικαιώματα και πέραν πάσης αμφιβολίας δε θέλουν τις συγκεκριμένες επεμβάσεις στην υγεία τους. Ακόμη περισσότερο, σε γενικές γραμμές οι ακαδημαϊκοί ηθικοφιλόσοφοι τείνουν να μας προτρέπουν τώρα υπέρ της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας (η οποία καλύπτεται 100% νομικά σε κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α.) ενώ αρκετοί τώρα γράφουν τακτικά υπέρ ακόμη και της ενεργητικής ευθανασίας που (ακόμη) δεν επιτρέπεται νομικά πουθενά στις Η.Π.Α. αλλά καλύπτεται νομικά (υπό ορισμένες προϋποθέσεις) σε άλλα κράτη όπως η Ολλανδία…

    Reply
    • Γεια χαρά Παύλο, καλώστον!

      ο νόμος στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες δεν καταδικάζει τον ιατρό αν δε σιτίσει ασθενή που συνειδητά (αποδεδειγμένα) δεν το θέλει.

      Μιλάμε για άλλες πράξεις όμως. Εσύ μιλάς για το πώς κρίνεται η παράλειψη του ιατρού, εγώ αναφέρομαι στο πώς κρίνεται η ενέργειά του.

      Αυτό για τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες δεν το έχω ψάξει, αλλά δεν θα έπαιρνα και όρκο.

      Τι κάνουν οι ίδιες ανεπτυγμένες χώρες όταν ο Μάρτυς του Ιεχωβά δεν δέχεται μετάγγιση ή μεταμόσχευση ή ό,τι άλλο του επιτάσσει η θρησκοληψία του; Εδώ σε θέλω.

      ο εισαγγελέας δε θα μπει στον κόπο να το κυνηγήσει, ενώ αν περάσει από ενόρκους αυτοί θα αθωώσουν σχεδόν στάνταρ τον ιατρό (μετά από ταλαιπωρία φυσικά) λόγω και της ηθικής αποδοχής στην κοινωνία.

      Αντιλαμβάνεσαι φυσικά ότι αυτό λειτουργεί και ανάποδα: δεν θα βρεθή δικαστήριο να καταδικάση ένα γιατρό που έσωσε μια ζωή.

      Γενικά αυτό που γράφεις ότι σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία “οι ιατροί υπέχουν νομική υποχρέωση να σώσουν την ζωή. Παντού και πάντα”

      Εντάξει, αναφερόμουν βασικά στις περιπτώσεις της αυτοκτονίας.

      Ακόμη περισσότερο, σε γενικές γραμμές οι ακαδημαϊκοί ηθικοφιλόσοφοι τείνουν να μας προτρέπουν τώρα υπέρ της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας (η οποία καλύπτεται 100% νομικά σε κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α.) ενώ αρκετοί τώρα γράφουν τακτικά υπέρ ακόμη και της ενεργητικής ευθανασίας που (ακόμη) δεν επιτρέπεται νομικά πουθενά στις Η.Π.Α. αλλά καλύπτεται νομικά (υπό ορισμένες προϋποθέσεις) σε άλλα κράτη όπως η Ολλανδία…

      Ναι, δεν έχω ιδιαίτερο πρόβλημα με όλα αυτά, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν τόση σχέση με το θέμα μας. Εδώ μιλάμε για ανθρώπινη ζωή στο χείλος του θανάτου, όχι για μια ζωή που σε ασφαλή κατάσταση παίρνει κάποιες αποφάσεις. Στις περιπτώσεις ευθανασίας κάποιος θέλει (= επιδιώκει) να πεθάνη, εδώ σαφώς όχι.

      Δύο ερωτήσεις:

      α. Εσύ τι θα έκανες;

      β. Είναι ισχυρή η βούληση του απεργού στο τελικό στάδιο, ένα βήμα πριν την γενική κατάρρευση;

      Reply
  2. Θανάση θα σου δώσω μερικές γρήγορες απαντήσεις που ελπίζουν θα σε βοηθήσουν. Γράφεις: “Τι κάνουν οι ίδιες ανεπτυγμένες χώρες όταν ο Μάρτυς του Ιεχωβά δεν δέχεται μετάγγιση ή μεταμόσχευση ή ό,τι άλλο του επιτάσσει η θρησκοληψία του; Εδώ σε θέλω.”
    Δεν τα δίνεις κι αυτό είναι 100% σίγουρο τουλάχιστον στις Η.Π.Α. που γνωρίζω καλά. Η κλασσική ερώτηση πρωτοετή ιατρικής είναι ο ενήλικας μάρτυρας Ιεχωβά που σου έρχεται πεθαίνοντας μετά από αυτοκινητιστικό και σου λέει (ή έχει έγγραφο) ότι δε θέλει μετάγγιση. Τι κάνεις; Δεν ξεκινάς μετάγγιση (αν τον μεταγγίσεις έχει κάθε δικαίωμα να σου κάνει μήνυση και να πληρώνεις μετά, αυτό btw απαντάει στο σημείο που γράφεις παρακάτω για το αν το δικαστήριο μπορεί να σε καταδικάσει που έσωσες μία ζωή). Αν το παιδί του επίσης ήταν στο αμάξι και θέλει μετάγγιση τι κάνεις; Ξεκινάς μετάγγιση στο παιδί (αν δεν το μεταγγίσεις θα σε σκίσει το κράτος). Αν ο ενήλικος ασθενής έχει χάσει τις αισθήσεις του κι ένας φίλος του λέει ότι ο ασθενής είναι μάρτυρας του Ιεχωβά και δε θέλει μετάγγιση αλλά βιάζεσαι και δεν υπάρχει έγγραφο τι κάνεις; Του χορηγείς αίμα και το κόβεις μόνο αφού ανακτήσει τις αισθήσεις του και σιγουρευτείς ότι σίγουρα δεν το θέλει.
    Στις ερωτήσεις σου:
    α. Εφόσον ο ασθενής είναι σώφρων (competent δηλαδή, και στις Η.Π.Α. το βάρος πέφτει στον ιατρό να αποδείξει ότι ο ασθενής δεν είναι competent και όχι στον ασθενή να αποδείξει ότι είναι competent) δε θα παραβίαζα ποτέ το δικαίωμά του να έχει την αγωγή που αυτός θέλει. Ξεκάθαρα και no ifs and buts για αυτά που συζητάμε εδώ με πιθανή εξαίρεση πολύ περίπλοκα και εξεζητημένα ζητήματα κοινωνικού συμφέροντος που δε μας ενδιαφέρουν σε αυτό το τόπικ (τα εμβόλια σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης btw είναι ένα ενδιαφέρον δίλημμα).
    β. Αυτά δεν είναι ντετερμινιστικά με την έννοια ότι άλλοι μπορεί να παραμένουν 100% competent στο τελικό στάδιο κι άλλοι όχι. Εφόσον κάποιος έχει ξεκάθαρα εκφράσει τη θέλησή προ του τελικού σταδίου (όταν σίγουρα ήταν competent) τι σημασία έχει αν είναι στο τέλος αναίσθητος; (για παράδειγμα ένας αναίσθητος μάρτυρας του Ιεχωβά που έχει γράψει σε χαρτί ότι δε θέλει μετάγγιση το πιθανότερο είναι ότι δε θα αλλάξει γνώμη όταν έχει χάσει τις αισθήσεις του) Πάντως αν στο τελικό στάδιο αλλάξει γνώμη και θελήσει τη θεραπεία τότε σίγουρα θα τη λάβει άμεσα.

    Reply
  3. Αυτό που με ενδιαφέρει πάντως να συζητηθεί εδώ είναι αν πράγματι (100%) αυτά που έγραψα παραπάνω δεν ισχύουν για την Ελλάδα όπως έγραψες στο ποστ σου. Δηλαδή είμαστε σίγουροι ότι ο Έλληνας ιατρός που δε δίνει αίμα σε ενήλικα μάρτυρα του Ιεχωβά καταδικάζεται; Είναι μεγάλο πρόβλημα που στην Ελλάδα τέτοια νομικά ζητήματα δεν τα γνωρίζει ξεκάθαρα ο ιατρικός κόσμος και θα είχε σημασία να διευκρινίζονται όποτε αυτό είναι δυνατόν.

    Reply
    • Όπως είπα και πιο πάνω, πιο πολύ με ενδιαφέρει η αντίστροφη περίπτωση. Για αυτήν που λες, πρόχειρα απαντώ, ναι, θα διωχθή. Ακόμη και αν δεν είχε ιδιαίτερη νομική υποχρέωση ως ιατρός, που καθιστά την πράξη ανθρωποκτονία διά παραλείψεως, και πάλι υπέχει την γενική νομική υποχρέωση που υπέχουμε όλοι μας βάσει του άρ. 307 ΠΚ: παράλειψη λυτρώσεως από κινδύνου ζωής.

      Αλλά δεν είμαι 100% βέβαιος.

      Εφόσον ο ασθενής είναι σώφρων (competent δηλαδή, και στις Η.Π.Α. το βάρος πέφτει στον ιατρό να αποδείξει ότι ο ασθενής δεν είναι competent και όχι στον ασθενή να αποδείξει ότι είναι competent) δε θα παραβίαζα ποτέ το δικαίωμά του να έχει την αγωγή που αυτός θέλει.

      Άρα θα άφηνες και τον (κάθε) Ζαχόπουλο να ψοφολογήση; Νο μπατς, νο ιφς;

      Reply
  4. Ο Ζαχόπουλος στις Η.Π.Α. (αναφέρω στα παραδείγματά μου τις Η.Π.Α. που γνωρίζω καλά αλλά παρόμοιες προσεγγίσεις γενικά ισχύουν και σε άλλα κράτη της Δύσης από τις συζητήσεις μου με ιατρούς) θα θεωρείτο πολύ ιδιαίτερη περίπτωση λόγω της κοινωνικής σημασίας που θα είχε η επιβίωσή του (και η μετέπειτα ανάκρισή του). Είναι δύσκολο να σου πω on the fly και θα ήθελε επιτροπή βιοηθικής για τον συγκεκριμένο αλλά θεωρώ πιθανότατο ότι η τελική απόφαση θα ήταν ότι έπρεπε να ζήσει (εφόσον αυτό είναι δυνατό) και ακόμη και να μην ήταν αυτή η τελική απόφαση, αν ο ιατρός τον βοηθούσε (μέχρι αυτή να ληφθεί) δύσκολα θα είχε νομικά προβλήματα. Αυτό όσον αφορά το υποθετικό παράδειγμα ξέρω γω ότι ο Ζαχόπουλος (και ο κάθε Ζαχόπουλος) ήταν μάρτυρας του Ιεχωβά ή είχε γραπτή εντολή DNR κτλ.
     
    Αν μιλάμε για κάποιον που πήγε να αυτοκτονήσει πηδώντας από το μπαλκόνι (εν βρασμώ ψυχής όπως ο Ζαχόπουλος ή ακόμη και σε χρόνιες προσπάθειες λόγω κατάθλιψης κτλ.) τότε τέτοιες περιπτώσεις δε θεωρούνται competent να κρίνουν το καλύτερο για τον εαυτό τους (εδώ υπάρχει αντιγνωμία από τους ηθικούς).  Οι πολιτικοί απεργοί πείνας προφανώς χρειάζονται αξιολόγηση του competency τους να λάβουν αποφάσεις για τον εαυτό τους αλλά δεν θεωρούνται εξ ορισμού ότι δεν είναι competent. Υπάρχει μπόλικη και καλά δουλεμένη βιβλιογραφία για τις διαφορές όλων αυτών σε ηθικό και νομικό (ανά κράτος) επίπεδο. Ελπίζω να σε κάλυψα :-)

    Reply
  5. Περίπου. Το θέμα είναι ότι κάθε αποτυχημένος αυτόχειρ εκδηλώνει εμπράκτως την βούλησή του να πεθάνη, άρα να μην διασωθή (αυτό θα έπρεπε να σημαίνη μεταξύ άλλων ότι απαγορεύεται στους πυροσβέστες να προσπαθήσουν να του αλλάξουν γνώμη, ώστε να μην πηδήξη! ή σεβόμαστε την αυτονομία ή δεν την σεβόμαστε). Αφού λοιπόν δεν θέλει να διασωθή, κάθε τμήμα επειγόντων στο οποίο διακομίζεται οφείλει να αρνηθή καν την είσοδό του.

    Αυτά αν η άποψή σου θέλει να είναι συνεπής. Αλλά αλίμονο αν χρειάζεται να συνεδριάση επιτροπή βιοηθικής για να σώσουμε μια ζωή.

    Κατά τα λοιπά, δεν κρύβω ότι βρίσκω πολύ βολική την εκ μέρους των ιατρών μετακύλιση της ευθύνης. Πού να τρέχης τώρα, φέρτε μου μια λεκάνη να νίψω τας χείρας μου.

    Reply
  6. Δε νομίζω ότι κατάλαβες. Οι αποτυχημένοι αυτόχειρες (εν βρασμώ ψυχής ή χρόνια καταθλιπτικοί κτλ) δε θεωρούνται competent και τους σώζουμε εξ ορισμού. Είναι λεπτές οι διαφορές και καταλαβαίνω ότι δεν είναι η δουλειά σου να τις γνωρίζεις αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν :-)
     
    Τώρα όσο για το αν οι ιατροί νίπτουν τας χείρας τους στο συγκεκριμένο: κοίτα, όταν οι βιοηθικοί που σπαταλάνε μία καριέρα να τα σκέφτονται αυτά και οι ιατροί που αγωνίζονται καθημερινά για να προστατέψουν ζωές (και τουλάχιστον κάποιοι εξ αυτών έχουν κάνει ανιδιοτελείς θυσίες σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο για αυτό το σκοπό) έχουν κάποια γενικά consensus σε κάποια θέματα (με όλες τις αντιρρήσεις και διεργασίες που φυσικά απαιτούνται για να βγάλεις κάποια αξιόλογα συμπεράσματα) τότε αυτό θα πρέπει τουλάχιστον να σε βάλει σε σκέψεις ότι τα πράγματα ίσως να είναι πιο περίπλοκα από την απλή βολική “μετακύλιση ευθυνών”.
     
    Αυτά από εμένα για το αυτό το (πολύ ενδιαφέρον) ποστ που άνοιξες…

    Reply
  7. ΑΑ, συμφωνώ απολύτως ότι η βούληση των ανθρώπων αυτών ήταν και είναι να μη πεθάνουν, αλλά να χρησιμοποιήσουν την απεργία πείνας σαν ένα μέσο πολιτικής πίεσης. Βούληση αυτοκτονίας δεν υπάρχει, παρά μόνον περιαγωγής εαυτών σε κατάσταση ικανή να προκαλέσει έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον. Κατά τούτο, λοιπόν, ορθώς έπραξαν οι ιατροί …όπως επίσης και οι “αλληλέγγυοι” που κάλεσαν οι ίδιοι το ΕΚΑΒ, για να τους πάει στα νοσοκομεία! Αλήθεια, το τελευταίο δεν έχει προσεχθεί ιδιαιτέρως…

    Reply
  8.  
    Δεν έχω νομικές γνώσεις, αλλά έχω μια ένσταση ως προς το ηθικό κομμάτι της υπόθεσης. Μου φαίνεται λάθος ότι ο γιατρός βρίσκεται ενώπιον δύο αντικρουόμενων ηθικών καθηκόντων, γιατί αυτή η γενική υποχρέωση των γιατρών να “σώζουν τη ζωή” των ασθενών τους είναι μία υποχρέωση παράγωγη από το ότι ο κύριος σκοπός που εξυπηρετεί η ιατρική επιστήμη δεν είναι άλλος από το να αποκαθιστά την αυτονομία των ανθρώπων. Αυτός δεν είναι και ο λόγος που αυτή η υποχρέωση παύει να υπάρχει σε περιπτώσεις που συγκρούεται με τη βούληση του ασθενούς; (π.χ. η ευθανασία, η οποία μου φαίνεται αδιαφοροποίητη από την απεργία πείνας από αυτή τη σκοπιά).
    Αναρωτιέμαι, όμως, μήπως θα μπορούσε η υποχρεωτική σίτιτη να θεωρηθεί μορφή άσκησης volitional paternalism.

    Reply
  9. Μπορώ να ρωτήσω για ποιο λόγο οι αποτυχημένοι αυτόχειρες δεν θεωρούνται competent (ή sane) ενώ αντίθετα αυτοί που συνειδητά (και ειλικρινά πάνω από όλα!) αποφασίζουν τον αργό τους θάνατο θεωρούνται; Δεν νομίζω πως υπάρχει κάποιος λόγος για τη συγκεκριμένη διαφοροποίηση…

    Reply
  10. @ΑΑ
    Για την διάκριση που κάνεις ανάμεσα στον απεργό πείνας που επιθυμεί να διασωθεί και στον αυτόχειρα που δεν επιθυμεί να διασωθεί:
    Ας υποθέσουμε ότι κάποιο άτομο έχει χάσει τα άκρα του και δεν επιθυμεί να ζει έναν βίο που ο ίδιος τον αντιλαμβάνεται ως μαρτύριο, και για αυτό αυτοκτονεί. Απ’ ότι κατάλαβα την δική του πράξη την θεωρείς σεβαστή.
    Έστω λοιπόν τώρα ότι σε μερικές δεκαετίες είναι δυνατή η πλήρης αντικατάσταση των μελών του με τεχνητά, μόνο που η άτιμη η κοινωνία δίνει αυτή τη δυνατότητα σε όσους μπορούν να πληρώσουν ενα αντίτιμο μερικών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Το άτομο αυτό ξεκινά απεργία πείνας με αίτημα να καλύψει τα έξοδα το κράτος ή αλλιώς να τον αφήσουν να καταλήξει. Δύο ενδεχόμενα: είτε το κράτος του καλύπτει τα έξοδα οπότε και δεν υφίσταται πλέον λόγος αυτοκτονίας, είτε το κράτος δεν τα καλύπτει και το άτομο βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με την πρώτη περίπτωση, όπου θεωρείς σεβαστή την απόφασή του για αυτοκτονία, και άρα δεν κάνεις κάτι για να διακόψεις την απεργίας πείνας του.
    Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η απεργία πείνας δεν είναι απλά ένα μέσο άσκησης πολιτικής πίεσης, όπως πολύ βολικά γράφεις. Αυτό που θα πρεπε να μας στοιχειώνει όλους είναι ότι είναι η δήλωση ενός ατόμου πως δεν επιθυμεί την συνέχιση της ζωής του υπό τις μέχρι τώρα συνθήκες, σε μια κοινωνία που του δείχνει ότι τον θεωρεί κατώτερη μορφή ζωής, ένα σκουπίδι που απλός πρέπει να πεταχτεί αφού πήραμε ότι είχαμε να πάρουμε από αυτό.

    Reply
  11. Καλημέρα Αθανάσιε. 
    Εξαιρετικά ενδιαφέροντα τα όσα λες. Δεν θα τολμήσω να αμφισβητήσω τις νομικές σου γνώσεις, προφανώς το έψαξες αρκετά το θέμα. Θα ήθελα όμως να σου κάνω τις παρακάτω ερωτήσεις, και αν θες απαντάς:
    -Εφόσον κατά τη γνώμη σου η αναγκαστική σίτιση είναι ένας θεμιτός τρόπος να λήξει μια επικίνδυνη (για τη ζωή του απεργού) απεργία πείνας, γιατί η διακήρυξη του Τόκιο την χαρακτηρίζει ως βασανιστήριο και την απαγορεύει; Γιατί δεν χρησιμοποιείται γενικά στον κόσμο για να καταστείλει απεργίες πείνας παρά μόνο στο Γκουαντάναμο και εκεί με πολλές διαμαρτυρίες;
    -Δεύτερον, και σημαντικότερο, και εδώ θέλω και τη γνώμη σου ως νομικός, δεν είναι πολύ καλύτερη η λύση που δόθηκε τώρα; Ζημιωθήκαμε τόσο πολύ ως κοινωνία και ως κράτος επειδή ο χρόνος για να αιτηθείς άδεια παραμονής πήγε από τα 12 στα 8 χρόνια; 
    -Τρίτον, υποστηρίζουν κάποιοι ότι δημιουργήθηκε προηγούμενο, και τώρα οποιαδήποτε κοινωνική τάξη θα μπορεί να κάνει μια απεργία πείνας για να δικαιωθούν τα όποια αιτήματά τους. Έχει καμία νομική ισχύ αυτός ο ισχυρισμός; Δεσμεύει καθ’οιονδήποτε τρόπο κάποια μελλοντική κυβέρνηση ο συμβιβασμός που έγινε χθες προκειμένου να σωθεί η ζωή 300 φτωχών ανθρώπων;

    Reply
    • Στέλιο,

      Εφόσον κατά τη γνώμη σου η αναγκαστική σίτιση είναι ένας θεμιτός τρόπος να λήξει μια επικίνδυνη (για τη ζωή του απεργού) απεργία πείνας, γιατί η διακήρυξη του Τόκιο την χαρακτηρίζει ως βασανιστήριο και την απαγορεύει;

      Γιατί η ερώτηση απευθύνεται σε μένα; Ρώτα τους διακηρύξαντες. Αυτούς που αφήνουν ανθρώπους να πεθαίνουν στα χέρια τους.

      Δεύτερον, και σημαντικότερο, και εδώ θέλω και τη γνώμη σου ως νομικός, δεν είναι πολύ καλύτερη η λύση που δόθηκε τώρα; Ζημιωθήκαμε τόσο πολύ ως κοινωνία και ως κράτος επειδή ο χρόνος για να αιτηθείς άδεια παραμονής πήγε από τα 12 στα 8 χρόνια; 

      Αυτή δεν είναι η γνώμη μου ως νομικού, είναι η γνώμη μου ως πολιτικού. Εδώ είναι, αρκετά χρόνια πριν.

      Τρίτον, υποστηρίζουν κάποιοι ότι δημιουργήθηκε προηγούμενο, και τώρα οποιαδήποτε κοινωνική τάξη θα μπορεί να κάνει μια απεργία πείνας για να δικαιωθούν τα όποια αιτήματά τους. Έχει καμία νομική ισχύ αυτός ο ισχυρισμός; Δεσμεύει καθ’οιονδήποτε τρόπο κάποια μελλοντική κυβέρνηση ο συμβιβασμός που έγινε χθες προκειμένου να σωθεί η ζωή 300 φτωχών ανθρώπων;

      Τυπικά δεν δεσμεύεται προφανώς, πρακτικά όμως όλο και κάποιο προηγούμενο τίθεται.

      Reply
      • Σ’ευχαριστώ για την απάντηση Θανάση,  διάβασα την άποψή σου περί μετανάστευσης και γενικά συμφωνώ με όσα λες εκεί. Προφανώς η πολιτική του “μπάτε σκύλοι αλέσετε”, και οι μπερδεμένες σαν σπαγκέτι διατάξεις νομιμοποίησης που ήρθαν αργότερα, ούτε τους μετανάστες βοηθάν, ούτε την οικονομία της χώρας, ούτε κανέναν.

        Όμως, ουσιαστικά, μου αφήνεις αναπάντητο το δεύτερό μου ερώτημα. Προφανώς δεν έγινε αναγκαστική σίτιση, πράγμα που θα μας έκανε δαχτυλοδειχτούμενους στον κόσμο ως ένα από τα ελάχιστα κράτη που θα χρησιμοποιούσε αυτό το μέσο για καταστολή απεργίας πείνας.
        Αντ’αυτού έγινε μία παραχώρηση στον χρόνο που απαιτείται ώστε να αιτηθείς άδεια παραμονής. Δεν θεωρείς ότι είναι καλύτερη λύση;

        Όχι ως νομικός, ούτε ως πολιτικός (αλήθεια πού πολιτεύεσαι αν επιτρέπεται;), ως Αθανάσιος Αναγνωστόπουλος, δεν θεωρείς ότι τα πράγματα τελικά έληξαν καλά; Έγινε τίποτα το τραγικό; Χάσαμε κάτι;

        Δικαιολογούνται οι κραυγές κάποιοιων για “προδοσία”/”κερκόπορτες” και τα συναφή;

        Reply
        • θα μας έκανε δαχτυλοδειχτούμενους στον κόσμο ως ένα από τα ελάχιστα κράτη που θα χρησιμοποιούσε αυτό το μέσο για καταστολή απεργίας πείνας.

          Καταστολή; Μάλλον διευκόλυνση θα έλεγα. Ο νεκρός δεν μπορεί να απεργήση (μπορεί βέβαια να γίνη βολικό σύνθημα και θούριος και θρύλος και εικόνισμα αριστερίστικης συνιστώσας. Άλλο αυτό).

          Αντ’αυτού έγινε μία παραχώρηση στον χρόνο που απαιτείται ώστε να αιτηθείς άδεια παραμονής. Δεν θεωρείς ότι είναι καλύτερη λύση;

          Σου απάντησα ήδη διά της παραπομπής, Ίσως αυτή η παραπομπή το κάνει σαφέστερο.

          Όχι ως νομικός, ούτε ως πολιτικός (αλήθεια πού πολιτεύεσαι αν επιτρέπεται;), ως Αθανάσιος Αναγνωστόπουλος, δεν θεωρείς ότι τα πράγματα τελικά έληξαν καλά; Έγινε τίποτα το τραγικό; Χάσαμε κάτι;

          Πουθενά δεν πολιτεύομαι. Πολιτικοί είμαστε όλοι μας στον βαθμό που ασχολούμαστε με τα πολιτικά. Ούτε έγινε κάτι τραγικό ούτε χάσαμε τίποτα.

          Reply
  12. Παύλο,

    δεν με πείθει καθόλου όμως η ονομασία (όλων;) των αποτυχόντων αυτοχείρων ως δήθεν ανίκανων προς καταλογισμό. Μια τόσο πλαδαρή έννοια ανικανότητας, που θα κάλυπτε και τον Ζαχόπουλο, φτάνει να μην σημαίνη απολύτως τίποτε. Ναι για όσους πάσχουν από κάποια ψύχωση προφανώς, ναι για το αυτοκτονικό σύνδρομο, αλλά δεν σώσαμε έναν άνθρωπο με τυπική μόρφωση άνω του μέσου όρου, ευκατάστατο, με θέση πολιτικής εξουσίας, επειδή τάχα ήταν ανίκανος προς καταλογισμό! Υπάρχουν ξεκάθαρες περιπτώσεις ανθρώπων που θέλουν να πεθάνουν: εκείνους τους σώζετε θέλουν δεν θέλουν. Δεν συγκαλείτε βιοηθικό συμβούλιο, δεν το συζητείτε χαϊδεύοντας το μούσι σας, απλώς τους σώζετε.

    Να και μια (ακόμη πιο) οριακή περίπτωση: ο αποτυχών είναι τόσο αποτυχών που τυφλώθηκε αυτοπυροβολούμενος στο κεφάλι. Αν τον σώσης, θα σε εναγάγη για την αναπηρία του;

    Ασμοδαίε,

    όπως προείπα, ούτε ο απεργός πείνας επιδιώκει να πεθάνη, άρα ο γιατρός δεν παραβιάζει την αυτονομία του ως προς αυτό.
    Όχι πως η αυτονομία είναι το παν. Είπαμε, τους αποτυχόντες αυτόχειρες τους σώζουμε. Και μετά ας κάνουν ό,τι θέλουν.
    Και γιατί δεν είναι το παν; Ο σεβασμός της αυτονομίας του άλλου είναι ένα μόνο από τα ηθικά καθήκοντα που έχουμε. Άλλο είναι ο σεβασμός της ζωής, ακόμη και αν δεν είμαστε γιατροί. Ξαναλέω, απαγορεύεται η συμμετοχή σε αυτοκτονία και, παρά τα κάποια προβλήματα της διάταξης, καλώς απαγορεύεται.
    Εξακολουθώ να μην διακρίνω την ομοιότητα με τις διάφορες μορφές ευθανασίας. Εκεί η αυτονομία κατατείνει στον τερματισμό της ζωής και ο γιατρός συμμορφώνεται, εδώ όχι (και ο γιατρός πάλι συμμορφώνεται!).

    Αναρωτιέμαι, όμως, μήπως θα μπορούσε η υποχρεωτική σίτιση να θεωρηθεί μορφή άσκησης volitional paternalism.

    Παραπέμπω πάλι στο παράδειγμα με την σκωληκοειδίτιδα, νομίζω ότι είναι το ίδιο πράγμα. Υπό αυτήν την έννοια, συντρέχει τέτοια περίπτωση.

    Ρεαδερ,

    Απ’ ότι κατάλαβα την δική του πράξη την θεωρείς σεβαστή.

    Τι εννοείς σεβαστή; Αν αποτύχη, δεν θα τον τιμωρήσουμε ασφαλώς, αλλά θα τον σώσουμε, έστω και αντίθετα προς την βούλησή του. Οπότε υπό αυτήν την έννοια δεν θα έλεγα ότι την θεωρώ σεβαστή. Μετά, ας κόψη τον λαιμό του, αν καίγεται πια τόσο πολύ να αυτοκτονήση.

    Δύο ενδεχόμενα: είτε το κράτος του καλύπτει τα έξοδα οπότε και δεν υφίσταται πλέον λόγος αυτοκτονίας, είτε το κράτος δεν τα καλύπτει και το άτομο βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με την πρώτη περίπτωση, όπου θεωρείς σεβαστή την απόφασή του για αυτοκτονία, και άρα δεν κάνεις κάτι για να διακόψεις την απεργίας πείνας του.

    Νομίζω απάντησα: σώζουμε οποιονδήποτε μπορεί να σωθή.

    Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η απεργία πείνας δεν είναι απλά ένα μέσο άσκησης πολιτικής πίεσης, όπως πολύ βολικά γράφεις. Αυτό που θα πρεπε να μας στοιχειώνει όλους είναι ότι είναι η δήλωση ενός ατόμου πως δεν επιθυμεί την συνέχιση της ζωής του υπό τις μέχρι τώρα συνθήκες, σε μια κοινωνία που του δείχνει ότι τον θεωρεί κατώτερη μορφή ζωής, ένα σκουπίδι που απλός πρέπει να πεταχτεί αφού πήραμε ότι είχαμε να πάρουμε από αυτό.

    Η απεργία πείνας είναι ένα μέσον. Ένα μέσον ακραίο, συγκλονιστικό, οριακό, όλα αυτά. Αλλά ως μέσον δεν είναι σημαντικώτερη από τον σκοπό της. Ένας την κάνει για την απελευθέρωση της πατρίδας του, άλλος για διορισμό στο δημόσιο (μα την αλήθεια, κάποια περίπτωση θυμάμαι, αλλά βαριέμαι να το ψάξω), τρίτος για νομιμοποίηση ως μετανάστης, ο Χόλγκερ από πάνω για να στηρίξη τον επαναστατικο αγώνα των δολοφόνων φίλων του. Δεν είναι όλοι το ίδιο πολιτικά. Δεν αξίζουν όλοι την συμπάθειά μας εξίσου.

    Αλλά δεν θα αφήσουμε κανέναν να πεθάνη στα χέρια μας.

    Reply
  13. Έστω ασθενής που έχει επιλέξει να τερματίσει τη ζωή του με ενεργητική ευθανασία. Ενώ έχει περάσει στον οργανισμό του το μισό από το ενέσιμο υλικό, αντιλαμβάνεται ότι έχει ιαθεί θαυματουργικώ τω τρόπω. Φωνάζει στο γιατρό, εκείνος σταματάει την ένεση πριν περάσει στον οργανισμό ποσότητα της ουσίας ικανή να τον βλάψει, ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.

    Δεν είναι πολύ καλό το παράδειγμα, αλλά νομίζω ότι γίνεται κατανοητό αυτό που θέλω να πω, ότι δηλαδή αυτός που επιλέγει την ευθανασία δεν επιθυμεί πραγματικά να πεθάνει, με την έννοια ότι θεωρεί αντικειμενικά προτιμότερη την ανυπαρξία από την ύπαρξη. Δεν είναι ο Αποκαρτερών του Ηγησία. Η επιθυμία να τερματίσει τη ζωή του οφείλεται στο ότι έχει περιέλθει σε μία κατάσταση που καθιστά το βίο αβίωτο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τον απεργό πείνας.
    Η διαφορά έγκειται στο ότι η αναστροφή της κατάστασης εξαρτάται από αναστρέψιμες ανθρώπινες επιλογές, για να πιέσει για τη λήψη των οποίων αποφασίζει να κάνει απεργία πείνας, ενώ στη δεύτερη όχι. Εφόσον, λοιπόν, πραγματικά σκοπεύει να τερματίσει τη ζωή του, προκύπτει η υποχρέωση στήριξης των αιτημάτων του απεργού, εφόσον δεν το απαγορεύει η ηθική μας, και αυτή η στήριξη απέτρεψε στην προκείμενη περίπτωσή το θάνατο.

    Αν δεν κάνω λάθος, όμως, η περίπτωση βουλησιακού [;] πατερναλισμού προϋποθέτει ότι όντως γίνεται για το καλό εκείνου που τον υφίσταται, πρέπει δηλαδή να είναι τόσο σίγουρο ότι απουσία του θα πεθάνει ο απεργός όσο σίγουρο είναι ότι αυτό θα συμβεί αν δεν αφαιρεθεί η σκωληκοειδίτιδα. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, αυτό δεν ίσχυε στην περίπτωση των 300 μεταναστών.

    Τέλος, νομίζω ότι ο σεβασμός της ζωής δεν έχει αυτοτελή ηθική αξία, αλλά συγκαταλέγεται στα ηθικά μας καθήκοντα επειδή διαφορετικά ακυρώνεται η ικανότητα του κάθε ενός να καταστρώνει και να εφαρμόζει το πλάνο της ζωής του, να είναι αυτόνομος, αυτό είναι το “κακό” με το θάνατο.

    Αλλά, γράφω με κάθε επιφύλαξη και δεν είμαι σίγουρος για την ορθότητα όλων αυτών.

    Reply
    • Γεια σου Ασμοδαίε,
       

      Αν δεν κάνω λάθος, όμως, η περίπτωση βουλησιακού [;] πατερναλισμού προϋποθέτει ότι όντως γίνεται για το καλό εκείνου που τον υφίσταται, πρέπει δηλαδή να είναι τόσο σίγουρο ότι απουσία του θα πεθάνει ο απεργός όσο σίγουρο είναι ότι αυτό θα συμβεί αν δεν αφαιρεθεί η σκωληκοειδίτιδα.

      Φοβάμαι ότι κάνεις λάθος. Ο βουλητικός (έτσι τον λέω εγώ) πατερναλσιμός είναι αυτός που επιδιώκει αυτό που οι άνθρωποι ήδη επιθυμούν. Το σχήμα εδράζεται στην Ντορκίνιαν διάκριση ανάμεσα σε volitional και critical interests: τα πρώτα αφορούν λίγο-πολύ όλα αυτά που επιθυμούμε χωρίς να τα προβιβάζουμε σε απαραίτητες προϋποθέσεις για μία καλή ζωή (χόμπυ, καλό φαγητό, να μην πηγαίνουμε συχνά στον οδοντίατρο) ενώ τα δεύτερα αυτά που κάνουν μία ζωή πραγματικά καλή (φιλία, οικογένεια, γνώση κλπ), ακόμα κι αν κάποιοι αδυνατούμε να τα αξιολογήσουμε σωστά. Με λίγο ενισχυμένο objectivism σε σχέση με του Dworkin μην σου πω ότι δουλεύει κιόλας η συνταγή.
       
      Θανάση, ωραία προσπάθεια. Κρίμα που δεν βρίσκω το κέφι να μαλώσουμε λίγο.

      ΥΓ:

      ακυρώνεται η ικανότητα του κάθε ενός να καταστρώνει και να εφαρμόζει το πλάνο της ζωής του, να είναι αυτόνομος, αυτό είναι το “κακό” με το θάνατο.

      Το κακό με το θάνατο είναι ότι δεν έχουμε πλέον ζωή να ζήσουμε αυτόνομα. Αν το μόνο κακό ήταν η απώλεια της αυτονομίας, τότε ένα άτομο που δεν είναι αυτόνομο (= ζει αυτόνομα) δε θα έχανε κάτι πολύτιμο αν πέθαινε. Ακόμα χειρότερα, δε θα βλάπταμε (βλάβη είναι η επιδείνωση της θέσης κάποιου, ένα setback to interest που έλεγε και ο Φαϊνβέργος) έναν τετραπληγικό αν τον σκοτώναμε – τουλάχιστον αντικειμενικά. Αλλά πιστεύουμε πράγματι ότι το μόνο κακό στο φόνο ενός τετραπληγικού είναι το ότι θα πληγώσουμε τα συναισθήματά του ή αυτά των οικείων του; Κι αν δεν έχει (συναισθήματα -είναι σε φυτική κατάσταση- ή ανθρώπους που τον αγαπούν); Κάτι δεν πάει καλά, δεν νομίζεις Ασμοδαίε;

      Reply
    • αυτός που επιλέγει την ευθανασία δεν επιθυμεί πραγματικά να πεθάνει, με την έννοια ότι θεωρεί αντικειμενικά προτιμότερη την ανυπαρξία από την ύπαρξη

      Οι αποφάσεις πάντα ερείδονται σε κάποια πραγματικά περιστατικά, όταν αλλάζουν αυτά, αλλάζουν και εκείνες. Όσο δεν αλλάζουν όμως, η επιλογή της ευθανασίας είναι επιλογή του θανάτου. Η απεργία πείνας είναι ακριβώς το αντίθετο, επιλογή της απειλής του θανάτου, όχι του θανάτου καθαυτόν.

      Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, αυτό δεν ίσχυε στην περίπτωση των 300 μεταναστών.

      Χτες ή προχτές. Σε πέντε ή σε δέκα ημέρες; Λογικά υπάρχει ένα ιατρικό σημείο χωρίς επιστροφή, ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα όπου ο απεργός ή σιτίζεται ή πεθαίνει, χωρίς τρίτη επιλογή.

      νομίζω ότι ο σεβασμός της ζωής δεν έχει αυτοτελή ηθική αξία

      Με πρόλαβε ο Κωνσταντίνος, αλλά το απλό παράδειγμα που μου έρχεται στον νου είναι τα μωρά. Τα μωρά δεν έχουν καμία αυτονομία, αλλά δεν τα τηγανίζουμε!

      Reply
  14. @Κωνσταντίνος: Ευχαριστώ πολύ για τη διόρθωση για τον πατερναλισμό και την επισήμανση σχετικά με την αξία της ζωής.

    Reply
  15. Πώς βλέπω εγώ το θέμα της αναγκαστικής σίτισης:
    Μια απεργία πείνας είναι σαν το παιχνίδι Chicken, από τον Επαναστάτη Χωρίς Αιτία. Μάλλον, ένα ακόμα καλύτερο μοντέλο είναι: σαν τα δύο αυτοκίνητα να τρέχουν κατά μέτωπον, οπότε χάνει αυτός που θα στρίψει πρώτος για να αποφύγει τη σύγκρουση. Υπάρχει και μια βασική ανισότητα, ότι ο απεργός ρισκάρει τη ζωή του ενώ η απέναντι πλευρά ρισκάρει τη δημόσια εικόνα της, τη φήμη της κ.λπ. Οπότε, το ιδανικό μοντέλο είναι: σαν να τρέχουν κατά μέτωπον ένα φορτηγό με ένα φιατάκι. Κερδίζει ο πιο αποφασισμένος. Χάνει αυτός που θα στρίψει πρώτος να αποφύγει τη σύγκρουση. Αν όμως γίνει αυτή, στο φορτηγό θα καταστραφεί η μάσκα, ο προφυλακτήρας, μπορεί κι ο κινητήρας, ενώ το φιατάκι (κι ο οδηγός του) θα γίνουν κομματάκια.
    Αν τώρα μπει στο παιχνίδι η αναγκαστική σίτιση, αλλάζουν τα δεδομένα. Είναι σαν το χέρι του Θεού, που εμφανίζεται στο παρά πέντε και σώζει τα δύο οχήματα από τη σύγκρουση. Αν και οι δύο πλευρές μιας απεργίας πείνας ξέρουν εκ των προτέρων ότι οι γιατροί θα επέμβουν στο παρά πέντε κι ότι δε θα υπάρξει απώλεια ζωής κατά πάσα πιθανότητα (διότι σε μια απεργία πείνας δεν μπορείς να είσαι ποτέ 100% σίγουρος) τότε, νομίζω, ότι οδηγούνται προς την αδιαλλαξία. Ο καθένας ξέρει ότι δε θα υπάρξουν θάνατοι, δε θα συγκρουστούν τελικά τα δύο οχήματα, οπότε δεν έχουν και λόγο να υποχωρήσουν από τις θέσεις τους.
    Δεν εξετάζω το θέμα ούτε νομικά (δεν έχω τα προσόντα) ούτε ηθικά, αλλά παιγνιοθεωρητικά.
    Δεν μπορώ να πω αν η αναγκαστική σίτιση είναι καλή ή κακή. Είναι σαν να με ρωτάς αν η απεργία πείνας, έτσι γενικά, είναι καλή ή κακή. Στον κόσμο γίνονται απεργίες πείνας θεατρικές, γνήσιες, υπερβολικές, δικαιότατες. Απλώς προσπαθώ λίγο να ξεκαθαρίσω πώς παίζεται το παιχνίδι.
    Ο Σωτήρης ίσως μπορεί να το φτιάξει όλο αυτό κανονικό παίγνιο, ο maikwl να δώσει κάποια συνάρτηση πιθανοτήτων. Ελπίζω να καταλαβαίνετε τη συλλογιστική μου και να μη με κατηγορήσετε για κυνικότητα ή αναλγησία.
    Επίσης, ένα επιπλέον στοιχείο είναι ότι αν ο απεργός ξεκινήσει να σιτίζεται, έστω και αναγκαστικά, έστω και για λίγο, τότε το πράγμα τέλειωσε. Αν μπει στο τριπ της σίτισης τότε δεν υπάρχει επιστροφή στην απεργία πείνας. Χρειάζεται μεγάλη δύναμη για να κάνεις απεργία πείνας, πρέπει να το βγάλεις μια κι έξω. Αν αρχίσεις να σιτίζεσαι, μετά είναι πολύ δύσκολο να ξαναμαζέψεις τα κομμάτια σου και να ξαναρχίσεις.

    Reply
    • Ηλία, το σχόλιό σου ισχύει όμως για κάθε προστατευτικό μέτρο. Θέλω να πω, το γεγονός ότι φοράμε ζώνες ασφαλείας δεν μας ενθαρρύνει να τρακάρουμε όταν τρέχουμε με 50 ας πούμε, και ο λόγος δεν είναι ο οικονομικός.

      Άλλωστε, οι αλληλέγγυοι-ες καταφέρονταν λυσσωδώς κατά της αναγκαστικής σίτισης και πολλοί γιατροί έχουν, όπως λένε στο Τόκιο και στην Μάλτα, συνειδησιακή αντίρρηση να σώσουν έναν άνθρωπο που πεθαίνει. Άρα το δίχτυ ασφαλείας δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα λειτουργούσε.

      Reply
      • Όταν οδηγούμε στο δρόμο, δεν υπάρχει αντιπαράθεση με μια αντίπαλη πλευρά. Η απεργία πείνας όμως είναι κάτι άλλο, εκεί παίζεται ένα πόκερ. Η κάθε πλευρά αναρωτιέται διαρκώς αν ο αντίπαλος μπλοφάρει ή όχι και το παιχνίδι συνεχώς χοντραίνει. Κάθε μέρα έχεις όλο και μεγαλύτερη πιθανότητα να χάσεις πολλά (τα πάντα, αν είσαι ο απεργός). Η αναγκαστική σίτιση λοιπόν είναι σαν ένας διαιτητής που θα διακόψει την παρτίδα αν τη δει να ξεφεύγει. Αλλάζει πλέον το παιχνίδι, γίνεται κάτι διαφορετικό. Με ΑΣ είναι σαν να παίζουμε πόκερ με φραγκοδίφραγκα (δεν μπορείς να χάσεις πολλά), χωρίς ΑΣ είναι σαν να παίζουμε με περιουσίες.

        Σκέφτομαι ότι αν εγώ έπαιζα πόκερ και ήξερα ότι υπάρχει αυτός ο διαιτητής, θα ήμουν πολύ τολμηρός, εύκολα θα ανέβαζα το ποντάρισμα, δύσκολα θα έβγαινα πάσο. «Στο φινάλε, δεν έχω να χάσω και πολλά». Αν ήξερα ότι δεν υπάρχει κανένας τέτοιος διαιτητής, τότε θα ήμουν πιο επιφυλακτικός, θα το σκεφτόμουν δυο φορές πριν ποντάρω.

        Μιλάω γενικά. Δεν είμαι έτοιμος να πω για την Υπατία, κρίνω ότι μου λείπουν κομμάτια του παζλ.

        Reply
  16. Κύριε admin, μήπως μπορείτε να σουλουπώσετε το παραπάνω σχόλιό μου; (να σβήσετε κι αυτό, δεν έχει λόγο ύπαρξης). Το έκανα copy-paste από έγγραφο του Word, όμως τελικά εμφανίστηκε σαν νομοσχέδιο της ΝΔ. Πάω να κάνω edit όμως δε γίνεται τίποτα, το σύστημα δε μ’ αφήνει να το διορθώσω. “Το σύστημα είναι ένοχο και οι συνθήκες της ζωής, το σύστημα είναι ένοχο μα δεν το δίκασε κανείς” – Στέλιος Καζαντζίδης

    Reply
    • ναι, κακη ιδεα το word γιατι βαζει σκουπιδια στον κωδικα. Αλλα αυτο το σχολιο λεω να μεινει, εχει αξια παο μονο του :)

      παντως καλη παρατηρηση, εχω την εντυπωση οτι στην ισορροπια Νας μια θετικη πιθανοτητα βλαβης στην υγια του απεργου πεινας πρεπει να υπαρχει, αλλιως η ολη κινηση του ειναι cheap talk. Βεβαια δεν ειναι αναγκη να μιλαμε για θανατο, να τρεχει στην εντατικη ειναι αρκετο προβλημα νομιζω.

      Ερωτηση: αντι για αναγκαστικη σιτιση, αν βαλουν ενα ζουμερο μπριζολιδι μπροστα στον απεργο πεινας και φυγουν, υπαρχει περιπτωση να το αρνηθει?

      Reply
  17. Ναι, θα το αρνηθεί, και μάλιστα πολύ εύκολα. Στην απεργία πείνας, μετά την 3η – 4η μέρα, γίνεται ένα εσωτερικό κλικ στον οργανισμό κι εξαφανίζεται η τυραννική πείνα. Αν κάποιος βγάλει τις λίγες πρώτες μέρες, μετά μπορεί να συνεχίσει επ’ αόριστον.
    Δε συμβαίνει όμως αυτό στην απεργία δίψας. Η δίψα είναι πολύ διαφορετικό πράγμα από την πείνα, ο απεργός δίψας παλεύει κάθε ώρα και λεπτό με τον εαυτό του. Το ένστικτο παίρνει το πάνω χέρι στη δίψα, αν αφήσεις ένα μπουκάλι νερό μπροστά στον απεργό, αυτός πρώτα θα το πιει και μετά θα συνειδητοποιήσει τι έκανε.
    Θεωρώ σχεδόν αδύνατον να κάνεις απεργία δίψας άμα ξέρεις ότι υπάρχει νερό στο χώρο σου. Μόνο άμα τις πρώτες μέρες απομονωθείς σε μέρος χωρίς νερό, έτσι μόνο μπορείς να την κάνεις.

    Reply
    • Από προσωπική εμπειρία πενθήμερης ασιτίας, βεβαιώνω ότι οι πρώτες δύο μέρες είναι οι πιο δύσκολες. Μετά τις 5 υποθέτω ότι πλέον το σώμα έχει συνηθίσει, καίει ό,τι βρη, τέλος πάντων ξεχνάει ότι κάποτε έτρωγε. Αργότερα έρχεται η παθητικότητα, η παραίτηση, ο χρόνος κυλάει αλλιώς.

      Το πιο δύκολο για μένα ήταν τι να κάνω όταν έτρωγαν οι άλλοι: η πίεση των ομοίων δεν υπήρχε όμως στην προκειμένη περίπτωση, παρά προς την αντίθετη κατεύθυνση.

      Και συγνώμη για την ιεροσυλία, αλλά όταν 300 αποπειρώνται να επιτύχουν κάτι και το καταφέρνουν και οι 300, δεν πρέπει να είναι και τόοοοοσο δύσκολο.

      Reply
  18. Το θέμα είναι ψιλοπεθαμένο, αλλά το ξανασκέφτηκα και κάποια ζητήματα ίσως παραείναι σημαντικά για να τα αντιμετωπίζουμε ανάλογα με τα κέφια μας. Οπότε θα κάνω μερικές ταπεινές παρατηρήσεις.

    1) Λέει κάπου ο Θανάσης ‘αλίμονο αν χρειάζεται να συνεδριάσει επιτροπή βιοηθικής για να σώσουμε μία ζωή”. Επειδή υποψιάζομαι ότι η αντίδρασή του αφορά τη φασαρία του πράγματος και μόνο, θα υπενθυμίσω κάτι που δε θα πρέπει να ξεχνάμε ποτέ. Για κακή τύχη των απανταχού ειδικών (ή “ειδικών”) στη δημοκρατία τις αποφάσεις -ειδικά για τόσο σοβαρά ζητήματα- δεν τις παίρνουν επιτροπές. Ο λαός νομοθετεί διά των εκπροσώπων του και δίνει τις κατευθύνσεις του στους γιατρούς του, τους δικαστές του, τους αστυνομικούς του κλπ κλπ. Ο Νόμος είναι ο φύλακάς μας, μας προφυλάσσει από τους αυτόκλητους φωστήρες που τυχαίνει να βρίσκονται σε θέση ισχύος απέναντί μας -κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή- ώστε να γνωρίζουμε τι μπορούν και τι δεν μπορούν να μας κάνουν. Ο καθένας έχει τις απόψεις του – υπάρχουν γιατροί μάρτυρες του Ιεχωβά και δικαστές θρησκόληπτοι ή μισογύνηδες. Αλλά οι ασθενείς που χρειάζονται μετάγγιση και οι βιασθείσες που τα φοράνε κοντά είναι ασφαλείς, γιατί υπάρχει ο νόμος. Οι ειδικοί, λοιπόν, συμβουλεύουν το νομοθέτη, τον πολίτη, τον εφαρμοστή του νόμου και τέλος. Δεν ασκούν ad hoc ανεξέλεγκτη εξουσία. Σκληρή η δημοκρατία για τους διδάκτορες, τους λογιών-λογιών σοφούς, τους (λέμε τώρα) ακριβοθώρητους της Εσπερίας και τους διάφορους καμαρωτούς ειδικούς. Αλλα να ακουστή κι αυτή η δόλια.

    Φυσικά, όσο κι αν δεν γουστάρουμε να το ακούμε εμείς οι έχοντες γνώμη επί τέτοιων ζητημάτων, το πρόβλημα δεν είναι μόνο θεσμικό. Είναι και πρακτικό. Όταν επιτρέπουμε σε ένα συνάφι να παίρνει αποφάσεις για θέματα τόσο στριφνά και περίπλοκα, κατά πάσα πιθανότητα θα θερίσουμε τις θύελλες που μας αξίζουν. Αν χρειαζόμαστε παράδειγμα, θα αναφέρω ένα από την πρόσφατη πικρή μου εμπειρία. Στη φεουδαρχική υποκουλτούρα του ΕΣΥ, οι κατά τόπους τσιφλικάδες κάνουν “διαλογή ασθενών” με βασικό (αν όχι κύριο, αν όχι μοναδικό) κριτήριο την ηλικία του ασθενούς. Αν είσαι πάνω από 70 μονάδα δεν σου χαραμίζουν – κι ας προκύπτουν τα αντίθετα από το Σύνταγμα, τους νόμους, τον κανονισμό του ΕΚΑΒ και τη νομολογία όοολου του δυτικού κόσμου που επιμένει επί δύο αιώνες τώρα ότι η ζωή δεν μπαίνει στο ζύγι κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η μυωπική και ηθικά πρωτόγονη κρίση μίας συντεχνίας εκπαραθύρωσε την σοφία αιώνων. Γιατί; Γιατί η δημοκρατία απέτυχε να ελέγξει όσους δεν την σέβονται. θα μου πείτε: δεν κάνει ρε Κώτσο λάθη και ο Νόμος της δημοκρατίας; Κάνει. Αλλά κάνει τα λιγότερα και τα μόνα που μπορούμε να διορθώσουμε μόνοι μας. Εφόσον δεν κοιμόμαστε όρθιοι βέβαια.

    2) Στο νομικό κομμάτι σε γενικές γραμμές συμφωνώ, αν και βρίσκω την αναφορά στο 301 ΠΚ ατυχή (όπως και τον τίτλο του που πρέπει να αλλάξει – το “συμμετοχή” παραπέμπει σε συγκεκριμένα πράγματα στον ΠΚ που εδώ δεν παίζουν). Η θέση του έλληνα νομοθέτη επί του ζητήματος φαίνεται, πράγματι, στο 307 όπου ορθώς υιοθετεί το καθήκον διάσωσης, το οποίο εδέχεται να είναι και το μόνο θεωρητικώς αμφιλεγόμενο που δε γνωρίζει πλέον σοβαρή αμφισβήτηση σχεδόν από κανέναν. Ντάξει, όλο και κάποιος ελευθεριστής θα βρεθεί αλλά εγώ, αν συμφωνούν οι Καντιανοί τύπου Ripstein, το κλείνω το τετράδιο και πάω παρακάτω. Συνελόντι ειπείν και (very) roughly put, στο ελληνικό δίκαιο δεν υφίσταται το “αν πεθαίνω μπροστά στα μάτια σου δεν τρέχει τίποτα να κάτσεις να με χαζεύεις”. Πολλώ δε μάλλον αν έχεις ειδική νομική υποχρέωση, βρίσκεσαι σε εγγυητική θέση κοκ. Και το πότε ισχύουν όλα αυτά δεν εναπόκειται στην κρίση και τα προσωπικά πιστεύω του καθενός.

    3) Το ηθικό κομμάτι παραμένει αντικείμενο ζωηρής συζήτησης – εκτός αν έγινε κανένα από εκείνα τα συνέδρια που λύνουν όλα τα προβλήματα και δεν το πήρα χαμπάρι (ρε ποτέ να μην τα παίρνω αυτά χαμπάρι). Όπως το βλέπω εγώ, το συγκεκριμένο ζήτημα αγγίζει τρία ιδιαίτερα στριφνά ηθικά προβλήματα. Το πρώτο το συνέλαβαν οι προλαλήσαντες και αφορά το εκούσιο ή μη μίας απόφασης. Το θέμα δεν είναι απλώς αν κάνει κανείς μία επιλογή έχοντας σώας τα φρένας: το θύμα που στο άκουσμα της φράσης “τα λεφτά σου ή τη ζωή σου” παραδίδει το πορτοφόλι του όχι μόνο επιλέγει, αλλά επιλέγει και λογικά. Αντικατοπτρίζει, όμως, η επιλογή του τις επιθυμίες του; Και ναι και όχι. Ναι, γιατί επιθυμεί να ζήσει και αυτό το επιτυγχάνει παραδίσοντας το πορτοφόλι του. Όχι, γιατί, απούσης της απειλής, δε θα ήθελε να χάσει τα χρήματά του. Αυτό είναι και το ηθικά μεμπτό της εξαναγκαστικής δράσης του ληστή: παρεμβαίνει κατά τρόπο άδικο στο πλέγμα επιλογών του θύματος. Οι απεργοί πείνας, λοιπόν, δε θέλουν πραγματικά ούτε να πεθάνουν, αλλά ούτε καν να πεινούν. Ποιος παίζει το ρόλο του ληστή και πώς; Ποιος οφείλει να παρέμβει ευεργετικά στις επιλογές τους και πώς; Δυνάμει ποιας μεταξύ τους σχέσης; Αν δεν επέμβει κανείς, τι πολύτιμο χάνεται (ή κινδυνεύει) αν όχι η προσωπική αυτονομία των απεργών;

    Το άλλο ζήτημα -που επίσης αναφέρθηκε- έχει να κάνει με τα καθήκοντα των τρίτων. Ο Καντ μίλησε για perfect και imperfect duties. Τι είδους καθήκον είναι το καθήκον διάσωσης και πότε υποχωρεί; O Kant θα έλεγε ότι ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Αλλά θα έλεγε και ότι το καθήκον να μη θέτουμε τη ζωή μας σε κίνδυνο ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Από ηθική άποψη, είναι δύσκολο να βρεθεί ένας γενικός κανόνας για τηυν σχέση του καθήκοντος διάσωσης προς το δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Ακόμα περισσότερο αν η καντιανή διάκριση είναι ηθικά σημαντική.

    Και θα ήταν δύσκολο, ακόμα κι αν δεν υπήρχε και η διάσταση της ηθικής αυτονομίας (πολύς Καντ έπεσε). Δηλαδή, αν έχω ένα πραγματικά συνεπές ηθικό πιστεύω, δεν είναι καθόλου απλό να μου ζητηθεί να το καταπατήσω. Αν, λοιπόν, όλοι αναγνωρίζουμε το καθήκον διάσωσης ως ορθό και σημαντικό και αναφωνούμε “όχι στη βάρδια μου ρε φίλε”, τότε πως θα ζητήσουμε από κάποιον να κάνει πίσω και να αφήσει κάποιον να πεθάνει ή να βλάψει ανεπανόρθωτα την υγεία του; Πώς θα του πούμε “δίκιο έχεις αλλά πράξε αντίθετα”;

    Να με συγχωρήσετε που δε θα προσπαθήσω να απαντήσω στα ερωτήματα. Ακόμα κι αν είχα τη διάθεση να το κάνω, παραμένω αρκετά σοφός ώστε να μην εκτίθεμαι αλόγιστα. Αυτή είναι η ταπεινή συμβουλή μου και προς τους εκλεκτούς συμμετέχοντες στην συζήτηση.

    Reply
  19. Ωραίο σχόλιο.

    Προσθέτω και γω μια σκέψη ακόμη, για να τρέμουν οι γιατροί:

    Ο ιατρός που αρνείται την αναγκαστική σίτιση, εφόσον πράττει είτε κατ’ άρ. 299 είτε κατ’ άρ. 307 ΠΚ, είτε δηλαδή ως ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τελούμενη διά παραλείψεως είτε ως παράλειψη λυτρώσεως από κινδύνου ζωής, ακόμη και αν η παράλειψη αυτή τελικά δεν του καταλογιστή εις ενοχήν του, π.χ. λόγω νομικής πλάνης, και πάλι πράττει αδίκως. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;

    Ο ιατρός επιτίθεται διά παραλείψεως στον απεργό πείνας! Και σε κάθε επίθεση μπορεί νομίμως να αντιταχθή άμυνα, ακριβέστερα, επειδή στην προκειμένη περίπτωση ο καθ’ου η επίθεση είναι κάπως λειώμα, τριτάμυνα. Η τριταμυντική πράξη εν προκειμένω έχει την μορφή εξαναγκασμού του ιατρού να διακόψη την επίθεσή του, άρα, εφόσον η επίθεση συνίσταται σε παράλειψη, στο αντίθετό της, δηλαδή σε ενέργεια: στην αναγκαστική σίτιση.

    Δεν είμαστε γαμάτοι εμείς οι δικηγόροι;

    Reply
  20. Θανάση, γράφεις:

    Δεν είμαστε γαμάτοι εμείς οι δικηγόροι;

    :-) Είστε, είστε. Ρώτησα νομικούς που ασχολούνται επαγγελματικά με αυτά τα ζητήματα συγκεκριμένα (και λόγω της ιδιότητάς μου ως πρόεδρος ελληνικού επιστημονικού συλλόγου που ασχολείται με ιατρονομικά ζητήματα μεταξύ άλλων) και το τοπίο νομικά δεν είναι και τόσο ξεκάθαρο όσο ίσως αφήνεις να εννοηθεί. Σε καμία περίπτωση δεν σε κατηγορώ καθώς έχεις ήδη πει ότι δεν είσαι 100% σίγουρος για το νομικό κομμάτι (αναφερόσουν συγκεκριμένα στα των Ιεχωβάδων αλλά θεωρώ ότι η ίδια αβεβαιότητα -σωστά- επεκτείνεται και στα υπόλοιπα). Απλά επειδή αυτά τα ζητήματα μπορεί να έχουν μεγάλη άμεση σημασία για τη ζωή ανθρώπων είναι σημαντικό να μην περάσουν λάθος μηνύματα σε ιατρούς που μπορεί να μας διαβάζουν αναφορικά με το τι πρέπει νομικά στην Ελλάδα να πράττουν (αντίθετα, το ηθικό κομμάτι μπορούν ευκολότερα να το αναζητήσουν/μελετήσουν σε σχετικές ανακοινώσεις, δημοσιεύσεις κτλ. των συλλόγων μας διεθνώς).

    Π.χ. για το σχετικό θέμα των Ιεχωβάδων που συζητήσαμε παραπάνω έχω τώρα στη διάθεσή μου διάφορες αντικρουόμενες νομολογίες, θεωρίες και γνωμοδοτήσεις και δεν είναι παράξενο τελικά που τόσο οι ιατροί όσο και οι νομικοί της χώρας έχουν μπερδευτεί πλέον (οι γνώμες αλλάζουν συνέχεια). Πάντως αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα η θεωρία και η νομολογία φαίνεται να κλίνει στο εξής:
    Ο ασθενής πρέπει να είναι σωστά ενημερωμένος για τα συν/πλην της μετάγγισης (όπως και κάθε ιατρικής πράξης). Αν ο ιατρός ενημερώσει σωστά τον ασθενή (μάρτυρα του Ιεχωβά) για το θεραπευτικό σκοπό της μετάγγισης και ο ασθενής αρνηθεί τότε ο ιατρός υποχρεούται να συζητήσει τους λόγους της άρνησής του ασθενούς μαζί του και να τον ενημερώσει ακριβώς προσπαθώντας να τον μεταπείσει (αυτή η υποχρέωση συνδέεται με την προστασία της ζωής/υγείας του ασθενούς). Αν παρόλα αυτά ο ασθενής συνεχίσει να εμμένει στην άποψή του τότε ο ιατρός όχι μόνο δικαιούται αλλά και υποχρεούται να απέχει από την ιατρική πράξη.

    Η παραπάνω είναι αυτή τη στιγμή η κρατούσα νομική άποψη για τους Ιεχωβάδες στην Ελλάδα σύμφωνα με όλους τους σχετικούς νομικούς που συμβουλεύτηκα. Να επισημάνω ότι δεν διαφέρει ιδιαίτερα με το τι περιέγραψα ότι ισχύει στις Η.Π.Α. και σε άλλες Δυτικές χώρες. Είναι όμως μεγάλο πρόβλημα ότι για ένα τόσο απλό, κοινό και πρακτικό βιοηθικό ζήτημα τα πράγματα είναι μπερδεμένα στην Ελλάδα (τι γίνεται π.χ. αν ο ασθενής δεν έχει τις αισθήσεις του;). Αντίστοιχα (ή και πολύ περισσότερο) θολό είναι το τοπίο σχετικά με άλλα παρεμφερή ζητήματα όπως η υποχρεωτική σίτιση. Προσωπικά αυτή τη στιγμή ασχολούμαι με άλλα ζητήματα και δεν προλαβαίνω να συμμετέχω ούτε καν στη συζήτηση εδώ καλά καλά, αλλά έχει συγκροτηθεί εδώ και καιρό μία καλή ομάδα νομικών, ιατρών, οικονομολόγων κτλ της Εταιρείας μας που δραστηριοποιείται στο χώρο με εκδηλώσεις, δημοσιεύσεις κ.ο.κ. και θα χαρούν να συνεργαστούν με όποιον μπορεί να ενδιαφέρεται.

    Reply
    • Ρώτησα νομικούς που ασχολούνται επαγγελματικά με αυτά τα ζητήματα συγκεκριμένα (και λόγω της ιδιότητάς μου ως πρόεδρος ελληνικού επιστημονικού συλλόγου που ασχολείται με ιατρονομικά ζητήματα μεταξύ άλλων) και το τοπίο νομικά δεν είναι και τόσο ξεκάθαρο όσο ίσως αφήνεις να εννοηθεί.

      Θα ήταν χρήσιμο όμως να ακούγαμε και κάποια επιχειρήματα.

      Όσο το σκέφτομαι, τόσο πείθομαι από όσα είχα υποστηρίξει πιο πάνω, γιατί ακόμη και ο ενήλικος Μάρτυς του Ιεχωβά, όταν γνωρίζει ότι θα πεθάνη αν δεν μεταγγιστή, έχει πλέον δόλο αυτοκτονίας, διότι αναλαμβάνει ένα σοβαρό κίνδυνο να πεθάνη, η πράξη του είναι απόπειρα αυτοκτονίας, με ενδεχόμενο δόλο ασφαλώς και όχι επιδίωξη, κι ας μην την ονομάζη ο ίδιος έτσι, άρα λειτουργεί η εξαίρεση του Κώδικα Δεοντολογίας που ανέφερα: όταν έχουμε απόπειρα αυτοκτονίας, η συναίνεση δεν απαιτείται [είτε συμφωνεί κανείς με την τεθειμένη ρύθμιση είτε όχι].

      Εκτός αν υπάρχη κάποιος που την κρίνει αντισυνταγματική ή αντίθετη σε διεθνή σύμβαση. Αλλά όπως είπα, επ’ αυτού θα ήθελα να ακούσω επιχειρήματα.

      τόσο απλό, κοινό και πρακτικό βιοηθικό ζήτημα

      Εντάξει, δεν θα έλεγα ότι συμβαίνουν και κάθε μέρα αυτά με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Ανέφερες καπου την ύπαρξη νομολογίας: μπορείς να μου την υποδείξης;

      τα πράγματα είναι μπερδεμένα στην Ελλάδα (τι γίνεται π.χ. αν ο ασθενής δεν έχει τις αισθήσεις του;)

      Είναι οι άλλες δύο περιπτώσεις όπου εισάγεται εξαίρεση:

      3. Κατ’ εξαίρεση δεν απαιτείται συναίνεση:
      α) στις επείγουσες περιπτώσεις, κατά τις οποίες δεν μπορεί να ληφθεί κατάλληλη συναίνεση και συντρέχει άμεση, απόλυτη και κατεπείγουσα ανάγκη παροχής ιατρικής φροντίδας,
      β) στην περίπτωση απόπειρας αυτοκτονίας ή
      γ) αν οι γονείς ανήλικου ασθενή ή οι συγγενείς ασθενή που δεν μπορεί για οποιονδήποτε λόγο να συναινέσει ή άλλοι τρίτοι, που έχουν την εξουσία συναίνεσης για τον ασθενή, αρνούνται να δώσουν την αναγκαία συναίνεση και υπάρχει ανάγκη άμεσης παρέμβασης, προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία του ασθενή.

      Λοιπόν, ιδού πεδίο δόξης λαμπρόν, οργανώστε μια στρογγυλή τράπεζα ή έστω ένα καφέ και ας διασταυρώσουμε τα ξίφη μας! :-)

      Reply
  21. Λοιπόν, ιδού πεδίο δόξης λαμπρόν, οργανώστε μια στρογγυλή τράπεζα ή έστω ένα καφέ και ας διασταυρώσουμε τα ξίφη μας!

    Οι στρογγυλές τράπεζες, συνέδρια κτλ. παίρνουν χρόνο και κόπο για να διοργανωθούν σωστά. Είναι καλό θέμα πράγματι αλλά επειδή υπάρχουν κι άλλα εξίσου σημαντικά θα ήταν χρήσιμη όποια βοήθεια μπορεί να προσφερθεί για τη διοργάνωση εκδηλώσεων για το συγκεκριμένο :-)

    Για νομικά επιχειρήματα κατά της υποχρεωτικής μετάγγισης αίματος που έγραψα παραπάνω, συνοπτικά δες το βιβλίο της Κ. Φουντεδάκη “Αστική Ιατρική Ευθύνη” (σελ. 401-402) καθώς και το βιβλίο του Κων/νου Καραγεώργου “Η ποινική εκτίμηση των ιατροχειρουργικών επεμβάσεων” (σελ. 106). Τα υπόλοιπα δια ζώσης ελπίζω κάποτε :-)

    Reply
  22. Λοιπόν, έριξα μια ματιά στην Φουντεδάκη, για τον Καραγεώργο επιφυλάσσομαι.

    Η Φουντεδάκη, Καθηγήτρια στην Θεσσαλονίκη, είναι αστικολόγος και, όπως φαίνεται και από τον τίτλο της, προσεγγίζει την αστικολογική πλευρά του θέματος. Ιδίως δε δεν μπορεί να μας βοηθήση στο ζήτημα που μας απασχολεί, διότι γράφει πριν την εισαγωγή του Ν. 3418/2005, που περιέχει την κρίσιμη εξαίρεση που μας απασχολεί. Πέραν τούτου, δεν ασχολείται ειδικά με το τι συμβαίνει όταν ο ασθενής είναι επί ξυρού ακμής, δεν αναφέρεται σε παράλειψη λυτρώσεως από κινδύνου ζωής, σε άμυνα και λοιπά, και εύλογα, δεν είναι το θέμα της. Αναφέρεται μετ’ επιτάσεως στον κανόνα, την τέλεση ιατρικών πράξεων μόνο με την συναίνεση του ασθενούς, χωρίς να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες των οριακών περιπτώσεων που μας ενδιαφέρουν εδώ, όπου ο κανόνας ανατρέπεται. Και πάντα υπό το πρίσμα της αστικής, όχι της ποινικής ευθύνης (αν και θα έπρεπε ίσως να την ενδιαφέρη πιο πολύ, μια και η ποινική ευθύνη μπορεί κάλλιστα να οδηγή σε αδικοπρακτική).

    Από το βιβλίο της όμως αλίευσα κάτι που οντως είναι σημαντικό. Έγραφα παραπάνω

    Εκτός αν υπάρχη κάποιος που την κρίνει αντισυνταγματική ή αντίθετη σε διεθνή σύμβαση.

    και πράγματι φαίνεται ότι κάθε εξαίρεση από την αρχή της συναίνεσης είναι αντίθετη στα εξής άρθρα της Σύμβασης του Οβιέδου (N. 2619/1998):

    Article 5 – General rule

    An intervention in the health field may only be carried out after the person concerned has given free and informed consent to it.
    This person shall beforehand be given appropriate information as to the purpose and nature of the intervention as well as on its consequences and risks.
    The person concerned may freely withdraw consent at any time.

    Article 6 – Protection of persons not able to consent

    1. Subject to Articles 17 and 20 below, an intervention may only be carried out on a person who does not have the capacity to consent, for his or her direct benefit.
    2. Where, according to law, a minor does not have the capacity to consent to an intervention, the intervention may only be carried out with the authorisation of his or her representative or an authority or a person or body provided for by law.
    The opinion of the minor shall be taken into consideration as an increasingly determining factor in proportion to his or her age and degree of maturity.
    3. Where, according to law, an adult does not have the capacity to consent to an intervention because of a mental disability, a disease or for similar reasons, the intervention may only be carried out with the authorisation of his or her representative or an authority or a person or body provided for by law.
    The individual concerned shall as far as possible take part in the authorisation procedure.
    4. The representative, the authority, the person or the body mentioned in paragraphs 2 and 3 above shall be given, under the same conditions, the information referred to in Article 5.
    5. The authorisation referred to in paragraphs 2 and 3 above may be withdrawn at any time in the best interests of the person concerned.

    Article 7 – Protection of persons who have a mental disorder

    Subject to protective conditions prescribed by law, including supervisory, control and appeal procedures, a person who has a mental disorder of a serious nature may be subjected, without his or her consent, to an intervention aimed at treating his or her mental disorder only where, without such treatment, serious harm is likely to result to his or her health.

    Article 8 – Emergency situation

    When because of an emergency situation the appropriate consent cannot be obtained, any medically necessary intervention may be carried out immediately for the benefit of the health of the individual concerned.

    Article 9 – Previously expressed wishes

    The previously expressed wishes relating to a medical intervention by a patient who is not, at the time of the intervention, in a state to express his or her wishes shall be taken into account.

    Αν πάρουμε τα πράγματα κατά γράμμα, τότε οι μεταγενέστερες εξαιρέσεις του άρ. 12 παρ. 3 Ν. 3418/2005 είναι ανίσχυρες καθ’ ολοκληρίαν, ο δε Ζαχόπουλος έπρεπε πράγματι να αφεθή να ψοφολογήση.

    Αν έτσι έχει το πράγμα, σε επόμενο επεισόδιο.

    Reply
  23. Ωραία. Όταν κοιτάξεις το βιβλίο του Καραγεώργου (γραμμένο το 1996) θα βρεις στη σελ. 106:

    Στην περίπτωση της αυτόγνωμης μετάγγισης αίματος σε ασθενή που αρνήθηκε να υποστεί τη μετάγγιση, επικαλούμενος λόγους θρησκευτικής συνείδησης, δημιουργείται prima facie η εντύπωση ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις της σύγκρουσης καθηκόντων, αφού ο γιατρός βαρύνεται με δύο αλληλοσυγκρουόμενα καθήκοντα, δηλαδή από τη μία το καθήκον σωτηρίας της ανθρώπινης ζωής και από την άλλη το καθήκον σεβασμού της βούλησης του ασθενούς, η ταυτόχρονη τήρηση των οποίων είναι εκ των πραγμάτων αδύνατη.

    Όμως, όπως ήδη έχει αναφερθεί, η άρνηση του ασθενούς αποστερεί την ιατρική δράση από το νομιμοποιητικό της υπόβαθρο. Αυτό σημαίνει ότι, όταν ο ασθενής αρνείται να υποστεί την ιατροχειρουργική επέμβαση, το καθήκον του ιατρού να επέμβει θεραπευτικά αμβλύνεται και υποχωρεί, με αποτέλεσμα να αναδύεται στην επιφάνεια μόνο το καθήκον σεβασμού της βούλησης του ασθενούς ως αποκλειστικός κατευθυντήριος παράγοντας της ιατρικής δράσης.

    Συνεπώς, στις περιπτώσεις αυτές δεν συντρέχει σύγκρουση καθηκόντων στην αυθεντική-δογματική της μορφή ως λόγος άρσης του αδίκου, αφού το ένα σκέλος των καθηκόντων του ιατρού ατονεί με μόνη την άρνηση του ασθενούς να υποστεί την επέμβαση“.

    Ο Ζαχόπουλος πάντως δεν έπρεπε να αφεθεί να πεθάνει, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το λες αυτό (ή γιατί θεωρείς ότι αυτό προκύπτει από κάτι που έχω πει) αλλά πιστεύω ότι όσο εξοικειώνεσαι με τα ιατρικά ζητήματα τόσο το καλύτερο. Οπότε συνέχισε να ψάχνεις και θα το δεις το φως το αληθινό :-)

    Reply
    • Ωραία, με γλύτωσες από το ψάξιμο.

      Όπως έχω ξαναγράψει, ακόμη και αν ο ιατρός δεν υποχρεούται πλέον να ενεργηση ως ιατρός, ακόμη δηλαδή κι αν έχη παύσει να υπέχη την ιδιαίτερη νομική υποχρέωση που θα καθιστούσε την παράλειψή του ανθρωποκτονία, εξακολουθεί να βαρύνεται με την γενική νομική υποχρέωση που καθιστά την παράλειψή του παράλειψή λυτρώσεως από κινδύνου ζωής. Ακόμη και αν δεν είναι in concreto θεράπων ιατρός, εξακολουθεί να είναι άνθρωπος. Και για αυτό δεν λέει τίποτε ο Καραγεώργος.

      Όχι πως πείθομαι από όσα λέει για το κυρίως θέμα:

      όταν ο ασθενής αρνείται να υποστεί την ιατροχειρουργική επέμβαση, το καθήκον του ιατρού να επέμβει θεραπευτικά αμβλύνεται και υποχωρεί,

      Απλός σκέψη του λέγοντος, καμία διάταξη νόμου δεν προσάγεται. Αντιθέτως εγώ μίλησα σαφώς για παράνομη βία ή σωματική βλάβη αν πράξη, ανθρωποκτονία εκ προθέσεως αν παραλείψη ο ιατρός. Άρα αυτό

      ο γιατρός βαρύνεται με δύο αλληλοσυγκρουόμενα καθήκοντα, δηλαδή από τη μία το καθήκον σωτηρίας της ανθρώπινης ζωής και από την άλλη το καθήκον σεβασμού της βούλησης του ασθενούς,

      είναι αληθές, αλλά ελλιπές, διότι τα συγκρουόμενα καθήκοντα δεν είναι ισοβαρή, ισοδύναμα και ισάξια. Ο ιατρός υποχρεούται να εκπληρώση το αξιολογικώς βαρύτερο.

      Ο Ζαχόπουλος πάντως δεν έπρεπε να αφεθεί να πεθάνει, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το λες αυτό (ή γιατί θεωρείς ότι αυτό προκύπτει από κάτι που έχω πει)

      Ο Ζαχόπουλος και ο κάθε αποτυχών αυτόχειρ όχι απλώς έχει δόλο αυτοκτονίας, αλλά την πιο έντονη μορφή του δόλου, έχει επιδίωξη αυτοκτονίας, την οποία δεν έχει απλώς δηλώσει προφορικά ή γραπτά, αλλά ήδη έχει επιδείξει εμπράκτως. Άρα αν η βούληση του ασθενούς ήταν η απόλυτη-ανεξαίρετη-ακατανίκητη αρχή, θα έπρεπε πολύ περισσότερο να γίνη εδώ σεβαστή.

      Ακόμη και στην περίπτωση του Μάρτυρα του Ιεχωβά δηλαδή που αρνείται την μετάγγιση, η δήλωση βουλήσεώς του είναι απλώς θεωρητική, χωρίς να αποκλείεται οπωσδήποτε να είναι σπουδαία, ενσυνείδητη και σοβαρή. Επίσης, δεν επιδιώκει τον θάνατό του, απλώς τον προβλέπει ως βέβαιο μετά την ενημέρωσή του από τον ιατρό και το αποδέχεται. Ο αποτυχών αυτόχειρ όμως δεν έχει μείνει στις δηλώσεις, έχει αποδείξει με πράξεις ότι επιδιώκει τον θάνατό του. Άρα έχει αυτοκαθοριστή προς θάνατον με τρόπο που είναι τουλάχιστον σε δύο σημεία ισχυρότερος: α) επιδιώκει τον θάνατο, β) προέβη σε πράξεις.

      Παραδόξως και αντιφατικώς όμως, τον αποτυχόντα αυτόχειρα τον σώζεις, τον Μάρτυρα του Ιεχωβά τον αφήνεις να ψοφολογήση. Γιατί περί αυτού πρόκειται.

      Reply
  24. Παραδόξως και αντιφατικώς όμως, τον αποτυχόντα αυτόχειρα τον σώζεις, τον Μάρτυρα του Ιεχωβά τον αφήνεις να ψοφολογήση. Γιατί περί αυτού πρόκειται.

    Νομίζω το βλέπεις κι εσύ σιγά σιγά ότι δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα σε κανένα επίπεδο. Είναι πάρα πάρα πολλά αυτά που θα μπορούσαμε να αναλύσουμε αλλά απλά δε γίνεται. Για τους αυτόχειρες π.χ. είναι πάρα πάρα πολύ περίπλοκο ζήτημα. Κάπου παραπάνω έκανε μία ερώτηση ο Epanechnikov για αυτό αλλά ούτε συμφωνώ με τη διατύπωση της ερώτησης ούτε έχω την ικανότητα να απαντήσω σύντομα και περιεκτικά.

    Τον Μάρτυρα του Ιεχωβά δεν τον “αφήνεις να ψοφολογήση”. Αν το δεις βαθύτερα διαβάζοντας περισσότερο για το θέμα θα δεις ο ίδιος πόσο λάθος είναι να το γράφεις αυτό. Ως ιατρός συνεχίζεις να οφείλεις να πράξεις ότι είναι δυνατόν για να σωθεί η ζωή του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρεις εναλλακτικές λύσεις και υπάρχει ολόκληρη βιβλιογραφία για το τι πρέπει να κάνεις για να αυξήσεις όσο το δυνατόν την πιθανότητα να σωθεί ο ασθενής παρά την άρνησή του να δεχτεί τη βέλτιστη θεραπεία. Οι εναλλακτικές είναι περίπλοκες, με περισσότερες δυνητικές παρενέργειες και χρειάζονται πολύ μεγαλύτερη επιμέλεια και προσοχή από την πλευρά του ιατρού. Δεχόμενος αυτό που σου λέω χωρίς να χρειάζεται να διαβάσεις τη σχετική ιατρική βιβλιογραφία (πίστεψέ με, κανείς ειδικός δε θα σου πει ότι είναι ευκολότερο να σώσεις κάποιον που χρειάζεται επειγόντως μετάγγιση αίματος χωρίς να τον μεταγγίσεις), βλέπεις έστω και μόνο σε αυτό το σημείο ότι ήταν λάθος η αρχική σου εκτίμηση παραπάνω ότι αυτά τα έχουμε αποφασίσει ως “μετακύλιση ευθυνών”; Είναι σίγουρα πολύ μεγαλύτερη ευθύνη (και δυσκολότερο και λιγότερο πιθανό) να σώσεις κάποιον που αρνείται να μεταγγιστεί…

    Reply
  25. Ναι, μπορεί, αλλά συνεχίζεις να μην μου διευκρινίζης ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις. Το ότι ο ιατρός θα προσπαθήση να σώση τον ΜτΙ χωρίς μετάγγιση προϋποθέτει ακριβώς ότι θεωρεί την βούλησή του να μην μεταγγιστή τόσο σημαντική.

    Κάτι που δεν κάνει αντιθέτως στον αποτυχόντα αυτόχειρα.

    Reply
  26. Δε θεωρώ ότι είναι δύο περιπτώσεις αλλά πολύ περισσότερες με την έννοια ότι μπορεί κανείς να ονομάσει “αυτόχειρες” περιπτώσεις εξαιρετικά διαφορετικές μεταξύ τους. Χοντρικά μπορώ να πω ότι παλιά (μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα) τα πράγματα λειτουργούσαν πολύ περισσότερο με τη λογική που υποστήριζες στο αρχικό σου ποστ (με την υπεράνω όλων υποχρέωση να σώζεις τη ζωή των ασθενών για αυτόχειρες, χειρουργικές επεμβάσεις, Ιεχωβάδες κτλ. κατά την κρίση των ιατρών). Αυτό στην πραγματικότητα διευκόλυνε πολλές φορές τη ζωή των ιατρών (και ίσως λειτουργούσε λοιπόν και ως αντικίνητρο να το βλέπαμε βαθύτερα ηθικά) αλλά οδήγησε σε τερατουργήματα. Μέχρι πριν από λίγο καιρό χοντρικά επίσης όλοι οι αυτόχειρες αντιμετωπίζονταν ως ίδιοι. Όπως έγραψα όμως στο αρχικό μου σχόλιο, σήμερα η υποβοηθούμενη (από τον ιατρό) αυτοκτονία υπό ορισμένες προϋποθέσεις θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ηθικά αποδεκτή και καλύπτεται πλήρως νομικά σε κάποιες πολιτείες των Η.Π.Α. και άλλες δυτικές χώρες.

    Η ενεργητική ευθανασία επίσης έχει αρχίσει να επιτρέπεται σε κάποιες χώρες της Δύσης (πουθενά όμως στις Η.Π.Α. ακόμη) και θεωρώ πολύ πιθανό ότι σιγά σιγά θα υιοθετηθεί, υπό προϋποθέσεις πάντα, από ακόμη περισσότερες. Προσωπικά δεν ξέρω αν θα ήμουν έτοιμος να συμμετάσχω σε κάτι τέτοιο, δεν κατηγορώ σε καμία περίπτωση τους ιατρούς που το κάνουν στις περιπτώσεις που πρέπει αλλά η ενεργητική ευθανασία παραείναι αντίθετη με τα ένστικτα/αντανακλαστικά μου για να την πράξω ακόμη και αν είναι νόμιμη.

    Επομένως θέλουν πολύ ανάλυση οι διάφορες υποπεριπτώσεις και σημείωσε επίσης ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει μόνο μία συγκεκριμένη διαφορά μεταξύ τους αλλά πολύ περισσότερες και διαφορετικές ανά ζεύγος περιπτώσεων (ή ζεύγη συνόλων υποπεριπτώσεων κτλ.). Τον Ζαχόπουλο καλώς τον έσωσαν για πολλούς λόγους.

    Είναι και κάτι άλλο που ίσως έχει σημασία εδώ. Γενικά σε αυτά (και σε άλλα) ζητήματα στην πράξη σταθμίζουμε το βάρος που θα έχουν οι διάφορες αρχές, αξίες κτλ. Οι συγκεκριμένες οδηγίες βγαίνουν χωρίς να θέτουν καμία απόλυτη αρχή υπεράνω όλων και πάντα. Ξέρω ότι αυτό το έχετε υπ’ όψιν και το εφαρμόζετε σε κάποιο τουλάχιστον επίπεδο στη νομική αλλά (μάλλον) όχι συνειδητά στο βαθμό και βάθος που το εννοώ (ή ίσως γίνεται πρακτικά και στη νομική χωρίς οι ίδιοι να το συνειδητοποιείτε). Ούτε καν ο τρόπος που σταθμίζουμε δεν είναι πάντα ο ίδιος. Αρκετοί άνθρωποι επηρεασμένοι ίσως από το πως αντιλαμβάνονται ότι πορεύονται οι θετικές επιστήμες θεωρούν πρόβλημα ότι δεν μπορούμε να βρούμε ιδανικές θεωρίες για διάφορα ζητήματα (ακόμη κι αν δέχονται αυτήν την “αδυναμία”, τους ενοχλεί μέσα τους). Αν και συχνά οι αφαιρετικοί φιλοσοφικοί συλλογισμοί μπορούν να είναι χρήσιμοι για τη σύγκριση δύο οι περισσοτέρων πρακτικών επιλογών καθώς προσθέτουν μεγαλύτερη διαύγεια, άλλες φορές μπορούν να μπερδέψουν περισσότερο τη σύγκριση (ίσως αυτό να έγινε και στο παρόν τοπικ). Πιο απλά και χονδρικά τι θέλω να πω: Για να συγκρίνεις π.χ. το ύψος της Πάρνηθας με αυτό του Υμηττού δε χρειάζεται να γνωρίζεις το ύψος των Ιμαλαΐων (ή -καλύτερα- ενός ιδανικού υψηλού βουνού ή του ιδανικού χαμηλού βουνού κτλ.). Πολλοί πια το δέχονται αυτό στην πράξη αλλά ισχυρίζονται ότι αν γνωρίζαμε το ύψος του ιδανικού βουνού (άσχετα αν αυτό υπάρχει ή μπορεί να υπάρξει κάπου κτλ) αυτό θα έκανε καλύτερη/ακριβέστερη τη σύγκριση Πάρνηθας-Υμηττού. Εκεί προσωπικά διαφωνώ και ανήκω μάλλον στην μειοψηφία. Δε θεωρώ πια ότι χρειάζεσαι τέτοιου τύπου “άγκιστρα”. Μπορεί να έχω δίκιο ή μπορεί να κάνω λάθος αλλά πάντως δεν έχω το χάρισμα να μπω σε αυτά τώρα και εδώ κλείνει η παρέμβασή μου σε αυτό το τοπικ και στο σάιτ (τουλάχιστον για κάποιο καιρό) όσο και αν με τσιγκλίσουν άλλο οι ωραίες ερωτήσεις σου. Σημαντική διευκρίνιση: αυτό που περιγράφω δεν είναι σχετικισμός (ούτε είναι ο πρακτικισμός/πραγματισμός ξέρω γω του James και σίγουρα δεν είναι λογικός θετικισμός -Παναγία μου- αν από κάπου αντλώ περισσότερα αυτό είναι η μαθηματική δουλειά, κυρίως οικονομολόγων, που ασχολούνται με την κοινωνική επιλογή ξεκινώντας από τους Condorcet και Borda και έπειτα). Όταν θέλω να συγκρίνω πρακτικές περιπτώσεις/επιλογές μεταξύ τους θεωρώ ότι πάρα πολύ συχνά υπάρχει απάντηση. Το ζουμί πάντως αυτής της παραγράφου μου είναι: α. δε γνωρίζουμε τη μοναδική τέλεια διαφορά/ορισμό/κανόνα για να συγκρίνουμε κάθε ζεύγος επιλογών/περιπτώσεων ή ακόμα και το ιδανικό σύνολο κανόνων για αυτό. Σε αυτό συμφωνούμε πιστεύω οι περισσότεροι και πολλοί εργάζονται εντατικά με στόχο την αναζήτηση τέτοιων αρχών. β. Όχι απλά δεν μπορούμε να τις βρούμε αλλά δεν υπάρχουν. Σε αυτό συμφωνούμε λιγότεροι αλλά αρκετοί νομίζω. γ. η ανυπαρξία αυτή δεν έχει καμία σημασία πρακτικά (αυτό δεν ακυρώνει τις πολύ εντατικές προσπάθειες ορισμένων να βρουν ιδανικές αρχές καθώς μπορεί να προσφέρουν ανά περιπτώσεις μεγαλύτερη ενόραση σε άλλο επίπεδο, όχι όμως πάντα καθώς μπορεί αντίστοιχα να περιπλέξουν άσκοπα τα πράγματα). Ακόμη λιγότεροι θα συμφωνούσαν με αυτό αν και τελικά οι περισσότεροι μάλλον κατά αυτό τον τρόπο λειτουργούμε και αποφασίζουμε. Το γεγονός όμως ότι σίγουρα πιστεύω το (α) (τουλάχιστον με τις γνώσεις που έχω τώρα, μπορεί να αλλάξω γνώμη στο μέλλον) είναι ο λόγος που δε θα λάβεις από εμένα την απάντηση που περιμένεις… :-)

    Reply
  27. Εξαιρετικό άρθρο Θανάση, κρίμα που τον τελευταίο καιρό έχω ελάχιστο χρόνο και δεν προλαβαίνω να γράψω πολλά.

    Τα επίσης εξαιρετικά σχόλια τα διάβασα κάπως γρήγορα.

    Δύο παρατηρήσεις έχω:

    1.

    Μιας και περί βουλήσεως ο λόγος όμως, ο απεργός πείνας τελικού σταδίου έχει άραγε αληθώς ισχυρή βούληση; Δεν είμαι γιατρός, οπότε απλώς βάζω εδώ ένα ερωτηματικό και συνεχίζω.

    Οπωσδήποτε το πιο ενδιαφέρον ερώτημα της συζήτησης, τουλάχιστον από ιατρικής πλευράς.

    Δεν νομίζω ότι μπορεί να απαντηθεί με σαφήνεια.

    Ο Θανάσης που δοκίμασε για κάποιο διάστημα αποχή από το φαγητό γράφει ότι μετά από 2 μέρες αμβλύνθηκε σημαντικά το αίσθημα της πείνας.
    Αυτό υποδηλώνει ότι η απόχη από το φαγητό προκαλεί σημαντικές αλλαγές στην εγκεφαλική λειτουργία. Ποιες ακριβώς είναι αυτές, ποιο το εύρος τους και ποια η σημασία τους για την βούληση είναι μάλλον άγνωστο.
    Πρόχειρη παρατήρηση: αν το αίσθημα της πείνας γινόταν κάθε μέρα εντονότερο (κάτι που ανταποκρίνεται καλύτερα στην πραγματικότητα, δηλ. στην αντικειμενική κατάσταση του ασθενούς), πιθανότατα θα είχε και άλλη βούληση ο απεργός.

    2. Συζητήθηκε to τι πρέπει να κάνει ο γιατρός σε περίπτωση αυτοκτονίας στα επείγοντα και αναφέρθηκε η περίπτωση ζαχόπουλου.
    Δεν είδα να αναφέρεται ο πραγματικός λόγος για τον οποίο ο γιατρός πρέπει σε κάθε περίπτωση αυτοκτονίας να επεμβαίνει (προκαταβολικά συγγνώμη αν το έγραψε κάποιος και δεν το είδα).

    Ο γιατρός δεν μπορεί να ξέρει και ούτε είναι δουλειά του να εξακριβώσει (ιδίως στον πανζουρλισμό των επειγόντων) τι ακριβώς έγινε και αν πράγματι πρόκειται για αυτοκτονία. Το ότι το ισχυρίζεται ο ένας ή ο άλλος που έρχεται μαζί με τον ασθενή δεν λέει τίποτα.

    Για να μείνουμε στην περίπτωση ζαχόπουλου: αν δηλαδή τον άφηναν να πεθάνει και αύριο έβγαινε ένας τύπος και έλεγε δεν ήταν μόνος του στο δωμάτιο την ώρα της αυτοκτονίας, ποια θα ήταν η θέση του γιατρού;

    Αυτό βέβαια δεν ισχύει μόνο για σημαντικά πρόσωπα, αλλά για κάθε ασθενή. Ακόμα και αν είναι 100% σίγουρο ότι είναι αυτοκτονία (που, επαναλαμβάνω, σε συνθήκες επειγόντων είναι αδύνατον να εξακριβωθεί), ο γιατρός δεν μπορεί να γνωρίζει αν την στιγμή της αυτοκτονίας ο ασθενής είχε πλήρη συνείδηση της πράξης του.

    Η μεγάλη λογοτεχνία μας δίνει ακόμη μια φορά τροφή για σκέψη:

    O romeo αυτοκτονεί επειδή πιστεύει λανθασμένα ότι η juliet έχει αυτοκτονήσει. Μετά αυτοκτονεί η juliet επειδή αυτοκτόνησε ο romeo που αυτοκτόνησε επειδή νόμιζε ότι η juliet αυτοκτόνησε.

    Δυστυχώς ο Σεξπηρ τελειώνει το έργο σε αυτό το σημείο. Αν όμως γραφόταν ένα sequel ιατροφιλοσοφικού περιεχομένου όπου οι r+j μεταφέρονται στα επείγοντα, πώς θα έπρεπε να αντιδράσει ο ιατρός-ήρωας, δεδομένου ότι πρόκεται περί ενσυνείδητης αυτοκτονίας;

    Η σωστή απάντηση είναι να τους σώσει, επειδή τελικά πρόκειται περί παρεξήγησης – δηλ. αν ο ρ ήξερε δεν θα αυτοκτονούσε, και έτσι ούτε η ι θα αυτοκτονούσε.

    Κλείνω με ένα μήνυμα στους φίλους αναγνώστες που θέλουν να αυτοκτονήσουν (ελπίζω όχι από αυτά που διαβάζουν εδωπερα):
    αν δεν πετύχει η απόπειρα, θα σας σώσουμε.

    Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να προκαλεί απογοήτευση ή θυμό, συχνά πρέπει να προσπαθήσουμε και 2 και 3 φορές μέχρι να πετύχουμε κάτι στην ζωή, πάρτε παράδειγμα τον ΓΑΠ.

    Για να κλείσω με τα λόγια ένος σύγχρονου σεξπηρ:

    αν θες κάτι πολύ, το σύμπαν συνομοτεί για να το πετύχεις.

    Reply
    • Χαχαχχαα, επικός!

      Άλλα έχε τον νου σου, θα γράψω σύντομα για την σύμβαση του Οβιέδου και θέλω την γνώμη σου.

      Ο γιατρός δεν μπορεί να ξέρει και ούτε είναι δουλειά του να εξακριβώσει (ιδίως στον πανζουρλισμό των επειγόντων) τι ακριβώς έγινε και αν πράγματι πρόκειται για αυτοκτονία.

      Στο Γκρέυ’ς Ανάτομυ δεν γίνεται έτσι. :-Ρ

      Reply
      • Εμένα ρωτάς; Τείνω προς το ας πάει καλιά του. Έχει ξεκαθαρίσει τι θέλει κι η στάση του υποτίθεται ότι είναι αταλάντευτη. Γιατί να μην σεβαστούμε την επιθυμία του λοιπόν;

        Reply
  28. Ξαναδιαβάζω τώρα αυτό το κείμενό σου, Θανάση, και το βρίσκω πολύ φάουλ. Πάρα πολύ φάουλ. Εννοώ το ηθικό κομμάτι, δεν έχω άποψη για το νομικό. Μου φαίνεται ξεκάθαρο ότι άφησες τη δυσαρέσκειά σου για τα γεγονότα τότε της Υπατίας να σε οδηγήσει σε γενικεύσεις και οικουμενικές επιχειρηματολογίες. Το σκεφτόμουν και τότε αλλά είπα να μην το γράψω. Ντρέπομαι και για τα σχόλιά μου πιο πάνω, μακάρι να μπορούσα να τα σβήσω

    Reply
    • Η αλήθεια ότι εγώ έλεγα πάντα να σώζωνται οι απεργοί πείνας, οπότε σαφώς αντιβαίνω στην ηθική όσων ήθελαν νεκρούς για να ηρωοποιήσουν.

      Reply
  29. Αν θες να συζητήσεις γενικά το θέμα της αναγκαστικής σίτισης, τότε έχει δύο τεράστια κενά το κείμενό σου:

    1) Μια απεργία πείνας είναι σχεδόν πάντα ασύμμετρη. Περιλαμβάνει μια αδύναμη πλευρά και μια ισχυρή, συνήθως εξουσιαστική. Έτσι γίνεται σχεδόν πάντα. Η ισχυρή πλευρά μπορεί εύκολα να επιλέξει τους γιατρούς και το προσωπικό για την αναγκαστική σίτιση ώστε να είναι δικοί της άνθρωποι, που μοιράζονται τη δική της σκοπιά. Οπότε, στην πράξη, η αναγκαστική σίτιση θα γίνει από ανθρώπους με τη στάση: «τσογλάνι, τώρα θα βογγήξεις». Και πανεύκολα μπορούν να βασανίσουν τον απεργό ονομάζοντάς το αυτό «αναγκαστική σίτιση» – πανεύκολα και νόμιμα.

    Σε μια γενική συζήτηση, θα πρέπει να υπάρχει κάπου και τούτη η διάσταση για το θέμα, ότι στην πράξη αυτή είναι πολύ πιθανό να γίνει έννομο βασανιστήριο. Βλέπω ότι η Wikipedia δίνει αρκετές σχετικές περιπτώσεις, π.χ. τις σουφραζέτες στην Αγγλία, αρχή 20ου αιώνα, που απεργούσαν ζητώντας ψήφο για τις γυναίκες, και υποβάλονταν σε εμπειρίες αναγκαστικής σίτισης τις οποίες περιέγραφαν σαν βιασμό (“Holloway became a place of horror and torment. Sickening scenes of violence took place almost every hour of the day, as the doctors went from cell to cell performing their hideous office”)

    Δεν κρίνεις ότι άφησες κάτι απέξω;

    Reply
  30. 2) Το δεύτερο κενό είναι ότι απουσιάζει εντελώς από τη συλλογιστική σου η εξουσιαστική πλευρά, ο ισχυρός σε μια απεργία πείνας. Πράγματι, ο απεργός δεν θέλει να πεθάνει, θέλει να ικανοποιηθούν κάποια αιτήματά του. Συνήθως δοκίμασε να πιέσει με άλλους τρόπους, δεν τα κατάφερε, και κατέφυγε στο έσχατο μέσο της απεργίας. Γιατί να είναι ευθύνη του απεργού η διατήρησή του στη ζωή και να μην είναι της ισχυρής πλευράς; Διότι αυτό ακριβώς κάνει ο απεργός, λέει: «το κρίμα στο λαιμό σας, ο ενδεχόμενος θάνατός μου βαραίνει εσάς και την αδιαλλαξία σας, όχι εμένα».

    Να σου πω μια άλλη εναλλακτική από την αναγκαστική σίτισηq O ισχυρός να ικανοποιήσει τα αιτήματα του απεργού. Αν εξαφανίζεις εντελώς τις ευθύνες της ισχυρής πλευράς, όπως κάνεις στο κείμενο, παίρνεις ουσιαστικά το μέρος της. Είναι σαν να λες: όλες οι απεργίες πείνας είναι κακές. Ή όλες οι απεργίες πείνας είναι θεατρικές, μετεφηβικές επιπολαιότητες, κάτι τέτοιο. Είσαι έτοιμος να το υποστηρίξεις αυτό;

    Reply
  31. Δες πώς μπορώ να ξαναγράψω το κείμενό σου βάζοντας στο παιχνίδι και τις ευθύνες του ισχυρού:

    Ο ιατρός στην πραγματικότητα επιτυγχάνει αυτό που επιθυμεί η εξουσιαστική πλευρά, δηλαδή να διατηρηθεί ο απεργός στην ζωή, και χωρίς να ικανοποιηθούν τα αιτήματά του. Αλλά είναι σαφές ότι ως προς την πράξη της αναγκαστικής σίτισης δεν υπάρχει συναίνεση. Πρόβλημα;

    Σαφώς. Αυτό που κάνει ο ιατρός είναι ότι παίρνει πολιτική θέση ως προς τα αιτήματα της απεργίας πείνας. Επιλέγει να τοποθετήσει τον απεργό στο επίπεδο του ψυχοπαθούς, του νηπίου – κάποιου που έχει περιορισμένο δικαίωμα αυτοδιάθεσης – ώστε να του αφαιρέσει το μόνο μέσο πολιτικής πίεσης που του απέμεινε. Δεν είναι παράλογος ο ισχυρισμός ότι ο γιατρός παίρνει πολιτική θέση.

    Reply

Leave a Comment