Και ιδού και το Περιβαλλοντοδικείο!

Σήμερα σας παρουσιάζω το Περιβαλλοντοδικείο του Στρασβούργου, που διέλαμψε ούρμπι ετ όρμπι με την πρώτη απόφαση Μαγκούρας κατά Ισπανίας.

Σύμφωνα με το άρ. 5 παρ. 3 ΕΣΔΑ “Παv πρόσωπov συλληφθέv ή κρατηθέv, υπό τας πρoβλεπoµέvας εv παραγράφω 1 γ) τoυ παρόvτoς άρθρoυ συvθήκας oφείλει vα παραπεµφθή συvτόµως εvώπιov δικαστoύ ή ετέρoυ δικαστικoύ λειτoυργoύ voµίµως εvτεταλµέvoυ όπως εκτελή δικαστικά καθήκovτα, έχει δε τo δικαίωµα vα δικασθή εvτός λoγικής πρoθεσµίας ή απoλυθή κατά τηv διαδικασίαv. Η απόλυσις δύvαται vα εξαρτηθή από εγγύησιv εξασφαλίζoυσαv τηv παράστασιv τoυ εvδιαφερoµέvoυ εις τηv δικάσιµov“.

Ο αιτών, στην εγκληματογόνο ηλικία των 67 ετών τότε, ήταν ο πλοίαρχος του δεξαμενόπλοιου Πρεστίζ, το οποίο βούλιαξε στις 19 Νοεμβρίου 2002 στα ανοιχτά της Γαλικίας γεμάτο πετρελαιοειδή, με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία της Ισπανίας. Οι ισπανικές αρχές τον συνέλαβαν και του απήγγειλαν κατηγορία για ρύπανση του περιβάλλοντος (οχτώ χρόνια μετά, η δίκη ακόμη δεν έχει αρχίσει). Το σχετικό άρ. 325 του ισπΠΚ προβλέπει τα εξής:

1. Será castigado con las penas de prisión de seis meses a cuatro años, multa de ocho a 24 meses e inhabilitación especial para profesión u oficio por tiempo de uno a tres años el que, contraviniendo las leyes u otras disposiciones de carácter general protectoras del medio ambiente, provoque o realice directa o indirectamente emisiones, vertidos, radiaciones, extracciones o excavaciones, aterramientos, ruidos, vibraciones, inyecciones o depósitos, en la atmósfera, el suelo, el subsuelo o las aguas terrestres, marítimas o subterráneas, con incidencia, incluso, en los espacios transfronterizos, así como las captaciones de aguas que puedan perjudicar gravemente el equilibrio de los sistemas naturales. Si el riesgo de grave perjuicio fuese para la salud de las personas, la pena de prisión se impondrá en su mitad superior.
2. El que dolosamente libere, emita o introduzca radiaciones ionizantes u otras sustancias en el aire, tierra o aguas marítimas, continentales, superficiales o subterráneas, en cantidad que produzca en alguna persona la muerte o enfermedad que, además de una primera asistencia facultativa, requiera tratamiento médico o quirúrgico o produzca secuelas irreversibles, será castigado, además de con la pena que corresponda por el daño causado a las personas, con la prisión de dos a cuatro años.

Ως εδώ καλώς. Τέθηκε τότε το ζήτημα της προσωρινής κράτησης ή όχι του Μαγκούρα και ο αρμόδιος ανακριτής αποφάσισε την απόλυσή του με τον περιοριστικό όρο της εγγυοδοσίας ύψους….

Αλήθεια, τι ύψος θα έπρεπε να είχε η εγγυοδοσία αυτή; Θα υπολογιζόταν με βάση τις προσωπικές συνθήκες του κατηγορουμένου ή μήπως με βάση το αντικειμενικό άδικο που έθεσε η πράξη για την οποία κατηγορείτο; Μήπως με βάση το υπολογιζόμενο κόστος καθαρισμού ή, ακόμη, μήπως με βάση την ικανότητα της ναυτιλιακής εταιρείας που εκμεταλλευόταν το επίμαχο δεξαμενόπλοιο;

Η απάντηση δεν είναι τόσο δύσκολη όσο ίσως φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η ποινική ευθύνη είναι εξατομικευμένη, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα κάθε κατηγορουμένου και σύμφωνη με την αρχή της δικής του προσωπικής ενοχής για την πράξη για την οποία κατηγορείται. Η επιβολή υπερβολικής εγγυδοσίας αντίκειται στην συνταγματική αρχή της αναλογικότητας και συνιστά περιγραφή των περί προσωρινής κρατήσεως διατάξεων, διότι ισοδυναμεί με έμμεση επιβολή προσωρινής κράτησης. Στο θέμα που μας απασχολεί δίνει απάντηση ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας. Πράγματι, στο άρ. 297 παρ. 1 ΚΠΔ ορίζεται ότι

“Αν ως περιοριστικός όρος τεθεί η καταβολή εγγύησης, το ύψος καθώς και το είδος και το αξιόχρεο της εγγύησης, ορίζονται με ελεύθερη κρίση, αφού ληφθεί υπόψη η ποινή που επιβάλλεται στην πράξη, καθώς και η οικονομική και η ηθική κατάσταση του κατηγορουμένου“

,

ενώ στο άρ. 296 ΚΠΔ προβλέπεται ότι

“Ο σκοπός των περιοριστικών όρων είναι να αποτραπεί ο κίνδυνος τέλεσης νέων εγκλημάτων και να εξασφαλιστεί ότι εκείνος στον οποίο επιβλήθηκαν θα παραστεί οποτεδήποτε στην ανάκριση ή στο δικαστήριο και θα υποβληθεί στην εκτέλεση της απόφασης”

και όχι η ικανοποίηση του δημοσίου αισθήματος, ο εξευμενισμός της μητέρας φύσης ή ακόμη η έμμεση προφυλάκιση του κατηγορουμένου.

Στον 67χρονο Μαγκούρα επιβλήθηκε λοιπόν πράγματι εγγύηση. Ύψους τριών εκατομμυρίων ευρώπουλων. 3.000.000 αριθμητικώς. Ήταν προφανές ότι ο συγκεκριμένος κατηγορούμενος δεν είχε τα χρήματα αυτά, τα οποία μπορούσε να καταβάλη μόνο η ασφαλιστική εταιρεία του πλοίου (η οποία όμως δεν ήταν κατηγορουμένη ούτε υποχρεωνόταν νομικώς να τα καταβάλη!). Και πράγματι έτσι έγινε, χρειάστηκε όμως πρώτα ο Μαγκούρας να φιλοξενηθή 83 ημέρες στις ισπανικές φυλακές.

Η υπόθεση φαίνεται εύκολη λοιπόν. Ενώπιον ενός κανονικού δικαστηρίου εννοείται. Όχι ενώπιον του Περιβαλλοντοδικείου.

Στην απόφαση Μαγκούρας κατά Ισπανίας (Σεπτ 2010) της Διηυρυμένης Σύνθεσης του Περιβαλλοντοδικείου, κρίθηκε με την ισχνή μειοψηφία 10 προς 7 ότι η εγγυοδοσία μπορεί κάλλιστα να ανέρχεται σε ποσό που ο ανακριτής γνωρίζει ότι δεν μπορεί να καταβάλη ο κατηγορούμενος, χωρίς να παραβιάζεται η προσωπική του ελευθερία, αρκεί να συντρέχουν ιδιαίτερες περιστάσεις. Εκ συμπτωματικής συμπτώσεως με την πλειοψηφία συντάχθηκαν ο Γάλλος Κοστά και ο Ισπανός Σάιθ Αρνάιθ, οι δικαστές των χωρών δηλαδή που επλήγησαν από την πετρελαιοκηλίδα ή απειλήθηκαν άμεσα από αυτήν. Στην μειοψηφία ανήκαν επιφανείς δικαστές, όπως ο Έλληνας Ροζάκης o Καλυπτροθήρας, ο Άγγλος Μπράτζα και ο Μαλτέζος Μπονέλλο. Σημειωτέον ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν παρενέβη υπέρ του αιτούντος πολίτη της, στο πλαίσιο της πολιτικής της πράσινης ανάπτυξης υποθέτω.

Το Περιβαλλοντοδικείο καταρχάς συνωμολόγησε ότι ο αιτών δεν ηδύνατο να καταβάλη εγγυοδοσία αυτού του ύψους, διότι υπερέβαινε σαφώς τις δυνατότητές του. Αλλά αυτό δεν πειράζει το Περιβαλλοντοδικείο. Δεν του καίγεται καρφί για τον κατηγορούμενο. Πιο πολύ το νοιάζει η αυξημένη οικολογική ευαισθησία των διεθνών οργάνων και το γεγονός ότι την εγγυοδοσία μπορούσε να καταβάλη κάποιος τρίτος, προερχόμενος από τον επαγγελματικό περίγυρο του κατηγορουμένου. Γιατί το Περιβαλλοντοδικείο δεν υπάρχει για να προστατεύη τα συνταγματικά δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών από την αυθαιρεσία. Όχι, υπάρχει για να επιδεικνύη οικολογική ευαισθησία, έστω και αν αυτό σημαίνη ότι ένας ηλικιωμένος θα φυλακιστή για τρεις μήνες, προκειμένου να κατασιγάση η δημόσια κατακραυγή. Ο οικολογικός σκοπός αγιάζει τα αντιδικαιοκρατικά μέσα. Οι Περιβαλλοντοδίκες δεν κρύβονται:

In such circumstances it is hardly surprising that the judicial authorities should adjust the amount required by way of bail in line with the level of liability incurred, so as to ensure that the persons responsible have no incentive to evade justice and forfeit the security. In other words, the question must be asked whether, in the context of the present case, where large sums of money are at stake, a level of bail set solely by reference to the applicant’s assets would have been sufficient to ensure his attendance at the hearing, which remains the primary purpose of bail.

Πολλά τα λεφτά, Απόστολε Μαγκούρα. Αλλά τά ‘χει αυτά η “εξελικτική ερμηνεία” ενός “ζωντανού κειμένου”, όπως είναι η κατά Περιβαλλοντοδικείο ΕΣΔΑ.