Επ’ ακροατηρίου δημοσιότητα και δημοσιογραφία

Στην φίλη Α.Ε.

Η αρχή της δημοσιότητας στην ποινική δίκη νοείται καταρχάς ως άμεση δημοσιότητα, που προϋποθέτει την φυσική παρουσία στο ακροατήριο. Ως προς αυτό, είναι καθένας ελεύθερος να παρίσταται και να ακούη, όσο μπορεί να ακούση, τα διαδραματιζόμενα. Προκειμένου όμως να καταγραφή σε οποιοδήποτε μέσο, ηχητικό ή οπτικοακουστικό, η διαδικασία, απαιτείται αίτηση του ενδιαφερομένου και συναίνεση όλων των παραγόντων της δίκης, διαφορετικά διαπράττεται ποινικό αδίκημα κατ’ άρ. 8 Ν. 3090/2002:

1. Η ολική ή μερική μετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηματογράφηση και μαγνητοσκόπηση της δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου απαγορεύεται. Κατ’ εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον. […]

3. Όποιος παραβαίνει τις διατάξεις των παραγράφων 1 εδ. α’ και 2 τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών και χρηματική ποινή είκοσι χιλιάδων (20.000) έως διακοσίων χιλιάδων (200.000) ευρώ.

[Ο νόμος αναφέρεται, προσοχή, μόνο σε κινηματογράφηση και μαγνητοσκόπηση. Δεν είμαι βέβαιος ποια είναι η διαφορά, φαίνεται όμως ότι είναι ελεύθερη η μαγνητοφώνηση].

Σχετικό όμως είναι και το διαβόητο άρ. 370Α παρ. 2 ΠΚ περί παραβίασης του απορρήτου της προφορικής συνομιλίας:

Όποιος αθέμιτα παρακολουθεί με ειδικά τεχνικά μέσα ή αποτυπώνει σε υλικό φορέα προφορική συνομιλία μεταξύ τρίτων ή αποτυπώνει σε υλικό φορέα μη δημόσια πράξη άλλου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται η πράξη του προηγούμενου εδαφίου και όταν ο δράστης αποτυπώσει σε υλικό φορέα το περιεχόμενο της συνομιλίας του με άλλον χωρίς τη ρητή συναίνεση του τελευταίου.

Αυτά τα δρακόντεια προκύπτουν από τις εσωτερικές διατάξεις. Εξακολουθούν να ισχύουν όμως; Πρέπει να τα παίρνουμε στα σοβαρά;

Σε μια πρόσφατη απόφασή του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ερμήνευσε με τέτοιο τρόπο το άρ. 10 ΕΣΔΑ, που διαλαμβάνει τα σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης, ώστε πλέον να καθίσταται αμφίβολο το παράνομο της πράξης του υποκλόπου, ειδικά μάλιστα αν είναι και δημοσιογράφος.

Ειδικώτερα, στην απόφαση Pinto Coelho κατά Πορτογαλίας (Μαρ 16), το δικαστήριο στο 4ο Τμήμα του έκρινε την προφυγή μιας Πορτογαλίδας τηλεδημοσιογράφου, της Σοφίας Πίντου Κοέλιου, η οποία το 2005 ερευνούσε την καταδίκη ενός πιτσιρικά για ληστεία ενός κινητού. Ο 18χρονος, που ήταν από το Πράσινο Ακρωτήριο παρεμπιπτόντως, ισχυριζόταν ότι είχε άλλοθι. Η δημοσιογράφος κατέγραψε τις καταθέσεις τριών μαρτύρων, καθώς και την εξέτασή τους από την έδρα, χωρίς άδεια, για να αποδείξη ότι κανείς δεν αναγνώρισε τον κατηγορούμενο.

Ο Πρόεδρος, μόλις προβλήθηκε η εκπομπή, υπέβαλε την σχετική μήνυση και η δημοσιογράφος καταδικάστηκε για απείθεια (art. 348 CP: desobediência), καθώς είχε παραβιάσει το άρ. 88 παρ. 2β του πορτΚΠΔ:

Não é, porém, autorizada, sob pena de desobediência simples: […]
b) A transmissão ou registo de imagens ou de tomadas de som relativas à prática de qualquer acto processual, nomeadamente da audiência, salvo se a autoridade judiciária referida na alínea anterior, por despacho, a autorizar; não pode, porém, ser autorizada a transmissão ou registo de imagens ou tomada de som relativas a pessoa que a tal se opuser;

[δεν ξέρω πορτογαλικά, φιγούρα κάνω με όσα πιάνω μέσες άκρες]

Η ποινή της ήταν χρηματική ποινή από μετατροπή ύψους 1500 ευρώ, υπόψιν ότι ήταν και υπότροπη. [Τελικά, δεν μάθαμε αν ο πιτσιρικάς την είχε κάνει την δουλειά].

Η σύνθεση όμως την δικαίωσε με ψήφους 6-1, με το εξής σκεπτικό:

41. En l’espèce, le droit de la requérante d’informer le public et le droit du public de recevoir des informations se heurtent au droit des personnes ayant témoigné au respect de leur vie privée ainsi qu’à l’autorité et l’impartialité de l’appareil judiciaire. […]
42. […]
α) Sur la contribution du reportage à un débat d’intérêt général

43. La Cour doit d’abord établir si le reportage en cause concernait un sujet d’intérêt général. À cet égard, la Cour note que le public a, de manière générale, un intérêt légitime à être informé sur les procès en matière pénale. […]
44. La Cour note qu’à l’origine du reportage litigieux se trouvait une procédure judiciaire dont l’issue avait été la condamnation au pénal de plusieurs prévenus. La démarche de la requérante visait à dénoncer une erreur judiciaire qui, de son avis, s’était produite à l’égard de l’une des personnes condamnées. La Cour accepte dès lors qu’un tel reportage abordait un sujet relevant de l’intérêt général.

β) Sur le comportement de la requérante

45. La Cour considère que quiconque, y compris des journalistes, exerce sa liberté d’expression assume des « devoirs et responsabilités » dont l’étendue dépend de sa situation et du procédé technique utilisé. En l’occurrence, les juges internes ont considéré que l’auteur, journaliste expérimentée et par surcroît avec des connaissances en droit, ne pouvait ignorer que la diffusion de la séquence enregistrée de l’audience était soumise à une autorisation judiciaire préalable. Tout en reconnaissant le rôle essentiel qui revient à la presse dans une société démocratique, la Cour souligne que les journalistes ne sauraient en principe être déliés par la protection que leur offre l’article 10 de leur devoir de respecter les lois pénales de droit commun.

46. L’absence de comportement illicite de la part de la requérante dans l’obtention de l’enregistrement n’est pas nécessairement déterminante dans l’appréciation de la question de savoir si elle a respecté ses devoirs et responsabilités. En tout état de cause, elle était à même de prévoir, en tant que journaliste, que la divulgation du reportage litigieux était réprimée par l’article 348 du code pénal. Quant au comportement de la requérante en l’espèce, la Cour relève que le mode d’obtention par celle-ci des enregistrements de l’audience n’a pas été illicite [!], et que, s’agissant de la forme du reportage, les voix des juges et des témoins avaient été déformées afin d’empêcher leur identification par le public. S’agissant des critiques du Gouvernement à l’encontre de la forme du reportage incriminé, il y a lieu de rappeler qu’outre la substance des idées et informations exprimées, l’article 10 protège aussi leur mode d’expression. En conséquence, il n’appartient pas à la Cour, ni aux juridictions internes d’ailleurs, de se substituer à la presse pour dire quelle technique de compte rendu les journalistes doivent adopter.

γ) Sur le contrôle exercé par les juridictions internes

48. […] La Cour note par ailleurs que les juridictions ont justifié la condamnation de la requérante sans invoquer le besoin de garantir l’autorité du pouvoir judiciaire et sans considérer les limites de l’exercice de cette autorité, en vertu de l’article 10 § 2 de la Convention.

49. Or, la Cour souligne qu’au moment de la diffusion du reportage litigieux l’affaire interne avait déjà été tranchée, comme l’a par ailleurs reconnu le Tribunal constitutionnel. Ainsi, la Cour conclut, à l’instar de l’affaire Dupuis et autres c. France (précitée), que le Gouvernement n’établit pas en quoi, dans les circonstances de l’espèce, la divulgation des extraits sonores aurait pu avoir une influence négative sur l’intérêt de la bonne administration de la justice.

50. […] Sur ce point, la Cour note que l’audience tenue dans le cadre de l’affaire a été publique et qu’aucun des intéressés n’a porté plainte à l’égard d’une alléguée atteinte à leur droit à la parole. Dans la mesure où le Gouvernement a allégué que la diffusion non autorisée des extraits sonores pouvait constituer une violation au droit à la parole d’autrui, la Cour note que les personnes concernées disposaient de recours en droit portugais pour faire réparer l’atteinte dont ils n’ont cependant pas fait usage. Or, c’est à eux qu’il incombait au premier chef de faire respecter ce droit. La Cour relève par ailleurs que les voix des participants à l’audience ont fait l’objet d’une déformation empêchant leur identification. Elle considère par ailleurs que l’article 10 § 2 de la Convention ne prévoit pas de restrictions à la liberté d’expression fondées sur le droit à la parole, celui-ci ne bénéficiant pas d’une protection similaire au droit à la réputation. Ainsi, le second but légitime invoqué par le Gouvernement perd nécessairement de la force dans les circonstances de l’espèce. En outre, la Cour voit mal pourquoi le droit à la parole devrait empêcher la diffusion des extraits sonores de l’audience quand, en l’occurrence, l’audience a été publique. Elle conclut que le Gouvernement n’a donc pas suffisamment justifié la sanction infligée à la requérante en raison de la diffusion des enregistrements de l’audience et que les juridictions n’ont pas justifié la restriction au droit à la liberté d’expression de la requérante à la lumière du paragraphe 2 de l’article 10 de la Convention. […]

56. Partant, il y a eu violation de l’article 10 de la Convention.

Με το συμπάθιο, αλλά δεν πείθομαι. Ιδού γιατί:

1. Το ίδιο το άρ. 10 επιτρέπει ρητώς τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης για “την διασφάλισιν του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας”. Αν δεν προσβάλλει το κύρος της δικαστικής εξουσίας η αυθαίρετη μαγνητοφώνηση των διαδραματιζομένων εντός του ακροατηρίου από τον πασαένα, τότε τι;
2. Δεν συνιστά άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης της Κοέλιου η υποκλοπή. Άλλοι εκφράζονται, εκείνη υποκλέπτει την έκφρασή τους.
3. Συναφές με το προηγούμενο: προσεβλήθησαν δικαιώματα των μαρτύρων, αδιάφορο αν δεν επεδίωξαν την ικανοποίησή τους.
4. Η Κοέλιου είχε δικαίωμα διάδοσης των στοχασμών της, αλλά τίποτε δεν την εμπόδιζε να τους διαδώση και χωρίς την μαγνητοσκόπηση. Αν αύριο αποφασίση, για να διαδώση καλύτερα τους στοχασμούς της, να κλέψη ή να διαρρήξη, τι θα πούμε;
5. Η Κοέλιου μπορούσε να ζητήση την μαγνητοφώνηση από το δικαστήριο, αλλά δεν το έκανε. Μπορούσε να ζητήση από τον κατηγορούμενο αντίγραφο της απόφασης, που θα περιείχε τα πρακτικά με τις καταθέσεις των μαρτύρων, αλλά δεν το έκανε.
6. To Τμήμα θεωρεί ως δεδομένο το ζητούμενο και επιχειρηματολογεί βάσει αυτού, ότι δηλαδή τάχα η Κοέλιου δεν απέκτησε παράνομα τις επίμαχες ηχογραφήσεις.
7. Η απόφαση συγχέει εμφανώς και έντονα στην παρ. 50 τον δημόσιο χαρακτήρα της συνεδρίασης του δικαστηρίου με το δικαίωμα επί της ιδίας φωνής, ως να απώλετο το τελευταίο ένεκα του πρώτου.
8. Η απόφαση του ΕΔΔΑ προκαλεί προφανή και πρωτοφανή ανασφάλεια δικαίου, όπως έδειξα και στην εισαγωγή της ανάρτησης. Τι ισχύει τελικά; Δεν έχω ιδέα. Πρέπει μήπως σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση κάθε δικαστήριο να κάνη σταθμίσεις και να αποφασίζη έτσι αν θα εφαρμόση τις σχετικές ποινικές διατάξεις, που άλλοτε θα είναι αντίθετες με το άρ. 10 ΕΣΔΑ και άλλοτε όχι;