Ή: Προς ΚΤ λόγος παραινετικός. Στον επιστήμονα, στον καλλιτέχνη, στον εραστή, στον άνθρωπο!
Σύμφωνα με τον β΄ κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου οι κανόνες υπάρχουν “προς ψυχών θεραπείαν και ιατρείαν παθών”.
Εδώ εισάγεται μια εντελώς διαφορετική θεωρία κανόνων από εκείνη στην οποία είμαστε συνηθισμένοι. Στην Ορθόδοξη Θεολογία, οι κανόνες δεν έχουν χαρακτήρα νομικό, η παράβασή τους δεν εκλαμβάνεται ως απείθεια στην νομοθετική προσταγή, η επέλευση των εννόμων συνεπειών τους δεν συνδέεται αναγκαίως με την πλήρωση των όρων του πραγματικού τους (χαρακτηριστικά που αποδίδονται συνήθως, δικαίως ή αδίκως, δίκην μομφής στην Καθολική Εκκλησία). Η ίδια ύπαρξη κλάδου Κανονικού Δικαίου επικρίνεται ως αντιφατική. Επικρατεί η θεολογία του ελέους και της χάριτος, όχι της ανταμοιβής και της ανταπόδοσης. Της λύτρωσης, όχι της ενοχής.
Οι κανόνες στην Ορθόδοξη Θεολογία εκλαμβάνονται ως μέσα ιαματικά, χρησιμεύουν στην ιατρεία των παθών. Η παρομοίωση και η ορολογία που χρησιμοποιείται είναι καθαρά ιατρικές: ο ιατρός συμβουλεύει τον ασθενή, αλλά δεν εξαναγκάζει στην τήρηση της συμβουλής. Αν ο ασθενής δεν την ακολουθήση, βλάπτεται ασφαλώς ο ίδιος (poena naturalis!). Οι έννομες συνέπειες που προβλέπονται από τον κανόνα εφαρμόζονται πάντα κατ’ οικονομίαν. Δεν είναι τόσο δεσμευτικοί, όσο ενδεικτικοί: περισσότερο διδάσκει η αφηρημένη απειλή τους, παρά τιμωρεί η συγκεκριμένη εφαρμογή τους. Οι υποκρυπτόμενοι πρωτεύοντες κανόνες παιδαγωγούν δείχνοντας το δέον, το ιδανικό, το κατ’ αλήθειαν ζην, αλλά δεν εξουσιάζουν ούτε επιβάλλονται ετερόνομα. Το αυτεξούσιον παραμένει αλώβητο.
Υπό αυτήν την έννοια οι ιεροί κανόνες επιτελούν παιδαγωγική λειτουργία και εκδιπλώνονται περισσότερο σε συμβολικό παρά σε πρακτικό επίπεδο. Η φύση και η αποστολή αυτής της δικαιοταξίας, ή μάλλον κανονοταξίας, είναι υποβοηθητική του έργου της σωτηρίας του Χριστιανού. Λειτουργούν σαν οδοδείκτες, αλλά δεν συνοδεύουν τον πιστό ως τον προορισμό του. Δεν αρκούνται στην εξωτερική συμμόρφωση, στην υπακοή και την δικανική ανταμοιβή της, δεν εξασφαλίζουν αφ’ εαυτών την σωτηρία, αλλά αποσκοπούν στην μεταμόρφωση του έσω ανθρώπου και βοηθούν στο έργο αυτό.
Όταν συνεπώς συζητούμε για παιδαγωγική λειτουργία του νόμου, καλό είναι να μαθητεύουμε στους εφευρέτες της.
Σε ευχαριστώ πολύ Αθανάσιε για το πολύ ενδιαφέρον κείμενο και την αφιέρωσή του!
Έχω μια ερώτηση: Γνωρίζει η ορθόδοξη θεολογία την διάκριση μεταξύ πρωτευόντων και δευτερευόντων (κυρωτικών) κανόνων που έχουμε κληρονομήσει λ.χ. από τον Binding στο ποινικό δίκαιο; Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα για κάθε είδος; Θυμίζω για όσους παρακολουθούν: Πρωτεύων κανόνας είναι η ατελής επιταγή: Ου φονεύσεις! Δευτερεύων είναι ο κανόνας: Αν φονεύσεις, μπαίνεις φυλακή! (γι’ αυτό και κυρωτικός)
Με ξάφνιασε επίσης το περί “οδοδεικτών” που γράφεις: Γιατί η σύλληψη του κανόνα ως οδοδείκτη είναι και σύλληψη του ύστερου Wittgenstein -και μάλιστα με αυτά ακτιβώς τα λόγια, αν η μνήμη μου δεν με απατά! Συναρπαστικό! Αυτό θα μπορούσε να είναι θέμα ολόκληρης διατριβής…
υγ1. Λες να είμαι τόσο Χ.Ο. τελικά, και να μην το έχω καταλάβει; Ε, ρε τι μαθαίνουμε στα γεράματα…
υγ2. Επιστήμων οκ. Καλλιτέχνης, κατ’ ευφημισμόν. Άνθρωπος ενίοτε (διότι ενίοτε επιχειρηματολογώ και ως Μισάνθρωπος). Αλλά και εραστής ρε Αθανάσιε; Σκέψου τα καημένα τα χρηστά ήθη και συμμαζέψου. Θύμησέ μου να σου βάλω κανένα επιτίμιο για αυτά που λες όταν σε ξαναδώ…
υγ3. Άραγε, τα επιτίμια (λ.χ. απαγόρευση μετάληψης) πόσο θεραπευτικοί κανόνες είναι για τον πιστό;
πως συνδεονται ολα αυτα αραγε με την παρατηρηση οτι καθολικοι και ακομα περισσοτερο προτεσταντες τα πανε καλυτερα με την τηρηση κανονων? Ελεγα σε φιλους προσφατα οτι αν ημουν πιστος θα προτιμουσα μαλλον ορθοδοξος, γιατι ενω εχει αρκετα οπισθοδρομικους κληρικους, ειναι μεσα στην παραδοση μας να τους γραφεις στα παλια σου τα παπουτσια :)
Το ίδιο ακριβώς με τον SG αναρωτήθηκα κι εγώ, αν υπάρχει κάποια βαθύτερη πολιτισμική επίδραση της διαφοράς στην άντίληψη των κανόνων.
Ειλικρινά όμως, οι συζητήσεις του ΑΑ με τον ΚΤ με κάνουν μερικές φορές να λυπάμαι που δεν σπούδασα νομική (με τις εκθέσεις που έγραφα βέβαια δεν είχα και επιλογή).
Κυριακο πες μου οτι κανεις πλακα! Εγω αυτα βλεπω και χαιρομαι για την ουρανια επιφωτιση που ειχα και δεν πηγα Νομικη :)
Εσύ μη μιλάς γιατί τα οικονομικά είναι η άλλη ανεκπλήρωτη αγάπη μου ;)
Χωρίς πλάκα πάντως, αυτά που με εντυπωσιάζουν είναι η στενή σχέση του δικαίου με τη φιλοσοφία (μάλλον προφανής για τους μυημένους αλλά όχι και για τους απέξω) όσο και η ακρίβεια στην έκφραση των ιδεών και των γεγονότων. Έχω σχηματίσει την εντύπωση πως η μελέτη του δικαίου δίνει στον άνθρωπο πολύ δυνατά αναλυτικά εργαλεία.
Στο οποίο οφείλεται και η εξαιρετική επιτυχία μας στις γκόμενες βέβαια. :-Ρ
ΚΤ,
Δεν το γνωρίζω. Πρωτεύοντες κανόνες πάντως περιέχονται ήδη στις δέκα εντολές ας πούμε.
Περιόρισε τον ενθουσιασμό σου καλύτερα, γιατί η λέξη είναι δική μου έμπνευση της στιγμής. Το νόημα πάντως δεν είναι πολύ διαφορετικό.
Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, διευκρινίζω ότι μέσα στην ορθόδοξη θεολογία υπάρχουν και άλλα, αντίρροπα ρεύματα, όπως αποδεικνύει περίτρανα και το εξώφυλλο του Πηδαλίου. Κλάδος Κανονικού Δικαίου υπάρχει και παραϋπάρχει (στην Ποιμαντική όμως) και ενίοτε η διαμάχη παίρνει την μορφή “ποιος είναι πιο αρθόδοξος και πιο ανόθευτος από τους Φράγκους”. Μέσα σε όλο αυτό όμως, μπορεί κανείς να διαγνώση μια ιδιαίτερη περί κανόνων θεωρία, η οποία ασφαλώς και βγάζει από τα ρούχα του κάθε καθωσπρέπει δικηγόρο, καθώς μοιάζει (και είναι;) παντελώς αυθαίρετη, στο περίπου, χωρίς κριτήρια, ιεραρχήσεις, αυστηρή εννοιολόγηση.
Ίσως όμως είναι καλύτερα έτσι!
Εκείνο που θα είχε πολύ ενδιαφέρον για μένα ως νομικό είναι η έννοια της οικονομίας ως καθοδηγητικής ερμηνευτικής αρχής. Ας πούμε, οικονομία δεν χωρεί σε δογματικά ζητήματα, κανείς Ορθόδοξος δεν αποδέχεται το παπικό πρωτείο ή την άσπιλη σύλληψη της Παρθένου κατ’ οικονομίαν. Δεν ξέρω αν έχει σχολιαστή η έννοια της οικονομίας από νομικοδογματική σκοπιά, φαντάζομαι πως ναι.
ΣΓ και Κυριάκο,
πολύ καλή παρατήρηση. Δεν ξέρω αν είναι η αιτία, πάντως η χαλαρή στάση έναντι των νόμων ταιριάζει με μια κανονική παράδοση όπου η σύνδεση πραγματικού του κανόνα και έννομης συνέπειας δεν είναι και πολύ σφιχτή.
Ωραίο το κανονολογικό, Θανάση, μου θύμισες τη γνωστή συζήτηση για την Ελευθερία του ήθους του Γιανναρά, αν κι εκεί το ζήτημα ήταν πρωτίστως ηθικό και λιγώτερο νομικό.
Σε επίπεδο συγκριτικής θεολογίας, τώρα, ακόμη περιμένουμε να γραφτεί το ορθόδοξο αντίστοιχο της βεμπεριανής προτεσταντικής ηθικής.
Ωραίο άρθρο Θανάση!
Αναρωτιέμαι αν η διαφορά αυτή πάει βαθύτερα – μήπως κατά βάθος η ορθόδοξη θέση είναι βαθειά απαισιόδοξη και σκοτείνη, τέτοια που να ταιριάζει τόσο στον Πλάτωνα που έχτισε ολόκληρο κόσμο Ιδεών στον οποία όλα είναι τέλεια για να αποφύγει τον πραγματικό, όσο και στον ρεμπέτη που με παράπανο τραγουδάει για τον “ψεύτη ντουνιά” (αμετάφραστη φράση νομίζω). Αυτή η μη-πίστη στον κόσμο – αλλά, γιατί όχι, και στον ίδιο τον άνθρωπο – ίσως να βρίσκεται στον πυρήνα της χαλαρής αντίληψης των κανόνων.
Οι βάρβαροι αντίθετα είναι πολύ πιο αυστηροί και άτεκτοι στους κανόνες και την τήρηση τους – πιστεύουν δηλαδή και στον κόσμο και στον άνθρωπο. Μόνο σε ένα κόσμο που κυριαρχεί η πίστη στους νόμους και στους κανόνες μπορεί να εμφανιστεί ο homo faber.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η πιο σημαντική γιορτή της χριστιανικής δύσης είναι τα χριστούγεννα, δηλαδή η γέννηση, ο ερχομός του Σωτήρα στον καλό μας κόσμο.
Για την ορθοδοξία όμως μακράν η σημαντικότερη γιορτή είναι το Πάσχα, δηλαδή ο θάνατος (η αποχώρηση από τον κόσμο) του Σωτήρα και η ανάσταση του –
η μόνη ελπίδα λοιπόν για τον άνθρωπο δεν είναι ούτε οι νόμοι, ούτε οι κανόνες, ούτε τίποτα από αυτά: η μόνη του ελπίδα είναι το αποθανείν θέλω της Σιβυλλας, να πεθάνει και να γίνει κάτι άλλο από αυτό που ήταν.
βρε παιδια μιλήστε με πιο απλα ελληνικα δεν έχω τελειωσει Νομική δεν καταλαβαίνω πια ……!!
Αφού εδώ έχω αρχίσει να μην καταλαβαίνω εγώ! ;-)