Σύμφωνα με το άρ. 46 παρ. 1 ΕΣΔΑ
Τα Υψηλά Συμβαλλόμεvα Μέρη αvαλαμβάvoυv τηv υπoχρέωση vα συμμoρφώvovται πρoς τις oριστικές απoφάσεις τoυ Δικαστηρίoυ επί τωv διαφoρώv στις oπoίες είvαι διάδικoι.
Ώστε η Ελλάδα, και τα ελληνικά δικαστήρια προφανώς, υποχρεούνται να εφαρμόζουν τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ. Προς τον σκοπό αυτό εισήχθη στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ειδική περίπτωση επανάληψης της διαδικασίας στο άρ. 525 παρ. 1 ΚΠΔ:
Η ποινική διαδικασία που περατώθηκε με αμετάκλητη απόφαση επαναλαμβάνεται, προς το συμφέρον του καταδικασμένου για πλημμέλημα ή κακούργημα, μόνος στις εξής περιπτώσεις: […] 5) Αν με απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου διαπιστώνεται παραβίαση δικαιώματος που αφορά το δίκαιο χαρακτήρα της διαδικασίας που τηρήθηκε ή την ουσιαστική διάταξη που εφαρμόσθηκε.
Ακόμη δηλαδή και αν υπάρχη αμετάκλητη απόφαση (πρωτοβάθμια κρίση, δευτεροβάθμια, Άρειος Πάγος), το δεδικασμένο ανατρέπεται με επανάληψη της διαδικασίας, όταν υπάρχει σχετική αντίθετη απόφαση του ΕΔΔΑ. Ωραία ως εδώ.
[Σχεδόν ωραία δηλαδή, διότι η εν λόγω ρύθμιση κατ’ ουσίαν εισάγει νέο βαθμό δικαιοδοσίας, κι ας μην τον λέμε έτσι. Άρα πλέον έχουμε δύο βαθμούς δικαιοδοσίας επί της ουσίας, ένα ακυρωτικού ελέγχου στον Άρειο Πάγο, όπου θίγονται μόνο θέματα νομικά και όχι ουσίας, και άλλον ένα ακόμη στο Στρασβούργο, όπου προσβάλλονται και προβάλλονται τα πάντα όλα απαξάπαντα φτου κι απ’ την αρχή, εν όλω τέσσερις ουσιαστικά. Το προηγούμενο καθεστώς είχε σαφώς κομψότητα και μια εσωτερική λογική, υπό το παρόν όμως εύλογα διερωτώμαι γιατί τέσσερις και όχι δεκατέσσερις. Τέλος πάντων. Είμαστε σε μεταβατική περίοδο.]
Από την άλλη μεριά, τα ελληνικά δικαστήρια, σύμφωνα με το άρ. 93 παρ. 4 Συντ.
…υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα.
Ερωτάται το εξής: αν προκύψη σύγκρουση μεταξύ αφενός μεν ελληνικού Συντάγματος, αφετέρου δε της ΕΣΔΑ, τι δέον γενέσθαι;
Η προοπτική αυτή δεν είναι ούτε εξωπραγματική ούτε χωρίς προηγούμενο. Εξωπραγματική δεν είναι, γιατί η ανοιχτά αντιθρησκευτική στάση κάποιων δικαστών, όσο και αν βαφτίζεται “εκκοσμικευτική”, αργά ή γρήγορα θα εκδηλωθή και σε θέματα συνταγματικής περιωπής, όπως η υποχρεωτικότητα του μαθήματος των Θρησκευτικών στην δημόσια εκπαίδευση. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλα παρόμοια πεδία προστριβών. Και χωρίς προηγούμενο δεν είναι, διότι το αργότερο στην απόφαση Sejdić και Finci κατά Βοσνίας (Δεκ 09) το ΕΔΔΑ διέγνωσε αντίθεση της ΕΣΔΑ με εθνικό Σύνταγμα, κρίνοντας περαιτέρω, πόσο απρόσμενο αλήθεια, ότι η ΕΣΔΑ επικρατεί.
Μερικές τέτοιες συγκρούσεις θα μπορούσαν να επιλυθούν, τρόπος του λέγειν να επιλυθούν, με την εφαρμογή της ρήτρας διαφυγής του άρ. 53 ΕΣΔΑ:
Ουδεμία τωv διατάξεωv της παρoύσης Συμβάσεως δύvαται vα ερμηvευθεί ως περιoρίζoυσα ή αvαιρoύσα τα δικαιώματα τoυ αvθρώπoυ και θεμελιώδεις ελευθερίας τα oπoία τυχόv αvαγvωρίζovται συμφώvως πρoς τoυς vόμoυς oιoυδήπoτε τωv Συμβαλλoμέvωv Μερώv ή πρoς πάσαv άλληv Σύμβασιv τηv oπoίαv ταύτα έχoυv υπoγράψει.
Έστω λοιπόν ότι το δικαίωμα του Α συγκρούεται με το δικαίωμα του Β. Ο Β ηττάται στα εθνικά δικαστήρια, αλλά δικαιώνεται στο ΕΔΔΑ. Ζητεί κατόπιν την επανάληψη της διαδικασίας και την εφαρμογή της στρασβούργειας αποφάσεως, causa finita. Ο Άρειος Πάγος όμως μπορεί κάλλιστα να κρίνη, εφαρμόζοντας το άρ. 53 ΕΣΔΑ, ότι η επίμαχη απόφαση του ΕΔΔΑ μειώνει το επίπεδο προστασίας του δικαιώματος του Α που προσφέρεται από το ημεδαπό δίκαιο, άρα κακώς το ΕΔΔΑ διεξεδίκησε αρχήθεν δικαιοδοσία. Και τα δύο δικαστήρια εφαρμόζουν ΕΣΔΑ, με διαφορετικές ερμηνείες όμως διαφορετικών άρθρων.
Μπορεί να εμφανιστούν όμως περιπτώσεις όπου παρόμοιες παρακαμπτήριοι δεν είναι διαθέσιμες. Τι θα συμβή τότε;
Το μεν Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου θα εφαρμόση χωρίς τύψεις την ΕΣΔΑ, ή, κατ’ ακρίβειαν, την ερμηνεία που το ίδιο ισχυρίζεται ότι είναι η μόνη που προκύπτει από την ΕΣΔΑ. Ο λόγος έγκειται στο ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει συσταθή “πρoκειμέvoυ vα διασφαλισθεί o σεβασμός τωv υπoχρεώσεωv πoυ απoρρέoυv για τα Υψηλά Συμβαλλόμεvα Μέρη από τηv παρoύσα Σύμβαση και τα Πρωτόκoλλα αυτής” (άρ. 19 ΕΣΔΑ) και, άρα, εφαρμόζει μόνο αυτό το νομοθετικό κείμενο και κανένα άλλο [και αν διαπιστώση σύγκρουση ΕΣΔΑ και γαλλικού Συντάγματος τι θα κάνη; Είναι δυνατόν δικαστήριο εδρεύον σε γαλλικό έδαφος, όπως είναι δυστυχώς ακόμη το Στρασβούργο, να μην εφαρμόζη το γαλλικό Σύνταγμα; Πρόβλημά τους!].
Με τα ελληνικά δικαστήρια όμως το πράγμα έχει αλλιώς.
Η περί συμμορφώσεως διάταξη του άρ. 46 ΕΣΔΑ περιέχεται σε διεθνή συνθήκη, η οποία, κατά την απολύτως κρατούσα γνώμη, δεν υπέρκειται, αλλά υπόκειται του Συντάγματος (πράγμα που βέβαια προβλέπει το ίδιο το Σύνταγμα, στο άρ. 28 παρ. 1). Συνεπώς, η υποχρέωση συμμορφώσεως περιορίζεται από το υπέρτερο καθήκον των ελληνικών δικαστηρίων να εφαρμόζουν το ελληνικό Σύνταγμα [το αν αυτή η παράλειψη συμμορφώσεως είναι δυνατόν να γεννά διεθνή ευθύνη της Ελλάδας και μάλιστα εντός του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι άλλο, πολύ διαφορετικό ζήτημα]. Στον βαθμό που η υποχρέωση συμμόρφωσης καλεί σε παραβίαση του Συντάγματος καθίσταται “νόμος που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα” και συνεφέλκεται υποχρέωση κάθε δικαστηρίου να μην την εφαρμόση.
Υπάρχουν βέβαια και πιο τρέντυ νομικοί, που υποστηρίζουν ότι η ΕΣΔΑ (όπως, επί ίσοις όροις, και το ευρωπαϊκό δίκαιο) είναι ο μάστερ οβ δε (λήγκαλ) γιούνιβερς, υπερισχύουσα πάσης αντιθέτου διατάξεως νόμου οιασδήποτε τυπικής ισχύος. Σκοτώνει και δεν πληρώνει.
Αλλά δεν θυμάμαι να ψηφίσαμε ποτέ κάτι τέτοιο.
Αθανάσιε, χρόνια πολλά και να χαίρεσαι την οικογένειά σου!
:) Τι κόλλημα έχεις, όμως, να ξανακάνεις γερμανική την Αλσατία; Ωραία, ας πούμε ότι οι Αλσατοί μετείχαν κάποτε της γερμανικής κουλτούρας όπως αυτή μπορούσε να υφίσταται κατά τον Μεσαίωνα και κάπως αργότερα, πλην όμως πριν από την όποια διαμόρφωση γερμανικής εθνικής ταυτότητας κατά τους Νεότερους Χρόνους. Η αφομοίωσή τους από τη μεγάλη Γερμανία δεν πέτυχε ποτέ. Και σε τελική ανάλυση μάλλον τύχη είναι και για τους ίδιους τους Γερμανούς που η Αλσατία παρέμεινε Γαλλική: το Στρασβούργο γλίτωσε την τύχη τόσων και τόσων γερμανικών πόλεων που παραμορφώθηκαν από τη συνδυασμένη λαίλαπα συμμαχικών βομβαρδισμών και πρόχειρης, αντιαισθητικής ανοικοδόμησης κατά τα μεταπολεμικά χρόνια. Η γαλλική Αλσατία είναι για τους Γερμανούς μια τεράστια ευκαιρία και για να διαπιστώσουν πώς ήταν κάποτε η χώρα τους στα ομορφότερά της και για να γευθούν τη γαλλική ευζωΐα σ’ ένα γνώριμο (πολιτιστικά και γλωσσικά) περιβάλλον.
Σύγκρουση ΕΣΔΑ και γαλλικού Συντάγματος; Pas de problème! Δεν έχω τον χρόνο για να δω αν αυτό έχει ήδη συμβεί στο παρελθόν, αλλά φαντάζομαι ότι θα μπορούσε να γίνει ότι και στην περίπτωση σύγκρουσης γαλλικού Συντάγματους και κοινοτικού (ενωσιακού) δικαίου: το Conseil Constitutionnel καθορίζει τις αναγκαίες συνταγματικές τροποποιήσεις και μέσα σε δυο βδομαδούλες το Σύνταγμα θα έχει καταστεί συμβατό με την κατά ΕΔΔΑ ερμηνεία της ΕΣΔΑ. Όπως γνωρίζεις το γαλλικό Σύνταγμα αναθεωρείται ευκολότερα απ’ ό,τι τροποποιείται ελληνική υπουργική απόφαση. :)
Σύγκρουση ΕΣΔΑ και ελληνικού Συντάγματος; Πιο ζόρικη κατάσταση. Μόνο που κάποια στιγμή θα πρέπει να παραδεχτούμε ΑΝΟΙΧΤΑ (κι όχι να φυγομαχούμε όπως το ΣτΕ λ.χ.) ότι η συμμετοχή σε κάποια πράγματα συνεπάγεται εκχώρηση κυριαρχίας και να πράξουμε ανάλογα.
Γεια χαρά, Ρογήρε, ανταποδίδω και επαυξάνω!
1. Το κόλλημά μου δεν αφορά ειδικά την Αλσατία, απλά εστιάζω εκεί επειδή είμαι γερμανόφιλος. ;-) Αν των Αλσατών τους φτάνει που τους κατέκτησε ο Λουδοβίκος Κατόρζος, εμένα μου περισσεύει.
Αφορά το κόλλημα όμως όλο το Εξάγωνο: η Γαλλία είναι σχεδόν η μόνη χώρα που δεν έχει μειονότητες σε διπλανές χώρες. Ικανοποίησε όλα τα εθνικά της όνειρα, εκγάλλισε εδάφη φλαμανδικά, γερμανικά, ιταλικά, καταλανικά, πολυνησιακά ακόμα! Κατά καιρούς κατάπινε Βαλλονίες και Γενεύες, αλλά, προς Θεού, δεν ήταν επεκτατικό κράτος, σαν κάτι Τεύτονες που ξέρω. Και όλα αυτά έχοντας χάσει κάθε πόλεμο μετά τον Κριμαϊκό. Ε όχι ρε φίλε.
Αυτά με όλες τις αναγκαίες σχετικοποιήσεις και φλυαρίες περί νεωτερικού κράτους, αλλά το πιάνεις το νόημα.
2. Όχι, δεν το ξέρω αυτό με την ευκολία αναθεώρησης του γαλλικού συντάγματος. Είναι έτσι όντως; Αλλά και πάλι υπάρχει πρόβλημα, πρόβλημα που λέγεται “ένα δικαστήριο δεν εφαρμόζει το Σύνταγμα της χώρας όπου εδρεύει”. Πώς γίνεται αυτό;
3. Όχι απλώς το έχουμε παραδεχτή ανοιχτά, αλλά έχουμε βάλει και ερμηνευτική δήλωση ακριβώς γιαυτό στο άρ. 28. Ως εκεί όμως: αυτά ψηφίσαμε, αυτά θελήσαμε. Στο ίδιο ακριβώς άρθρο διευκρινίζεται καθαρά ποιος είναι ο μάστερ οβ δε γιούνιβερς για τον Έλληνα δικαστή [όταν δεν κάνει στάση εργασίας βέβαια]: το ελληνικό Σύνταγμα.
Κάθε τι επιπλέον λέγεται Επανάστασις στο Συνταγματικό και οι επαναστάσεις γίνονται είτε με συντακτικές συνελεύσεις είτε με πυρπολημένα ανάκτορα. Όχι όμως με αποφάσεις δικαστών, όχι με νομολογιακές αρχές της υπεροχής και τέτοια.
Αλλά το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχη βέβαια, απλώς μεταφέρεται σε άλλο επίπεδο. Το ΕΔΔΑ λέει ότι νικάει η ΕΣΔΑ, το ΔΕΕ, πρώην ΔΕΚ, ότι νικάει όλη αυτή η σαβούρα του ενωσιακού δικαίου.
Και ποιος θα μας επιλύση αυτήν την σύγκρουση; Ποιος είναι ο γενικός γαμάος;
Όπως προείπα, είμαστε σε φάση μεταβατική.
Φίλτατε Αθανάσιε:
1. Τα του γαλλικού επεκτατισμού θαρρώ πως τα είχαμε συζητήσει και στα δικά μου λημέρια. Κατανοώ τη θέση σου, κατάλαβε κι εσύ τη δική μου, αυτήν του πτωχού πλην τίμιου γαλλόφιλου ( ;) ) και πίστεψέ με: και για τους Γερμανούς τους ίδιους τύχη ήταν που η Αλσατία τελικά παρέμεινε γαλλική! :)
2. Ως προς αυτό πρέπει οπωσδήποτε να με πιστέψεις. Η διαδικασία συνταγματικής αναθεώρησης είναι πραγματικά απλούστατη, τουλάχιστον για τα δικά μας δεδομένα (δες και τον σχετικό κατάλογο για τις αναθεωρήσεις .
2α. Λες: “Αλλά και πάλι υπάρχει πρόβλημα, πρόβλημα που λέγεται “ένα δικαστήριο δεν εφαρμόζει το Σύνταγμα της χώρας όπου εδρεύει”. Πώς γίνεται αυτό;” Κι όμως υπάρχει μια μικρή λεπτομέρεια που δεν θα έπρεπε να σου διαφύγει ( ;) ): ετεροδικία. Η έδρα του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο (περιλαμβανομένου του μάλλον άθλιου “Ημικυκλίου” όπου συνεδριάζει το ΕΔΔΑ) δεν θεωρείται τυπικά γαλλικό έδαφος (“Les locaux et bâtiments du Conseil de l’Europe à Strasbourg bénéficient de l’extraterritorialité en vertu d’un accord de siège du 2 septembre 1949”), ακριβώς όπως συμβαίνει με τις πρεσβείες (ή με το ΔΕΕ και το Λουξεμβούργο). Οπότε δεν υπάρχει κανένα τυπικό πρόβλημα.
3. Εύλογο το ερώτημα. Κτγμ, δεν μπορεί να υπάρξει άλλη λύση από το να αναγνωρίσεις την πρωτοκαθεδρία του δικαιοδοτικού οργάνου του υπερεθνικού μορφώματος (ΕΔΔΑ και ΔΕΕ). Το ξέρω ότι η απάντησή μου ακούγεται απλοϊκή κι ότι δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτή στην πράξη δίχως μάχη, αλλά κατ’ εμέ είναι μονόδρομος, αν θέλουμε να πάμε παραπέρα [κάθε ένσταση δεκτή].
Κι αν γουστάρεις έργο με σασπένς, πιάσε το ζήτημα της προσχώρησης της ΕΕ στην ΕΣΔΑ και ειδικότερα τις σχέσεις ΔΕΕ με ΕΔΔΑ! Αν κι αν απ’ ό,τι φαίνεται είμαστε πολύ κοντά στον ιστορικό συμβιβασμό.
Αυτό το τελευταίο είναι μείζον ζήτημα και σωστά το επισημαίνεις. Θα μας απασχολήσει πολύ στο μέλλον.
Πάντως την τύχη που μπορεί να έχουν σταυροφορίες περί υπεροχής του εθνικού συντάγματος μάς το έδειξε σχετικά πρόσφατα η ιστορία με τον βασικό μέτοχο και το θρυλικό άρθρο 14 παρ. 9, …το όνειδος της μεταπολίτευσης!
Όντως, τα έχω ξαναπεί αυτά τα αντιγαλλικά εδώ, κινδυνεύοντας να γίνω πιο βαρετός από ό,τι ήδη είμαι!
Ας μην ξεχνάμε το επαγγελματικό ασυμβίβαστο και την υπόθεση Λυκουρέζος κατά Ελλάδος…
Ένα άλλο πεδίο πιθανής σύγκρουσης, εκτός από τα θρησκευτικά θέματα, είναι αυτό που είχα θίξει εδώ. Ασφαλώς θα υπάρχουν και άλλα.
Ρογήριε,
Μισό. Καταρχάς, άλλο η ετεροδικία, άλλο η εξωεδαφικότητα. Οι πρεσβείες δεν θεωρούνται ούτως ή άλλως έδαφος του κράτους της πρεσβείας, αυτή η θεωρία είναι παρωχημένη (γιατί αν ήταν, το κράτος της πρεσβείας θα μπορούσε να την πουλήση! Επίσης, το κράτος φιλοξενίας δεν θα μπορούσε να κηρύξη ανεπιθύμητα πρόσωπα μέλης της διπλωματικής αποστολής). Όσο για τους διεθνείς οργανισμούς, δεν νομίζω ότι διαφέρουν σε κάτι, δηλαδή η παραχώρηση κάποιων προνομίων με διεθνείς συμβάσεις προς τον σκοπό της εύρυθμης λειτουργίας τους δεν νοείται ως αποξένωση του κράτους φιλοξενίας από την κυριαρχία του: τίνος είναι τότε το έδαφος; Ρες νουλλίους δεν είναι πάντως. Αλλά όπως είπα, αυτό είναι πρόβλημα των Γάλλων, όχι δικό μου.
Μπορεί ναι, μπορεί και όχι, αλλά το κρίσιμο σημείο είναι το “να αναγνωρίσεις”. Αυτό δεν έχει γίνει. Ίσως πρέπει να γίνη, αλλά, όπως προείπα, ποτέ δεν το ψηφίσαμε.
Ας βρούνε πρώτα μεταξύ τους ποιος υπερεθνικό δικαστήριο την έχει ανώτερη και τα ξαναλέμε.
Λεκτοράτιε,
Το ερώτημα παραμένει [και αν και προσωπικά ήμουν αντίθετος στην εν λόγω συνταγματική τροποποίηση, ενωχλήθηκα εξίσου από τον τρόπο λύσης της]: βάσει ποια διατάξεως νόμου ελληνικό δικαστήριο δεν θα εφαρμόση διάταξη του Συντάγματος και, ακόμη περισσότερο, θα εφαρμόση κάτι άλλο, αντίθετο στο Σύνταγμα; [κάτι άλλο που μπορεί να είναι τόσο σπουδαίο όσο ένας κανονισμός για τις μπανάνες ή μια απόφαση κάποιου τμήματος του ΕΔΔΑ]
Και μιας και πιάσαμε τα διεθνή, δήτε και αυτό:
Σύμφωνα με το άρ. 60 παρ. 4 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (Ν. 3003/2002):
Ενώ το άρ. 6 παρ. 4 Σ ορίζει ότι
Ο Γοτόβινας ας πούμε έμεινε προφυλακισμένος μόνο 5,5 χρόνια. Καθόλου “αδικαιολόγητα μεγάλο χρονικό διάστημα”.
Εδώ υπάρχει σύγκρουση ή δεν υπάρχει; Ποιος προστατεύει περισσότερο τα ατομικά δικαιώματα; Το Σύνταγμα ή ο διεθνής νομοθέτης;
Αυτό για όσους λένε ότι τα πάντα είναι θέμα ερμηνειών και ότι “πραγματική” σύγκρουση ημεδαπού συνταγματικού προς διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να υπάρξη.