Δημοσιεύθηκε στα Νέα της 15ης Ιανουαρίου 2021.
Η τεχνολογική και κοινωνική εξέλιξη ολοένα δημιουργεί καινούργια προβλήματα, καινούργια ζητήματα στα οποία μας ζητεί να ακονίσουμε τα παλιά μας εργαλεία και να αποτολμήσουμε νέες απαντήσεις. Ένα ζήτημα που θα φαινόταν ας πούμε ακατανόητο μόλις 15 χρόνια πριν είναι αυτό που προέκυψε τις τελευταίες ημέρες: έχει δικαίωμα το Τουίτερ να διαγράψη τον λογαριασμό του απερχομένου Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ;
Ας ξεκινήσουμε από τα δεδομένα. Το Τουίτερ είναι μια ιδιωτική εταιρεία διαδικτυακής ανταλλαγής μηνυμάτων με περίπου 350 εκατομμύρια χρήστες. Ως εταιρεία προσφέρει δωρεάν κάτι σαν ένα ηλεκτρονικό εντευκτήριο, όπου ο καθένας μπορεί να στείλη το μήνυμά του σε όσους ενδιαφέρονται να το ακούσουν, τους ακολούθους του. Η ίδια η εταιρεία λοιπόν δεν παράγει το περιεχόμενο, αλλά απλώς διασφαλίζει την επικοινωνία μεταξύ των χρηστών, οι οποίοι, αυτοί και μόνον αυτοί, ασκούν το δικαίωμά τους στην ελεύθερη έκφραση και γεμίζουν το Τουίτερ με τα τιτιβίσματά τους. Θα λέγαμε, για να χρησιμοποιήσω μια συνήθη παρομοίωση, ότι, αν το Τουίτερ είναι ένα διαδικτυακό καφενείο, η εταιρεία που το δημιούργησε εκτελεί χρέη καφετζή. Σαν καλός καφετζής βέβαια επιβλέπει και την ευταξία του καφενείου του: έχει κανονισμό και επιβάλλει κυρώσεις σε όσους τον παραβιάζουν, π.χ. σε όσους αναρτούν απειλές ή σε όσους παρακινούν σε αυτοκτονία.
Από την άλλη μεριά, ο απερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια μια από τις διασημότητες του Τουίτερ, δεδομένου ότι τον ακολουθούσαν περί τα 89 εκατομμύρια άλλοι λογαριασμοί. Μέσω του Τουίτερ λοιπόν ο Τραμπ είχε άμεση πρόσβαση σε ένα ευρύτατο παγκόσμιο κοινό, πολύ μεγαλύτερο των πολιτικών του αντιπάλων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πολιτική του αυτοδιαφήμιση, την διάδοση των ιδεών του, την υποστήριξη του πολιτικού του προγράμματος κ.ο.κ.
Μετά όμως την πρόσφατη εισβολή στο αμερικανικό Καπιτώλιο, το Τουίτερ αποφάσισε την διαγραφή του λογαριασμού του Τραμπ, επικαλούμενο παραβιάσεις του κανονισμού του που σχετίζονται με την διέγερση σε βιαιοπραγίες. Με τον τρόπο αυτό, η εταιρεία άσκησε μεν τα δικαιώματά της που απορρέουν από την ιδιοκτησία της επί του λογισμικού που έχει αναπτύξει, από την άλλη μεριά όμως αποστέρησε τον χρήστη Τραμπ από την δυνατότητα όχι απλώς να διαδίδη τις απόψεις του, αλλά ιδίως να επικοινωνή με τις δεκάδες εκατομμύρια των ακολούθων του. Προκύπτει συνεπώς ένα ζήτημα στάθμισης μεταξύ των δικαιωμάτων των δύο: παραβιάστηκε άραγε η ελευθερία έκφρασης του απερχόμενου Προέδρου;
Μπορούμε μάλιστα να διευρύνουμε το ερώτημά μας και να μην το περιορίσουμε μόνο στον συγκεκριμένο χρήστη. Έχει άραγε δικαίωμα ένα κοινωνικό δίκτυο, όπως είναι το Τουίτερ, να διαγράψη κατά το δοκούν έναν οποιονδήποτε χρήστη, π.χ. απλώς και μόνο εξαιτίας των ιδεών του; Μια απλή, γρήγορη και αρκετά πειστική απάντηση θα ήταν η καταφατική: το Τουίτερ (και το κάθε Τουίτερ θα προσέθετα) δεν συνιστά δημόσια υπηρεσία και συνεπώς δεν δεσμεύεται ευθέως από το συνταγματικό δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης. Αντιθέτως, αποτελεί μια εμπορική εταιρεία, η οποία μάλιστα προσφέρεται στους χρήστες της δωρεάν και η οποία επιλέγει να αυτοπεριορίζεται διά του κανονισμού της, ενός κανονισμού στον οποίο προσχωρούν υποχρεωτικά όλοι οι χρήστες άμα τη εγγραφή τους. Έχει συνεπώς κάθε δικαίωμα να επιτρέπη την διάδοση ιδεών ωρισμένου είδους και να αποκλείη ιδέες του αντιθέτου (π.χ. ιδέες ισλαμιστικής τρομοκρατίας ή μίσους για τους ομοφυλόφιλους), χωρίς να του καταλογίζουμε λογοκρισία, ή φίμωση, όπως ακριβώς π.χ. μια χριστιανική ιστοσελίδα έχει κάθε δικαίωμα να μην επιτρέπη την ανάρτηση αθεϊστικών απόψεων (και το αντίστροφο προφανώς).
Περαιτέρω, το Τουίτερ (μια εταιρεία που ιδρύθηκε μόλις το 2006!) δεν διαθέτει κανενός είδους μονοπώλιο ούτε στην διαδικτυακή επικοινωνία ούτε στην κοινωνική δικτύωση ούτε στην ανταλλαγή μηνυμάτων (ούτε καν στο ηλεκτρονικό κουτσομπολιό, θα προσέθετα). Στην χειρότερη των περιπτώσεων θα μπορούσε να γίνη λόγος για ολιγοπώλιο εταιρειών που παρέχουν παρεμφερή, αλλά όχι ταυτόσημα αγαθά, όπως είναι τα Facebook, Instagram, Tiktok, Whatsapp, Viber, Skype κ.λπ. Συνεπώς, ο αποκλειόμενος από ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης μπορεί πάντα να στραφή σε ένα άλλο (ειδικά με την δύναμη των σχεδόν 89 εκατομμυρίων ακολούθων του, όπως ο χρήστης Τραμπ).
Από την άλλη μεριά, υπάρχει κάτι στο οποίο το Τουίτερ έχει πράγματι μονοπώλιο, και αυτό δεν είναι παρά το ίδιο το Τουίτερ: το αχανές πλέγμα χρηστών που αλληλεπιδρούν, αυτή η ηλεκτρονική αγορά των εκατοντάδων εκατομμυρίων που συγκροτεί τον τουιτερικό γαλαξία. Μέσω αυτής ακόμη και ο Πρόεδρος Τραμπ γίνεται ο απλός χρήστης Τραμπ. Και πλέον ούτε καν αυτό.