Δημοσιευτηκε σε λιγο διαφορετικη εκδοση στα Νεα
Ποιός (θα’πρεπε να) αποφασίζει τι θα κάνουμε ενάντια στην πανδημία; Ποιος αποφασίζει γενικά σε δύσκολα τεχνικά ζητήματα που αφορούν μια χώρα; Υπάρχει μια νοοτροπία ότι θα έπρεπε βασικά να αποφασίζουν οι ειδικοί. Άλλη άποψη, πιο λαϊκιστική, θεωρεί ότι πρέπει να αποφασίζει μόνο ο λαός. Και οι δύο απόψεις πάσχουν από φετιχισμό θαρρώ. Σε μια ώριμη κοινωνία, οι ειδικοί παρουσιάζουν τα γεγονότα και το διακύβευμα, η κοινωνία όμως αποφασίζει, με βάση αυτά.
Μια αναλογία που χρησιμοποιούν όσοι έχουν πάθει αλλεργία (δικαίως ίσως) στον λαϊκισμό, είναι ένα αεροπλάνο. Σιγά μην αφήσουμε τους επιβάτες να αποφασίζουν πως θα πετάει το αεροπλάνο! Προσλαμβάνουμε έναν ειδικό, τον πιλότο, και τον αφήνουμε να κάνει την δουλειά του. Η αναλογία είναι ενδιαφέρουσα αλλά κρύβει παγίδες. Οι πιλότοι είναι οι ειδικοί για το πώς θα πετάει το αεροπλάνο, σωστά. Αλλά δεν αποφασίζουν πότε θα πετάξουμε, ούτε το γιατί, ούτε το τίμημα. Για αυτά τα ζητήματα αποφασίζουν άλλοι ειδικοί, και βέβαια και ο ίδιος ο επιβάτης.
Η ιδέα ότι την στρατηγική καταπολέμησης της πανδημίας θα την αποφασίζουν «οι γιατροί» (ό,τι και να σημαίνει αυτό) είναι περίπου σαν να λέμε ότι ο πιλότος θα έρχεται σπίτι μας όποτε θέλει, θα μας σηκώνει από το κρεβάτι, θα μας πηγαίνει με το ζόρι στο αεροπλάνο και θα μας μεταφέρει χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν, μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στο Νοβοσιμπίρσκ. Γιατί εκεί θεωρεί ότι έπρεπε να πάμε. Κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο θα μας ζητάει και 5000 ευρώ, γιατί τόσο αξίζει η εργασία του, κατά τον ίδιο προφανώς.
Μήπως θα έπρεπε για αρχή να δίνουν γνώμη για την πανδημία και όλοι οι άλλοι κλάδοι που επηρεάζονται από τα μέτρα καταπολέμησης; Οι οικονομολόγοι για την οικονομική επίπτωση, αλλά και οι νομικοφιλόσοφοι για την επίπτωση στις ελευθερίες μας, οι ψυχολόγοι για την επίπτωση στον ψυχισμό μας;
Να σημείώσω εδώ ότι δεν προβάλλω συντεχνιακά αιτήματα υπέρ ή κατά κάποιων κλάδων. Και στα λεγόμενα «οικονομικά ζητήματα» ισχύει προφανώς το ίδιο. Οι οικονομολόγοι μπορούν να αναλύσουν όσο θέλουν τα οφέλη για τους Έλληνες από την συμμετοχή στην ευρωζώνη. Αλλά δεν είναι αποκλειστικά οικονομικό ζήτημα, υπάρχουν και νομικά ζητήματα, πρακτικά ζητήματα, και βέβαια μετράνε και οι προτιμήσεις των ανθρώπων: θέλουν να έχουν κοινό νόμισμα με δεκάδες άλλους λαούς; Στο τέλος πάντα αποφασίζει ο λαός, συνήθως μέσω των αντιπροσώπων του.
Προφανώς δεν λέω ότι οι πρωθυπουργοί της χώρας πρέπει να κυβερνούν με δημοψηφίσματα ή χειρότερα δημοσκοπήσεις – ο φετιχισμός της λαϊκής βούλησης σίγουρα μας έχει βλάψει πολλές φορές εθνικά. Ο ηγέτης μπορεί και πρέπει να ηγείται, που σημαίνει ότι χρησιμοποιεί την ανώτερη πληροφόρηση που έχει, και ελπίζουμε και υψηλότερη σωφροσύνη στις αποφάσεις, για να κάνει επιλογές στις οποίες ίσως δεν συμφωνούμε όλοι. Αλλά αυτό πρέπει να γίνεται με διαφάνεια και με δημόσια διαβούλευση. Ο σωστός ηγέτης επιλέγει το καλύτερο, σύμφωνα με την προσωπική του πληροφόρηση και κρίση, αλλά σύμφωνα με τις θεμελιώδεις προτιμήσεις των πολιτών (όσο δεν συγκρούονται με βασικές αρχές).
Στην παρούσα επιδημική κρίση ακούμε καθημερινά την γνώμη ανθρώπων του κλάδου υγείας (ακόμα και απλών γιατρών, που φυσικά δεν δεν έχουν ειδίκευση στην επιδημιολογία, συχνά ούτε καν τις απαραίτητες γνώσεις στατιστικής). Φυσικά ζητάνε αυστηρά μέτρα. Λιγότερο συχνά ακούμε τις επιθυμίες της «αγοράς», επιχειρήσεις που φυσικά συνθλίβονται με τον συνεχή εγκλεισμό. Ζητάνε ανοιχτά καταστήματα, κατανοητό. Ακόμα λιγότερο συχνά ακούγονται οι επιθυμίες των πολιτών. Που σίγουρα με την σειρά τους θα ήθελαν να ζητήσουν κάτι άλλο, ίσως συγκρουόμενο με τις απόψεις των πρώτων δύο, ή τέλοσπαντων με διαφορετική ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
Ο σεβασμός στις προτιμήσεις των πολιτών είναι από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν την δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Η ελευθερία να πράττουν οι άνθρωποι αυτό που θέλουν, όπως το θέλουν, θεωρείται κεφαλαιώδους σημασίας. Δεν ρωτάμε γιατί θες να κάνεις κάτι (είτε ζητάς εκκλησιασμό, είτε απλά να περπατάς ελεύθερα το βράδυ), φτάνει να το θες, όσο δεν συγκρούεται με άλλες σημαντικές ελευθερίες. Φυσικά σε καιρούς έκτακτης ανάγκης όπως τώρα, οι συγκρούσεις αυξάνονται, κάποιες ελευθερίες θα περιοριστούν. Αλλά στις δημοκρατίες μας, καμία ανάγκη δεν συνεπάγεται ότι αγνοούμε πλήρως τις ανάγκες των ανθρώπων, και τις επιθυμίες τους. ‘Οσο αδιάφορες και να ακούγονται, όσο λίγοι και να τις ασπάζονται.
Οι πιλότοι έχουν ευθύνη και καθήκον να μας πουν πώς πετάει το αεροπλάνο και αν πάει να τσακιστεί στα βράχια. Αλλά δεν έχουν καμία θέση να κρίνουν τις προτιμήσεις των επιβατών, που θέλουν να πετάξουν, πότε και κυρίως, γιατί.