Περί εισοδηματικής ανισότητας IV: η Εισοδηματία

Έχω επιχειρήσει να ερευνήσω λίγο το δυσχερές θέμα της εισοδηματικής ανισότητας σε μια σειρά αναρτήσεων. Δεν έχω συναγάγει κανένα σπουδαίο συμπέρασμα, εκτός ίσως από το εμπειρικό εύρημα ότι ο μεταδείκτης ανισότητας (: το σύνθετο κλάσμα με αριθμητή τον λόγο του ανώτερου εισοδηματικού 10% προς το κατώτερο 10% και παρονομαστή το ανώτερο 20% προς το κατώτερο 20%) των πιο ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου κινείται περί την χρυσή τομή (χονδρικά 8/5). Με άλλα λόγια, οι δικαιότερες χώρες αυτού του πεπερασμένου κόσμου (όχι μόνο αυτές όμως!) παρουσιάζουν μια (ανεξήγητη;) ομοιότητα στην κατανομή των εισοδημάτων.

Μήπως όμως υπάρχει ένας βαθμός φυσικής, αναπόφευκτης, αναγκαίας, υποχρεωτικής ανισότητας; Ας το σκεφτούμε αυτό λίγο ακόμη, κάνοντας τις διακοπές μας στην Εισοδηματία.

Η Εισοδηματία είναι μια χώρα όχι σαν όλες τις άλλες: είναι μια χώρα στην οποία διεξάγονται νοητικά πειράματα, για να εξετάσουμε τις οικονομικές και ηθικές ιδιότητες κάποιων φαινομένων. Έτσι, της προσδίδουμε τα εξής βολικά χαρακτηριστικά:

Έχει 100 ίσες ηλικιακές τάξεις των 100.000 ανθρώπων, ήτοι ένα πληθυσμό των 10.000.000, σαν την Ελλάδα περίπου. Αυτή η ιδιότητα δεν αντιστοιχεί ικανοποιητικά βέβαια στον πραγματικό κόσμο, μας βολεύει όμως για να συγκρίνουμε εκατοστημόρια εισοδημάτων. Οι κάτοικοι της είναι όλοι τους, εμ, τι άλλο, εισοδηματίες. Ειδικώτερα, κάθε Εισοδηματιανός παίρνει άμα τη γεννήσει του από τον Άγιο Βασίλη μια δωρεά 1.000.000 ευρώ, κατατεθειμένη στην Τράπεζα της Χιλιαρικιάς σε κλειστό λογαριασμό, τοκιζόμενη αφορολόγητα με 4% ετησίως, με συμφωνία μάλιστα ετήσιου ανατοκισμού. Από τους τόκους του ποσού αυτού όχι απλώς επιβιώνει, αλλά ζη ζωή χαρισάμενη, ανέμελη, ανέφελη, παλαιοπασοκική, επανεπενδύοντας υποχρεωτικά τους μισούς και καταναλώνοντας τους άλλους μισούς [Ευχαριστώ τον Άγη Κατσαφούρο για την διόρθωση στο σημείο αυτό]. Μόλις φτάνουν πανευτυχείς οι Εισοδηματιανοί στα 100, κλείνουν τα μάτια και πάνε στον εισοδηματιανό παράδεισο.

[Ευχαριστώ τον Θαλυς, που με βοήθησε με τον υπολογισμό των τόκων. Καταραμένο Εξέλ!]

Αχ, ευτυχισμένη Εισοδηματία! Με συνολικό πλούτο 10 εκ. Χ 1 εκ. = 10 τρισ. ευρώ και συνολικό διαθέσιμο για κατανάλωση ετήσιο ΑΕΠ 10 εκ. Χ 6244646,12 = 624,5 δισ. ευρώ περίπου από την τοκοφορία του κεφαλαίου αυτού. Παρατηρείται πράγματι ανισότητα μεταξύ των τρισόλβιων Εισοδηματιανών: ο δεκατικός δείκτης ανισότητας Α/Ι, ήτοι του ανώτερου εισοδηματικώς 10% (εισοδηματική τάξη Α) προς το κατώτερο 10% (εισοδηματική τάξη Ι), ισούται με 16,82, ενώ ο εικοστικός δείκτης ΑΒ/ΘΙ, ήτοι του ανώτερου 20% (εισοδηματικές τάξεις Α+Β) προς το κατώτερο 20% (εισοδηματικές τάξεις Θ+Ι), με 4,87. Αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι ο μεταδείκτης ανισότητας [Α/Ι προς ΑΒ/ΘΙ] ισούται με το πολύ υψηλό 3,45. Με άλλα λόγια, η απλή διέλευση του χρόνου, το απλό αντικειμενικό γεγονός ότι κάποιοι πολίτες είναι μεγαλύτερης ηλικίας από κάποιους άλλους δημιουργεί αφ’ εαυτού οικονομική ανισότητα.

Προσθήκη 06Μαρ17 12:10
Μπορούμε επίσης, για να είναι το νοητικό πείραμα κάπως πιο κοντά στην πραγματικότητα, να χρησιμοποιήσουμε τα πραγματικά ηλικιακά στοιχεία της Ελλάδας, όπως προκύπτουν από την απογραφή του 2011. Κάτι τέτοιο είναι χρήσιμο ιδίως επειδή ανατρέπει την εντελώς ξένη προς την πραγματικότητα υπόθεση ότι όλες οι ηλικιακές τάξεις είναι ισοπληθείς. Στην περίπτωση αυτή, το συνολικό διαθέσιμο για κατανάλωση ετήσιο ΑΕΠ, αν έχω μετρήσει σωστά, ισούται προς 562 δισ. ευρώ περίπου από την τοκοφορία του κεφαλαίου. Στον δεκατικό δείκτη ανισότητας Α/Ι παρατηρούνται τώρα κάποιες αλλαγές, καθώς οι ηλικιακές τάξεις πλουσίων και πενήτων δεν συμβαδίζουν απαραιτήτως με την ηλικία. Ειδικώτερα, στους Α-Εισοδηματιανούς ανήκουν οι τάξεις 65-66, 71-73, 75-77, 85 και 86, ενώ στους Ι-Εισοδηματιανούς οι τάξεις 1 και 92-100. Ο λόγος Α/Ι ισούται τώρα με 95,75 δισ. προς 8,3 δισ., ήτοι με 11,5. Αντιστοίχως, η ηλικιακή τάξη ΑΒ περιέχει επιπροσθέτως τις ηλικίες 51-52, 56, 60-61, 64, 74, 78-79 και 81, ενώ η ηλικιακή τάξη ΘΙ τις ηλικίες 2-9, 90-91. Μετά από αυτά, ο εικοστικός δείκτης ΑΒ/ΘΙ διαμορφώνεται σε 181 δισ. προς 31,3 δισ., ήτοι με 5,78. Αυτό με την σειρά του σημαίνει όμως ότι ο μεταδείκτης ανισότητας [Α/Ι προς ΑΒ/ΘΙ] ισούται με 1,98. Που είναι μια σχετικά αξιοπρεπής επίδοση, αν σκεφτούμε ότι η Αγγλία έχει 1,916.

Η ανισότητα στις πραγματικές κοινωνίες οφείλεται τόσο σε παράγοντες αντικειμενικούς, ήτοι έξω από την εξουσία των ανθρώπων, όσο και σε υποκειμενικούς. Κατ’ άλλη διατύπωση, υπάρχουν παράγοντες καταλογιστέοι στο άτομο (π.χ. εργασία) και μη (π.χ. τύχη). Μοιάζει εκ πρώτης όψεως ελκυστικό εξ επόψεως δικαιοσύνης το αίτημα να αντισταθμιστούν οι μη καταλογιστέοι παράγοντες: στον καθένα, αν μή τι άλλο, ανάλογα με την αξία του και όχι ανάλογα με την όχι-αξία του. Αυτό το αίτημα μοιάζει να αποτελή στοιχειώδη συνέπεια της ανθρώπινης ελευθερίας, που σημαίνει και ευθύνη, θετική και αρνητική, για τις ίδιες πράξεις, μόνο όμως για αυτές. Όπως δεν θα καταλογίσουμε σε κάποιον μια ζημία που προκάλεσε ανυπαιτίως, έτσι δεν πρέπει να ωφεληθή και από ανυπαίτιες περιστάσεις (και από το ελκυστικό παρουσιαστικό του τότε;).

Αλλά στην Εισοδηματία το σύνολο της ανισότητας είναι μη καταλογιστέο.

Αλλά για μισό λεπτό! Στην Εισοδηματία επικρατεί εσχάτως κοινωνική αναταραχή. Έχουν εμφανιστή κάτι περίεργοι τύποι και ισχυρίζονται ότι η εισοδηματική κατανομή είναι βαθύτατα άδικη. Ότι στην Εισοδηματία οι πλούσιοι γίνονται πλουσιώτεροι και οι φτωχοί, τέλος πάντων, οι φτωχοί δεν είναι εξίσου πλούσιοι. Ότι υπάρχει πολύ μεγάλη κοινωνική ανισότητα και ότι αυτό είναι άδικο (αλλά δεν μας λένε κιόλας ποια είναι η δίκαιη ανισότητα).

Πράγματι, οι τόκοι των 624,5 δισ. ευρώ, διανεμόμενοι εξίσου, θα απέφεραν σε κάθε Εισοδηματιανό, νέο ή γέρο, ένα ετήσιο εισόδημα 62.450 ευρώ. Το διάμεσο ατομικό εισόδημα τώρα, που μας βοηθεί να υπολογίσουμε και την σχετική φτώχεια της Εισοδηματίας, την οποία εδώ είχα ονομάσει πενία (γιατί σε κάθε χώρα, όσο πλούσια και να είναι, εξ ορισμού υφίσταται πενία, ακόμη και αν έχη εξαλειφθή η απόλυτη φτώχεια [πτωχεία], όπως συμβαίνει στην Εισοδηματία) ισούται με τον μέσο όρο εισοδήματος των 50ών και 51ων ηλικιακών τάξεων των Εισοδηματιανών, ήτοι με (52.776 + 53.831)/2 = 53.304 ευρώ. Σε πενία βρίσκεται το ποσοστό των Εισοδηματιανών που έχουν ατομικό εισόδημα κατώτερο του 50% του διάμεσου εισοδήματος (= 53.304/2 = 26.652 ευρώ), ποσοστό που ανέρχεται σε 15% του πληθυσμού, δεδομένου ότι μόλις στο 16ο έτος της ηλικίας τους οι Εισοδηματιανοί απολαμβάνουν εισόδημα 26.917 ευρώ. Ας το συγκρατήσουμε αυτό για λίγο: στην Εισοδηματία, μια τόσο πλούσια χώρα, εξ ορισμού πρέπει να υπάρχη πενία και αυτή μάλιστα ανέρχεται στο δυσθεώρητο 15%, απλώς και μόνο επειδή οι άνθρωποι μεγαλώνουν με την πάροδο του χρόνου και, άρα, γίνονται πλουσιώτεροι [ευχαριστώ εδώ τον ΣΓ, που είχε την ιδέα και την αναπτύσσει σε σχετική δημοσίευση πιο αναλυτικά και επιστημονικά].

Επιπλέον, τώρα που κυριαρχεί αυτή η βάναυση οικονομική ανισότητα, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ των διαφόρων ηλικιακών τάξεων των Εισοδηματιανών. Το βρέφος των 12 μηνών έχει μόλις 20.000 ευρώ τόκων στην διάθεσή του για να ζήση την ζωάρα του, την ίδια στιγμή που ο εσχατόγηρως των 100 ετών απολαμβάνει, ούτε λίγο ούτε πολύ, 142.000 ευρώ, ήτοι 7 φορές μεγαλύτερο εισόδημα. Τι τα θέλει στο κάτω κάτω, μαζί του θα τα πάρη;

Εκ πρώτης όψεως το επιχείρημα είναι πολύ πειστικό. Πράγματι, τι έκαναν οι γεροντότεροι Εισοδηματιανοί για να αξίζουν τόσο περισσότερο πλούτο; Απολύτως τίποτε, είναι η προφανής απάντηση, αφού είναι όλοι τους εισοδηματίες. Ή εν πάση περιπτώσει, τίποτε διαφορετικό από τους νεώτερους συμπατριώτες τους, εισοδηματίες και αυτούς.

Δεν είναι όμως προφανές και αυταπόδεικτο ότι σε μια τέτοια περίπτωση η ισότητα οφείλει να είναι το απαράβατο σημείο εκκίνησης;

Το επιχείρημα βεβαίως αντιστρέφεται κιόλας. Η ανισότητα της κατανομής εξηγείται από ένα και μόνο παράγοντα: όχι την αξία, την τύχη ή ό,τι παρόμοιο, αλλά αποκλειστικά και μόνο από τον χρόνο. Οι Α-Εισοδηματιανοί είναι πολύ πιο πλούσιοι από τους Ι-Εισοδηματιανούς απλώς και μόνο επειδή (έτυχε να) έχουν ζήσει πολύ περισσότερο. Ο χρόνος όμως είναι αντικειμενικός και ως τέτοιος δεν καταλογίζεται ούτε στους μεν ούτε στους δε. Η οικονομική ανισότητα είναι τόσο αναπόφευκτη όσο και ο χρόνος που κυλά και πίσω δεν γυρνά. Εξαιτίας αυτού ακριβώς του λόγου, η παρατηρούμενη ανισότητα είναι ομοιόμορφη, προβλέψιμη και διασφαλίζει την κοινωνική κινητικότητα: όλοι θα ανεβούν στα ψηλά τα σκαλοπάτια τελικά. Κανείς δεν αδικείται.

Ποιοι έχουν δίκιο; Πρέπει να μειωθή η μη καταλογιστέα ανισότητα μέσω αναδιανεμητικής φορολογίας; Αν ναι, συνάγεται κάποιο συμπέρασμα και ως προς την καταλογιστέα ανισότητα, αυτή δηλαδή που οφείλεται σε αξία, εργατικότητα, όραμα, εφευρετικότητα, πείσμα; Ή μήπως όχι;

Τι λέτε;