Περί της χρήσεως πλαστικού χρήματος

Η χρήση πλαστικού χρήματος έχει πολλά και σπουδαία πλεονεκτήματα, τόσο για τους χρήστες, όσο και για το κράτος: απαλλάσσει από την τυραννία των μετρητών (έχω αρκετά λεφτά; τα έχω σε βολικές υποδιαιρέσεις; είναι στο κατάλληλο νόμισμα; κι αν τα χάσω;), ενώ επιπλέον καταγράφει κάθε συναλλαγή και άρα περιορίζει δραστικά την φοροδιαφυγή.

Στα σοβαρά τώρα, μπορείτε να φανταστήτε τα δισέγγονά σας να κυκλοφορούν με πουγκάκια γέμοντα ντιντινιζόντων νομισμάτων; Εγώ όχι.

Είναι από την άλλη μεριά βέβαιο ότι οι καταναλωτές χρήματος (γιατί αυτό είμαστε όλοι όσοι χρησιμοποιούμε χρήμα) δεν έχουν κάποιου είδους απαίτηση στην συγκεκριμένη μορφή του χρήματος: αν θα είναι δραχμή ή ευρώ, αν οι υποδιαιρέσεις του θα είναι 5, 10, 50, 100 ή κάτι άλλο κλπ. Αυτά έχει την εξουσία να τα αποφασίση κυριαρχικά το κράτος.

Αλλά και κάτι άλλο ανήκει στις εξουσίες του κράτους: η νομισματική πολιτική, και μάλιστα η διαβόητη προσφορά χρήματος. Δεν ξέρω να σας πω αν έχουν δίκιο οι καταχθόνιοι μονεταρισταί ότι η προσφορά χρήματος πρέπει να αυξάνη ετησίως ανάλογα με την παραγωγικότητα ή κάτι τέτοιο, ξέρω όμως ότι το κράτος έχει την εξουσία να αποσύρη από την κυκλοφορία όση από την νομισματική βάση θέλη (και μπορή).

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αποσύροντας π.χ. τα 500ρικα και τα 200ρικα, χωρίς να αντικατασταθούν παρά με νομίσματα, η τιμή του χρήματος θα ηύξανε (όσο οι προτιμήσεις των καταναλωτών χρήματος δεν μεταβάλλονται, ας ελπίσουμε όχι για πολύ). Τα χαρτονομίσματα με άλλα λόγια θα γίνονταν περιζήτητα, περισσότερο όμως μεταξύ όσων δεν μπορούν να συναλλαγούν αλλιώς, για λόγους ιδεολογικούς, πολιτικούς ή άλλους. Τελευταίοι όμως ανάμεσά τους είναι οι εγκληματίες: οι σωματέμποροι, οι έμποροι όπλων και ναρκωτικών, οι παραχαράκτες, οι λαθρέμποροι τσιγάρων κλπ. Αυτοί θα αγόραζαν απελπισμένα χαρτονομίσματα, θα εισήγαν μάλιστα μεγάλες ποσότητες αλλοδαπών χαρτονομισμάτων. Πιο πρακτικά, θα επινοούνταν ιδιωτικά νομίσματα, όπως το μπιτκόιν, για να συνεχιστή η χρηματοδότηση της παράνομης δραστηριότητας. Σε ακραίες συνθήκες, είτε το ιδιωτικό νόμισμα θα απαγορευόταν είτε, πιο φιλελεύθερα, θα ήταν νόμιμο μεν, αλλά η κατοχή του θα συνιστούσε ισχυρή ένδειξη παράνομης δραστηριότητας και θα ήταν κοινωνικά στιγματισμένη. Θα ήταν κάτι ενδιαφέρον.

Ας το ξανασκεφτούμε αυτό το σημείο: κανείς δεν απαγορεύει στο κράτος να καταργήση όχι τα μετρητά, αλλά το χαρτονόμισμα! Θα ήταν μια αξιοσημείωτη ιστορική παλινδρόμηση αυτή: το χαρτονόμισμα εισήχθη για την διευκόλυνση των συναλλαγών, αλλά, καταπώς φαίνεται, αυτές παραδιευκολύνθηκαν. Θα εισήγε όμως πολύ αποτελεσματικά πρακτικά και τεχνικά εμπόδια στις κάθε είδους παράνομες πληρωμές. Αρκεί να φανταστούμε την αγορά ενός καλάσνικοφ με διεύρα ας πούμε. Πρόμοιες σκέψεις δεν είναι καινούργιες: ήδη στην ωραιότερη χώρα του κόσμου ο Λυκούργος είχε κατά τον θρύλο εισαγάγει δύσχρηστο και ογκώδες σιδηρούν νόμισμα προς περικοπή της πολυτέλειας:

πρῶτον μὲν γὰρ νόμισμα τοιοῦτον κατεστήσατο, ὃ δεκάμνων μόνον ἂν εἰς οἰκίαν εἰσελθὸν οὔποτε δεσπότας οὐδὲ οἰκέτας λάθοι· καὶ γὰρ χώρας μεγάλης καὶ ἁμάξης ἀγωγῆς δέοιτ’ ἄν.

Περαιτέρω, μπορούμε επίσης νομίζω να συμφωνήσουμε ότι, δεδομένων των πλεονεκτημάτων για το δημόσιο θησαυροφυλάκιο, η κρατική εξουσία νομιμοποιείται να παρέχη κίνητρα υπέρ της χρήσης του πλαστικού χρήματος, συνήθως φορολογικά. Για παράδειγμα, επιτρέπεται να οριστή ότι θα εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα μόνο εκείνες οι δαπάνες ωρισμένου είδους που θα έχουν πραγματοποιηθή ηλεκτρονικά. Σε όποιον δεν αρέση η πιστωτική κάρτα, επειδή φοβάται το χάραγμα ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, παραμένει, όπως και πριν, πλήρης η ελευθερία να την αποφύγη.

Κάτι τέτοιο ορίζεται πράγματι με το άρ. 23 Ν. 4172/2013:

Οι ακόλουθες δαπάνες δεν εκπίπτουν:

α) τόκοι από δάνεια που λαμβάνει η επιχείρηση από τρίτους, εκτός από τα τραπεζικά δάνεια, διατραπεζικά δάνεια, καθώς και τα ομολογιακά δάνεια που εκδίδουν ανώνυμες εταιρείες, κατά το μέτρο που υπερβαίνουν τους τόκους που θα προέκυπταν εάν το επιτόκιο ήταν ίσο με το επιτόκιο των δανείων αλληλόχρεων λογαριασμών προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, όπως αυτό αναφέρεται στο στατιστικό δελτίο οικονομικής συγκυρίας της Τράπεζας της Ελλάδος για την πλησιέστερη χρονική περίοδο πριν την ημερομηνία δανεισμού, β) κάθε είδους δαπάνη που αφορά σε αγορά αγαθών ή λήψη υπηρεσιών αξίας άνω των πεντακοσίων (500) ευρώ, εφόσον η τμηματική ή ολική εξόφληση δεν έγινε με τη χρήση τραπεζικού μέσου πληρωμής, γ) οι μη καταβληθείσες ασφαλιστικές εισφορές,

(Το όριο αυτό ήδη μειώνεται στα 50 ευρώ από 01ης Ιουλίου 2016).

Οπότε, το πραγματικό πρόβλημα παρουσιάζεται στην περίπτωση του κρατικού καταναγκασμού. Και εδώ μπορούμε να διακρίνουμε δύο περιπτώσεις: πληρωμές προς το δημόσιο και πληρωμές μεταξύ ιδιωτών. Καθ’ όσον αφορά την πρώτη περίπτωση, δεν είναι υπερβολικό το κράτος ως δανειστής να απαιτή την πληρωμή με τον τρόπο που θέλει εκείνο, πχ μέσω τραπέζης. Όπως ακριβώς κανείς δεν έχει την απαίτηση να πληρώση ένα πρόστιμο σε είδος, με δυο κατσίκες ας πούμε, έτσι δεν έχει ούτε την απαίτηση να πληρώση με χρωματιστά χαρτάκια εκδόσεως της Τραπέζης της Ελλάδος.

Το πρόβλημα βλέπουμε συνεπώς ότι περιορίζεται στις μεταξύ ιδιωτών συναλλαγές. Το διακύβευμα και ο κίνδυνος είναι η προφανής κατάλυση της ιδιωτικότητας, καθώς μια βάση δεδομένων όπου καταγράφονται όλες οι συναλλαγές ενός ατόμου επιτρέπει τον σχηματισμό του χάρτη προτιμήσεων και κατ’ επέκταση της προσωπικότητάς του, καλύτερα μάλιστα απ’ ό,τι θα τον συνέγραφε το ίδιο το άτομο! Γιατί κανείς ασφαλώς δεν συγκρατεί στην μνήμη του όλες τις συναλλαγές του ούτε και προβαίνει σε συσχετισμό τους, δεν εξάγει στατιστικές κανονικότητες κοκ. Η πιστωτική μου κάρτα αποκαλύπτει τις πολιτικές μου προτιμήσεις (μέσω των ενισχύσεων που έδωσα σε πολιτικά κόμματα), τις ερωτικές μου προδιαθέσεις (μέσω της πορνογραφίας που αγόρασα), την οικογενειακή μου κατάσταση (μέσω των οψωνίων που κάνω στο σούπρε μάρκε) και τα λοιπά και τα λοιπά. Ο κάτοχος αυτής της βάσης δεδομένων, ευαίσθητων και μη, κατέχει και μια σπουδαία εξουσία επάνω μου, μια εξουσία μάλιστα που είναι εμπορικά αποτιμητή και σε χρήμα.

Προς την κατεύθυνση αυτής της δυστοπίας της ιδιωτικότητας έχουν γίνει αρκετά βήματα. Το άρ. 20 παρ. 3 Ν. 3842/2010 προβλέπει τα εξής γραφειοκρατικά:

Τα φορολογικά στοιχεία συνολικής αξίας χιλίων πεντακοσίων (1.500) ευρώ και άνω, που εκδίδονται για πώληση αγαθών ή παροχή υπηρεσιών σε ιδιώτες, εξοφλούνται από τους λήπτες τους, αγοραστές των αγαθών ή των υπηρεσιών, μέσω τράπεζας, με χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες ή μέσω τραπεζικού λογαριασμού και με επιταγές. Δεν επιτρέπεται εξόφληση των στοιχείων αυτών με μετρητά. Οι Τράπεζες δεν επιτρέπεται να χρεώνουν αμοιβές για την κατάθεση των ποσών αυτών σε τραπεζικούς λογαριασμούς.

(Το όριο αυτό ήδη μειώνεται στα 500 ευρώ από 01ης Ιουλίου 2016).

1500 ευρώ ασφαλώς δεν είναι ένα καθημερινό ποσό για ένα καταναλωτή, αλλά ένα έξοδο που κάνει άπαξ του έτους ή της διετίας (και πάλι καλά να λέμε…). Υπό αυτήν την έποψη, ήτοι της ελάχιστης μειονότητας των αγορών που αφορά η διάταξη, τείνω να αποδεχθώ την συνταγματικότητά της. Παρόμοια εξουσία αναγνωρίζω ευχαρίστως στο κράτος σχετικά με την αγορά επικίνδυνων αγαθών, πχ όπλων. Αλλά κάπου εκεί το πράγμα συναντά τα όριά του: μια κοινωνία όπου καταγράφεται η πλειονότητα των συναλλαγών σε όρους αξίας είναι μια κοινωνία στην οποία μπορούν να απαγορευτούν αυτές οι συναλλαγές. (ή να φορολογηθούν δημευτικά)

Και σε όποιον τίθεται εκτός αγοράς επιβάλλεται οικονομικός θάνατος.