Σε αντιθεση με το τι πιστευουν οι Κασσανδρες η οικονομικη μας αναπτυξη δεν εξαρταται απο το πετρελαιο, το καρβουνο ή το ουρανιο, αλλα απλα απο το μυαλο μας
Ειναι μια βασικη ερωτηση αν ειναι δυνατο να αναπτυσσεται σταθερα η οικονομια του πλανητη στο διηνεκες. Στα οικονομικα υπαρχει ολοκληρος σχετικος κλαδος (growth and development). Αν μιλαμε με οριζοντα δεκαετιων η απαντηση απο την προσφατη ιστορια μας ειναι μαλλον προφανως θετικη (παραπεμπω τον αναγνωστη σε καποιο βιβλιο G & D). Καποιοι ομως ενδιαφερονται για την πραγματικα μακροχρονια οικονομικη προοδο του πλανητη, ρωτανε αν μπορουμε να αναπτυσσομαστε με τροπο που να μην επιβαρυνουμε την αναπτυξη των παιδιων μας, των παιδιων τους κοκ Σε αυτην την περιπτωση, βασικη υποερωτηση ειναι αν μπορουμε να εχουμε δυνατη, σταθερη οικονομικη αναπτυξη χωρις να ανεβαινει η συνολικη ενεργειακη καταναλωση που προερχεται απο ρυπογονες πηγες (οπως πετρελαιο, ανθρακας κτλ).
Η απαντηση ειναι νομιζω παλι θετικη.
Μικρη εισαγωγη στην θεωρια αναπτυξης
Η ενεργεια (ηλεκτρικη ή σε οχηματα) ειναι κατα καποιον τροπο απλα ενας πολλαπλασιαστης του ΑΕΠ. Δηλαδη αν Κ το κεφαλαιο, L η εργασια, Α η τεχνολογια, το ΑΕΠ μας ειναι μια συναρτηση ΑΕΠ=Α*f(K,L) και η ενεργεια επηρεαζει βασικα το Α.
Το χαμηλοτερο που μπορει να πεσει αυτο το Α ειναι το 1 οχι το 0. Υποθεστε οτι εχω δυο εργατες (εργασια=L), ενα φτυαρι, μια ατμομηχανη και μια μπουλντοζα (κεφαλαιο=Κ). Αν δεν εχω κανενα καυσιμο πειτε οτι φτιαχνω με δυο εργατες και πεντε φτυαρια ενα χαντακι σε μια ωρα, αν εχουμε καρβουνο δυο χαντακια σε μια ωρα, αν εχουμε και πετρελαιο μπορει να φτιαξουμε 5. Σε καμμια περιπτωση ομως δεν θα πεσει η παραγωγη στο μηδεν.
Ενα αυτο, τετριμμενο, αλλα χρησιμο.
Δευτερον, το Α επηρεαζεται απο πολλα πραγματα οπως οι υποδομες μιας χωρας (ή οι απεργιες στα λιμανια), η συσσωρευμενη γνωση/τεχνογνωσια, η οργανωση των επιχειρησεων και του κρατους κτλ Πολλα απο αυτα βελτιωνονται συνεχως, ακομα και αν δεν προσπαθουμε ιδιαιτερα. Εχουμε learning by doing, συσσωρευση υποδομων, καλυτερη χρηση υπαρχοντων πορων (βλ. πχ εξυπνη τιμολογηση ηλεκτρικου ωστε να μειωνεται η καταναλωση στις αιχμες).
Η συγκεκριμενη μεθοδος που χρησιμοποιουμε για την παραγωγη ενεργειας ειναι μονο ενα μερος αυτου του Α και υποκαταστισιμη απο καθε αλλο συντελεστη. Αν λιγοστεψει το πετρελαιο αλλα βελτιωθει η τεχνογνωσια μας επαρκως, φτιαχνουμε χαντακια εξισου γρηγορα.
Ας σημειωθει οτι στην προσφατη ιστορια μας το μεγαλυτερο μερος της αναπτυξης εχει ερθει απο τεχνολογικη μεταβολη, αυξηση ανθρωπινου κεφαλαιου, οχι τοσο απο την μεθοδο παραγωγης ενεργειας (που λιγο εχει αλλαξει επι δεκαετιες).
Οχι πολυ βαθιες σκεψεις, αλλα παλι χρησιμες.
Παμε στο τριτο και βασικοτερο:
Η παραγωγη ενεργειας εχει τεραστιες οικονομιες κλιμακας. Ο λογος που σημερα η μηχανη εσωτερικης καυσης ειναι τοσο δημοφιλης ειναι εν μερει επειδη εξελισσεται επι 100 χρονια και εχει μια τεραστια εγκατεστημενη βαση παραγωγης, ερευνας κτλ Στα πρωτα χρονια οι βενζινοκινητηρες ηταν λιιιγο καλυτεροι απο τα αυτοκινητα που κινοντουσαν με ατμο ή με ηλεκτρικο. Αυτο ομως το μικρο αρχικο πλεονεκτημα γιγαντωθηκε με διαδοχικες ανακαλυψεις, χρηματοδοτημενες απο την ιδια την βιομηχανια.
Εναλλακτικες μεθοδοι για ΙΧ οπως καυσιμοκυτταρα (fuel cells), υβριδικα, μπαταριες κτλ ειναι πολυ πιο ακριβα σημερα, εν μερει επειδη απλα ειναι σε εμβρυικο σταδιο παραγωγης. Οσες επιδοτησεις και να ριξουν οι κυβερνησεις στην ερευνα μιας εναλλακτικης πηγης, αν δεν εχει μεγαλο μεριδιο αγορας δεν μπορει να φτασει την ερευνα που εχουν κανει και κανουν ακομα οι ιδιωτικες εταιρειες στους βενζινοκινητηρες. Ετσι δεν μπορει καμμια εναλλακτικη μεθοδος να εχει παραπλησια αποδοση ή κοστος.
Ειναι ομως λαθος να θεωρουμε οτι επειδη σημερα ενα “πρασινο” ΙΧ ειναι 50% πιο ακριβο απο ενα συμβατικο, αν ξαφνικα γυριζαμε τις οικονομιες μας στην αποκλειστικη χρηση πρασινων ΙΧ θα ειχαμε 50% αυξηση του συνολικου κοστους. Στην πραγματικοτητα η αυξηση θα ηταν πολυ πιο μικρη λογω των οικονομιων κλιμακας που θα ευνοουσαν τα πρασινα στην νεα ισορροπια της αγορας.
Παρομοιως για την ηλεκτροπαραγωγη, αν φτιαχναμε καθε χρονο εκατομμυρια τετραγωνικα μετρα φωτοβολταϊκες ή αλλες ηλιακες μεγαεγκαταστασεις στην Σαχαρα, το κοστος τους θα επεφτε τρομερα ενω η αποδοση τους ταχυτατα θα εκτοξευοταν.
Ενα χαρμοσυνο μηνυμα
Εν πολλοις λοιπον η διαφαινομενη αδυναμια μας να περασουμε σε αλλες ενεργειακες πηγες οφειλεται απλα στο οτι το εχουμε κανει ακομα! Αν το καναμε θα ειχαμε ενα προσωρινο μπλιπ 10-20 χρονων το πολυ και ξανα θα τρεχαμε με τους σημερινους ρυθμους, γιατι θα περνουσαμε απλα στην ισορροπια παραγωγης ενεργειας με την Χ μεθοδο αντι για το πετρελαιο/βενζινη.
Απαντωντας το ερωτημα του τιτλου, αν παγωναμε την καταναλωση ενεργειας η μεταβλητη Α της συναρτησης που δωσαμε στην αρχη θα συνεχιζε να ανεβαινει, αλλα λιγο πιο αργα βραχυπροθεσμα. Μεσοπροθεσμα θα προσαρμοζομασταν σε νεες μεθοδους παραγωης ενεργειας και θα επιστρεφαμε στον ταχυ ρυθμο αναπτυξης, που εξαρταται κυριως απο την τεχνολογικη μεταβολη, οχι το πετρελαιο.
Και τωρα τι?
Να πω την αληθεια δεν βλεπω τον λογο να περασουμε αποτομα σε μια νεα πηγη ενεργειας, δηλαδη να εχουμε αυτο το προσωρινο αλλα ξαφνικο μπλιπ, μια αποτομη επιβραδυνση. Φαινεται μαλλον πιο λογικο να φροντιζουμε να αυξανεται η τιμη του πετρελαιου αργα αλλα σταθερα, ετσι ωστε παραγωγοι και καταναλωτες να προσαρμοζονται με καποια ανεση. Ηδη εχουμε πληθος υβριδικων αυτοκινητων, βιομηχανιες οπως η Ρενω πονταρουν το μελλον τους στα πληρως ηλεκτρικα ΙΧ (σχετικο κειμενο ακολουθει), πετρελαϊκες εταιρειες εξερευνουν εναλλακτικες πηγες (βλεπε BP που θελει να γινει γνωστη ως Beyond Petroleum), η ηλεκτρικη καταναλωση των συσκευων μας πεφτει. Απο την αλλη εχουμε και την αντιδραση των ιδιων των πολιτων που αφυπνιζονται, ζουν με λιγοτερο ενεργοσπαταλο τροπο, αγοραζουν λιγοτερο ενεργοβορα προϊοντα και ζητανε κινησεις απο τις κυβερνησεις ενισχυση των εναλλακτικων μορφων ενεργειας. Δεν θελω να προτεινω εφησυχασμο ουτε να προτεινω αναστροφη αυτων των τασεων. Θελησα ομως με αυτο το κειμενο να δειξω οτι ολες οι προσπαθειες μας πιθανοτατα θα αποδωσουν ενα ομορφοτερο, καθαροτερο και αειφορο μελλον.
ΥΓ Το κειμενο γραφτηκε με αφορμη σχολιο του λαζοπολι εδω. Ειναι καπως δυσκολο εγχειρημα να μπλεξεις τοσους κλαδους οικονομικων, ιστοριας κτλ μαζι. Σχολια ευπροσδεκτα.
Νομιζω λαθος μοντελοποιεις την ενεργεια
Η ενεργεια ή το συγκεκριμενο αποθεμα ενεργειας που υπαρχει
δεν επηρεαζει ουδολως το Α την τεχνολογια,δηλ. τις ιδεες για τον τροπο οργανωσης της παραγωγης.Αλλο ενεργεια αλλο ιδεες
Η ενεργεια ειναι ενας ακομα συντελεστης παραγωγης αρα επρεπε να μπει μεσα στη συναρτηση f(K,L,Ε) οπου Ε η ενεργεια.
Και αν θελαμε να αναλυσουμε την κατασταση του peak oil η του peak energy πιο σωστα θα επρεπε να υποθεσουμε οτι ειναι το Ε σε σταθερη ποσοτητα και δεν αυξανεται κατι σαν το εδαφος δηλαδη ή ακομη οτι αυτο μειωνεται με σταθερο ρυθμο οπως υποστηριζουν οι περιβαλλοντιστες ας τους πουμε οτι θα συμβει και δεν ειναI απιθανο και απο καποιο σημειο ενδεχομενως και βεβαιο .
Και βεβαιως οταν ενας συντελεστης παραγωγης μειωνεται για να υπαρξει οικονομικη αναπτυξη πρεπει να αυξανονται οι αλλοι και κυριως η τεχνολογια το Α δηλ. αρκετα για να αντισταθμιστει η μειωση του.(Τα απλοποιω υπάρχει μοντελο που δινει τις ακριβεις συνθηκες αλλα νομιζω δεν χρειαζεται να μπουμε σε περισσοτερες λεπτομερειες εδω)
Αρα το αν θα συνεχισει να υπαρχει οικονομικη αναπτυξη με σταθερη ή ακομη δυσμενεστερα μειουμενη ενεργειακη καταναλωση στο τελος της ημερας ειναι καθαρα εμπειρικο θεμα αν και οι μελετες δειχνουν
οτι μεχρι στιγμης η τεχνολογια κερδιζει την κουρσα.Αυτο ομως δεν σημαινει οτι αυτο θα συμβαινει και στο μελλον.
Ακομη πρεπει να πουμε οτι μεχρι στιγμης απο πουθενα δεν φαινεται οτι πλησιαζουμε στο μεγιστο της ενεργειακης καταναλωσης.
Υπάρχει αφθονο πετρελαιο,καρβουνο ενω και η πυρηνικη ενεργεια δεν εχει αξιοποιηθει στο βαθμο που μπορουσε αρα ακομη το Ε συνεχιζει να αυξανεται και ετσι αυτο συνεισφερει στην μεγεθυνση του προιοντος.
Αρα προς το παρον και για τις αρκετες επομενες γενιες η συνεχης οικονομικη αναπτυξη μοιαζει το πιθανοτερο σεναριο και ο σωτηρης εχει δικιο εστω και οχι για τους ακριβως σωστους λογους.
Επισης δεν νομιζω αν και δεν ειμαι ειδικος οποτε μπορει να λανθανω,οτι οι λογοι για την μη υιοθετηση εναλλακτικων πηγων ενεργειας ειναι μονο αυτοι που αναλυεις αλλα οτι το πετρελαιο ειναι προς το παρον εγγενως πιο παραγωγικη πηγη ενεργειας απο τις αλλες οχι μονο για τεχνολογικους λογους.Αν στραφουμε τεχνητως σε λιγοτερο παραγωγικες μορφες ενεργειας,χαμηλητερης παραγωγικοτητας δηλ. το ΑΕΠ θα μειωθει.Καποιες εναλλακτικες μορφες ενεργειας ακομη εχουν αρνητικο EROI δεν αυξανουν καν την ενεργειακη παραγωγη της οικονομιας
Επισης το οτι η ενεργεια ειναι πληρως υποκαστασιμη απο τους αλλους συντελεστες παραγωγης και αυτο μου φαινεται λαθος αλλα επειδη δεν θελω να μεγαλωσει πολυ το κειμενο σταματω εδω.
Πολύ πολύ ενδιαφέροντα κείμενα.
Θυμάμαι μικρός ξεφύλλιζα μια οικολογική εγκυκλοπαίδεια που είχαμε στο σπίτι. Είχε εντυπωσιακές φωτογραφίες ζώων και φυτών, τοπίων από όλο τον κόσμο. Στο τέλος είχε και ένα πίνακα, όπου με ραβδογράμματα αναπαριστούσε την προϊούσα έλλειψη των πρώτων υλών, κάνοντας προβολή στο μέλλον. Δεν τα θυμάμαι απέξω, αλλά γύρω στο 2010 είχε τελειώσει το πετρέλαιο και το χρώμιο. Προλαβαίνουμε ακόμα; :-)
Το μπλιπ είναι επιστημονικός όρος; :-)
SG,
εγώ θα πάω ακόμα παραπέρα. Θεωρώ ότι ο λόγος που οι τεχνολογίες μας περιστρέφονται γύρω από το πετρέλαιο και τον άνθρακα είναι ακριβώς επειδή οι δύο αυτοί πόροι ήταν ιδιαίτερα φτηνοί για τέσσερεις βασικούς λόγους.
1) Ήταν άφθονοι.
2) Ήταν εύκολα προσβάσιμοι (η εξόρυξή τους δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη).
3) Ήταν ιδιαίτερα αποδοτικοί και reliable.
3) Η τεχνολογία που απαιτείτω προκειμένου να μετατραπεί η ενέργεια που παράγεται κατά την καύση τους σε κινητική ή ηλεκτρική ήταν σχετικά απλή (σε σχέση π.χ. με την τεχνολογία που απαιτείται για τη μετατροπή της ηλιακής ενέργειας).
Είναι λοιπόν συνεπές με τη συμπεριφορά ενός Homo Economicus το γεγονός ότι η ανθρώπινη εφευρετικότητα επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη τεχνολογιών που ως βάση έχουν αυτούς τους πόρους. Ωστόσο τελευταία βλέπουμε ότι ο πρώτος λόγος σιγά-σιγά εκλείπει, και ο δεύτερος επίσης ως αποτέλεσμα (τα εύκολα προσβάσιμα αποθέματα εξαντλούνται με συνέπεια να καταφεύγουμε σε άλλα με μεγαλύτερη δυσκολία εξόρυξης). Αν σε αυτές τις αλλαγές προστεθεί το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις τεχνητά μέσω νομοθεσίας αυξάνουν το κόστος χρήσης αυτών των πόρων λόγω των αρνητικών εξωτερικοτήτων που προκαλεί η χρήση τους στο περιβάλλον, σταδιακά το κόστος χρήσης των πόρων αυτών θα ανεβαίνει.
Από την άλλη η γνώση μας για τα φυσικά φαινόμενα αυξάνεται μέσω της επιστημονικής προόδου και το ίδιο συμβαίνει και με τον αριθμό των τεχνολογιών (ιδεών) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως building blogs για νέες τεχνολογίες. Αυτό κάνει πιο εύκολη την ανάπτυξη τεχνολογιών που θα χρησιμοποιούν πιο αποδοτικά τις ανακυκλώσιμες πηγές ενέργειας, μειώνοντας το κόστος χρήσης τους. Αν οι άνθρωποι επιδείξουν την ίδια οικονομικότητα που τους έκανε να στραφούν στη χρήση υδρογονανθράκων ως βασική πηγή ενέργειας, προσδοκώ ότι θα επέλθει μια σταδιακή μετάβαση κατά την οποία θα υπάρξει μια προσωρινή αρνητική επίδραση στην παραγωγικότητα, αλλά η οποία δεν θα θέτει όρια στην οικονομική ανάπτυξη μακροπρόθεσμα.
Stugman,
καθώς το θέμα άπτεται του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος, έχω προβληματιστεί αρκετά σχετικά με το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να απεικονίσει κανείς το ρόλο της ενέργειας στην παραγωγή. Η αρχική μου σκέψη ήταν ότι σε αφαιρετικό επίπεδο η ανθρώπινη εργασία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ενέργεια. Π.χ. χωρίς αυτοκίνητο ο άνθρωπος θα έπρεπε να περπατήσει, να κουνήσει τα πετάλια του ποδηλάτου, ή να βάλλει άλλους ανθρώπους να τραβούν με σκοινια το αμάξι, να παράξει δηλαδή κινητική ενέργεια μετατρέποντας τη βιοενέργεια που διαθέτει. Η χρήση της ενέργεια που παράγεται από την καύση βενζίνης και παλαιότερα της βιοενέργειας που διαθέτουν τα άλογα ουσιαστικά υποκαθιστά την κινητική ενέργεια που θα έπρεπε να παραχθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο. Με τη χρήση ενός ανελκυστήρα η ενέργεια που παράγεται από την καύση υδρογονανθράκων (η οποία μετατρέπεται σε ηλεκτρική και μετά σε κινητική) επίσης υποκαθιστά την ανθρώπινη ενέργεια που απατείται για να ανέβει κανείς τις σκάλες, ή να βάλει άλλους να τον τραβήξουν. Για την ακρίβεια μπορούμε να υποθέσουμε ότι στις πρωτόγονες κοινωνίες, πέρα της ενέργειας που παρέχεται από τη φύση (π.χ. ηλιακή) οι άνθρωποι βασιζόντουσαν σχεδόν αποκλειστικά στην ανθρώπινη ενέργεια προκειμένου να επιβιώσουν. Συμπέρανα λοιπόν τα εξής.
1) Η ποσότητα της ενέργειας που διαθέτει ο άνθρωπος δε μπορεί να πέσει στο μηδέν καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει βιοενέργεια την οποία μπορεί να μετατρέψει σε κινητική ή άλλη.
2) Η τεχνολογία επιτρέπει την υποκατάσταση της ανθρώπινη ενέργειας που θα χρειαζόταν για την τέλεση συγκεκριμένων πράξεων με ενέργεια που προέρχεται από άλλους πόρους.
3) Λόγω αυτής της υποκατάστασης μπορούν να τελεστούν περισσότερες πράξεις ανά μονάδα χρόνου από αυτές που θα μπορούσαν να τελεστούν αν βασιζόμασταν μόνο σε ανθρώπινη ενέργεια, το οποίο οδηγεί σε αύξηση του επίπεδου διαβίωσης.
4) H επιστημονικοτεχνική μας γνώση θέτει όρια στο βαθμό που αυτή η υποκατάσταση μπορεί να λάβει χώρα, καθώς περιορίζει την ικανότητά μας να παράγουμε ενέργεια με βάση τους φυσικούς πόρους που διαθέτουμε. Η γνώση άρα αποτελεί το final frontier για να χρησιμοποιήσω και λίγο jargon από Star Trek.
Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είμαι σίγουρος ότι ο σωστός τρόπος να “μοντελοποιήσει” κανείς το ρόλο της ενέργειας είναι να την συμπεριλάβει ως ξεχωριστό συντελεστή στη συνάρτηση παραγωγής.
Κώστα, ενδιαφέρουσες σκέψεις. Έψαξα και βρήκα κάποια δουλειά από ecological economists εδώ. Ίσως σε ενδιαφέρει λόγω specialization. Δεν είναι και τόσο απλό θέμα.
γενικα συμφωνω με κωστα, να παρατηρησω οι συνηθως η συναρτηση f εχει καποια πολλαπλασιαστικη μορφη, πχ Cobb-Douglas, κατι που θα σημαινει οτι με μηδενικη εξωτερικη ενεργεια παραγουμε μηδενικο ΑΕΠ, κατι που δεν ισχυει.
Αλλα περα απο τις λεπτομερειες της μορφης της συναρτησης (που ειναι εξαιρετικα απλοποιημενη ουτως ή αλλως για να την παιρνουμε 100% στα σοβαρα) πιο σημαντικη ειναι η βασικη διαισθηση οτι οι διαφορες πηγες ενεργειας ειναι ευκολα εναλλαξιμες και υποκαταστησιμες απο την τεχνολογια.
αν και μονο αν ξεχναμε τις τεραστιες εξωτερικοτητες του πετρελαιου, εχει αποσο ξερω καποια πλεονεκτηματα. Αλλα αυτο ισχυει σημερα, οπως ειπα εν μερει λογω της τεραστιας ερευνας που εχει πεσει στο πετρελαιο.
Το επαναλαμβανω γιατι ειναι βασικο, αν το γυριζαμε στα φωτοβολταϊκα εστω και και κατα 50% η αποδοση τους και το κοστος τους θα βελτιωνονταν ταχυτατα. Ας κοιταξουμε τι εγινε σε οποιοαδηποτε αλλη βιομηχανια περασε στην μαζικη παραγωγη, πχ μικροεπεξεργαστες. Θα προσθεσω καποια στοιχεια στο κειμενο.
Παρομοιως δε και σε ολες τις κινησεις “πρασινοποιησης” της οικονομιας που σε χωρες οπως ΗΠΑ ειναι σε εμβρυακο σταδιο, βλεπε χρηση θερμοστατων στα σπιτια, μονωσης κτλ
Να το πω και πρακτικα, προσφατα ειδαμε το πετρελαιο στα 150 δολλαρια. Οι οικονομιες μας λιγο επηρεαστηκαν, αλλα οι εναλλακτικες πηγες ενεργειας εγιναν κατευθειαν οικονομικες! Αν εμενε η τιμη του πετρελαιου εκει θα κερδιζαν ταχυτατα εδαφος οι εναλλακτικες μορφες, θα εμπαιναν διαφοροι ιδιωτες στο παιχνιδι και ταχυτατα θα ειχαμε τις οικονομιες κλιμακας να αλλαζουν εντελως το τοπιο.
ας το πουμε παλι, εχουν αρνητικη αποδοση σε σχεση με το κοστος τους, με βαση το σημερινο κοστος και ξεχνωντας τις εξωτερικοτητες.
θαναση
ακριβως αυτες οι απλοϊκες σκεψεις, τραβαμε μια γραμμη απο το παρελθον για να προβλεψουμε το μελλον, ειναι που με τον εναν ή αλλο τροπο κανουν πολυ κοσμο να ειναι απαισιοδοξος. Αν κοιταξει ομως κανεις τις υπο-κειμενες δυναμεις το μυνημα ειναι σαφως πιο θετικο.
Τπ μπλιπ μαρεσει ως τεχνικος ορος ναι, εχεις να προτεινεις καναν ελληνικο?
Μαικωλ,
ελπιζω να βρω χρονο να κοιτάξω το αρθρο το Σαββατοκύριακο.
Οι τελευταιες μου σκέψεις, επηρεασμενες και απο το βιβλίο του Arthur, που επειδη με ρώτησες είναι αρκετά καλό όχι επειδή έμαθα προς το παρόν κατι καινούργιο αλλά επειδή με βοήθησε να δω παλιές ιδέες με διαφορετικο πρίσμα, ειναι οτι σε αφαιρετικο επίπεδο η βασική πρώτη ύλη είναι η ενεργεια. Το ανθρώπινο σώμα αλλά και το φυσικό κεφάλαιο είναι οι αγωγοι μεσω των οποίων η ενέργεια μετατρέπεται σε αποτέλεσμα. Η διαφορα είναι ότι το ανθρωπινο σώμα έχει έμφυτη την ικανοτητα να παραγει την ενέργεια που χρειαζεται για να λειτουργησει και πλεόνασμα που μπορεί να χρησιμοποιήσει για αλλους σκοπούς, ενώ το φυσικό κεφάλαιο απαιτεί την παροχή ενέργειας απο εξωτερικους πόρους, τον άνθρωπο, ζωα, ή αλλους, προκειμένου να επιτελέσει το σκοπό του.
Ωστόσο συμφωνώ με τον ΣΓ ότι δεν ξέρω σε τι θα ωφελουσε να συμπεριλάβουμε ξεχωριστά την ενέργεια στη συναρτηση και πώς θα έπρεπε να το κανουμε. Νομιζω ότι αν κάτι θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε αυτο θα ήταν οι φυσικοί ποροι. Δεν το κάνουμε στο βαθμο που αυτο που περιορίζει την παραγωγη μακροπρόθεσμα είναι η ποσοτητα των “αγωγών” (ανθρωποι και φυσικο κεφάλαιο) και της τεχνογνωσιας σχετικά με το πως μπορουμε να συνδιάσουμε τους φυσικους πορους (ανακυκλωσιμους ή μη) προκειμενου να ικανοποιησουμε όσο περισσότερες επιθυμίες μπορούμε.
Μπαι δε γουει, ξέρεις κανένα περιοδικο που να δέχεται ετσι πιο λαιτ εργασίες μπας και συλλεξουμε μερικές τέτοιες σκεψεις και τις στείλουμε?
Χμμ… ενδιαφέρουσα η σκέψη, προσωπικά διαφωνώ κάθετα με την προσθήκη της ενέργειας στο Α, καθώς κάποιες οικονομικές δραστηριότητες επηρεάζονται πολύ λιγότερο από την ενέργεια, ίσως και καθόλου (πόση ενέργεια χρειάζεται πια το λαπτοπ του οικονομολόγου, που παράγει αν μη τι άλλο σημαντικότατο έργο!!)
Αλλά δεν χρειλαζεται να κλείνεται κανείς στη single-stage μανία του ΑΚ… νομίζω ότι η ενέργεια είναι καιφαλαιουχικό αγαθό συνεχούς ροής (πιο εύκολο στις πράξεις καθώς η τιμή του είναι άμεσα διαθέσιμη, δε χρειάζεται δηλαδή να προσεγγίζει κανείς interestsκαι replacement costs και depriciations) το οποίο βοηθά στην παραγωγη όπως και οι υπόλοιποι παράγοντες.
Με λίγα λόγια… η αποδοτικότητα της ενέργειας κολλάει στο μικρό α (η 1-α, όπως τελος πάντων θέλετε τη δύναμη του Κ) και η οποία άλλαξε πολύ με τη βιομηχανική επανάσταση αλλά δεν πολυαλλάζει τελευταία. Οπότε οποιαδήποτε η μορφή της ενέργειας δεν πρόκειται να αλλάξει την “προσφορά” της στο ΑΕΠ.
Για φίλους οικολόγους μοντελιστές προτείνω ενσωμάτωση περιβαλλοντικού κόστους παραγωγής ενέργειας (γιούυυυχου να το βρει κανείς….) στην τιμή του κεφαλαίου (r=interest+CO2 or whatever) και μετά απλό minimization του r για ανέυρεση της πιο κατάλληλης μορφής ενέργειας.
Σχόλια ευπρόσδεκτά και στο libresalter@gmail.com
deV
deV
αν μιλάμε για Cobb-Douglas, δεν είμαι σίγουρος ότι επηρεάζεται το α, καθώς κάτι τέτοιο θα είχε ως συνέπεια τη μεταβολή του ποσοστού του ΑΕΠ που πάει ως αμοιβή στο κεφάλαιο, το οποίο ωστόσο επιδεικνίει διαχρονική σταθερότητα.
Νομίζω ότι όλα τα λεφτά είναι το σχόλιό σου για single-stage mania. Είναι πράγματι δύσκολο να έχουμε μια λεπτομεριακή τεχνολογική θεωρία οικονομικής μεγέθυνσης με ένα η άντε δυο στάδια παραγωγής. Ίσως αξίζει τον κόπο να σχεδιάσει κανείς, και εδώ η συνεισφορά ενός μηχανικού (ηλεκτρολόγου ή μηχανολόγου) θα ήταν πολύτιμη, ένα μοντέλο που θα απεικονίζει πιο ρεαλιστικά την παραγωγική δραστηριότητα σαν ένα σύστημα/κύκλωμα. Το σύστημα αυτό θα έχει διαδοχικά στάδια/components μέσω των οποίων οποία η ροή ενέργειας οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα που συνδυαζόμενο με το αποτέλεσμα άλλων components οδηγεί σε νέο αποτέλεσμα, κ.ο.κ. Κάθε component θα έχει τη δικία του συνάρτηση παραγωγής, ενώ η τεχνολογία θα αφορά κάθε στάδιο ξεχωριστά και θα λειτουργεί ως ένας amplification mechanism: Δηλαδή θα μεγεθύνει την αποτελεσματικότητα του component στο να μετατρέπει την εισρέουσα ενέργεια σε αποτέλεσμα. Αν η περιγραφή θυμίζει τον τρόπο που λειτουργεί ένας Η/Υ είναι διότι πιστεύω ότι οι ομοιότητες είναι σημαντικές. Βέβαια ένα τέτοιο μοντέλο δε νομίζω ότι μπορεί να λυθεί αναλυτικά. Μάλλον θα χρειαζόντουσαν computations.
Αυτό νομίζω είναι το standard practice σε env. και natural resource economics. Απλά, όπως το σκέφτεσαι το θέμα ήδη, μπορείς να δεις πως μπορούν να ξεφυτρώσουν και άλλες σχολές σκέψης.
Λοιπόν επειδή χθες πήγα να δω την βλακεία του Βούλγαρη και ήταν εντυπωσιακά ανούσια και βαρετή, κάθησα κάνα 2ωρο στο σινεμά και σκεφτόμουνα το ζήτημα. Ας μου επιτρέψει ο OP να θέσω λίγο αλλιώς το θέμα.
Προοίμιο η πάγια άρνησή μου στο να συμπεριλάβουμε την ενέργεια στο Α. Απλή σκέψη. Άμα ο θεός μας δωρίσει στην Ελλάδα 10 πυρηνικά εργοστάσια, θα πολλαπλασιαστεί η ανάπτυξη; Ασφαλώς και όχι, δεν έχουμε ανάγκη από τόση ενέργεια οπότε θα πάει σκάρτη (όχι και τελείως σκάρτη, πόσες δημόσιες θεσούλες θα δημιουργηθούνε….)
Το κύριο ζήτημα είναι αν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη (ή σημερινών καταστάσεων “ευημερία”) χωρίς την παράλληλη αύξηση (ή αντίστοιχα διατήρηση επιπέδων) της χρησιμοποιούμενης ενέργειας.
Λίγο background ανάπτυξης Solow και οικολογικής γκρίνιας πριν μπω στο απλό 2stage που σκέφτηκα (και βιάζομαι μη μου το καταργήσει και αυτό το ΠΑΣΟΚ). Η κλασσική απάντηση λοιπόν είναι ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς αύξηση των επιπέδων κεφαλαίου στην οικονομία. Άντε και τεχνολογική πρόοδο να σου πούνε οι ΑΚ.
Η σαφέστατη και απόλυτη αυτή κατάληξη των περισσοτέρων μοντέλων ανάπτυξης (άντε και ανθρώπινο κεφάλαιο αλά Mankiw-Romer-Weil) τσαντίζει παραδοσιακά τον κόσμο της αριστεράς (και της προόδου, συγγνώμη για το pun) και τις μεταμοντέρνες μεταλλάξεις του σε υβριδο-οικολόγους (can’t help it) για τον απλούστατο λόγο που τους τσαντίζουν όλα τα οικονομικά…. είναι κεφαλαιοκεντρική.
Επίσης τσαντίζει τους οικολόγους-cavemen, ξέρετε, αυτούς που εναντιώνονται στα πλυντήρια, και πολύ περισσότερο στα στεγνωτήρια, γιατί έχουν μια ιδιαίτερη άποψη για τη ζωή την οποία πρέπει να επιβάλλουν σε όλους μας (εδώ κολλάνε και οι αριστεροί)
Enter global warming. Σταδιακά όλοι οι σχετικοί επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι πάμε για φούντα άμα δε σταματήσουμε τις εκπομπές ρύπων. Χα, λένε οι προαναφερθείσες ομάδες, το ξέραμε, ήμασταν σίγουροι, και τι τύχη, το θέμα αφορά public good και ακόμα καλύτερα πλήττει περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες. Τι κλασσικός καπιταλισμός αυτό το global warming…..
Και τώρα παίζουν το παιχνίδι μας…. μα εσείς ρε παιδιά δεν είπατε ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς κεφάλαιο; Ε, το κεφάλαιο δε θέλει ενέργεια (εδώ το εύκολο 2stage μου, βλέπε παρακάτω); Η ενέργεια δεν παράγει ρύπους; Ωραία! Για να λυθεί το ζήτημα, θα κόψουμε την εκπομπή, άρα πρέπει να κόψουμε την ενέργεια, άρα πρέπει να μειωθεί το ρυπογόνο κεφάλαιο, άρα πρέπει να κόψουμε την ανάπτυξη! Ζήτω το μικρό Γαλατικό χωριό. (Παραπέμπω στη φανταστική ανάλυση του ζητήματος στον “Asterix και η πόλη των θεών)
Ως οικονομολόγοι καλούμαστε να λύσουμε το ζήτημα. Η πρώτη λύση είναι να τα ρίξουμε στους environmental engineers και να τους πούμε να δουλέψουνε σκληρά και να διακόψουν την άμεση σχέση ρύπανσης και παραγωγής ενέργειας. Δεν τα έχουν καταφέρει αποδοτικά ακόμα, οι άχρηστοι…
Δεύτερη και πιο δημοφιλής λύση είναι ο έλεγχος. Όχι της ανάπτυξης, όπως θέλουν οι cavemen (έχω διαβάσει αιτήματα και για 20% μείωση του προϊόντος…), όχι του κεφαλαίου, όπως θέλει η αριστερά, αλλά της ρύπανσης.
Enter cap-and-trade, πολλά μπόνα στους προαναφερθέντες επιστήμονες και τα λοιπά και τα λοιπά. Όλα αυτά βέβαια έχουν επίπτωση στην ανάπτυξη.
Και ερχόμαστε στο ερώτημα. Πόση επίπτωση πρέπει να υποστούμε; 1%? 2%? 20%?
Το βρεττανικό κράτος προσέλαβε και πλήρωσε έναν οικονομολόγο ονόματι Stern νομίζω να λύσει όλο αυτό το ζήτημα…. Και επειδή το post ξέφυγε (ήταν και βαρετή και απίστευτα μεγάλη η ταινία) θα υποδείξω τα βασικά προβλήματα που δημιουργούνται.
Πως κοστολογεί κανείς την οικολογική καταστροφή; Με επίπτωση στο ΑΕΠ; Μα αυτό δεν υπολογίζει τις φώκιες και τι βιοποικηλότητα και οτιδήποτε άλλο πράσινο. Όχι χάσατε λέει η Γκρην-Πης τώρα θα παίξετε το δικό μας παιχνίδι. Πρέπει να επιστρέψουμε στο status quo ante? Και πιο δηλαδή είναι το ante; Πριν τον πόλεμο; Πριν την Αμερική; Πριν τη βιομηχανική επανάσταση; Πριν το Χριστό;
Δεύτερο και τεράστιο ζήτημα το intergenerational discount rate. Ετοιμάζω αυτόνομο ποστ για το θέμα….
Μεσοπροθεσμα? Σιγουρα ναι. Κοιτα και 120 μηχανες παραγωγης αυτοκινητων να πεσουν στην Θεσσαλια δεν θα ανεβει το ΑΕΠ μας σε μια μερα, μεσοπροθεσμα ομως ναι. Καλη ερωτηση παντως.
Να ρίξω και εγώ την βόμβα μου σε αυτή τη συζήτηση. Νομίζω πως πλέον η συζήτηση που πρέπει να γίνει είναι το αν το ΑΕΠ είναι το κατάλληλο μέτρο για τους υπολογισμούς μας στο θέμα της ευημερίας. Θα έλεγα πως είναι το κατάλληλο κριτήριο για τον αναπτυσσόμενο κόσμο αλλά όχι πλέον για τον δυτικό κόσμο. (Αυτά τα λένε Stiglitz, Sen κ.ο.κ.) Με βάση το πιθανό κόστος της μελλοντικής μεγέθυνσης για τον πλανήτη, πρέπει να σκεφτούμε ποια μεγέθυνση θέλουμε. Χρειαζόμαστε έναν άλφα ρυθμό οικονομικής μεγένθυσης για εμφανείς λόγους – αλλά πρέπει να σκεφτούμε πως αυτή η μεγέθυνση μας κάνει τελικά πιο ευτυχισμένους. Ποιοι ρυθμοί είναι απαραίτητοι για την ευημερία μας στον δυτικό κόσμο;
Το δεύτερο θέμα που σωστά θέτει ο deV είναι το πως θα αποφασίσουμε να αξιολογήσουμε και να αντιδράσουμε στις παγκόσμιες περιβαλλοντικές μεταβολές που προκαλούμε σε φυσικούς πόρους που δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε (π.χ. ποια είναι η αξία των υπηρεσιών που μας προσφέρουν τα οικοσυστήματα, η βιοποικιλία κ.ο.κ.). Δεν χρειάζεται να ακολουθήσουμε τα τσιτάτα της Greenpeace, υπάρχουν σοβαροί επιστήμονες που μελετάνε αυτά τα θέματα. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα εξεταστούν σε πολιτικό επίπεδο και εκεί να παρθούν οι αποφάσεις. Και αυτό γιατί η επιστήμη δεν θα καταφέρει ποτέ να δώσει μια σωστή και μοναδική απάντηση. Ζούμε μέσα στην αβεβαιότητα και στη μη-γραμμικότητα (ιδιαίτερα όταν μιλάμε και για το φυσικό περιβάλλον). Το πρόβλημά μας δεν είναι μόνο η εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων. Χρειάζονται αποφάσεις σε πιο βαθύ πεδίο που έχουν να κάνουν με την ευημερία των μελλοντικών γενεών. Ποιο είναι το πλαίσιο αξιών μέσα από το οποίο θα αποφασίσουν οι λεγόμενοι decisionmakers για το μέλλον μας. Μόνο και μόνο το γεγονός πως πλέον αρκετοί (και καλοί) οικονομολόγοι συζητάνε αυτά τα θέματα το βρίσκω θετικό για το αντικείμενο… Το περιβάλλον χρειάζεται την οικονομική σκέψη – αρκεί αυτή να πηγαίνει και ένα βήμα παραπέρα.
Maikwl,
“Ποιο είναι το πλαίσιο αξιών μέσα από το οποίο θα αποφασίσουν οι λεγόμενοι decisionmakers για το μέλλον μας.”
Σωστά αλλά σε αυτό νομίζω δε μπορούν να απαντήσουν οι οικονομολόγοι με βάση την ιδιότητά τους ως οικονομολόγοι. Είναι φιλοσοφικό ερώτημα. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενημερώνουμε για το κόστος και το όφελος συγκεκριμένων περιβαλλοντικών πολιτικών ώστε όσοι λαμβάνουν τις αποφάσεις να το πράξουν έχοντας όσο περισσότερες πληροφορίες γίνεται.
Πάντως, για να αποδώσω τα εύσημα στον κλάδο, ο Mankiw και άλλοι συγγραφείς στα εγχειρίδια τους των Αρχών Οικονομικής Επιστήμης αναφέρουν ότι το ΑΕΠ ειναι χρήσιμος δείκτης στο βαθμό που είναι θετικά συσχετισμένος με εκείνα τα ουσιαστικά πράγματα που μετράνε για την ποιότητα ζωής, όπως το προσδόκιμο ζωής, η εκπαίδευση, κ.ο.κ. Υπάρχουν όμως άλλα με τα οποία δεν είναι συσχετισμένος και τα οποία πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη ξεχωριστά.
Τέλος, η σύγχρονη ενδογενής Growth Theory δεν αναφέρεται στην οικονομική μεγέθυνση ως τη συνεχή αύξηση του κατα κεφαλή ΑΕΠ, αλλά ως μια διαδικασία που αυξάνει συνεχώς έναν αφηρημένο ηδονικό δείκτη (hedonic index). Ο δείκτης αυτός προφανός είναι συσχετισμένος με το ΑΕΠ, αλλά όχι μόνο με το ΑΕΠ. Μάλιστα, ένα πρόβλημα σχετικά με τη μέτρηση της επίπτωσης της τεχνολογικής προόδου είναι ότι πολλά ωφέλη αφορούν την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών στο σπιτι (home production) και άρα δεν απεικονίζονται στο ΑΕΠ, το οποίο περιλαμβάνει την αξία μόνο των αγαθών και υπηρεσιών που ανταλλάσσονται στην αγορά (καθώς αθροίζει αγοραίες αξίες).
Κώστα σε ποια θεωρία αναφέρεσαι; Απ’όσο ξέρω ο ηδονικός δείκτης χρησιμοποιείται μόνο από το Bureau of Labor Statistics για μετρήσεις “πραγματικού” CPI…
Όσον αφορά το Stern report που ανέφερα, http://www.hm-treasury.gov.uk/sternreview_index.htm εδώ η αναφορά η ίδια (700 σελ.)
Εδώ http://en.wikipedia.org/wiki/Stern_Review#Background ένα καλό overview κυρίως της αντίδρασης (πολύ δικαιολογημένης κατά την άποψή μου)
Επίσης στο τελευταίο και το debate για discount rate στο οποίο αναφέρθηκα, το οποίο συνήθως ενημερώνεται όχι μόνο από κλασσικούς δείκτες (interest rate κτλ) αλλά και από την Καντιανή ηθική (Grundlegung zur Metaphysik) (τουλάχιστον στο πανεπιστήμιο αυτό χρησιμοποιούσαμε…)
Για το ζήτημα του ΑΕΠ εδώ το κλασσικό report (φέτος βγήκε) το οποίο οφείλω να ομολογήσω δεν έχω διαβάσει ακόμη
http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/en/index.htm
Ενδιαφέρον, αλλά δυστυχώς δε συμφωνούν όλοι οι Οικονομολόγοι. Και δείχνει απλούστατα ότι η μοντελοποίηση είναι πάρα πολύ δύσκολη όταν δε συνεργάζονται αποτελεσματικά πολλοί διαφορετικοί «παίκτες» (κυρίως επιστήμονες και, δυστυχώς, πολιτικοί).
και
Αν και εμένα προσωπικά με ενθουσιάζει η ιδέα του εγχειρήματος, θα ήθελα πραγματικά να δω όλες τις παραμέτρους να υπολογίζονται (όπως λέει και το άρθρο) και μετά να προχωρήσουν σε μια τέτοια υλοποίηση.
Το συμπέρασμα παραμένει ένα: στα χαρτιά είναι όλα ωραία, ακόμα και μια Οικονομία Υδρογόνου. Το θέμα είναι τι γίνεται μέχρι να φτάσουμε εκεί και πως κάνεις τη μετάβαση. Ορισμένες φορές τα τεχνικά και πολιτικά προβλήματα είναι απλά ανυπέρβλητα ακόμα και με την καλύτερη θέληση.
deV,
για το θέμα έχει γράψει ένα πολύ ωραίο άρθρο ο συγχωρεμένος Zvi Griliches με τίτλο “Issues in addressing the contribution of research and development to productivity growth” στο Bell Journal of Economics.
Για το πρόβλημα χρήσης market-valued output για τη μέτρηση της παραγωγικότητας στον τομέα των υπηρεσιών αναφέρει το εξής παράδειγμα: “The output of physicians is measured basically by the number of patient visits and the output of hospitals is measured by patient days. Any improvement in the performance of these activities in the sense of a higher frequency of cure of specific ailments not only will not show up as an increase in the product of this sector, but might actually lead it to register a decline.” Αντίστοιχο παράδειγμα είχε φέρει ο Martin Baily σε άλλη εργασία. Τα συστήματα φωνητικής αναγνώρισης επιτρέπουν σε άτομα όταν παίρνουν τηλέφωνο την τράπεζά τους, την πιστωτική τους κάρτα, κ.ο.κ. να εκπληρώνουν συνδιαλλαγές (π.χ. να μάθουν το πιστωτικό τους υπόλοιπο) χωρίς να χρειάζεται να περιμένουν ώρες για να μιλήσουν σε κάποιον. Η μείωση αυτού του χρόνου αναμονής από την μεριά του πελάτη δεν υπολογίζεται όμως στις στατιστικές και άρα δεν απεικονίζεται πουθενά!
Το πρόβλημα είναι πιο σημαντικό αναφορικά με τις ποιοτικές βελτιώσεις σε τελικά προϊόντα που πωλούνται σε καταναλωτές, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα quality ladders growth models. Στο παράδειγμα του Griliches, η ΝΑΣΑ αναπτύσσει ένα καινούργιο φωτογραφικό φιλμ που είναι ποιοτικά καλύτερο από το προηγούμενο. Ας υποθέσουμε ότι η τιμή του προηγούμενου ήταν $1 και 8,000 ρολά πωλούνταν κάθε χρόνο, ότι αν η τιμή του νέου φιλμ είναι $2 και τα 8,000 ρολά που θα αγοραστούν θα είναι από το καινούργιο φίλμ (η καλύτερη ποιότητα θα υπερκεράσει την ακριβότερη τιμή), ενώ αν η τιμή πέσει στο $1 οι καταναλωτές θα είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν επιπλέον 2,000 ρολά, δηλαδή σύνολο 10,000 ρολά καινούργιο φιλμ. Τέλος, ας υποθέσουμε ότι το οριακό κόστος παραγωγής είναι σταθερό στο $1. Αν η ΝΑΣΑ διαθέσει την πατέντα δωρεάν σε όλους, η αγορά θα είναι ανταγωνιστική και θα οδηγήσει το καινούργιο φιλμ να πωλείται για $1 ανά ρολό (τιμή = οριακό κόστος). Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα έσοδα ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής αλλάγής θα αυξηθούν από τα $8,000 στα $10,000 (τιμή επί ποσότητα), αλλά και το συνολικό κόστος θα αυξηθεί επίσης από τα 8 στα $10,000 (οριακό κόστος επί ποσότητα). Με βάση τις επίσημες μέτρησεις η εφεύρεση δεν είχε κανένα αποτέλεσμα στην παραγωγικότητα, παρόλο που είναι σαφές ότι υπήρξε όφελος για τους καταναλωτές. Ο μόνος τρόπος για να καταγραφεί πλήρως το όφελος είναι αν ο πωλητής του προϊόντος είναι μονοπώλιο με δυνατότητα να κάνει perfecr price discrimination, οπότε τα έσοδά του θα αυξηθούν κατά ποσό ίσο με το συνολικό όφελος της εφεύρεσης στους καταναλωτές (το επιπλέον πλεόνασμα καταναλωτή), περίπτωση όμως μη ρεαλιστική. Ενδιαφέρον έχει ακόμα ότι, όπως δείχνει με άλλο παράδειγμα, αν οι στατιστικές υπηρεσίες κάνουν adjust την τιμή διαπιστώνοντας ότι οι 8,000 καταναλωτές του παλιού θα ήταν διατεθειμένοι να πληρώσουν διπλά για το καινούργιο για να το αγοράσουν, η μετρήσημη παραγωγικότητα αυξάνεται κατά 150%, αποτέλεσμα καλύτερο από το μηδέν της πρώτης περίπτωσης, αλλά κατά πολύ μικρότερο από το 6400% που είναι η πραγματική αύξηση.
Για αυτό και αρκετά quality ladders models αναφέρουν το τελικό προϊόν (output) όχι ως GDP αλλά σαν ένα hedonic frontier το οποίο επεκτείνεται ως αποτέλεσμα των ποιοτικών βελτιώσεων.
κενσαι το βαρος του επιχειρηματος δεν ειναι στην Σαχαρα αλλα στα εκατομμυια τετραγωνικα μετρα. Για τις οικονομιες κλιμακας μιλω που ερχονται απο την μαζικη παραγωγη τετοιων προϊοντων (φωτοβολταϊκων πχ) οχι συγκεκριμενα για την τοποθετηση τους στην Σαχαρα.
Οσο για την μεταβαση, η μεταβαση στα ηλιακα συστηματα γενικα ειναι συνεχης. Μπορεις να φτιαξεις παο ενα τετραγωνικο μετρο μεχρι χιλιαδες. Το θεμα ειναι να ειναι υψηλες οι τιμες του πετρελαιου ωστε να μεγαλωνει η αγορα ηλιακων και αλλων εναλλακτικων συστηματων.
Μειώθηκε ή αυξήθηκε η ευημερία από την αλλαγή στο look της Αναμόρφωσης; Η δαπάνη ενέργειας;
Πάντως αυξάνεται η δαπάνη ενέργειας, καθώς και η ένταση εργασίας του χρήστη, από το νέο functionality, όπου για να μάθουμε το συγγραφέα κάθε νέου πόστ πρέπει να ανοίξουμε τη σελίδα του ποστ.
Επεβλήθη ψευδο-κομμουνισμός. Η υπογραφή του ποστ στην πρώτη σελίδα είναι πράγμα του διαβόλου! Fixed btw… (Αρέσει το nesting?)
ωραια φαση το νεστινγκ. Ας ανοιξουμε ποστ σχετικα με την αναβαθμιση της σελιδας και το ποσο οικολογικη ειναι τωρα (βλ εκδοση με λιγοτερα γραφικα για iphone!) και βεβαια για να ακουσουμε προτασεις και παραγγελιες.
I’m actually glad I discovered this post. I’ve been checking for information on solar energy for ages.Looking forward to reading through more posts about energy.