Ηθικά

Στην φίλη Α.Ε.

Περί του προσφυγικού ο λόγος σήμερα, και μάλιστα ενόψει της κατάστασης στην Συρία και των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι. Το μόνο βέβαιο είναι ότι πρέπει κάτι να κάνουμε. Αλλά τι δέον γενεσθαι;

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η άποψή μου:

Τι πρέπει να κάνουμε προς τους πρόσφυγες;

Στο ευρωπαϊκό πολιτικό επίπεδο, ωριμάζει πλέον μια εκδοχή της λύσης, της ανακουφιστικής μεθόδου έστω, που είχα προτείνει εδώ: οι πρόσφυγες, πολλοί από αυτούς τέλος πάντων, έχουν τα χρήματα που χρειάζονται για το ταξίδι τους καταδώ, και αρκετά παραπάνω. Η υποδοχή και η διαλογή τους πρέπει να γίνεται στην Τουρκία, μια χώρα ασφαλή (και μουσουλμανική και αναπτυσσόμενη οικονομικά, γιατί δεν κάθονται εκεί καλύτερα;). Προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να στραφούν οι διπλωματικές προσπάθειες της Έψιλον Έψιλον (Πρόβλεψη: δεν υπάρχει περίπτωση ο σουλτάν Ερντογάν Χαν να συνεργαστή με την ΕΕ στο προσφυγικό).

Αυτό προϋποθέτει ότι η ευρωπαϊκή στάση έναντι των προσφύγων που ενσαρκώνει η Μέρκελ δεν πρέπει να αλλάξη εξαιτίας των επιθέσεων στο Παρίσι. Αντιθέτως. Οι πρόσφυγες είναι φύσει και θέσει αντίπαλοι των ισλαμιστών τρομοκρατών, έστω και αν φυτευτούν ανάμεσά τους κάποιοι εγκληματίες. Πρέπει να αναλάβουμε αυτόν τον μικρό κίνδυνο, πολλώ δε μάλλον όταν η μεγάλη πλειονότητα των τρομοκρατών επί ευρωπαϊκού εδάφους είναι ιθαγενείς: από Αγγλοτζαμαϊκανοί (!) μέχρι Γαλλοαλγερινοί.

Θέλω να επιμείνω σε αυτό το σημείο. Ναι, υπάρχει κίνδυνος. Ναι, οι εχθροί της δημοκρατίας θα επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν την προσφυγική ροή. Ναι, πρέπει να εντείνουμε τους ελέγχους. Αλλά δεν μπορούμε να αλλάξουμε το ηθικό μας παράδειγμα. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε κάτι τέτοιο.

Read moreΠερί του προσφυγικού

Κάτσε να θυμηθώ πού είχαμε μείνει. Α, ναι, εδώ.

Ο στρατός, σαν πολυπρόσωπος οργανισμός που είναι, χρειάζεται διοίκηση. Χρειάζεται ανθρώπους που ξέρουν να χειρίζωνται άλλους ανθρώπους, να τους ενθαρρύνουν, να τους απαγορεύουν, να τους εκφοβίζουν, να τους σέβωνται, να τους αγαπούν. Να τους εμπνέουν.

Ένα παράδειγμα:

Τον χειμώνα το εγερτήριο σημαίνει στις 0630. Είμαστε στο κέντρο ακόμα, τουτέστιν ζούμε, αναπνέουμε και κοιμόμαστε σε ένα παράξενο, παράλληλο σύμπαν, όπου πράγματα ασήμαντα παίρνουν υπερφυσικές διαστάσεις.

Πέντε λεπτά πριν σημάνη το εγερτήριο και ενώ ακόμα κοιμόμαστε σε λήθαργο, ορμά μέσα στον θάλαμο ο διμοιρίτης μας. Φρέσκος από την Σχολή, καυλωμένος ανθυπολοχαγός, καλό παλληκάρι. Με το κεφάλι χαμηλωμένο, το πηλίκιο μέσα στα μάτια, ουρλιάζει μερικά παραγγέλματα. Επικρατεί πανικός. Χιλιάδες σκέψεις περνάν σε δευτερόλεπτα από το κεφάλι μας: πού βρίσκομαι; έγινε πόλεμος; δεν άκουσα το κινητό; πόσες θα φάω;

Ευτυχώς, είναι απλώς επιθεώρηση.

Read moreΣτρατιωτικά ενθυμήματα ΙΙΙ: άρχειν επιστήσει

Μετά την εισαγωγική ανάρτηση στο θέμα, θα σας ταράξω στην χορτοφαγία στο εξής. Όπως τα έχω στο μυαλό μου, υπάρχουν τρία επιχειρήματα υπέρ της χορτοφαγίας: το ηθικό, το οικολογικό και το διατροφικό.

Αρχίζουμε λοιπόν με το ηθικό επιχείρημα, που είναι και το σπουδαιότερο. Δηλαδή, ακόμη και αν δεν υπήρχαν τα άλλα δύο, αν ζούσαμε σε ένα κόσμο με πρακτικά απεριόριστους πόρους και ακόμη και αν η κρεοφαγία δεν επιβάρυνε σημαντικά την υγεία μας, και πάλι το ηθικό επιχείρημα θα επαρκούσε.

Πρώτα πρώτα όμως να ξεκαθαρίσουμε ποιος φέρει το βάρος αποδείξεως: εκείνος που τρώει δολοφονημένα ζώα ή εκείνος που δεν τα τρώει; Εκείνος που υποστηρίζει την καταστροφή αισθαντικών οργανισμών ή εκείνος που την καταδικάζει; Ο πράττων ή ο παραλείπων (χωρίς ιδιαίτερη προς πράξη υποχρέωση); Το πράγμα είναι προφανές: δικαιολόγηση απαιτεί και προϋποθέτει η βλάβη και όχι η έλλειψη βλάβης. Εκείνη που προκαλεί ηθική απορία είναι η πράξη, όχι η παράλειψη. Στο επιχειρηματολογικό βάρος πρέπει λοιπόν να ανταποκριθούν οι κρεοφάγοι.

Αλλά επειδή εκείνοι δεν μπορούν να πουν και πολλά, τι να πουν οι κακόμοιροι, ας δώσω τον λόγο στους χορτοφάγους. Η κρεοφαγία συνιστά αδιαμφισβήτητα μια βλάβη προς έτερον, ήτοι την θανάτωση ενός ζωντανού οργανισμού. Μια τέτοια βλάβη μπορεί σαφώς να δικαιολογήται με διάφορους τρόπους, ανάλογα όμως με την ηθική βαθμίδα στην οποία τοποθετούμε τους φίλους μας τα ζώα. Αυτήν την βαθμίδα πρέπει να εξερευνήσουμε πρώτα πρώτα.

Read moreΥπέρ της χορτοφαγίας Ι: το ηθικό επιχείρημα, μέρος Α΄

Στους φίλους ΔΑ και ΓΑ.

Οι χορτοφάγοι είναι λίγοι μεν, αλλά αυτό δεν αποτελεί επαρκή λόγο να μην διακρίνωνται σε ομάδες και ομαδώσεις που τσακώνονται μεταξύ τους, ωσάν τους φιλελέδες. Ων έστι άριθμός, τον οποίο επιχειρώ να παρουσιάσω:

Εν αρχή και καταχρηστικά μπορούμε να εντάξουμε τους ημιχορτοφάγους (που είναι το ίδιο με τους ημικρεωφάγους!): εκείνους δηλαδή που απλώς περιορίζουν την κατανάλωση κρέατος σε σχέση με τον νεοελληνικό μέσο όρο ή καταναλώνουν μόνο ένα είδος κρέατος ή νηστεύουν τακτικά. Υπάρχει εδώ, όπως είναι σαφές, ένα συνεχές αποχής από την σάρκα των έμβιων φίλων μας: κάποιος που καταναλώνει κρέας Χριστούγεννα και Πάσχα είναι υπό μια έννοια χορτοφάγος κατά ποσοστό 363/365, ήτοι 99,45%, που δεν είναι κι άσχημα. Ό,τι μπορεί ο καθένας.

Στην πραγματικότητα, σε κατάσταση ημιχορτοφαγίας με αυτήν την έννοια μεγάλωσαν οι παππούδες και οι πατεράδες μας, τρώγωντας κρέας καναδυό φορές τον μήνα. Αυτή είναι η λιτή μας μεσογειακή δίαιτα και η παράδοση της καθ’ ημάς Ανατολής, όχι τα μπέργκε και τα αργεντίνικα και τα σενιάν της γαστριμαργικής ευμάρειας. Η παχύσαρκη κρεωφαγία των επάλληλων προκοιλίων είναι έθιμο που μετρά δεν μετρά 40 χρόνια ζωής. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.

Read moreΠερί χορτοφαγίας ορολογικό

Σε συνέχεια της συζήτησης που έχουμε ανοίξει για το θέμα της μεταμόσχευσης νεφρών, είτε ως δωρεάς είτε ως πώλησης, σκέφτηκα ότι άξιζε τον κόπο να ακούσουμε και την γνώμη κάποιου συμπολίτη μας με πιο βιωματική σχέση με όσα εμείς εξετάζουμε μόνο νομικά, ηθικά ή οικονομικά. Έτσι, αναζήτησα και γνωρίστηκα διαδικτυακώς με την κ. Γιασεμή Ζέππου, 45 ετών, μητέρα δύο ενηλίκων παιδιών, εργαζόμενη ως ανειδίκευτη εργάτρια σε ναυπηγείο και δωρήτρια νεφρού, η οποία είχε την καλοσύνη να απαντήση στις ερωτήσεις μου.

Παραθέτω λοιπόν με την σειρά ερώτηση-απάντηση και δικό μου σχόλιο, ελπίζοντας σε μια ζωηρή συζήτηση.

1. Έχετε δωρίσει το νεφρό σας σε ένα οικείο σας πρόσωπο. Θα κάνετε το ίδιο σε ένα άγνωστο; Και γιατί;

ΓΖ: Δώρισα τον νεφρό μου στο παιδί μου. Ο ψυχικός δεσμός μαζί του ήταν και παραμένει ισχυρός, εφόσον είναι το παιδί που έφερα στον κόσμο. Δεν θα έκανα ποτέ το ίδιο για ένα άγνωστο πρόσωπο.

ΑΑ: Αυτή η απάντηση με συντάραξε στην ειλικρίνειά της, δεν ξέρω γιατί. Μάλλον επειδή περίμενα το αντίθετο: έχοντας η ίδια γίνει δωρήτρια νεφρού, γνωρίζοντας ότι ο νεφρός αυτός πιθανόν να μην διαρκέση για πάντα, τι πιο απλό και ανέξοδο, κ. Ζέππου, από το να ενθαρρύνετε τις δωρεές; Μια απλή κουβέντα θα ήταν, αφού κανείς δεν θα σας ζητούσε να δώσετε κι άλλο νεφρό. Ειδικά αφού η μόνη αντιπρόταση στην εμπορία οργάνων που παρουσιάζει κάποιες ελπίδες αύξησης των μοσχευμάτων, η αλυσιδωτή μεταμόσχευση, προϋποθέτει στην αφετηρία της ένα φιλάλληλο δωρητή.

Η απάντηση αυτή μου επιβεβαιώνει λοιπόν ένα πράγμα: η λύση δεν μπορεί να προέλθη (όπως και παντού σχεδόν αλλού στην κοινωνική μας ζωή) από την φιλαλληλία. Όταν αρνείται την δωρεά σε άγνωστο μια δωρήτρια νεφρού (χωρίς καμία διάθεση μομφής προς κάποια που έχει κάνει μια τόσο μεγάλη προσωπική θυσία), κάποια που έχει πονέσει πολύ η ίδια, σωματικά και ψυχολογικά, από την νεφροπάθεια, πώς περιμένουμε στα σοβαρά να βρούμε τα 1000 νεφρά που χρειαζόμαστε από τις καλές προθέσεις των μεταξύ τους αγνώστων; Δεν γίνεται, ας μην εθελοτυφλούμε.

Read moreΣυνέντευξη με μια νεφροδότρια: Γιασεμή Ζέππου

Με αφορμή τις πρόσφατες αποκαλύψεις ότι ο προηγούμενος Υπουργός Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης μετέφερε πολλά από τα χρήματα στα εξωτερικά πριν γίνη υπουργός, τα διατήρησε δε στην ξενιτιά και μετά την υπουργοποίησή του, παραθέτω μερικές σκέψεις:

[Χωρίς πλάκα τώρα: τι να σημαίνη “Γκίκας Χαρδούβελης” στα αλβανικά;]

Πρώτον

Η μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό υπάγεται στο πεδίο της γνωστής ρήσης περί νομίμου και ηθικού: κανείς δεν είπε ότι είναι παράνομη.

Πολλοί συμπολίτες μας φυγάδευσαν τα τελευταία χρόνια τα κεφάλαιά τους στο εξωτερικό, υπό τον φόβο μιας τραπεζικής κατάρρευσης στην Ελλάδα (και αυξάνοντας εν ταυτώ την πιθανότητά της). Δικαίωμά τους (εφόσον, εξυπακούεται, πρόκειται για νόμιμα και νομίμως φορολογηθέντα έσοδα). Κανείς δεν τους το αμφισβητεί. Η ελευθερία μεταφοράς κεφαλαίων δεν είναι απλώς μια σπουδαία οικονομική ελευθερία που μας παρέχει το ευρωπαϊκό πλαίσιο, είναι και ένα σπουδαίο μέσο πίεσης στα χέρια του πολίτη κατά του κράτους του: και τα λεφτά ψηφίζουν με τα πόδια τους, επιλέγοντας τα απάνεμα λιμάνια, το κράτος δικαίου, την σταθερότητα και την ευημερία.

Αυτό όμως δεν είναι το άπαν. Όπως μάθαμε στο πρόσφατο παρελθόν, ό,τι είναι νόμιμο, δεν είναι απαραιτήτως και ηθικό. Κανείς δεν μας στερεί την δυνατότητα να ζυγίζουμε ηθικά τις νόμιμες πράξεις και να εκφέρουμε ηθικές κρίσεις.

Για να δούμε λοιπόν.

Read moreΚατά φυγοχρηματίας πολεμικός

Αντιλαμβάνομαι ότι αυγουστιάτικα η ανθρωπότητα έχει πιο σοβαρά πράγματα για να ασχοληθή. Αλλά εγώ αυτά σκεφτόμουνα το βράδυ που κουνούσα την μικρή: κι αν είναι ηθικά μεμπτό να κάνουμε παιδιά;

(Ας σημειωθή βέβαια ότι η ανυπαρξία ένα ηθικού καθήκοντος μη τεκνοποιίας δεν συνεπάγεται την ύπαρξη ενός ηθικού δικαιώματος στην τεκνοποιία. Όχι αναγκαστικά δηλαδή, έτερον εκάτερον. Νομικά το ζήτημα είναι σαφές πάντως.)

Η βασική (η μόνη;) αντίρρηση κατά της τεκνοποιίας που ξέρω είναι η οικολογική (εννοώ όχι μεταξύ των ανθρώπων που δεν επιθυμούν να κάνουν παιδιά, αλλά μεταξύ όσων θα ήθελαν να κάνουν, κρίνουν όμως ότι υπάρχουν ηθικοί λόγοι που τους επιβάλλουν να απόσχουν). Η οικολογική αντίρρηση λοιπόν διατείνεται περίπου ότι είμαστε υπερβολικά πολλοί στην Γη μας, καταναλώνουμε πολύ και επιβαρύνουμε το περιβάλλον ακόμη περισσότερο. Ένας ακόμη άνθρωπος δεν είναι αυτό που λείπει από την οικολογική ισορροπία, αλλ’ αντιθέτως κάθε νέος τοκετός μάς φέρνει πιο κοντά στην οικολογική καταστροφή.

Κάπως έτσι.

Η γενική αυτή αντίληψη μπορεί να αποκρυσταλλωθή σε δύο εκδοχές: την αυστηρή, που αντιτίθεται πλήρως στην παιδοποιία και κατ’ αποτέλεσμα καλεί για μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού, και την ήπια, που ανέχεται την συντήρηση του παρόντος πληθυσμού με την διατήρηση της τεκνοποίησης στο όριο της αναπληρώσεως των γενεών, ήτοι στα 2 παιδάκια ανά γόνιμη γυναίκα (κατ’ ακριβολογίαν το ποσοστό είναι λίγο μεγαλύτερο, επειδή κάποια από τα τέκνα, δυστυχώς, δεν θα φτάσουν σε αναπαραγωγική ηλικία).

Αυτή η (ουσιαστικά νεομαλθουσιανή) αντίληψη, όσο και αν φοριέται, δεν δικαιολογείται από τα στοιχεία.

Read moreΥπάρχει ηθικό καθήκον αποφυγής της τεκνοποιίας;