Το κείμενο αποδίδει με ελάχιστη επεξεργασία την προφορική τοποθέτησή μου κατά την διάρκεια του 1ου Συνεδρίου «Δίκαιο και Ζώα», που διεξήχθη στην Εθνική Πινακοθήκη στις 16 Δεκεμβρίου 2023. Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο. Βρισκόμαστε ενώπιον ενός νεοπαγούς κλάδου του δικαίου, όπου όλοι εμείς στην νομική επιστήμη διερωτώμεθα τι είναι τέλος πάντων το ζώο, ιδίως αν … Read more Το Δίκαιο των Ζώων
Έχω επανειλημμένως απειλήσει ότι θα σας φορολογήσω τα ζωικά προϊόντα και σήμερα θα εκθέσω το γιατί. Ένας ζωικός φόρος, όπως κάθε φόρος, μπορεί να έχη διάφορες βάσεις. Εδώ θα εξετάσω τέσσερις, προηγουμένως όμως θα επιχειρήσω να ορίσω το φορολογικό μας αντικείμενο.
Αντικείμενο του φόρου εδώ λοιπόν είναι κάθε ζωικό προϊόν, κάθε προϊόν δηλονότι που προέρχεται από τα ζώα και καταναλώνεται από τους ανθρώπους. Εδώ περιλαμβάνονται πρώτα και κύρια τα ζωικά τρόφιμα: κρέας και παράγωγά του, γάλα και παράγωγά του (γιαούρτι, τυρί κ.λπ.), αβγά. Περιλαμβάνονται επίσης ενδύματα και πάσης φύσεως αντικείμενα κατασκευασμένα από μαλλί, γούνα και δέρμα, καθώς και όλα τα δερμάτινα αντικείμενα κάθε λογής, από ζώνες μέχρι πολυθρόνες μέχρι μαστίγια. Για τους πολύ σκληρούς, πρέπει να συμπεριληφθούν και το μέλι με το μετάξι, αλλά δεν νομίζω ότι συμμερίζομαι την άποψη αυτή. Τέλος, συμπεριλαμβάνονται πάσης φύσεως προϊόντα που έχουν αναπτυχθή μέσω ζωικού πειραματισμού, ιδίως καλλυντικά και φάρμακα.
Όλες οι θρησκείες επιτάσσουν διάφορα στους πιστούς τους σχετικά με την βρώση και την πόση. Αυτά γενικώς ενδιαφέρουν μόνο τους ίδιους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, με την άνοδο του φιλοζωικού κινήματος, έχουν βρεθή στο στόχαστρο οι σχετικές επιταγές του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού που ονομάζονται αντιστοίχως χαλάλ και κασέρ. Και δικαίως.
Ας ξεκινήσουμε την εξέτασή μας με το Ισλάμ. Στο Κοράνιο χαλάλ ονομάζεται ό,τι είναι σύμφωνο με τον νόμο του Θεού, συνεπώς και κάθε είδος τροφής κατάλληλο για κατανάλωση από τους πιστούς (το αντίθετό του είναι το χαράμ, εξού και χαρέμι: το απαγορευμένο). Ιστορικά, οι μουσουλμάνοι νομομαθείς διαμόρφωσαν πολύ ακριβείς και συγκεκριμένους κανόνες για την κατανάλωση κρέατος, ιδίως δε για τον τρόπο θανάτωσης του σφαγίου. Έτσι, το άτυχο ζώο πρέπει να στρέφεται προς την Μέκκα, να του λένε ένα Μπισμιλλάχ και, το κυριώτερο, να σφάζεται με μια γρήγορη κίνηση ενός καλά ακονισμένου μαχαιριού στην καρωτίδα. Αυτή είναι η διαδικασία της δαβίχας.
Εδώ πρέπει να προσέξουμε ότι, με τα μέτρα της παρωχημένης εκείνης εποχής, ο ισλαμικός νόμος αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση της βασάνου του σφαγίου: σκοπός του ιερού νομοθέτη είναι να υποφέρη το ζώο όσο το δυνατόν λιγώτερο. Ας συγκρατήσουμε αυτήν την ratio legis.
Επειδή οι αιώνες διαβαίνουν όμως, πλέον τα ατυχή σφάγια αναισθητοποιούνται πριν από την σφαγή τους στα σύγχρονα σφαγεία. Στους κόλπους της μουσουλμανικής Ούμμας επικρατεί κάποια διχογνωμία επ’ αυτού, καθώς οι ευσεβείς μουσουλμάνοι δεν θέλουν το ζώο να πεθάνη από την αναισθητοποίηση καθαυτήν, γιατί τότε (λένε ότι) δεν αφαιμάσσεται πλήρως, αλλά από το μαχαίρι του σφαγέα, διότι στην πρώτη περίπτωση είναι χαράμ, ενώ μόνο στην δεύτερη χαλάλ. Σχετικώς λοιπόν γίνονται συζητήσεις επί συζητήσεων, όπως το συνηθίζουμε εμείς οι θεολόγοι. Μάλιστα.
Οι διαβολικοί κρεοφάγοι σκαρφίζονται συνεχώς μάταιες προφάσεις για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Μερικές τέτοιες προφάσεις είχα ξετινάξει σε προηγούμενη ανάρτηση εδώ. Πιάνοντας το νήμα της διήγησης από εκεί, εξετάζω κάποια από τα αξιοθρήνητα επιχειρήματά τους καθ’ ημών.
8. Οι χορτοφάγοι είναι ιεραπόστολοι μιας θρησκευτικής αίρεσης.
Ο ποιητής θέλει να πη εδώ ότι οι χορτοφάγοι είναι ζηλωτές, είναι φανατικοί, είναι μονόπλευροι και προσκολλημένοι στον αγώνα τους και μόνον. Θα χαρή να μάθη λοιπόν ότι έχουμε ζωή και πέραν της χορτοφαγίας, ασκούμε κάποιο επάγγελμα, έχουμε γυναίκα και τρία παιδιά, διαβάζουμε βιβλία, ταξιδεύουμε όσο μπορούμε και αναπτύσσουμε κοινωνικές σχέσεις με ανθρώπους κάθε διατροφικής προτίμησης. Πληροφορώ επίσης ότι συνήθως οι κρεοφάγοι είναι εκείνοι που ανοίγουν την κουβέντα, θέλουν να μάθουν πώς και γιατί, άλλοι με ειλικρινές ενδιαφέρον, άλλοι πειρακτικά, όλοι με την περιέργεια που γεννά η επαφή με κάτι ασυνήθιστο. Οπότε, πάτε γυρεύοντας, γιατί εσείς ζητάτε να ακούσετε τον Λόγο του Θεού.
Αλλά, σκέφτομαι: ο χορτοφάγος είναι κάποιος που δεν γεννήθηκε χορτοφάγος. Είναι ένας άνθρωπος ο οποίος ἐν τῷ πορεύεσθαι ἐγένετο αὐτὸν ἐγγίζειν τῇ Δαμασκῷ καὶ ἐξαίφνης περιήστραψεν αὐτὸν φῶς ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ. Είναι ένας άνθρωπος που έζησε μια δαμασκηνή εμπειρία και μετεστράφη, όχι βέβαια, επειδή είδε ένα φως στον ουρανό, αλλά επειδή διήλθε από την όμορφη και σπάνια εμπειρία που λέγεται αναστοχασμός. Ψηλάφησε μία μία τις καθεστημένες του αλήθειες, διερεύνησε τα ξόανα των θεών του, ανέγνωσε επί το κονίαμα του τοίχου το μανή, θεκέλ, φάρες.
Και εκείνος που είναι τυφλός και άβουλος πιστός της θρησκείας του, πρόβατον λογικόν, είναι ο χορτοφάγος; Σοβαρά τώρα;
Το τρίτο υπέρ της χορτοφαγίας επιχείρημα είναι το διατροφικό (το πρώτο είναι το ηθικό και το δεύτερο το οικολογικό). Παραδόξως, αν και το διατροφικό επιχείρημα είναι το πιο αδύναμο, στην σκέψη πολλών ανθρώπων ασκεί βαρύνουσα επιρροή (και ο λόγος είναι γνωστός).
Ας δούμε λοιπόν: αν δεν υπήρχε καμία ηθική ή οικολογική αντίρρηση κατά της εκτροφής και θανάτωσης ζώων, πώς θα έπρεπε να είναι η διατροφή μας;
Καταρχάς, για να μην λέμε υπερβολές, ο άνθρωπος είναι όντως παμφάγο ον, όπως έχω συνομολογήσει και εδώ στο παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι όχι απλώς μπορεί να καταναλώση τρόφιμα ζωικής προέλευσης, αλλά ότι είναι υποχρεωμένος να το πράξη, διότι διαφορετικά θα του λείψη η βιταμίνη Β12, απαραίτητη στον σχηματισμό της μυελίνης και των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η βιταμίνη αυτή δεν συντίθεται από τον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά παραλαμβάνεται από την τροφή έτοιμη, η δε προέλευσή της είναι μικροβιακή. Η έλλειψή της προκαλεί διαταραχές στην συμπεριφορά, αναιμία και διάφορα τέτοια, όχι θανάσιμα, αλλά ούτε και ευχάριστα. Υπάρχουν και κάποιοι αζωικοί τρόποι πρόσληψής της, αλλά γενικά είναι κάπως εξωτικοί. Διά τούτο για τους εξ ημών αζωιστές συνιστάται η φαρμακευτική πρόσληψή της.
Λέγαμε την άλλη φορά σχετικά με την καταστροφή των ανανθρώπων και όλες τις ηθικές περιπλοκές που ανακύπτουν. Το πρόβλημα όμως, δυστυχώς, δεν περιορίζεται μόνο στην θανάτωση. Δημιουργείται πολύ πιο πριν. Ακόμα και κάποιος ηθικά νεκρός χαλαρός, που δεν συγκινείται από τον πόνο ή το γεγονός καθαυτό της θανάτωσης, πρέπει να αναλογιστή πώς φτάνουμε εκεί. Πρέπει στο ηθικό κακό της θανάτωσης να προσθέση και το ηθικό κακό μιας άθλιας ζωής, που συχνά υπερβαίνει και την θανάτωση καθαυτήν (η οποία συχνά είναι επίσης η αθλιωτέρα πάντων).
Στην έκθεσή μου θα εξετάσω χωριστά κάθε είδος σφαγίου, ήτοι κοτόπουλα, χοίρους, μόσχους, αμνοερίφια. Αν κάποιος γνωρίζη περισσότερα και ακριβέστερα, ας με διορθώση.
Ας δούμε λοιπόν λίγο την κατάσταση ανά είδος ζώου:
Χοίροι.
Οι αρσενικοί χοίροι ευνουχίζονται σε ηλικία λίγων ημερών, επί σκοπώ παραγωγής κάπρων που είναι περισσότερο φρόνιμοι και … δεν μυρίζουν στους ευαίσθητους καταναλωτές! Ο ευνουχισμός τους γίνεται με τον παλιό καλό τρόπο: στο ένα χέρι το γουρουνάκι, στο άλλο το μαχαίρι. Ο εκτροφέας κόβει τους όρχεις του νεαρού ζώου εν πλήρει επιγνώσει και των δύο. Η πρακτική αυτή διενεργείται νομίμως χωρίς αναισθητικό σύμφωνα με την Οδηγία 2001/93/ΕΚ της ΕΕ:
Εφόσον ο ευνουχισμός ή η αποκοπή της ουράς πραγματοποιούνται μετά από την έβδομη ημέρα από τη γέννηση, πρέπει να διενεργείται μόνο από κτηνίατρο, χρησιμοποιώντας αναισθητικό, καθώς και παρατεταμένη χορήγηση παυσίπονων.
Ένα τέτοιο βασανιστήριο δεν είναι αναγκαίο, αγαπητοί στομαχοκέφαλοι. Σταματήστε το.
Οι γουρούνες αντιμετωπίζονται ως ζωντανές μηχανές χοιριδίων. Διατηρούνται κατά το δυνατόν σε κατάσταση μόνιμης εγκυμοσύνης, μέσα σε μια θήκη, γιατί περί θήκης πρόκειται (εδώ στην αρχή), στην οποία δεν μπορούν καν να διαγράψουν ένα κύκλο ή να κάνουν δυο βήματα.
Αλλά δήτε και μόνοι σας πόσο χώρο έχουν δύο χοιρομητέρες στην διαφήμιση μιας ελληνικής χοιροτροφικής μονάδας (στο 01:30):
Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αυτά τα κοινωνικά και αγελαία ζώα θα περάσουν όλη τους την ζωή. Δεν πρόκειται για χοιροστάσιο, πρόκειται για φυλακή.
Δημοσιεύθηκε στην Ελευθερία του Τύπου της 25ης Ιουνίου 2017.
Στους συρμούς των ημερών, όπως είναι το ορεινό τρέξιμο, η καλλωπισμένη γενειάδα και η από τηλοψίας μαγειρική, φαίνεται να προστίθεται σε κάποιο βαθμό και η χορτοφαγία, όχι μόνο ως διατροφική επιλογή, αλλά και ως ηθική στάση ζωής. Οι (σχετικά λίγοι, πλην όμως αυξανόμενοι και κάπως δυσανάλογα θορυβώδεις) χορτοφάγοι προβάλλουν στην πραγματικότητα όμως ζητήματα πολύ πιο βαθιά και δύσβατα από φιλοσοφική πλευρά από ό,τι οι συνήθεις μόδες. Αξίζει να τους ακούσουμε;
Το βασικό επιχείρημα κατά της βρώσης των ζώων (και των ψαριών!) ανάγεται στην ηθική υπόσταση που οφείλουμε να αναγνωρίζουμε στα ενσυναίσθητα πλάσματα με τα οποία μοιραζόμαστε την υφήλιο. Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο δεν θα βάζαμε, οι περισσότεροι εξ ημών ελπίζω, φωτιά σε μια γάτα ή δεν θα διασκεδάζαμε συνθλίβοντας τα κεφάλια κουταβιών, δεν πρέπει να σκοτώνουμε τα ζώα για να τα φάμε. Τα ζώα είναι μικρές αυτόνομες ηθικές οντότητες, που αισθάνονται, πονούν, θυμούνται, έχουν προσδοκίες, σχετίζονται, φοβούνται, θυμώνουν, επικοινωνούν και έχουν συνείδηση ενός εαυτού διακριτού από το περιβάλλον και από τα άλλα άτομα του είδους τους. Όπως και για εμάς, η ζωή τους τους είναι πολύτιμη και μοναδική. Η θανάτωσή τους, όταν δεν είναι απολύτως αναγκαία για κάποιον υπέρτερο λόγο, καταστρέφει κάτι υπαρκτό ηθικά, μέσα σε ένα κόσμο όπου ο πόνος και ο θάνατος κάθε άλλο παρά σπανίζουν. Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο ερευνά η ζωοηθολογία την ψυχολογία και τις κοινωνικές σχέσεις των ζώων, τόσο περισσότερο εντυπωσιαζόμαστε από τα ευρήματα. Και ασφαλώς αυτό δεν εκπλήσσει από την άποψη της βιολογίας, δεδομένου ότι μοιραζόμαστε με τα ζώα το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό του γονιδιώματός μας.
