Στο γύρισμα του προηγούμενου αιώνα ο Ιούλιος Βερν έγραψε ένα ακόμη μυθιστόρημά του: La Chasse au météore.
Στο βιβλίο αυτό δύο ερασιτέχνες αστρονόμοι ανακαλύπτουν ένα καινούργιο μετεωρίτη να πλησιάζη την Γη. Αποκαλύπτεται μάλιστα ότι ο μετεωρίτης είναι ολόχρυσος. Η φαντασία των πτωχών Γήινων εξάπτεται, όταν μάλιστα ένας ημίτρελος επιστήμονας με το αξιομνημόνευτο όνομα Ζεφυρίνος Ξιρδάλης επιτυγχάνει να εξαναγκάση τον αερόλιθο σε αναγκαστική προσγείωση. 5 με 6 δισεκατομμύρια φράγκα σε καθαρό χρυσό.
Οπότε, το προφανές ερώτημα είναι: σε ποιον ανήκει ο χρυσός;
Εδώ έχουμε ένα θελκτικό πρόβλημα διανεμητικής δικαιοσύνης.
Ας σκεφτούμε μερικές πιθανές λύσεις:
1. Η ωφελιμιστική λύση.
Ο πλούτος είναι αποδοτέος στα φυσικά (και νομικά!) πρόσωπα που θα μπορέσουν να τον πολλαπλασιάσουν, πράγμα που θα είναι επωφελές για όλους μακροπρόθεσμα, καθώς μεγιστοποιεί τον ολικό πλούτο μιας κοινωνίας. Η λύση αυτή πιθανόν ευνοεί τα ανώτερα κλιμάκια της κοινωνικής πυραμίδας, ίσως όμως να ικανοποιή και την αρχή της διαφοράς κατά Ρωλς:
The Difference Principle permits diverging from strict equality so long as the inequalities in question would make the least advantaged in society materially better off than they would be under strict equality.
Η αυστηρή ισοδιανομή θα απέδιδε ίσως ένα χρυσό φράγκο ανά κάτοικο. Αν ο χρυσός ανισοδιανεμηθή προς όφελος όσων είναι ικανώτεροι να παραγάγουν περαιτέρω πλούτο (προσοχή: αυτοί δεν είναι αναγκαστικά οι ήδη πλουσιώτεροι. Βασικά, μπορεί να είναι απλά οι ενήλικες έναντι των ανηλίκων ή οι εργαζόμενοι έναντι των συνταξιούχων), αρκεί να δειχθή ότι θα προσνεμηθή σε όσους μείνουν εκτός διανομής άνω του 1 φράγκου κατά κεφαλήν (αλλά σε πόσο χρονικό διάστημα;).
2. Το τυχηρόν.
Και γιατί δεν είναι τάχα δίκαιο το λαχείο; Όλοι έχουν ένα από ένα λαχνό (ή περισσότερους, εδώ που τα λέμε: τα μεγάλα κράτη έναντι των μικρών), αλλά το αποτέλεσμα δεν είναι εγγυημένο για κανένα. Σημασία έχει ότι είναι δίκαιη η διαδικασία (πλην Ζεφυρίνου Ξιρδάλη βεβαίως!). Η εύδικη διαδικασία δεν παράγει τάχα και ευθύδικο αποτέλεσμα;
3. Η ισοδιανομή.
Διαισθητικά η ισοδιανομή φαίνεται σε όλους μας η δίκαιη λύση. Ας αφιερώσουμε συνεπώς λίγη σκέψη και στον αμφισβητία:
Why ought people’s holdings to be equal, in the absence of special moral reason to deviate from equality? (Why think there ought to be any particular pattern in holdigs?) Why is equality the rest (or rectilinear motion) position of the system, deviation from which may be caused only by moral forces?
Έτσι διαμαρτύρεται ο R. Nozick, Anarchy, State and Utopia, p. 222-223.
Μια απάντηση είναι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ίση ανθρώπινη αξία (στο επίπεδο των κρατών: όλα τα κράτη έχουν ίση κυραρχία), είναι φορείς της ίδιας ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μάλλον είναι η μόνη απάντηση.
Εδώ βέβαια δεν πρόκειται ούτε για πολιτικά δικαιώματα, π.χ. δικαίωμα του εκλέγειν, ούτε για παραδοσιακά αρνητικά δικαιώματα του status negativus, συγκείμενο όπου η εξισωτική ισότητα έχει την κλασσική της έδρα. Βασικά δεν πρόκειται καν για κρατικές παροχές, δεδομένου ότι ο πλούτος δεν προέρχεται από το κράτος.
Και τι σχέση έχει στο κάτω κάτω η ανθρώπινη αξιοπρέπεια με λεφτά που πέφτουν από τον ουρανό; Γιατί είναι εξισωτέο ή αντισταθμιστέο αυτό που δεν ανήκει στην πολιτική κοινωνία; Ποιες είναι οι συνεπαγωγές για πόρους όπως η κληρονομική καλλονή;
4. Και ο άξιος Ξιρδάλης;
Ο ευφυής εφευρέτης απέστειλε στους αντιπροσώπους της πεπολιτισμένης ανθρωπότητας το εξής τηλεγράφημα, γέμον αξιοπρόσεκτων επιχειρημάτων:
Monsieur le Président,
J’ai l’honneur d’informer la Conférence Internationale que le bolide, qui doit faire l’objet de ses discussions, n’est pas res nullius, attendu qu’il est ma propriété personnelle.
La Conférence Internationale n’a donc aucune raison d’être, et, si elle persistait à siéger, ses travaux sont d’avance frappés de stérilité.
C’est par ma volonté que le bolide se rapproche de la terre, c’est chez moi qu’il tombera: c’est donc à moi qu’il appartient.
Η βολίδα συνεπώς δεν είναι αδέσποτη. Νομή επ’ αυτής κατ’ άρ. 974 ΑΚ ασκεί ο ιδιοφυής Ζεφυρίνος με την εκπληκτική συσκευή του. Αλλά και αυτή να μην υπήρχε, η χρυσοβολίδα θα καταστή δική του ιδιοκτησία το αργότερο με την προσγείωσή της σε ακίνητο ιδιοκτησίας του. Περιπεφραγμένο με την επιγραφή “Propriété privée. Défense d’entrer”.
Εδώ με ενδιαφέρει το δεύτερο μόνο σημείο των αξιώσεών του, το γεγονός δηλαδή ότι ο αερόλιθος θα πέση σε δική του ιδιοκτησία και, άρα, ασκώντας τότε το πρώτον νομή επ’ αυτού θα δεσπόση επί του τέως αδεσπότου. Και θα γίνη κύριος.
[Αφήνω κατά μέρος το πρώτο, ότι δηλαδή στην δική του αξία οφείλεται η πτώση του αερόλιθου, γιατί δεν θέλω να παρεισαγάγω ηθικές αξιολογήσεις]
Πρόκειται προφανώς για μια άλλη εκδοχή του λαχείου, με παίκτες όμως όχι κράτη, αλλά άτομα. [Γιατί ρε παιδιά εκκινούμε από την προκείμενη ότι κύριοι του εξ ουρανού πλούτου πρέπει να είναι κράτη; Γιατί όχι άτομα; Με ποιο δικαίωμα πήδησαν την μάντρα του συμπαθούς Ζεφυρίνου τα χρυσοδιψή στίφη των κρατιστών;]
Πέρα από την προφανή ζήλεια μας για τον τυχεράκια που θα του πέση ο χρυσός ουρανός στο κεφάλι, τι καθιστά άδικο κάτι τέτοιο; [Ας τροποποιήσουμε μάλιστα το παράδειγμα, για να μην εμπλέκεται καν ο θεσμός της ιδιοκτησίας: υπάρχουν εφτά δισεκατομμύρια λαχνοί του αερόλιθου]. Τι μας ενοχλεί;
Μήπως όχι η ανισότητα καθ’ αυτήν, αλλά η τεράστια ανισότητα; Αν δεν επρόκειτο για χρυσό αερόλιθο, αλλά για χρυσό κόκκο, το πρόβλημα θα ήταν ποιοτικά το ίδιο;
Και αν ο αερόλιθος ευλογήση τον πιο φτωχό άνθρωπο της Γης; Δικαιώνεται αναδρομικά η επιλογή της λαχειοφόρου πτώσεως; Ή ήταν εξαρχής δίκαιη;
Ξέχασα όμως τον συγγραφέα μας. Ποιαν λύση έδωσε στον διανεμητικό γόρδιο δεσμό;
Ποια άλλη; Τον έκοψε ασφαλώς.
Ο χρυσός αερόλιθος πέφτει στην υπερβόρεια νήσο της Ουπερνιβικίας, όπου τον καθωδήγησε ο πολυμήχανος Ξιρδάλης. Μόλις όμως διαπίστωσε την καταπάτηση της ιδιοκτησίας του από τους αδηφάγους κρατιστές και την απληστία των χρυσοθηρών όλου του κόσμου, ο ευγενής Ζεφυρίνος φρόντισε, με μια μικρή επέμβαση στο θαυματουργό του μηχάνημα, να τον καταποντίση στην θάλασσα (επί μεγίστη ωφελεία του μέντορά του τραπεζίτη παρεμπιπτόντως). Έτσι θριάμβευσε για μία ακόμη φορά η ιδιωτική πρωτοβουλία.
Και ξενοιάσαμε και από τον χρυσό αερόλιθο. :-)
Ο τίτλος ανήκει στον φίλο Μύρωνα Κατσούνα. Σκέψεις και αφορμές παρέσχε έτερος φίλος, ο Ασμοδαίος.
Τίποτα βέβαια δεν αποκλείει και τις μεικτές επιλογές (οι οποίες είναι άπειρες).
Ακούω ιδέες.
Πολύ ενδιαφέρον κείμενο. Κατανοώ ότι το πρόβλημα που ενδιαφέρει είναι η διανομή του χρυσού. Αλλά θα ήθελα να αναφέρω και κάποιες ενδιαφέρουσες τεχνικές λεπτομέρειες που ξεφεύγουν από το θέμα, αλλά σχετίζονται με την υπόθεση του Βερν.
Από άποψη φυσικής: Ο μετεωρίτης αυτός με μάζα 1867000 τόνους (νομίζω τόσο γράφει ο Ιούλιος) θα είχε τεράστια κινητική ενέργεια. Η σύγκρουση θα απελευθέρωνε λογικά 10 ίσως και 15 μεγατόνους (σχεδόν χίλιες φορές περισσότερη ενέργεια από τη βόμβα “Little Boy” που έπληξε τη Χιροσίμα) ανάλογα με το σχήμα και τη γωνία πρόσπτωσης. Αν λοιπόν ο μετεωρίτης έπεφτε στο όμορφο Ουπερναβίκ οι αδηφάγοι χρυσοθήρες κρατιστές που θα είχαν καταφτάσει θα πέθαιναν αμέσως, ενώ όσοι θα πλησίαζαν το νησί θα χάνονταν από τα τήγματα χρυσού που θα έβρεχε στη γύρω περιοχή. Αν έπεφτε στη θάλασσα τότε το ωστικό κύμα και το τσουνάμι ίσως να τους θανάτωνε (αν έπεφτε αρκετά κοντά στο νησί), ενώ οι ζημιές που θα προκαλούνταν στα οικοσυστήματα γύρω από τον κόλπο του Μπάφφιν θα ήταν ανυπολόγιστες.
Από άποψη οικονομικής: Ο μετεωρίτης θα είχε τεράστια μάζα χρυσού, πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτή που έχει εξορύξει ο άνθρωπος από την απαρχή του πολιτισμού μέχρι το 2012 (μόλις 174100 μετρικοί τόνοι σύμφωνα με την Thomson Reuters GFMS). Αυτό καθιστά αυτομάτως τον χρυσό πολύ λιγότερο σπάνιο, συνεπώς η αξία που θα διανεμόταν στην παγκόσμια οικονομία θα ήταν μεν 5-6 δισεκατομμύρια φράγκα, αλλά τα χρυσά φράγκα πλέον θα άξιζαν πολύ λίγο.
Βέβαια ο τρόπος εκμετάλλευσης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς επί του ουρανοκατέβατου χρυσού θα επηρέαζε σημαντικά τον τρόπο και την ταχύτητα διάχυσης του μετάλλου στην οικονομία, συνεπώς οι εξελίξεις θα μπορούσαν να διαφέρουν σημαντικά. Πάντως, η εισαγωγή χρήματος (με τη μορφή χρυσών φράγκων) στην παγκόσμια οικονομία θα βοηθούσε τους φτωχότερους να πλουτίσουν μόνον αν η κατανομή της έρρεπε περισσότερο προς τα στρώματα χαμηλότερου εισοδήματος. Θα πρέπει συνεπώς να σκεφτούμε και μια καλοθελητική (εκ του “benevolent dictator”) πέμπτη λύση: Η κατανομή του χρυσού είναι αντίστροφη ποσοτικά του ετήσιου εισοδήματος (σε όρους καθαρής αύξησης κεφαλαίου) του κάθε ανθρώπου ή ακόμα καλύτερα αντίστροφη μιας τεκμαρτής αξίας του κεφαλαίου που κάθε άνθρωπος δυνητικά μπορεί να συσσωρεύσει και καταναλώσει ως το πέρας της ζωής του. Σε αυτήν την πέμπτη λύση έχουμε ένα πολύ δύσκολο δυναμικό πρόβλημα που βασίζεται στη στατιστική/αναλογιστική, τη θεωρία βελτιστοποίησης και κυρίως στην πολιτική επιλογής όλων των λεπτομερειών του προβλήματος (στις οποίες κρύβεται πάντα ο διάβολος).
Η παραπάνω λύση μπορεί να θεωρηθεί και «σοσιαλιστική», ιδίως ως προς την μέθοδο εφαρμογής της. Θα μπορούσε λοιπόν να δημιουργηθεί ένας διεθνής φορέας για την «ορθή» κατανομή του μετάλλου. Ο φορέας αυτός θα επανδρωνόταν με έμπειρα «πολιτικά» στελέχη όλης της υφηλίου και θα κατανάλωνε τη μεγαλύτερη ποσότητα σε πληρωμές που θα αφορούσαν στη λειτουργία του, αλλά και στο βόλεμα των ημέτερων αφού θα έδινε περισσότερα σε αυτούς διαμορφώνοντας φωτογραφικά τις λεπτομέρειες του αλγορίθμου κατανομής (στις οποίες επαναλαμβάνω κρύβεται ο διάβολος). Τέλος, ο φορέας θα συνέχιζε να λειτουργεί για πολλές δεκαετίες μετά την ολοκλήρωση της διανομής. Το σίγουρο είναι ότι μετά την οικολογική του καταστροφή το Ουπερναβίκ (που στην τοπική γλώσσα Κααλισούτ σημαίνει «Ανοιξιάτικο μέρος») θα ξαναχτιζόταν και θα φιλοξενούσε τις τεχνικές και μή υπηρεσίες του φορέα. Έτσι θα θύμιζε κάτι μεταξύ Μόρντορ και Ντουμπάι.
Χαχαχαχχα, γεια σου Κώστα, εξαιρετικό σχόλιο!
Για τα τεχνικά της πρόσκρουσης έχεις φυσικά δίκιο. Μάλλον το θαυματουργό μηχάνημα του Ζεφυρίνου άσκησε μια αντίθετη δύναμη, που επιβράδυνε τον αερόλιθο μέχρι την τελική του προγείωση. Δεν εξηγείται αλλιώς. ;-)
Για τα οικονομικά έχεις ακόμη μεγαλύτερο δίκιο, ήθελα να το γράψω, αλλά το ξέχασα. Η άμεση διανομή του χρυσού θα προκαλούσε υπερπροσφορά, κατάρρευση τιμών, πληθωρισμό χειρότερο και από αυτό που σημάδεψε την Ισπανία τον 16ο αιώνα λόγω της υπερπροσφοράς αμερικανικού χρυσού.
Την λύση αυτή ονομάζω στο εξής λύση ΝΒΑ. Σε αντίθεση με την γραφική επιταγή
η λύση που προτείνεις, με τους πολύπλοκους αλγόριθμους, είναι αυτή που ακολουθείται στο ντραφτ του ΝΒΑ. Εκεί, θυμίζω,
, ώστε οι έσχατοι έσονται πρώτοι. Στο ΝΒΑ το σύστημα έχει ως διακεκηρυγμένο σκοπό την διατήρηση της ανταγωνιστικότητας του πρωταθλήματος, άρα του ενδιαφέροντος, άρα της εμπορικότητας.
Μια ουσιώδης διαφορά είναι ότι όλες οι ομάδες του ΝΒΑ όμως έχουν σάλαρυ καπ, εννοώντας ότι έχουν και την οικονομική δυνατότητα να αξιοποιήσουν τον ουρανοκατέβατο χρυσό. Υπό αυτήν την έννοια όλες οι ομάδες του ΝΒΑ είναι πλούσιες (βασικά, υπό όλες τις έννοιες είναι πλούσιες!). Αντιθέτως, οι απόκληροι αυτής της γης είναι βέβαιο ότι τον χρυσό τους θα τον έκαναν χρυσά σκουλαρίκια, χρυσές καδένες, χρυσά βραχιόλια και μερτσεντικά με χρυσές ζάντες. Δηλαδή θα πήγαινε όλος στην κατανάλωση και ελάχιστος στην επένδυση, ιδίως στην έ&α (αρν εντ ντι για τους αγγλομαθείς).
Οπότε, τα σκεφτόμαστε όλα αυτά.
Υπάρχουν ενδείξεις για το αντίθετο, αλλά δεν είμαι ειδικός κι έχω διαβάσει μόνο την περίληψη. Πάρτε την πρόταση αυτή με έναν κόκκο αλάτι.
Αναλυτικότερη παρουσίαση και σύγκριση των δύο μεθόδων από τον χθεσινό Economist:
http://www.economist.com/news/international/21588385-giving-money-directly-poor-people-works-surprisingly-well-it-cannot-deal
αχ με προλαβε ο Κωστας.
Ο Φεργκιουσον νομιζω λεει οτι βασικη επιπτωση της ανακαλυψης των ορυχειων στην Αμερικη ηταν να ανεβει η τιμη του ψωμιου στην Ευρωπη :) Ουσιαστικα ελαχιστο οφελος για τον ισπανικο λαο.
Αυτό που γράφει ο Κώστας Χατζηδογιαννάκης ωφελιμιστική λύση δεν είναι; Απλά ο ΑΑ υποθέτει γραμμική συνάρτηση ωφέλειας αλλά ο ΚΧ την πιο ρεαλιστική κοίλη (concave). Και έχω την εντύπωση πως ότι απάντηση και αν δώσει κάποιος ταυτολογικά εξωτερικεύει τη δική του συνάρτηση προσδοκώμενης χρησιμότητας. Δηλαδή όλες οι αποφάσεις που αφορούν τις επιλογές όπως επίσης και το vector space που ορίζουν υποδεικνύουν τι είναι αυτό που ευχαριστεί τον decision maker. Ακόμα και η ίδια η δεοντολογική ηθική ορισμένες φορές μου κάνει για ένα είδος ισορροπίας Nash ενός επαναλαμβανόμενου παιγνίου. Κάτι τέτοιο έχω την εντύπωση που θα υποστήριζε και ο Nozick – αυτή την εντύπωση μου έχει δημιουργηθεί διαβάζοντας το βιβλίο του The Nature of Rationality – βέβαια είναι γεγονός πως όπως ισχυρίζεται και ο Nozick αυτό δεν συμβαίνει πάντα και για αυτό ακριβώς και δημιουργείται και ένα παράδοξο.
Άλλη μία φορά τώρα. Στα ελληνικά. ;-)
Το πρώτο μέρος του σχόλιου μου έχω την εντύπωση πως το εξηγεί ικανοποιητικά ο Κώστας. Στο δεύτερο (το σχετικό με τις ισορροπίες Nash) αυτό που ισχυρίζομαι είναι πως πολλές αρχές που υποτίθεται πως είναι δεοντολογικές είναι ουσιαστικά ωφελιμιστικές αφού έχουν δημιουργηθεί μέσω της συμμετοχής σε επαναλαμβανόμενα παίγνια (χο χο χο: http://i.snag.gy/kdu77.jpg ).
Δεν νομίζω πάντως ότι η πρόταση να δοθούν πολλά σε όσους είναι στο κάτω τμήμα της κατανομής και λίγα ή καθόλου στους άνω είναι ωφελιμιστική. Όσοι την υποστηρίζουν θα εξακολουθούν να την υποστηρίζουν ακόμη και ενόψει αποδείξεων ότι έτσι θα μειωθή ο συνολικός πλούτος της κοινωνίας ή, τουλάχιστον, δεν θα αυξηθή εξίσου.
Η ωφελιμιστική πρόταση δεν είναι να δοθούν σε όσους είναι στο κάτω τμήμα της κατανομής και λίγα ή καθόλου στους άνω. Είναι πως η λύση προκύπτει από την επίλυση ενός intertemporal optimization προβλήματος πρέπει να λαμβάνει υπόψιν πως οι συναρτήσεις προσδοκώμενης χρησιμότητας είναι (στην συντριπτική πλειοψηφία υμών τουλάχιστον) κοίλες. Σημασία δεν έχει μόνο ο συνολικός πλούτος αλλά και η κατανομή που προκύπτει. Αυτό γιατί αυτό που προσπαθούμε να βελτιστοποιήσουμε δεν είναι ο συνολικός πλούτος αλλά η συνολική ωφέλεια. Ορισμένες αποφάσεις μειώνουν ενδεχομένως τον συνολικό πλούτο αλλά βελτιώνουν την κατανομή ενώ άλλες αυξάνουν τον συνολικό πλούτο αλλά δημιουργούν μια περισσότερο άνιση κατανομή. Το ζητούμενο είναι οι αποφάσεις που βρίσκουν την βέλτιστη ισορροπία σε αυτό το trade-off.
Το πραγματικό ερώτημα είναι ποιος θα πάρει την κοπέλα της φωτογραφίας. Αυτή θα την έριχνε, εις το ύστατο άκρο της ανάγκης, στη θάλασσα ο αερολιθοδηγός;
Ιδού το ερώτημα, κύριοι. Και όταν λέω κύριοι το εννοώ.
Έτσι είναι. Αυτό που περιγράφω στην λύση 5 είναι ότι θα πρέπει να εξισωθεί η παρούσα αξία του εισοδήματος κάθε ανθρώπου (άρα λογικά να πάρουν περισσότερα οι φτωχότεροι), ενώ στην λύση 1 αναφέρεται η απόδοση περισσότερου χρυσού στους πλουσιότερους διότι έτσι θα αυξηθεί περισσότερο το συνολικό κεφάλαιο στην οικονομία. Και οι δύο λύσεις προέρχονται από βελτιστοποίηση (μπορούμε να τις πούμε ωφελιμιστικές), απλά η αντικειμενική συνάρτηση είναι τελείως διαφορετική. Ο καλοθελητής δικτάτοράς μας λοιπόν θα επιλέξει αυτό που προτιμά. Στο παιχνίδι λοιπόν μπαίνουν πολλά πράγματα, όπως η ισορροπία μεταξύ του μεγέθους του πλούτου στην οικονομία και της διασποράς/συγκέντρωσής του σε αυτή καθώς η θνησιμότητα και ο επιμερισμός του κεφαλαίου στις γενεές.
Είναι πολύ ενδιαφέρον και το σχόλιο του th.alys, με έβαλε σε σκέψεις σε συνδυασμό με το «ε&ά» του Αθ. Αναγνωστόπουλου. Η αλήθεια είναι ότι ένα φυσικό πρόσωπο ή ένα νοικοκυριό (για να συζητήσουμε με όρους οικονομικής) θεωρούμε συνήθως ότι «καταναλώνει», δηλαδή χρησιμοποιεί τα εισοδήματά του για αντικείμενα και υπηρεσίες που δεν αποδίδουν επιπλέον κεφάλαιο (δηλαδή δεν έχουν τον χαρακτήρα της επένδυσης με τη στενή έννοια του όρου). Οι παράγοντες της οικονομίας που πραγματοποιούν επενδύσεις σε έρευνα και δημιουργία κεφαλαίου είναι τα κράτη και οι επιχειρήσεις. Αυτό βεβαίως γνωρίζουμε ότι δεν είναι απόλυτο, καθώς τα νοικοκυριά μπορούν να είναι ταυτόχρονα μικρές επιχειρήσεις που επενδύουν κεφάλαιο και απασχολούν εργάτες. Σε γενικές γραμμές όμως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το μεγαλύτερο τμήμα των επενδύσεων πραγματοποιείται από μεγάλες εταιρείες και κράτη. Εδώ έρχεται το ερώτημα: Ένας καλοθελητής δικτάτορας που θα έδινε τον χρυσό για να μεγιστοποιήσει την παραγωγή κεφαλαίου ή την χρησιμότητα που θα απολαμβάνουν οι υπήκοοι του; Μήπως θα έπρεπε να σκεφτεί ότι θα πρέπει να δώσει και κατ’ευθείαν σε επιχειρήσεις; Ο Αθ. Αναγνωστόπουλος ανέφερε στο άρθρο του και νομικά πρόσωπα.
Βέβαια μπορεί να πει κανείς ότι μέσω της κατανάλωσης τα λεφτά θα πάνε και στην επένδυση. Παράδειγμα: Ο απόκληρος θα αγοράσει το μερσεντικό του, αλλά μετά η Daimler AG θα επενδύσει τα χρήματα σε έρευνα (μεταξύ άλλων) για να φτιάξει πιο αποδοτικά, ασφαλή κτλ. αυτοκίνητα. Μήπως όμως θα ήταν πιο γρήγορο και αποδοτικό για την αύξηση της χρησιμότητας να τα δώσει κατ’ ευθείαν στην Daimler ο δικτάτορας;
Τα υποδείγματα που μπορεί να σκεφτεί κανείς μπορεί να είναι αρκετά πολύπλοκα και φαίνεται ότι τα συστήματα είναι στην πραγματικότητα χαοτικά, ενώ στο παιχνίδι μπαίνει και η επιχειρησιακή οργάνωση (ειδικά σε επιχειρησιακούς τομείς που χωρούν λίγους «παίχτες», όπως τα δίκτυα και οι αυτοκινητοβιομηχανία).
Συνεχίζοντας λοιπόν και την περιγραφή της «σοσιαλιστικής» λύσης θα έλεγα ότι ο φορέας που θα δημιουργηθεί θα μπορεί να δώσει χρυσό σε εταιρείες βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Έτσι όλα τα στελέχη του φορέα θα αποκτήσουν μερσεντές και μπεμβέ και σμάρτ τιβι. Φυσικά στο παιχνίδι θα μπουν και εταιρείες κατασκευών καθιστώντας την κατοχή παράλιου εξοχικού σε νησί του αιγαίου κάτι τετριμμένο για τους διευθύνοντες. Και για να απαντήσω και στο σχόλιο του Κωνσταντίνου παρακάτω: Την κοπέλα της φωτογραφίας θα την πάρει ο πρόεδρος του φορέα!
Ναι, αυτό σκεφτόμουνα και γω. Αν το ζήτημα είναι η μεγιστοποίηση του πλούτου, η καλύτερη επένδυση, προφανώς ο χρυσός πρέπει να διοχετευθή σε επιχειρήσεις.
Ή, για να το κάνουμε πιο πολύπλοκο, σε μετοχές ή εταιρικά ομόλογα.
Ή μήπως μόνο στις Τράπεζες, που μόνο Αυτές χρηματοδοτούν τα πάντα και μόνο Αυτές ξέρουν τι να χρηματοδοτήσουν;
Σταματάω, δεν μπορώ να γίνω πιο καπιταλιστής παρασκευιάτικα.
Κάνουμε και λίγο πλάκα βέβαια, αλλά το παράδειγμα του χρυσού αερόλιθου δεν είναι απλώς ονειροφαντασία και θεωρητικό παίγνιο.
Γιατί τι άλλο είναι τα πετρέλαια και τα φυσικά αέρια της ΑΟΖ;
Λεφτά από τον βυθό. Καλό θα είναι να σκεφτώμαστε από τώρα ποιος παίρνει τι. Και γιατί.
Καλη ερωτηση, αλλα δυστυχως ξερουμε ποιος θα παρει τι. Εκτος αν οι αγροτες και οι δημοσιοι υπαλληλοι τοσα χρονια ρημαζαν την δημοσια τσεπη για λογους δικαιοσυνης και οχι επειδη ειχαν επαρκως μεγαλες
συμμοριεςομαδες πιεσης να κατεβασουν στους δρομους.Κατα τα αλλα, για τετοια κεφαλαια υπαρχει και το ζητημα της κατανομης στον χρονο. Ειναι ξεκαθαρο οτι δεν τα ξοδευεις ολα σε ενα χρονο, αλλα τα κρατας για να ενιχυσουν τον προϋπολογισμο για πολυ καιρο. Βλεπε και Νορβηγια
Μιας και ανέφερες την Νορβηγία, είχα πάντα μια απορία:
Είναι άραγε αυτός ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση του ασφαλιστικού τους; Δεν πρόκειται προφανώς για μια (σημαντική ασφαλώς) χρονική αναβολή; Κάποια στιγμή δεν θα τελειώσουν τα λεφτά της Βόρειας Θάλασσας; Και τότε βλέποντας και κάνοντας; Τι θα γινόταν αν οι πόροι χρησιμοποιούνταν εδώ και τώρα για να στηρίξουν (κι άλλο!) την τεκνοποιία ή την μετανάστευση, που είναι οι μόνοι δύο τρόποι που υπάρχουν για να αποκατασταθή η δημογραφική ισορροπία ενός πληθυσμού;
προφανως υπαρχει μια βελτιση λυση καπου στο ενδιαμεσο, ουτε ολα τα αποταμιευουμε για το μελλον, ουτε τα ριχνουμε ολα τωρα με σκοπο να αναπτυχθει οικονομια και να κανουν παιδια οι ανθρωποι. Ειδικα στην Νορβηγια, ειναι τοσο πλουσια που νομιζω δεν ειναι ζητημα η προσελκυση μεταναστων ή η επαρκεια πορων για να κανεις παιδια. Παρεπιμπτοντως, πρεπει να πεισεις τον κοσμο να κανει περισσοτερα παιδια στο διηνεκες. Ειναι λιγο δυσκολο αυτο.
Να κάνω και το σοβαρό σχόλιο που υποσχέθηκα στο Θανάση (αν και επιμένω ότι το ερώτημα που έθεσα στο ‘ασόβαρο’ σχόλιό μου είναι απείρως πιο ενδιαφέρον, καθότι το κορίτσι είναι πραγματικό).
Λοιπόν, δεν καταλαβαίνω την προσέγγιση του κειμένου (αυτός είναι ένας κομψός τρόπος να πω ότι είναι άστοχη). Μία-μία οι απορίες μου επί των πιθανών προτάσεων.
1)Εδώ πραγματικά δεν καταλαβαίνω τίποτα. Το A Theory of Justice είναι, κατά βάση, μία απόρριψη του ωφελιμισμού. Ο ωφελιμισμός επιδιώκει το μεγαλύτερο δυνατό συνολικό όφελος. Τελεία και παύλα. Πώς το έλεγε ο Μπένθαμ: τι δικαιώματα και σαχλαμάρες, αυτά είναι υπολείμματα απαρχαιωμένων ηθικών θεωριών – αν μία κοινωνία μπορεί να παράξει περισσότερο όφελος, γιατί να μην το επιθυμούμε αυτό;’ Αν ο Μπένθαμ έχει δίκιο, τότε οι άνθρωποι στην original position του Ρωλς θα επέλεγαν τις βασικές πολιτικές αρχές που προσφέρουν την προοπτική του μεγαλύτερου δυνατού οφέλους για τον καθένα. Αλλά ο Ρωλς λέει ότι αυτό που ανταποκρίνεται καλύτερα στις διαισθήσεις των ανθρώπων για το ποια κοινωνία είναι δίκαιη είναι να διαλέξουν εκείνες τις αρχές που θα εξασφαλίζουν το καλύτερο δυνατό χειρότερο αποτέλεσμα για όλους (maximin). Αυτό ο ωφελιμισμός το απορρίπτει διότι δεν εξασφαλίζει το μεγαλύτερο δυνατό συνολικό όφελος. Χωρίς, λοιπόν, κάτι άλλο (μία μη-ωφελιμιστική αξίωση δικαιοσύνης), καθόλου δεν εξασφαλίζεται μία διανομή που θα κάνει τους worse-off να λάβουν περισσότερα από όσα θα τους έδινε απλά η επιδίωξη του μεγαλύτερου δυνατού οφέλους ή ακόμα και μία ισοδιανομή. Άρα, είτε αυτό που προτείνεις δεν είναι ωφελιμισμός είτε δε θα ικανοποιεί τον Ρωλς.
2) Δικαίως απολαμβάνεις οτιδήποτε για το οποίο έχεις κάνει κάτι για να το αξίζεις. Γι’ αυτό τα τυχηρά οφέλη δεν είναι δίκαια. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απίθανο να προκύψει δίκαιο αποτέλεσμα με τη βοήθεια της τύχης. Αλλά και πάλι αυτό θα συμβαίνει επειδή ο καθένας θα πάρει αυτό που του αξίζει. Πχ ο Α χάνει ένα ευρώ που κέρδισε με τον τίμιο ιδρώτα του και, λίγο αργότερα, βρίσκει ένα ευρώ που έχασε ο Β, ο οποίος το είχε κλέψει. Δικαίως του ‘έπεσε’ το ευρώ, αλλά μόνο και μόνο επειδή το άξιζε in the first place.
3) Κατ’ αρχάς, το ανάλογο της κρατικής κυριαρχίας στα άτομα, αν υπάρχει, πρέπει να είναι η προσωπική αυτονομία (βλ. πχ Feinberg, The Moral Limits of the Criminal Law: Harm to Self, εκεί στην αρχή που λέει περί personal sovereignty). Αυτό με την αξιοπρέπεια δεν το καταλαβαίνω, είναι εντελώς off. Δεύτερον, ασφαλώς και η ισοδιανομή δεν είναι η διαισθητικά προφανής απάντηση. Αν έχουμε να μοιράσουμε 10 ευρώ σε 10 ανθρώπους, εκ των οποίων ο ένας είναι πάμφτωχος και οι εννέα ζάπλουτοι, δεν είναι καθόλου προφανές ότι το δίκαιο θα είναι να πάρουν όλοι από 1 ευρώ. Ίσως το πιο δίκαιο (ακόμα και από ωφελιμιστικής πλευράς!) να είναι να πάρει και τα 10 ο πάμφτωχος. Και, βέβαια, ο Νόζικ δε λέει ότι ότι οι ανισότητες που μας απασχολούν εδώ είναι tout court ηθικά αποδεκτές. Το λέει υπό τον όρο της Λοκιανής ρήτρας και μάλιστα διευρυμένης: πάρε ό,τι βρεις, αρκεί να αφήνεις αρκετό για τους άλλους. Άρα, το να πάρει κάποιος όλο τον αερόλιθο είναι κάπως προβληματικό και κατά Νόζικ, διότι, ξαφνικά, το τι είναι αρκετό θα αλλάξει δραματικά.
Φυσικά, οι αξιώσεις από την ισότητα δεν προκύπτουν από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, έτσι γενικώς και αορίστως. Η αξίωση ‘ίσου σεβασμού’, που έλεγε και ο Ρόνι, προφανώς αφορά περισσότερο πολιτικές ελευθερίες και τα τοιαύτα. Η αξίωση, όμως, στους πόρους και στην πρόσβαση σε αγαθά που δεν παράγουμε με την προσωπική μας εργασία έχει να κάνει με τις δυνατότητες που κάθε άνθρωπος δικαιούται να αξιώνει προκειμένου να ζει μια καλή ζωή, όπως εκείνος την αντιλαμβάνεται. Η πρόσβαση σε ακραίο πλούτο, όπως μερικά γραμμάρια χρυσού, δεν μας βοηθάει να το κατανοήσουμε αυτό, διότι δεν είναι προφανής η αναγκαιότητα αυτού του πλούτου για να υλοποιήσει κάποιος τα σχέδια του, να διαμορφώσει τις σχέσεις που επιθυμεί κλπ. Σκεφτείτε, όμως, αντί για χρυσό, ο αερόλιθος να περιείχε μια ουσία που θα θεράπευε τον καρκίνο και το AIDS. Θα ήταν ΟΚ να τον κρατούσε ο Ξιρδάλης (χάλια ο εξελληνισμός); Εδώ το ερώτημα δυσκολεύει κι ας κοστίζει το φάρμακο λιγότερο κι από έναν κόκκο χρυσού.
Καλώς, λοιπόν, ο καλός επιστήμων έριξε τον αερόλιθο στη θάλασσα, διότι θα πλάκωναν οι Θανάσηδες και θα τα έκαναν έτσι κι αλλιώς θάλασσα. Αλλά, ας διακινδυνεύσω την απάντηση που δεν ετόλμησε ο Βερν. Το δίκαιο, λοιπόν, θα ήταν όλοι όσοι δεν απολαμβάνουν τις βασικές προϋποθέσεις για μια καλή ζωή (βλ. τη δουλειά του Sen και της Nussbaum περί basic functionings και capabilities) να πάρουν όσο χρυσάφι χρειαστεί και μετά, ό,τι περισσέψει (αν περισσέψει) να μοιραστεί ισομερώς σε όλους (εφόσον όλοι θα είναι πάνω από το ‘κατώφλι’ των εν λόγω δυνατοτήτων. Επιφυλάσσομαι μήπως θα έπρεπε κι εκεί να ληφθεί υπ’ όψιν τυχόν μηδενικό όφελος για κάποιους πάμπλουτους για παράδειγμα, που δε θα τους κάνει διαφορά λίγος χρυσός παραπάνω.
για να πω και γω τα δικα μου, αμφιβαλλω οτι το κοριτσι ειναι πραγματικο. Ενδεικτικα, οριστε ενα απο τα 50 βιντεακια που κυκλοφορουν σχετικα
Η προσέγγιση του κειμένου είναι η απορηματική, γιαυτό κι έχει πάνω από 10 ερωτηματικά σημεία.
Η αρχή της διαφοράς διατυπώνεται βέβαια εντός ενός μη ωφελιμιστικού πλαισίου, διερωτώμαι στο συγκεκριμένο σημείο όμως μήπως εκ κωλοφαρδίας μπορούμε να τους έχουμε όλους ικανοποιημένους.
Παρεμπιπτόντως, αυτό δεν είναι μια ουσιωδώς συντηρητική θέση; Όχι πολιτικά συντηρητική, αλλά συντηρητική υπό την έννοια του “πρώτα σώζουμε την παρτίδα και μετά την κερδίζουμε” έναντι του “η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση”.
“Ακόμα και μία ισοδιανομή;” Είναι τόσο απίθανο ότι η ωφελιμιστική λύση θα απέφερε έστω και ε περισσότερο από το 1 χρυσό φράγκο κατά κεφαλήν; Την στιγμή που δεν μιλάμε για αναδιανομή της πίτας, αλλά για μία νέα πρόσθετη πίτα που έπεσε από τον ουρανό δίκην οικονομικού προγράμματος ΣΥΡΙΖΑ;
Αυτή είναι μια εύλογη συζητητική αφετηρία. Αλλά για να αποδείξουμε ότι την παίρνουμε στα σοβαρά πρέπει να την ακολουθήσουμε με συνέπεια:
Τι πιο τυχηρόν από την κληρονομικότητα; Η κληρονομικότητα καθορίζει, θετικά και αρνητικά, σε πολύ μεγάλο βαθμό δύο πάρα πολύ σημαντικούς τομείς της ζωής μας: υγεία και εμφάνιση.
Περιττό να τονίσω πόσο υστερούν έναντι των υγιών όσοι πάσχουν από κάποια συγγενή ασθένεια και πόσο υπερέχουν έναντι των λοιπών οι εκ φύσεως όμορφοι. Αφού όλοι αυτοί, οι υγιείς και οι όμορφοι, απολαμβάνουν μια ωφέλεια της οποίας δεν είναι προσωπικά άξιοι, πρέπει να παράσχουν αντιστάθμισμα: ένα φόρο καλλονής και ένα φόρο υγείας, σύμφωνο με το σοφό αξίωμα άλλωστε ότι όλα τα καλά στην ζωή φορολογούνται ή προκαλούν καρκίνο.
Σωστά;
Κάποιοι έχουν προτείνει φόρο ύψους κι έχουν υπολογίσει και πόσος θα έπρεπε να είναι.
http://ideas.repec.org/a/aea/aejpol/v2y2010i1p155-76.html
Γιατί έρχομαι πάντα δεύτερος στις καταπληκτικές μου επινοήσεις ρε γαμώτο…
Ντάξει, είμαι κάθετα ενάντιος.
Εσένα θα σε ξεφραγκιάσουμε με τον φόρο καλλονής.
Κινδυνεύω μόνο αν πρόκειται για φόρο “κατοχής”, όπως με τα ακίνητα.
Συνεχίζω:
Δηλαδή αν έχεις δυο βαφτιστήρια και 100 ευρώ προς χαρτζιλίκωμα εσύ τι κάνεις ρε μεγάλε;
Όχι! Αυτό είναι το λεπτό και σέξι σημείο με τα παραδείγματα τύπου χρυσού αερόλιθου και φυσικού αερίου στην ΑΟΖ: ούτε διανέμουμε το πρώτον ούτε αναδιανέμουμε δεδομένους πόρους, ώστε να έχουμε τον νου μας στην λοκιανή επιφύλαξη. Αντιθέτως, προσνέμουμε νέους πόρους: πρόσθεση σε όλους, αφαίρεση από κανένα!
Κάθε χρυσό φράγκο που λαμβάνει οποιοσδήποτε γήινος δεν αφαιρείται από κανένα άλλο (ας αφήσουμε κατά μέρος το φαινόμενο του πληθωρισμού).
Αυτό είναι ακόμα πιο προφανές αν ο αερόλιθος δεν είχε κατά βάσιν χρηματική και εργαλειακή αξία, αλλά αξία ως εμπόρευμα καθ’ αυτόν, αν π.χ. αντί για χρυσός ήταν ένας αδαμάντινος αερόλιθος. Η τιμή των διαμαντιών προφανώς θα κατέρρεε, αλλά, ακόμη και αν κατέληγε όλος στα χέρια του φίλου μας του Ζεφυρίνου, κανείς δεν θα απέμενε ενδεής κατά Λοκ.
Εδώ νομίζω ότι παρεξηγείς. Η Γαλλία τον καιρό εκείνο ακολουθούσε τον κανόνα χρυσού εντός της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης, όπως και εμείς. Ένα χρυσό φράγκο, δηλαδή μερικά γραμμάρια χρυσού, δεν ήταν κανένας ακραίος πλούτος, καίτοι ήταν ένα μη αμελητέο ποσό. Για πάρα πολλούς ανθρώπους συνιστούσε και συνιστά την διαφορά ανάμεσα στην ζωή και στην επιβίωση.
Εδώ όμως δεν τίθεται πλέον ένα ολβιστικό ερώτημα, ένα ερώτημα κατά βάσιν για την μεγιστοποίηση της ευημερίας, αλλά ένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Διαφορετικά τα ζητήματα που τίθενται, διαφορετικές και οι απαντήσεις. [όπου η απάντηση στο δικό σου ερώτημα είναι ότι μάλλον ο Ξιρδάλης δικαιούται πάντως να θεραπευθή πρώτος!]
Καλά, το λες αυτό επειδή δεν ξέρεις πόσα έβγαλε ο φίλος του ο τραπεζίτης, ο οποίος, έχοντας προνομιακή πληροφόρηση για τα σχέδια του φιλάνθρωπου Ζεφυρίνου, έπαιξε στα χρηματιστήρια στην πλάτη των εθνών!
Παρεμπιπτόντως πάλι, εδώ έχουμε άλλη μια αφηγηματική οπή: καλά, αφού ο εφευρετικός Ζεφυρίνος μπόρεσε και κατασκεύασε το μηχάνημα που προσείλκυσε τον αερόλιθο από τα βάθη του διαστήματος, δεν μπορεί να το μετατρέψη για να τον ανελκύση από τα βάθη της Γροιλανδίας;
Έδωσες την ίσια λύση της σοσιαλδημοκρατικής γκαμήλας και δεν σε κατηγορώ. Χρειάζεται όμως πολύ περισσότερη εκλέπτυνση: η λύση αυτή προκαλεί με απόλυτη βεβαιότητα πληθωρισμό, που ευνοεί όσους διαθέτουν μη χρηματική περιουσία, όπως ακίνητα, μετοχές κ.λπ. Επίσης, πρέπει να δούμε το διαγενεακό ζήτημα. Τέλος, πώς θα αποφύγουμε όλους τους γραφειοκρατικούς εφιάλτες που περιγράφει ως άνω ο Κώστας.
Κάτι άλλο που σκεφτόμουνα: στην περίπτωσή μας κάθε ωφέλεια σε οποιονδήποτε γήινο ισοδυναμεί με τυχηρόν, αφού δεν έκανε τίποτα για να την αξίζη, είτε η ωφέλεια αυτή είναι το ταπεινό ισομερίδιο είτε είναι ολόκληρος ο χρυσός αερόλιθος.
Άρα;