Περί Αγίου Φωτός αντιρρητικός

Ο σημερινός αντιρρητικός μεν, πλην προαναστάσιμος λόγος είναι παραγγελιά φίλης του συνΙστολογίου. Καλή της Ανάσταση! :-)

Περί Αγίου Φωτός λοιπόν ο λόγος. Στο ζήτημα μπορούμε να διακρίνουμε δύο παραμέτρους: την θεολογική και την πολιτική.

Α. Άραγε άπτεται το πυρ κατά κάποιο θαυματουργό τρόπο; Γίνεται κατ’ έτος ένα θαύμα μπροστά στα μάτια μας; Και ποια είναι η θεολογική του σημασία;

Αυτήν την σαχλεπίσαχλη σαχλαμάρα περί θαυματουργού αφής του Αγίου Φωτός την κυκλοφορούν διάφοροι ορθόδοξοι μουζαχεδίνοι. Υποτίθεται ότι τάχα ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων εισέρχεται στον Πανάγιο Τάφο την μεσημβρία του Μ. Σαββάτου, τέτοια ώρα σαν να λέμε. Του κάνουν μάλιστα και σωματικό έλεγχο πριν μπη, μην εξαπατήση κανέναν. Και ότι εκεί προσεύχεται επί ώρα θερμά και από καρδίας και λέγοντας το ειδικό ξόρκι την ειδική προσευχή, μέχρι που, ω του θαύματος!, οι 33 λαμπάδες που κρατάει ανάβουν με τρόπο θαυματουργό.

Τα παραπάνω είναι υπεράνω αντίκρουσης ή διάψευσης ή χλευασμού. Είναι πρώτα και κύρια τόσο βαθιά αθεολόγητα, που δεν δικαιολογούνται με καμία επίκληση λαϊκής ευσέβειας ή κατανυκτικής διάθεσης ή pia fraus.

Το θαύμα είναι κάτι το όλως έκτακτο στην ορθόδοξη θεολογία. Δεν χαρακτηρίζεται λοιπόν ούτε από περιοδικότητα ούτε από ακρίβεια στην εμφάνισή του ούτε μπορεί να προβλεφθή, λες και είναι δρομολόγιο του προαστιακού. Εξάλλου, πρόκειται για μια απόκλιση από τους φυσικούς νόμους που παρέχεται από την Θεία Χάρη σε ωρισμένα πρόσωπα ένεκα της προσωπικής τους πίστης και αγιότητας. Θαύμα που ενεργείται αντικειμενικά, έχοντας ως διαμέσους προς τον κόσμο Πατριάρχες που υπήρξαν υπόδικοι για τα κακουργήματα του μισού Ποινικού Κώδικα, δεν νοείται. Τέλος, το θαύμα, ως επιφάνεια του θείου, συνοδεύεται από την ανάλογη σοβαρότητα των περιστάσεων εμφάνισής του. Τα θαύματα δεν παρουσιάζονται δίκην τουριστικού θεάματος ούτε από πείσμα προς τους ετεροδόξους ούτε χωρίς να εξυπηρετούν κάποιο συγκεκριμένο σκοπό της Θείας Οικονομίας. Θεός θαυματοποιός και ταχυδακτυλουργός δεν υπάρχει στην Ορθοδοξία. Ας έχουν τα ανωτέρω υπόψιν τους οι θαυματολάγνοι.

Το Άγιον Φως, που, αν είναι άγιο, δεν είναι λόγω κάποιας θαυματουργής αυτανάφλεξης, ανάβει από την ακοίμητη κανδήλα που υπάρχει στον Πανάγιο Τάφο ή με σπίρτο ή κάπως έτσι τέλος πάντων, ταπεινά και γήινα.

Δεν τα λέω εγώ από το κεφάλι μου αυτά, τα διάβασα από τον Λασκαράτο στου Ροΐδη και εκείνος σε άρθρο του Καθηγητή της Θεολογίας Κ. Δυοβουνιώτη στην Επετηρίδα Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών και εκείνος σε σύγγραμμα όχι κανενός ορθοδόξως άθεου, αλλά του Διδάσκαλου του Γένους και Επισκόπου Νικηφόρου Θεοτόκη:

Ουκ απ΄ ουρανού κατέρχεται, ουδ΄ από του τάφου αναβλύζει, αλλ΄ ο επί την διακονίαν ταύτην ταχθείς αρχιερεύς εν τω λεγομένω εισελθών κουβουκλίω, τον πυρίτην παίων, πυρ εξάγει επάνω του ζωοδόχου τάφου, είτα εφάψας τας εν τω τάφω πρότερον τριβείσας λαμπάδας κρατών εξέρχεται και το φως μεταδίδωσιν ως ηγιασμένον τη επαφή και προσαύσει του παναγίου τάφου. Και ο μεν αγελαίος λαός εκ του τάφου το φως αναβλύσαν νομίζει, ουδείς δ΄ αυτώ τουναντίον ειπείν θαρσεί, δεινόν τι παθείν δεδιττόμενος». (Κ. Δυοβουνιώτου: “Περί του εν Ιεροσολύμοις αγίου φωτός“, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τόμ. ΙΒ’, 1936, σελ. 3-18).

Παρόμοια γράφει και ο Αδαμάντιος Κοραής, σε ένα βιβλίο του που μπορείτε να διαβάσετε ψηφιοποιημένο από εδώ.

Η περί Αγίου Φωτός φιλολογία δεν υπάρχει στην αποστολική εποχή, δεν αναφέρεται από τους Πατέρες, είναι παντελώς άγνωστη επί πολλούς αιώνες, μέχρι που κάποιος άσημος Φράγκος μοναχός την καταγράφει. Ε, ήταν να μην ξεκινήση το κακό.

Τέλος, και ο πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού πατριαρχείου Γεώργιος Τέτσης, ο πολλάκις σκανδαλίσας τους ου κατ’ επίγνωσιν ζηλωτές της πίστεως, επιβεβαιώνει το προφανές, ότι κανένα θαύμα δεν υπάρχει, σε άρθρο του στο Βήμα της 23ης Απριλίου 2006. Το άρθρο αυτό δεν είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικά, μπορείτε όμως να το διαβάσετε εδώ, για να ξεδιψάσετε με λαγαρό ορθόδοξο λόγο:

…ο πατριάρχης ανάβει την λαμπάδα του από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται πάνω στον πανάγιο τάφο. Όπως ακριβώς πράττει ο κάθε πατριάρχης και ο κάθε κληρικός την μέρα της Λαμπρής, όταν παίρνει φως Χριστού από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται υπεράνω της συμβολίζουσας τον τάφο του Κυρίου αγίας τράπεζας. Το μυστήριο όμως που καλλιεργήθηκε γύρω από το τελετουργικό της αφής του αγίου φωτός και οι λαϊκές περί αυτού αντιλήψεις στις μέρες μας συνετέλεσαν στην οικειοποίηση και εκμετάλλευση από εξωεκκλησιαστικούς κύκλους της άκρως συμβολικής και κατανυκτικής αυτής λειτουργικής πράξεως της εκκλησίας μας.

Ο λόγος τώρα για την διαπόμπευση του αγίου φωτός με την οργανωμένη αεροπορική μεταφορά του στον ελλαδικό χώρο, συνοδεία κυβερνητικών παραγόντων, τιμητικών αγημάτων, ευζώνων και προσκόπων (και φυσικά τηλεοπτικών συνεργείων!), προκειμένου όπως ο νεοέλληνας γιορτάσει «αυθεντικό ελληνικό Πάσχα». Ωσάν οι πρόγονοί μας να μη γιόρταζαν Ανάστασιν Χριστού προτού εφευρεθεί το αεροπλάνο! Ή ωσάν οι ανά τα πέρατα της οικουμένης ορθόδοξοι να μην εορτάζουν Πάσχα Κυρίου, μια και η «ολυμπιακή» δεν «πετά» ως τις χώρες τους! Επέστη όμως καιρός να τερματισθεί ο διασυρμός των Θείων. Είναι δε σόλοικο και αποτελεί ασέβεια το να αποδίδει κανείς «τιμές αρχηγού κράτους» στο άγιον φως, το οποίο προέρχεται από τον τάφο Εκείνου που δήλωσε ότι «η Βασιλεία η εμή ουκ έστιν εκ του κόσμου τούτου».

Πλέον όμως, ο ίδιος ο τωρινός Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος στην σχετική σελίδα του Πατριαρχείου αναφέρεται λεπτομερώς στο υποτιθέμενο θαύμα.

Από όλα αυτά τα φαιδρεπίφαιδρα ας κρατήσουμε μόνο την ωραία ευχή του Πατριάρχη, γεμάτη αναφορές στο Κατά Ιωάννην και στην συμβολική έννοια του φωτός:

Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἡ ἀρχίφωτος σοφία τοῦ ἀνάρχου Πατρός. Ὁ φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὁ εἰπὼν ἐκ σκότους φῶς λάμψαι, ὁ εἰπὼν γενηθήτω φῶς καὶ ἐγένετο φῶς, Κύριε, ὁ τοῦ φωτὸς χορηγός, ὁ ἐξαγαγὼν ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ σκότους τῆς πλάνης καὶ εἰσαγαγὼν εἰς τὸ θαυμαστὸν φῶς τῆς σῆς ἐπιγνώσεως, ὁ τὴν γῆν μὲν πᾶσαν διὰ τῆς ἐν αὐτῇ ἐνσάρκου παρουσίας σου, τὰ καταχθόνια δὲ διὰ τῆς εἰς Ἀδην καταβάσεώς σου φωτὸς πληρώσας καὶ χαρᾶς, μετὰ δὲ ταῦτα διὰ τῶν ἁγίων σου ἀποστόλων φῶς καταγγείλας πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν. Εὐχαριστοῦμεν Σοι, ὅτι διὰ τῆς εὐσεβοῦς πίστεως μετήγαγες ἡμᾶς ἀπὸ σκότους εἰς φῶς καὶ γεγόναμεν υἱοὶ διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, θεασάμενοι τὴν δόξαν σου πλήρη οὖσαν χάριτος καὶ ἀληθείας. Ἀλλ’ ὦ φωτοπάροχε Κύριε. Ὁ τὸ μέγα φῶς ὤν, ὁ εἰπών, ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει. Δέσποτα Κύριε, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον τὸ μόνον φῶς τοῦ κόσμου καὶ φῶς τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, οὗ ἀπὸ τῆς δόξης ἐπληρώθη τὰ σύμπαντα, ὅτι φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθας διὰ τῆς ἐνσάρκου σου οἰκονομίας, εἰ καὶ οἱ ἄνθρωποι ἠγάπησαν μᾶλλον τὸ σκότος ἢ τὸ φῶς. Σὺ Κύριε φωτοδότα, ἐπάκουσον ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ ἀναξίων δούλων σου τῶν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ παρισταμένων τῷ παναγίῳ σου καὶ φωτοφόρω τούτῳ τάφῳ καὶ πρόσδεξαι ἡμᾶς τιμῶντας τὰ ἄχραντα πάθη σου, τὴν παναγίαν σου σταύρωσιν, τὸν ἑκούσιον θάνατον καὶ τὴν ἐν τῷ πανσεβάστῳ τούτῳ μνήματι τοῦ τεθεωμένου σου σώματος κατάθεσιν καὶ ταφὴν καὶ τριήμερον ἐξανάστασιν, ἣν χαρμονικῶς ἤδη ἀρξάμενοι ἐορτάζειν μνείαν ποιούμεθα καὶ τῆς ἐν Ἅδου καθόδου σου, δι’ ἧς τὰς ἐκεῖσε τῶν δικαίων κατεχομένας ψυχὰς δεσποτικῶς ἠλευθέρωσας τῇ ἀστραπῇ τῆς σῆς θεότητος, φωτὸς πληρώσας τὰ καταχθόνια. Ὅθεν δὴ ἀγαλλομένῃ καρδίᾳ καὶ χαρᾷ πνευματικῇ κατὰ τοῦτο τὸ ὑπερευλογημένον Σάββατον τὰ ἐν γῇ θεοπρεπῶς τελεσθέντα σοὶ σωτηριωδέστατα μυστήριά σου ἑορτάζοντες καὶ σοὶ τὸ ὄντως ἱλαρὸν καὶ ἐφετὸν φῶς ἐν τοῖς καταχθονίοις θεϊκῶς ἐπιλάμψαν, ἐκ τάφου δὲ θεοπρεπῶς ἀναλάμψαν ἀναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα, σοῦ τὴν πρὸς ἡμᾶς συμπαθῶς γενομένην θεοφάνειαν εἰκονίζοντες. Ἐπειδὴ γὰρ τῇ σωτηρίῳ καὶ φωταυγεῖ νυκτὶ πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανὸς τὲ καὶ γῆ καὶ τὰ καταχθόνια, διὰ τὸ ὑπερφυὲς μυστήριον τῆς ἐν Ἅδου καθόδου σου καὶ τῆς ἐκ Τάφου σου τριημέρου ἀναστάσεως. Διὰ τοῦτο ἐκ τοῦ ἐπὶ τοῦτον τὸν φωτοφόρον σου Τάφον ἐνδελεχῶς καὶ ἀειφώτως ἐκκαιομένου φωτὸς εὐλαβῶς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοῖς πιστεύουσιν εἰς σὲ τὸ ἀληθινὸν φῶς καὶ παρακαλοῦμεν καὶ δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, ὅπως ἀναδείξῃς αὐτὸ ἁγιασμοῦ δῶρον καὶ πάσης θεϊκῆς σου χάριτος πεπληρωμένον διὰ τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου καὶ φωτοφόρου Τάφου σου καὶ τοὺς ἁπτομένους εὐλαβῶς αὐτοῦ εὐλογήσῃς καὶ ἁγιάσῃς, τοῦ σκότους τῶν παθῶν ἐλευθερῶν καὶ τῶν φωτεινοτάτων σου σκηνῶν καταξιώσῃς, ὅπου φῶς τὸ ἀνέσπερον τῆς σῆς θεότητος λάμπει. Χάρισαι αὐτοῖς, Κύριε, ὑγίειαν καὶ εὐζωΐαν καὶ τοὺς οἴκους αὐτῶν παντὸς ἀγαθοῦ πλήρωσον.
Ναί, Δέσποτα φωτοπάροχε, ἐπάκουσόν μου τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ καὶ δὸς ἡμῖν τε καὶ αὐτοῖς περιπατεῖν ἐν τῷ φωτί σου καὶ ἐν αὐτῷ μένειν, ἕως τὸ φῶς τῆς προσκαίρου ζωῆς ἔχωμεν. Δὸς ἡμῖν, Κύριε, ἵνα τὸ φῶς τῆς προσκαίρου ζωῆς ταύτης ἔχωμεν. Δὸς ἡμῖν, Κύριε, ἵνα τὸ φῶς τῶν καλῶν ἔργων ἡμῶν λάμπῃ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων καὶ δοξάζωσί Σε σὺν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρὶ καὶ τῷ Παναγίῳ Πνεύματι. Εἰς φῶς γὰρ ἐθνῶν ἡμᾶς τέθεικας, ἵνα αὐτοῖς τῇ σκοτίᾳ περιπατοῦσι φαίνωμεν. Ἀλλ’ ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τὸ σκότος μᾶλλον ἢ τὸ φῶς φαῦλα πράσσοντες. Πᾶς γὰρ ὁ φαῦλα πράσσων μισεῖ τὸ φῶς κατὰ τὸν ἀψευδῆ λόγον σου. Διὰ τοῦτο ὀσημέραι προσκόπτομεν ἁμαρτάνοντες, ἐπειδὴ περιπατοῦμεν ἐν τῇ σκοτίᾳ. Ἀλλ’ ἀξίωσον ἡμᾶς τὸ ὑπόλοιπόν τῆς ζωῆς ἡμῶν βιοτεῦσαι πεφωτισμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς διανοίας ἡμῶν. Δὸς ἡμῖν, ἵνα ὡς τέκνα φωτὸς περιπατήσωμεν ἐν τῷ φωτὶ τῶν ἐντολῶν σου. Τὸ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος φωτεινὸν ἔνδυμα, ὅπερ διὰ τῶν ἔργων ἠμαυρώσαμεν, λεύκανον ὡς τὸ φῶς, ὁ ἀναβαλλόμενος τὸ φῶς ὥσπερ ἱμάτιον. Δὸς ἡμῖν ἐνδύσασθαι τὰ ὅπλα τοῦ φωτός, ἵνα δι’ αὐτῶν τὸν ἄρχοντα τοῦ σκότους τροπούμεθα, ὃς μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός. Ναὶ, Κύριε, καὶ ὡς ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις φῶς ἔλαμψας, οὕτω σήμερον λάμψον ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν τὸ σὸν ἀκήρατον φῶς, ἵνα διὰ τούτου φωτιζόμενοι καὶ θερμαινόμενοι ἐν τῇ πίστει δοξάζομεν σέ, τὸ μόνον ἐκ μόνου τοῦ ἀρχιφώτου φωτὸς ἱλαρὸν φῶς εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰώνας. Ἀμήν.

Β. Τέλος πάντων, άναψε όπως άναψε το Άγιο Φως. Είναι τάχα επιτρεπτή η χρηματοδότηση της μετάβασής του στην Ελλάδα από ελληνικούς κρατικούς πόρους; Με αεροπλάνο πληρωμένο από τα χρήματα των φορολογουμένων, χριστιανών και μη; Με μεγάλη παράταξη, ταρατατζούμ, κόκκινο χαλί και τιμητικό άγημα κατά την υποδοχή του στο αεροδρόμιο;

Το ζήτημα αυτό δεν μπορούμε να το αποκόψουμε από την γενικώτερη προβληματική των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας, ιδίως στο πολύ μπερδεμένο οικονομικό επίπεδο. Ίσως θα ήταν καλύτερα να ζούμε στο Αθεϊστάν, ίσως η σημαία μας να έχη περιττά μπιχλιμπίδια (ίσως και όχι όμως). Ασφαλώς θέματα όπως η μισθοδοσία του κλήρου είναι πολύ πιο σημαντικά από το Άγιο Φως.

[Για να τα λέμε όλα όμως, το ίδιο τσίρκο του αεροπλάνου και της επίσημης υποδοχής με εμάς απολαμβάνουν και εν Χριστώ αδελφοί μας σε όλη την Ορθοδοξία, ακόμη και σε μερικές αραβικές χώρες, όπως λέει τουλάχιστον εδώ. Τουλάχιστον δεν είμαστε οι μόνοι.]

Ένα όμως είναι το βέβαιο: ζώντας σε δύσκολες οικονομικά ημέρες, σε ημέρες σκληρών και άδικων εν πολλοίς θυσιών, είναι περιττή πολυτέλεια η κρατική δαπάνη για τις εν Ελλάδι διακοπές του Αγίου Φωτός. Θα μπορούσε εύκολα να καλυφθή η μεταφορά από την Ιερά Σύνοδο, που ενδιαφέρεται και περισσότερο, και να τελειώνη εκεί το πράγμα, σεμνά και όμορφα.

Ο Χριστός όμως ανασταινόταν και όταν δεν υπήρχαν αεροπλάνα.

[Για περισσότερες πληροφορίες, σας παραπέμπω στο Πάρε-Δώσε, σε αυτήν την σειρά αναρτήσεων-αναδημοσιεύσεων του Ροΐδη, εδώ, εδώ και εδώ. Από αυτούς τα αντέγραψα κι εγώ.]