οικονομικα

(δημοσιεύτηκε στο Βήμα Ιδεών 2 Οκτ. 2010)

Αρίστος Δοξιάδης

Για να ξαναμπεί η οικονομία σε τροχιά σταθερής ανάπτυξης, μισό με ένα εκατομμύριο άνθρωποι θα πρέπει να αλλάξουν δουλειά – το 10% με 20% του εργατικού δυναμικού. Δεν αρκεί να δουλεύουν πιο παραγωγικά, πιο έντιμα, πιο έξυπνα, πιο πολύ. Πρέπει να δουλεύουν σε άλλο αντικείμενο. Οι δουλειές που αναγκαστικά θα χαθούν θα είναι στους διεθνώς ‘μη-εμπορεύσιμους’ κλάδους (non-tradable), αυτούς που εξυπηρετούν αποκλειστικά τους κατοίκους της χώρας και δεν υπόκεινται σε διεθνή ανταγωνισμό: π.χ. λιανικό εμπόριο, δικηγόροι, δημόσια διοίκηση, κατασκευές στα αστικά κεντρα.  Οι νέες δουλειές θα πρέπει να είναι στους ‘εμπορεύσιμους΄ κλάδους: γεωργία, μεταποίηση, τουρισμός και άλλες εξωστρεφείς υπηρεσίες, εμπορεύσιμη τεχνολογία, προσφορά κατοικίας για ξένους.

Ποιοί και πώς θα δημιουργήσουν τις νέες δουλειές; Ας μην περιμένουμε πολλά από τις μεγάλες και οργανωμένες επιχειρήσεις. Λιγότερο από 400 χιλιάδες εργαζόμενοι (το 8% του εργατικού δυναμικού) απασχολείται σε εταιρίες με πάνω από 250 απασχολούμενους, και   πολλοί από αυτούς είναι είναι σε μη-εμπορεύσιμους κλάδους. Στην καλύτερη δυνατή περίπτωση οι μεγάλες εταιρίες, υφιστάμενες και νέες, μπορούν να προσθέσουν άλλες 100 χιλιάδες θέσεις εργασίας σε πέντε με δέκα χρόνια.

Read moreΗ Μεγάλη Προσαρμογή

Αν υπαρχει ενα τραγουδι που μπορει να χαρακτηρισει την συμπεριφορα πολλων Ελληνων κατα την κριση ειναι το Wasn’t Me του Shaggy. Επι δεκαετιες ως ψηφοφοροι ανεχομασταν την συνεχη χρεωση του δημοσιου, ως συνταξιουχοι παιρναμε συνταξεις πολυ πανω απο τις εισφορες που πληρωναμε, οδηγουσαμε σε δρομους που ειχαν χρηματοδοτηθει με χρεος, ως δημοσιοι υπαλληλοι παιρναμε αυξησεις που δεν ειχαν καμμια αντιστοιχια με την παραγωγικοτητα μας. Αλλα οταν εφτασε η μερα της κρισης, αυτο που βγηκε ευκολα απο το στομα τοσων Ελληνων ηταν: Τι φταιω εγω? Δεν το κανα εγω!

Δεν θελω να συζητησω το ζητημα του χρεους εδω, αλλα να δειξω οτι η ιδια ανακλαστικη συμπεριφορα αποποιησης ευθυνης και ενστικτωδους αδιαφοριας για το κοινο καλο φαινεται να βασιλευει πολυ γενικοτερα. Με το που ζοριζονται, ψαχνουν τον ευκολο δρομο. Και αν τους μιλησεις για υποχρεωσεις? Δεν ημουν εγω, δεν φταιω εγω, να καει το Συμπαν, δεν ειναι δικο μου προβλημα.

Εχουμε επιχειρηματολογησει εκτενως γιατι τα κλειστα επαγγελματα πρεπει να ανοιξουν. Ακουγεται (αν και ειναι δυσκολο να βρεις αξιοπιστα στοιχεια με αυτο το κρατος) οτι ο αριθμος αδειων για φορτηγα δημοσιας χρησης εχει μεινει στο ιδιο επιπεδο επι δεκαετιες, παρα την αλματωδη αυξηση του ΑΕΠ και του μεταφορικου εργου. Δεν ειναι περιεργο οτι η τιμη της αδειας εχει εκτοξευθει, δηλωνοντας ευθεως το υψος των ολιγοπωλιακων κερδων που βγαζει ο κατοχος της. Ειναι λοιπον προφανες οτι η εισοδος νεων παικτων στην αγορα ειναι απαραιτητη, για να πεσουν οι τιμες και να εχουμε καλυτερες μεταφορικες υπηρεσιες.*

Στην διαδικασια για αυξηση των αδειων και απελευθερωση της αγορας οι ιδιοκτητες των φορτηγων αντιδρουν, συχνα με ακραιο και ακαλαισθητο τροπο. Δυστυχως μετα απο τοσα χρονια μεταρρυθμισεων στην Ελλαδα, δεν περιμενα κατι πολυ διαφορετικο. Αυτο που με απαγοητευσε ομως ειναι η συμπεριφορα πολλων πολιτων, που ζητουν απελευθερωση χωρις καμμια απολυτως προνοια για τα δικαιωματα των σημερινων ιδιοκτητων. Η ιδια αντικοινωνικη συμπεριφορα και ελλειψη ευαισθησιας για την οποια μπορει να κατηγορησει κανεις οσους εκβιαζουν ολη την χωρα για να διατηρησουν αδικα προνομια, φαινεται να εκδηλωνεται ενιοτε και απο τα εως τωρα θυματα της αναισθησιας.

Read moreΦορτηγα δημοσιας χρησης, αισθημα δικαιου και ατομικη ευθυνη

Η γνωμη μου για το ΔΝΤ?

Ας μου συγχωρεθουν καποιες εισαγωγικες παρατηρησεις προσωπικου χαρακτηρα. Ανηκω στο συναφι της οικονομικης επιστημης. Πολυ κοντινο μου προσωπο εχει δουλεψει στο ΔΝΤ και εχει ανοιχτη προσκληση να ξαναπαει τωρα (χρυσες δουλειες βλεπετε, λογω κρισης). Εχω άλλους 2-3 φιλους μεσα στο Ταμειο και εναν στενο φιλο στην Παγκοσμια Τραπεζα* (αδερφο ιδρυμα, στο διπλανο του ΔΝΤ κτιριο). Παρ’ολα αυτα ομως δεν μπορω να κρινω την δουλεια του Ταμειου γενικα και απεριφραστα.

Εχω υποστηριξει για βαθυτερους λογους οτι θα ηταν ανοητο να προσφυγουμε στο ΔΝΤ. Γιατι θα ηταν πολυ κακο για την φημη και θα μας δεσει τα χερια – εν μερει. Η μεν φημη μας δυστυχως εχει παει απο το κακο στο χειροτερο, και το να μας δεσουν τα χερια ειναι κακο μονο αν η κυβερνηση μας δεν κανει κουταμαρες οταν εχει ελευθερια κινησεων. Εν τελει, εχουμε ηδη προσφυγει, αρα δεν εχουμε πια επιλογη.

Σε καθε περιπτωση ομως, η επιφυλαξη μου σχετικα με την αναμιξη του ΔΝΤ δεν σημαινει οτι το ιδρυμα αυτο κανει γενικα κακο ή εκανε στις χωρες που αναγκαστηκε να επεμβει. Και τονιζω το αναγκαστηκε, γιατι οι χωρες που πεφτουν σε κρισεις το καλουνε, δεν παει ποτε με το ζορι.

Οι συνηθισμενες κριτικες προς το ΔΝΤ στην Ελλαδα ειτε υποφερουν απο πληρη αγνοια, ειτε, στην καλυτερη περιπτωση, εξαντλουνται στην ανουσια παραθεση δυσαρεστων οικονομικων στοιχειων απο χωρες στις οποιες ανακατευτηκε προηγουμενως.

Read moreΤο ΔΝΤ: Παρελθον, ελληνικη αποστολη και τυπικες πλανες

Η ελληνικη προσκολληση στον μιζερο και αναρχο τουρισμο, απορριπτονας το δυτικοευρωπαϊκο και αμερικανικο μοντελο παντα ηταν σαχλη. Η κριση την καθιστα πλεον μια παραλογη πολυτελεια

Εχω ακουσει απο 3-4 διαφορετικες (ελληνικες) πηγες προσφατα οτι “η Ισπανια εχει αποτυχει πληρως” στα τουριστικα της σχεδια. Δεν θελουμε η Ελλαδα λεει να γινει Ισπανια. Συνηθως η πολεμικη κατα της Ισπανιας συνοδευεται και απο τον αγαπημενο μας μυθο, οτι στην Ελλαδα δηθεν ταιριαζει η μικρη κλιμακα αναπτυξεων.

Ιδου ενα προσφατο παραδειγμα απο πηγη που δεν περιμενα να δειχνει τετοιο συντηρητισμο:

Δεν πρέπει, τέλος, να ξεχνάμε πως εξαιτίας των εγγενών περιορισμών του μικροαστισμού αποφύγαμε τις τεράστιες και αμετάκλητες καταστροφές που προκάλεσαν η μεγάλη κλίμακα και ο κεντρικός σχεδιασμός. Οσοι έχουν επισκεφθεί την ισπανική Costa del Sol διαπιστώνουν με φρίκη από τι γλιτώσαμε.

Η “αποτυχημενη” Ισπανια
Ας δουμε λιγο τα στοιχεια. Ξεκινω απο τις τουριστικες επισκεψεις και εισπραξεις το 2008

Read moreΤο “αποτυχημενο” ισπανικο μοντελο τουρισμου (εικονογραφημενο)

Ο κοσμος πρεπει να παψει να ζητα απο οικονομολογους την προβλεψη εφημερων κρισεων. Γιατι απλουστατα, μια τετοια προβλεψη συχνα ειναι αδυνατη και σχεδον παντα ασχετη με τα πραγματικα προβληματα των οικονομικων

Ακομα και στις “σκληροτερες” των επιστημων, η προβλεψη δεν ειναι ευκολη υποθεση. Η ντετερμινιστικη πλανη, δηλαδη η ιδεα οτι ο κοσμος κινειται με απολυτα μηχανικο και προβλεψιμο τροπο σαν ενα τελειο ρολοϊ, ηταν πολυ διαδεδομενη στην αυγη της συγχρονης επιστημης. Μεθυσμενοι απο τις επιτυχιες της κλασικης μηχανικης οι επιστημονες (μεταξυ τους και οικονομολογοι) πιστεψαν οτι συντομα θα μπορουν να προβλεψουν τα παντα. Σημερα ομως αυτο το ουτοπικο ονειρο εχει εγκαταλειφθει.

Η συμπεριφορα μερικων συστηματων ειναι στοχαστικη, δεν μπορει να προβλεφθει με σιγουρια, οσο εξυπνοι και παντογνωστες να ειμαστε. Αυτο εγινε γνωστο το αργοτερο με την επικρατηση της κβαντικης μηχανικης και την συνειδητοποιηση οτι υπαρχουν σωματιδια που ακομα και αν γνωριζουμε πληρως την αρχικη τους κατασταση, δεν μπορουμε να προβλεψουμε σιγουρα την κατασταση τους στο μελλον. Κατι παρομοιο ισχυει και στην εξελικτικη βιολογια, οι μεταλλαξεις των γονιδιων ειναι τυχαιες, η εξελιξη ενος ειδους δεν ειναι πληρως προκαθορισμενη, η ιδια η υπαρξη μας μπορει να ειναι ενα ατυχημα.

Ακομα και συστηματα που δεν εχουν εγγενη αβεβαιοτητα, που ολα λειτουργουν σαν ενα ρολοϊ, μπορει να ειναι χαοτικα. Μικρες αλλαγες μπορει να φερνουν κατακλυσμιαια αποτελεσματα, κατι που κανει την προβλεψη του συστηματος σε μια μερα δυσκολη, σε 100 μερες σχεδον αδυνατη. Γνωστο και τετριμμενο το φανταστικο παραδειγμα της πεταλουδας στην Κινα που προκαλει κατακλυσμο στην Αθηνα. Υπαρχουν ομως πραγματικα συστηματα που ειναι σε καποιον βαθμο χαοτικα, στην μετεωρολογια, στην γεωλογια κτλ.

Τι ζηταμε και τι μπορουν να προσφερουν τα οικονομικα
Γιατι νοιαζονται λοιπον τοσοι ανθρωποι για το αν οι οικονομολογοι μπορεσαν να προβλεψουν την χρηματοοικονομικη κριση που ξεκινησε το 2007 και γιατι θεωρουν το ζητημα τοσο βασικη αδυναμια του κλαδου?

Read moreΗ κριση των οικονομικων λογω της οικονομικης κρισης: Η αποτυχια που δεν υπηρξε

Επεσε στα χερια μου ενας καταλογος θεσεων εργασιας για νεους πτυχιουχους στο Ηνωμενο Βασιλειο (Prospects) για το 2008 (που ειχε ξεκινησει η κριση αλλα με χαμηλη ακομα επιπτωση στην ανεργια μαλλον). Μου προκαλεσαν εντυπωση μια σειρα στοιχειων. Πρωτα απο ολα ο αριθμος των εταιρειων που προσφερουν θεσεις εργασιας μεσω του καταλογου (περιπου 200) και ο αριθμος θεσεων ανα εταιρεια (απο 20 εως και 2000!).

Μου εκαναν καποια εντυπωση και οι μαλλον χαμηλοι μισθοι, 18-30 χιλιαδες λιρες τον χρονο (στο Λονδινο δεν φτανουν ουτε για να νοικιασεις γκαρσονιερα), οι 25-26 μερες ετησιας αδειας που δινουν (εναντι μολις 15 στις ΗΠΑ). Επισης ενδιαφεροντα ειναι και τα χρηματα που δινουνε ενιοτε με το καλημερα (γνωστο ως sign up bonus ή golden hello) απο 1000 μεχρι και 7000 λιρες, οπως και τα ατοκα δανεια που δινουν συχνα, 2 με 5 χιλ. λιρες (για να αγορασεις σακακια ή να αποπληρωσεις το πανεπιστημιο?).

Η απορια που εχω ειναι, υπαρχει αντιστοιχη σελιδα ή καταλογος στην Ελλαδα?

Read moreΕυκαιριες εργασιας για νεους πτυχιουχους στην Ελλαδα?