Διαβάζω τον τελευταίο καιρό αρκετά πράγματα για την «κοινή λογική» (sensus communis) τόσο στο site του νεοιδρυθέντος πολιτικού κόμματος «ΔΡΑΣΗ» όσο και στην αρθρογραφία έγκριτων διανοουμένων που είτε υποστηρίζουν τον συγκεκριμένο πολιτικό φορέα είτε του ασκούν κριτική και εκφράζουν επιφυλάξεις (βλ. λ.χ. Χ.Τσούκα –Καθημερινή 29.3.09, σ.34 και στο ίδιο τεύχος Χ.Γιανναρά, σ.29). Δεδομένου ότι η λογική –και ιδίως η κοινή λογική- απασχολεί όλους μας στην καθημερινή ζωή, θέλω να εκφράσω ορισμένες σκέψεις ως προς την επίκληση που της γίνεται στην πρόσφατη αρθρογραφία.
Έχω την εντύπωση ότι στην έννοια της «κοινής λογικής» την οποία επικαλείται ο κ.Χ.Τσούκας και η «ΔΡΑΣΗ» συμμετέχουν δύο διαφορετικά πράγματα, που πρέπει να διακριθούν μεταξύ τους ώστε να προσδιοριστεί το ποσοστό δηλ. η αναλογία συμμετοχής τους στην διαμόρφωση της σχετικής έννοιας και να συναχθούν σχετικά συμπεράσματα. Από τη μια συμμετέχει βεβαίως εκείνη η λογική (εφεξής: Λογική με κεφαλαίο) που, διαμορφωμένη αρχικώς από τον Αριστοτέλη και αναδιατυπωμένη από τον Russell, τον Frege και άλλους συνίσταται στην διατύπωση μεθόδων για την διάκριση έγκυρων επιχειρημάτων από επιχειρήματα μη –έγκυρα. Η Λογική αυτή είναι μια τεχνική, μια μέθοδος, την οποία υποτίθεται ότι όλοι κατέχουμε και μπορούμε να χειριστούμε, μολονότι είναι γνωστό σε όσους ασχολούνται μαζί της πόσο δύσκολη είναι η κατανόηση και η επιτυχημένη χρήση της. Αυτού του είδους η Λογική μπορεί –και κατά την δική μου άποψη- να διαδραματίσει ρόλο στην κριτική πολιτικών απόψεων και θέσεων που διατυπώνονται με προτάσεις-δηλώσεις και να οδηγήσει ως εργαλείο στην αποδοχή τους ως έγκυρων ή την απόρριψή τους ως εσφαλμένων. Την Λογική αυτή νομίζω ότι επικαλείται λ.χ. ο Χ.Τσούκας, όταν κάνει λόγο για την δήλωση Βουλγαράκη «Ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό» στο προαναφερόμενο άρθρο του, την οποία βεβαίως σχολίασαν και άλλοι έγκριτοι αρθρογράφοι ήδη την στιγμή που διατυπώθηκε: Στην περίπτωση μιας τέτοιας -καθολικώς διατυπωμένης- δήλωσης, αρκεί ο κριτικά σκεπτόμενος ακροατής πολίτης να βρει ένα μόνο αντιπαράδειγμα, δηλαδή να διατυπώσει μιαν αληθή ατομική πρόταση που να αντιφάσκει στην πρώτη, προκειμένου να είναι σίγουρος για το σφάλμα της: Αν ο πολίτης λ.χ. σκεφθεί ακούγοντας την βουλγαράκειο δήλωση ότι η πορνεία είναι μεν νόμιμη αλλά δεν είναι ηθική (σύμφωνα τουλάχιστον με την κρατούσα Ηθική) τότε η πρόταση «Όλα τα νόμιμα είναι ηθικά» που διετύπωσε ατυχώς ο Βουλγαράκης πάει «λογικό περίπατο» και αποδεικνύεται συνάμα η κενότητα και ρηχότητα του περιεχομένου της και η προχειρότητα της σκέψης που την γέννησε… Άλλα παραδείγματα χρήσης της Λογικής ως εργαλείου για την κριτική πολιτικών δηλώσεων έχω δώσει σε παλιότερα posts μου στο Συνιστολόγιο και παραπέμπω εδώ σε αυτά τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη.
Ωστόσο, η Λογική του Αριστοτέλη αποτελεί μόνον ένα τμήμα της «κοινής λογικής» για την οποία γίνεται λόγος τον τελευταίο καιρό, και μάλιστα όχι το βασικότερο: Το γεγονός αυτό έχει να κάνει πρωτίστως με τον τυπικό χαρακτήρα της Λογικής που περιορίζει αφόρητα το είδος των δηλώσεων που μπορούν να ερευνηθούν με το σχετικό εργαλείο. Έχει επίσης να κάνει με τις δυσκολίες που συνοδεύουν την χρήση του εν λόγω «οργάνου», την προυπόθεση σπουδής των θεωρητικών του θεμελίων και εμβάθυνσης στις ιδιαιτερότητες της Λογικής ως τυπικής επιστήμης –τέτοια εμβάθυνση δεν μπορεί να αναμένεται να έχει κάνει ο μέσος Νεοέλληνας πολίτης.. Όσο και αν θέλει κανείς λοιπόν να νομίζει ότι είναι «φύσει λογικός» είναι σπάνιες οι περιπτώσεις ανθρώπων προικισμένων από την φύση τους με την ικανότητα διενέργειας αυστηρά λογικών συλλογισμών (και μόνο τέτοιων): Το συναίσθημα, οι προκαταλήψεις μας, τα στερεότυπα, ο δείκτης ευφυίας μας και πολλοί άλλοι παράγοντες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την χρήση της λογικής μας ικανότητας και πολλές φορές την παρεμποδίζουν ή την οδηγούν σε εσφαλμένες κατευθύνσεις. Συζητώντας ο ίδιος με πολύ κόσμο παλιότερα έκανα το εξής τεστ για να δοκιμάσω την λογική ικανότητά συνανθρώπων μου: Τους έθετα το ερώτημα «ποια είναι η αντιφατική (ή απολύτως αντίθετη) πρόταση της πρότασης ‘όλοι οι πολιτικοί είναι ψεύτες’;» και ελάμβανα συχνά ως απάντηση την πρόταση ‘Κανείς πολιτικός δεν είναι ψεύτης’, αντί της πρότασης ‘Μερικοί πολιτικοί δεν είναι ψεύτες’. Άλλοτε πάλι τους ζητούσα να μου δώσουν ένα παράδειγμα αναγκαίου και ένα επαρκούς όρου, για να διαπιστώσω ότι δεν είχαν αφομοιώσει καλά την διάκριση μεταξύ των δύο αυτών λογικών κατηγοριών και μπέρδευαν το ‘αν’ με το «μόνον αν’ ή το ‘αν και μόνον αν’.
Έτσι, η «κοινή λογική» ως ευρύτερη της «Λογικής» έννοια περιλαμβάνει οπωσδήποτε και εξ ανάγκης, και κάτι άλλο από την αριστοτέλεια μέθοδο. Αυτό το άλλο, νομίζω ότι προσπαθεί να περιγράψει ο κ.Χ.Τσούκας πρωτίστως στις αναπτύξεις του στο άρθρο που προανέφερα, και μάλιστα μέσω πληθώρας παραδειγμάτων από τον ημερήσιο τύπο. Πρόκειται για την κοινή αίσθηση που συνέχει όλα τα νοήμονα όντα μιας –ορισμένης χρονικώς και τοπικώς- κοινωνίας γύρω από την ορθότητα ή το εσφαλμένο ορισμένων πρακτικών που η κοινωνία τους ακολουθεί. Υποτίθεται, τώρα ότι οι Νεοέλληνες διέπονται από μια τέτοιαν communis sensus και μπορούν να αντιληφθούν τις εσφαλμένες πρακτικές και να τις επικρίνουν-απαξιώσουν επιλέγοντας την σταθερή προσήλωσή τους στις ορθές δράσεις και συμπεριφορές. Κατά την γνώμη του κ.Χ.Τσούκα απλώς οι Νεοέλληνες δεν έχουν αναλάβει την «υπεράσπιση της κοινής λογικής», την οποία μολονότι διαθέτουν, έχουν αφήσει στις μέρες μας να καταρρεύσει.
Εδώ όμως βρίσκεται η κεντρική αντίρρησή μου στην άποψη του αρθρογράφου που καλεί σε μια «υπεράσπιση της κοινής λογικής» εκ μέρους των συμπολιτών του Νεοελλήνων: Προκειμένου να αμυνθεί κανείς υπέρ της κοινής λογικής, πρέπει να έχει προσδιορίσει κατόπιν επαρκούς εμπειρικής μελέτης και κριτικού αναστοχασμού το περιεχόμενο αυτής της «κοινής λογικής», δηλ. να έχει σαφή εικόνα γύρω από το ποιες συμπεριφορές στην Νεοελλάδα μας πληρούν de facto τις προϋποθέσεις μιας «κοινώς εύλογης» συμπεριφοράς και ποιες είναι «παράλογες». Τα όρια όμως μεταξύ λογικού και παράλογου στο μυαλό του σύγχρονου Νεοέλληνα δεν είναι απλώς δυσδιάκριτα και ρευστά, αλλά ίσως να έχουν χαθεί απολύτως μέσω μιας διαστρέβλωσης του παραλόγου σε λογικό, ενός μετασχηματισμού των εννοιών που έχει τρέψει το «κοινώς παράλογο» σε «κοινώς λογικό» στα μάτια μιας μεγάλης κατηγορίας πολιτών, ίσως μάλιστα της πλειονότητάς τους. Ένα παράδειγμα εδώ είναι αρκετό και χαρακτηριστικό: Ποιος άραγε θα αρνούνταν στα σοβαρά σήμερα ότι για τον Νεοέλληνα η φοροδιαφυγή στο μέτρο του δυνατού είναι μια θεμιτότατη συμπεριφορά την οποία επιβάλλει η «κοινή λογική»; Και γιατί χρειάζεται μια σχετική διαφήμιση στην ΤV να μας υπενθυμίσει κάτι που ανήκει στη σφαίρα του «αυτονοήτου»: Επειδή ξεχάσαμε το αυτονόητο ή επειδή το έχουμε διαστρεβλώσει;
Ανάλογα ερωτήματα μπορούν να διατυπωθούν για το σύνολο σχεδών των παραδειγμάτων που φέρει ο κ.Χ.Τσούκας στο άρθρο του. Και για να δώσω μερικά ακόμη: Ναι, πολλοί νέοι στην Ελλάδα σήμερα θεωρούν κοινή λογική και δικαίωμά τους ότι με τα χάλια που έχει η Παιδεία δικαιούνται να καταλάβουν τα κτήρια στα οποία αυτή παρέχεται. Ναι, είναι κοινή λογική για τον Νεοέλληνα ότι μπορεί να καπνίζει ανενόχλητος σε εσωτερικούς χώρους, να παρκάρει πάνω στα πεζοδρόμια όταν δεν βρίσκει θέση πάρκινγ και να περνάει πεζός στη διάβαση μολονότι ο σηματοδότης είναι κόκκινος.
Με τα παραπάνω όμως φαίνεται ότι η διαπίστωση περί «κατάρρευσης» της κοινής λογικής και η θερμή πρόσκληση για εκ νέου «υπεράσπισή της» στις οποίες προβαίνει ο κ.Χ.Τσούκας χάνουν σημαντικό τμήμα της επιχειρηματολογικής τους ισχύος, στον βαθμό που φαίνεται να διατυπώνονται στον χώρο ενός «κενού», όπου η κοινή λογική απλώς μας «λείπει» ενώ ίσως, παλαιότερα, «υπήρχε». Φοβούμαι ότι η αλήθεια είναι διαφορετική: Χρειάζεται ριζική αλλαγή της «κοινής λογικής» του Νεοέλληνα και όχι «υπεράσπισή της». Γιατί αν προσπαθήσουμε να «υπερασπιστούμε» την κοινή λογική των Νεοελλήνων, τότε ερχόμαστε άμεσα αντιμέτωποι με το εξής δίλημμα, υπό μορφή εναλλακτικών δυνατοτήτων: Είτε θα πρέπει -χάριν του συστατικού «κοινή» που υπάρχει στον όρο- να υπερασπιστούμε την λογική που έχει διαμορφώσει de facto η πλειονότητα των συμπολιτών μας και η οποία είναι μια λογική του «παραλόγου» που δεν μας αρέσει και δεν μας πάει μπροστά. Είτε θα πρέπει, προσέχοντας το συστατικό «λογική» του όρου, να χάσουμε το στοιχείο της «κοινότητας», της κοινωνίας και να κλειστούμε σε έναν δικό μας γυάλινο πύργο πράττοντας ορθολογικά και αναμένοντας ορθολογικές ανταποκρίσεις μόνο από τους εαυτούς μας! Τέλος, ας σημειωθεί πως διέξοδο από το παραπάνω δίλημμα δεν μπορεί να δώσει ο ισχυρισμός ότι η προς υπεράσπιση «κοινή λογική» είναι η sensus communis των πάντων και όχι μόνον των Νεοελλήνων: Ούτε ο κ.Χ.Τσούκας υποστηρίζει κάτι τέτοιο άλλωστε, όπως δείχνει η αναφορά στο άρθρο του στην ιαπωνική παράδοση του τσαγιού, στην οποία οι Νεοέλληνες δεν συμμετέχουν. Δεν πρέπει όμως να ξεχνά κανείς ότι οι Νεοέλληνες δεν μετέχουν ούτε και στην «κοινή λογική» των Δυτικοευρωπαίων, την οποία ασπάζομαι μεν (όπως μάλλον και ο κ.Χ.Τσούκας) αλλά δεν αυταπατώμαι ότι είναι και εν Ελλάδι γνωστή, αφομοιωμένη και θετικώς αξιολογούμενη. Γιατί άραγε η πλειονότητα των συμπολιτών μας μιλά απαξιωτικά για τους «κρύους» Γερμανούς, που λειτουργούν ως «ρομποτάκια» στην καθημερινότητά τους, αν η κοινή λογική αυτής της πλειονότητας συμβαδίζει με την κοινή λογική των Γερμανών εταίρων μας;
Καταλήγω λοιπόν στο εξής συμπέρασμα: Η επίκληση της «κοινής λογικής» εξαρτάται από τον ορισμό που δίνει κανείς στον πολυσυζητημένο όρο και από την ανταπόκριση του ορισμού αυτού στη ζώσα πραγματικότητα που σφύζει τριγύρω μας. Προτού επικαλεστούμε την «κοινή λογική», επιβάλλεται να αρθρώσουμε πειστικό λόγο σχετικά με το ποια είναι αυτή η «κοινή λογική» και αν η υπεράσπισή της αξίζει ή θα επέστρεφε εναντίον μας ως «μπούμερανγκ». Ο πειστικός δε λόγος γύρω από μία έννοια πρέπει να διακρίνεται από έναν καταπειστικό ορισμό (persuasive definition) της ίδιας έννοιας, όπως νομίζω ότι είναι ο πρόσφατα δοθείς από την Δράση ορισμός της «κοινής λογικής». Η διάκριση αυτή πρέπει να γίνεται για λόγους διανοητικής εντιμότητας και κυρίως γιατί ο ορισμός αυτός δίδεται από ανθρώπους με αναμφίβολη εντιμότητα και με ειλικρινή, γνήσια διάθεση να βοηθήσουν τη χώρα να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα σοβαρά της προβλήματα.
πολυ καλο κειμενο ΚΤ και θιγει ενα ζητημα που δεν ειναι τοσο λεπτο οσο ισως θα ηθελαν να πιστευουν καποιοι που χρησιμοποιουν απροσεκτα τον ορο “κοινη λογικη”
Εδω νομιζω πρεπει να κανουμε μια διακριση μεταξυ ατομικου ορθολογισμου και συλλογικου. Αν εχουμε ενα παιχνιδι που παιζεται μονο απαξ, τοτε ο ατομικος ορθολογισμος επιβαλλει να διαλεξουμε την “εγωιστικη” κινηση, τουτεστιν να μην πληρωνουμε φορους, αν η πιθανοτητα να ανακαλυφθουμε και τιμωρηθουμε ειναι μικρη.
Υπαρχουν ομως δυο τροποι να ξεφυγουμε απο αυτο. Ο ενας ειναι ο συλλογικος ορθολογισμος. Ενω για τον καθενα ξεχωριστα η μη πληρωμη φορων ειναι ορθολογικη, αν σκεφτουμε λιγο οτι αν ο καθενας δρασει ετσι το κρατος θα χρεοκοπησει και ολοι θα εχουμε προβληματα, προκυπτει ως συλλογικα ορθολογικη ιδεα να πληρωνουμε φορους. Αυτο φυσικα προϋποθετει καποιον συντονισμο και συνεργασια ωστε να μην εχουμε δωρεανιες.
Ο δευτερος τροπος ειναι να σκεφτουμε οτι το παιχνιδι ειναι δυναμικο, δηλαδη δεν παιζεται απαξ αλλα καθε μερα για δεκαετιες. Αν καποιος δεν υποφερει απο μυωπια θα δει οτι αν δεν πληρωσει φορους σημερα τοτε και καποιος δεν θα πληρωσει αυριο, ακομα περισσοτεροι μεθαυριο, ωστε καποια στιγμη το κρατος θα χρεοκοπησει. Σε ενα επαναλαμβανομενο παιχνιδι οι στρατηγικες συνεργασιας (πληρωμης φορων δηλαδη) μπορουν να ειναι και ατομικα ορθολογικες.
Τελικα συμφωνω και γω, καλο θα ειναι να μας πει η Δραση πως ακριβως εννοει την κοινη λογικη, και πιθανοτατα να βρει καποιον πιο ακριβη ορο…
Ωραίος, ΚΤ.
Από όσα έχω ακούσει και διαβάσει, νομίζω ότι ο ΣΓ είναι κοντά στην σημασιολόγηση που δίνουν οι συντελεστές της Δράσης.
Ένα άλλο παράδειγμα που έχω ακούσει από τον Μάνο: αν ερωτηθη οποιοσδήποτε θα πη (μάλλον!) ότι οι ανεξέλεγκτες χωματερές είναι κάτι κακό, αλλά κανείς δεν κάνει τίποτε για αυτό. Συνεπώς, στο στόχαστρο της Δράσης φαίνεται να βρίσκωνται, εκτός από περιπτώσεις μετακυλισμού και αντίθεσης ατομικού/συλλογικού συμφέροντος, και οι περιπτώσεις του ελάχιστου κοινού παρονομαστή, πέρα από ιδεολογικές αναζητήσεις: κανείς δεν θέλη εξασθενές χρώμιο στον Ασωπό, όλοι θέλουν να κατασκευαστή η Πατρών-Κορίνθου, όλοι θέλουν να μην ασκή υπερβολική βία η Αστυνομία. Εκτιμώ λοιπόν ότι το μήνυμα που θέλουν να περάσουν είναι ότι οι ίδιοι είναι ικανοί και πιο αποφασιμένοι από τους άλλους να επιλύσουν τέτοια ζητήματα ασυνέπειας θεωρίας και πράξης, χωρίς να επιμένουν στο ιδεολογικό τους πρόσημο. Εδώ λοιπόν η κοινή λογική έγκειται στο “εννοώ ό,τι λέω και οι πράξεις συμφωνούν με τους λόγους μου”.
Να πω, κατ’ αρχάς, ότι είναι καλό να υπάρχουν σύνδεσμοι στις ηλεκτρονικές εκδόσεις των εντύπων που φιλοξένησαν τα άρθρα που σε απασχολούν, Κώστα, διότι δεν είμαστε όλοι δίπλα σε ένα περίπτερο και είναι καλό να ξέρουμε τι ακριβώς λέει, για παράδειγμα, ο Χ. Τσούκας. Επί της ουσίας, συμφωνώ με την άποψη ότι η εν λόγω θέση της Δράσης πάσχει αφόρητης ασάφειας, αλλά νομίζω ότι επιλέγεις μία υπερβολικά εύκολη ερμηνεία του πρώτου μισού του όρου ‘κοινή λογική’. Κι αυτό διότι η ‘κοινή λογική’ που επικαλούνται οι της Δράσης δεν είναι απαραίτητο να είναι εκείνη που ντε φακτο σήμερα ασπάζονται οι περισσότεροι Έλληνες – και που είναι, λίγο-πολύ, αυτή που περιγράφεις. Ήθελα να γράψω κάτι γι’ αυτό, αλλά με πρόλαβε ο σύντροφος συνιστολόγος. Υπάρχει μία πασίγνωστη ιδέα που μπορεί να σώσει την τοποθέτηση της Δράσης και που πρωτοδιατύπωσε ο Scanlon στο Contractualism and Utilitarianism και δούλεψε ακόμα καλύτερα ο Nagel στο Moral Conflict and Political Legitimacy’. Πρόκειται, πολύ χονδρικά, για ένα ιδιότυπο συμβόλαιο: στους πολίτες μπορεί να επιβληθεί μόνο αυτό στο οποίο θα συμφωνούσαν αν σκέφτονταν λογικά πάνω σε ένα επιχείρημα που προσφέρει καλούς λόγους για την ορθότητά του. Καλείται, εν ολίγοις, ο πολίτης να βγει από τον εαυτό του για λίγο και να σκεφτεί αν αυτό που υποστηρίζει το υποστηρίζει για λόγους που θα τον έπειθαν ακόμα κι αν δεν το υποστήριζε – να καταλάβει ότι οι επιθυμίες των άλλων μετράνε όσο και οι δικές του. Για παράδειγμα, ένας χριστιανός που καλείται να αποφασίσει αν θα πρέπει να απαγορεύονται όλες οι άλλες θρησκείες, πρέπει να σκεφτεί τι θα επιθυμούσε αν δεν ήταν ο ίδιος χριστιανός, διότι η ορθότητα της πίστης του δεν αποδεικνύεται με επιχειρήματα πέρα από την πίστη την ίδια. Και τότε, λογικά, θα επιλέξει την ανεξιθρησκεία – η ‘κοινή’ (=προσβάσιμη στον μέσο πολίτη και διά του παραπάνω τεστ κοινά αποδεκτή) λογική αυτό επιβάλλει.
Υπάρχει, λοιπόν, και μία έννοια ‘κοινής’ λογικής που έχει περισσότερο κανονιστικό χαρακτήρα και μπορεί να επιβάλει περιορισμούς και -κυρίως- υποχρεώσεις. Αν αυτό σκέφτεται ο Μάνος όταν λέει ότι ‘όλοι θέλουν να κλείσουν οι παράνομες χωματερές αλλά κανείς δεν τις κλείνει’ τότε ίσως τα πράγματα να είναι λίγο καλύτερα για τη Δράση σε πολιτικοθεωρητικό επίπεδο. Και να πω -για μια ακόμα φορά- ότι ο ‘ορθολογισμός’ δεν επιβάλει απαραιτήτως να αδικούμε επειδή αδικούν ατιμώρητα και οι άλλοι. Οι ηθικές αξιολογήσεις είναι μέρος της λογικής διαδικασίας και οι ηθικοί λόγοι είναι λόγοι σαν όλους τους άλλους -και, φυσικά, επηρεάζουν την ευημερία μας.
Παντως θαναση κανενα προβλημα και ζητημα δεν στερειται αντισταθμισματων (trade offs). Η μεγαλη αποτυχια της ελληνικης πολιτικης ειναι η κατανομη οφελους και ζημιων ετσι ωστε το ζητημα να λυνεται με συνολικα οφελιμο και αποτελεσματικο τροπο.
Παραδειγμα: κανεις δεν ειναι υπερ των ανεξελεγκτων χωματερων αφ εαυτων, αλλα η εναλλακτικη που θελει δημιουργια ΧΥΤΑ καπου (συνηθως αλλου) σιγουρα εχει πολλους αντιπαλους.
Παρομοιως με ολα τα περιβαλλοντικα προβληματα (κανεις δεν θελει χρωμιο στον Ασωπο αλλα κανεις λογικος ανθρωπος δεν θελει και πληρη αποβιομηχανιση της χωρας).
Νομιζω η κοινη λογικη λεει οτι αυτα τα προβληματα οφειλει να τα λυσει μια κυβερνηση. Το πως ακριβως θα κατανειμει το κοστος και τα οφελη ειναι η ερωτηση που ισως δευτερευει αλλα τελοσπαντων δεν ξερω αν απαντιεται μονοσημαντα συμφωνα με την κοινη λογικη.
Οι ΧΥΤΑ πρεπει να δημιουργηθουν, τελεια και παυλα (κοινη λογικη). Το που ακριβως θα γινουν ειναι μαλλον ζητημα ορθολογισμου και δικαιοσυνης (μακρια απο τις πιο πυκνοκατοικημενες περιοχες και ζωνες οικονομικου/περιβαλλοντικου ενδιαφεροντος) οπως ισως και οι αποζημιωσεις (ας δοθουν τοσα χρηματα ωστε ο καθενας να μπορει να βρει το ιδιο επιπεδο ζωης που ειχε πριν, πχ μετακομιζοντας).
Ας τονισω μια που το εχει θιξει ο ΚΤ, δεν ξερω τι τελικα λεει η κοινη λογικη σε αυτες τις περιπτωσεις, ξερω τι λεει ο ορθολογισμος που φανταζομαι δεν ειναι το ιδιο πραγμα. Ισως θελουμε βοηθεια απο τους φιλοσοφους.
Αν δεν κάνω λάθος ήταν ο ‘Αγγλος συγγραφέας Gilbert Keith Chesterton που είπε “There is nothing less common than common sense”.
Η δική μου εμπειρία όταν προσπάθησα να ζητήσω υπεύθυνο και ορθό λόγο από κάποιους βουλευτές ήταν να κατηγορηθώ για ιδεοληψία. Για να εκλέγονται όμως αυτοί οι άνθρωποι βουλευτές (αν έκανε φοιτητής μου δήλωση σαν αυτή του Βουλγαράκη θα του ζητούσα να βγει έξω να ξεμεθύσει μετά να επιστρέψει στην τάξη) αποδεικνύει ότι ο Chesterton είχε δίκιο!
@SG – επέτρεψε μου να αμφισβητήσω τα λεγόμενά σου (και συγχρόνως να επιβεβαιώσω το βασικό σου συλλογισμό):
Κι όμως, μια πιο πληροφορημένη “κοινή λογική” θα έλεγε -περίπου- ότι “πρέπει να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν λιγότεροι ΧΥΤΑ αφού εξαντληθούν όλες οι άλλες δυνατές λύσεις και έχει μειωθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό ο όγκος των απορριμμάτων” (μείωση όγκου συσκευασιών, ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, πιθανώς καύση και τέλος ΧΥΤΑ…). Άρα, η “κοινή λογική” κινδυνεύει πράγματι να είναι απλά μια λογική της πλειοψηφίας αν δεν υπάρχει μια πιο σαφής, συνεκτική ιδέα δίπλα της.
Εγώ στη θέση της “Δράσης” θα έθετα το πρόσταγμα της “Μεταρρύθμισης” ή “Διαρκούς Μεταρρύθμισης”, χωρίς να φοβηθώ να δανειστώ τα ηττημένα / ανολοκλήρωτα προστάγματα προηγουμένων κυβερνήσεων (εκσυγχρονισμός, επανίδρυση του Κράτους, κτλ…). Από μόνη της η “κοινή λογική” είναι μάλλον άνευρη.
Το άρθρο του Χ. Τσούκα είναι και εδώ.
Ενημερώνω τον αναγνώστη που θέλει να παρακολουθήσει την συζήτηση περί ‘κοινής λογικής’ για την συνέχισή της στην χθεσινή Καθημερινή (5.4.2009). Υπάρχουν εκεί μια επιστολή του Χ.Τσούκα (απάντηση στον Χ.Γιανναρά) και ένα άρθρο του Γ.Παγουλάτου με τίτλο “Τα όρια της κοινής λογικής”. Δυστυχώς δεν έχω την δυνατότητα σήμερα να βάλω παραπομπές ηλεκτρονικές (όπως μου σύστησε ο Κωνσταντίνος και ήδη το έκανα στο κυρίως κείμενο -αναζητήστε λοιπόν τα άρθρα και όποιος μπορεί ας βάλει τις διευθύνσεις τους σε σχόλιο).
Ο Γ.Παγουλάτος εκφράζει στο κείμενό του επιφυλάξεις εν πολλοίς παρόμοιες με τις δικές μου . Αλλά και ο Χ.Τσούκας κάνει λόγο για μια “φθορά των λέξεων” και ανάγκη “ανασημασιοδότησής τους” που αφενός με πείθει ότι έχει καλώς υπόψη του τα περί καταπειστικού ορισμού της έννοιας που υποστήριξα στο Post μου, αφετέρου δίνει απάντηση στην παρατήρηση του mantz σχετικά με τον ‘φόβο δανεισμού’ λέξεων που μεταχειρίστηκαν άλλοι (συνομολογεί αυτόν τον φόβο).
Όσο για την προσωπική μου άποψη, συντάσσομαι με την ερμηνεία του Α.Αναγνωστόπουλου στο σχόλιό του και την βρίσκω σωστή.
Υπάρχει κι εδώ [dalton-alliance.blogspot.com] μια ερμηνεία του ζητήματος μέσα απ’τις εξηγήσεις που δίνει ο Τάσος Αβραντίδης.
Η απάντηση του Χαρίδημου Τσούκα (Καθημερινή, 5/4/2009) και το άρθρο του Γ. Παγουλάτου (Καθημερινή, 5/4/2009)
Κωνσταντίνε, είσαι υπερβολικά γενναιόδωρος για την εκ μέρους της “Δράσης” χρήση του όρου “κοινή λογική”. Δεν είναι απλώς ότι ο Μάνος και ο Κοντογιαννόπουλος μάλλον δεν έχουν διαβάσει Scanlon ή Nagel. Είναι ότι οι ίδιες οι δημόσια εκφερόμενες απόψεις των πρωτοκλασάτων στελεχών της “Δράσης” δεν αφήνουν περιθώριο για την ερμηνεία του σλόγκαν “κοινή λογική” με τους όρους ενός βασικού τεστ σαν του Scanlon, δηλαδή “η κυβέρνηση να μην κάνει τίποτα που δεν δικαιολογείται βάσει λόγων που κανείς δεν μπορεί εύλογα να απορρίψει” (“no one could reasonably reject”).
Ειδικότερα:
1) Ο Τσούκας πασχίζει να δώσει στην “κοινή λογική” ένα νόημα-μίγμα καντιανών a priori (ή έστω pre-linguistic) εννοιών και κοινοτιστικών (communitarian, communally-generated and shared) “αισθήσεων” και πρακτικών.
http://www.drassi.gr/index.php?id=71&art_id=136
2) Ο έχων το ψευδώνυμο “Δράστης” στο μπλογκ της “Δράσης”, αφού παραδέχεται ότι δύο άνθρωποι με την κοινή λογική (ως ορθολογισμό; ως public reason, που θέλει ο Scanlon; anyway) μπορούν να φτάσουν σε διαφορετικές πολιτικές προτάσεις, φαίνεται σαν να λέει ότι το νέο κόμμα θα πιέσει για όλα όσα συμφωνούν από κοινού όλα τα στελέχη του νέου κόμματος ότι είναι “λύσεις που θεωρού[ν] επιβεβλημένες”.
http://e-drasis.blogspot.com/2009/03/blog-post_20.html
3) Πιθανολογώ ότι η επιλογή της “κοινής λογικής” ως σλόγκαν δεν έγινε από ακαδημαϊκό, αλλά από πολιτικό – πιθανότατα δε από τον ίδιο το Μάνο, ο οποίος μάλλον την ερμηνεύει με τα δικά του μάλλον αφιλοσόφητα κριτήρια (πιστεύει π.χ. ότι δεν μπορούμε να έχουμε πρωτογενές έλλειμμα έστω κι αν υπάρχει παγκόσμια οικονομική κρίση; έρχεται και λέει ότι το υπαγορεύει η “κοινή λογική”).
Άρα η “Δράση” υπόσχεται και λιγότερα και περισσότερα απ’ ό,τι το τεστ του Scanlon:
α) Δεν υπόσχεται όλα τα θεμελιώδη πράγματα που επιβάλλονται από το τεστ του Scanlon (δεν υπόσχεται π.χ. χωρισμό ελληνικού κράτους – Ορθόδοξης Εκκλησίας, για να πιάσω κάτι από το παράδειγμα του Κωνσταντίνου στο σχόλιό του).
β) Υπόσχεται διάφορα μη-πολιτικά-θεμελιώδη πράγματα, που δεν επιβάλλονται από το τεστ του Scanlon (από συγκεκριμένες αλλαγές στους φορολογικούς συντελεστές μέχρι αποποινικοποίηση των ακάλυπτων επιταγών – δείτε έτσι π.χ. http://e-drasis.blogspot.com/2009/04/blog-post_5582.html )
Τώρα θα αναρωτηθεί κανείς: Μα γιατί, αφού έχουν τέτοιες ιδέες και προτάσεις, διάλεξαν το σλόγκαν της “κοινής λογικής”; Εδώ μόνο εικασίες μπορώ να κάνω. Μία εικασία είναι ότι δεν έβρισκαν κάποιο όνομα που να είναι σύντομο και να μπορεί να αντιπροσωπεύει το σύνολο των ιδεών τους. Μία άλλη εικασία είναι ότι ήθελαν μια προμετωπίδα που να έλκει ή τουλάχιστον να μην απωθεί τους ψηφοφόρους που έχουν μάθει να δουλεύουν σαν αργόμισθοι και να καταναλώνουν σαν εφοπλιστής. Διαλέγετε και παίρνετε :)
Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή του όρου αυτού ήταν λάθος, αδικεί τα πολλά αξιόλογα στελέχη της “Δράσης” και θα τους στοιχίσει πολύ εκλογικά. Γιατί όσο ένα καλό σύνθημα “δίνει φτερά” στα στελέχη και στους οπαδούς ενός κόμματος, άλλο τόσο τους “δένει τα χέρια” ένα σύνθημα που όχι μόνο ο καθένας το γεμίζει όπως θέλει, αλλά και – κυρίως – υποβαθμίζει την απανταχού παρουσία και τη σημασία των πολιτικών διαφωνιών στη δημοκρατία μας.
Από ποια πλευρά να το δω το θέμα; Από την πλευρά της “Λογικής” ή από την πλευρά της “λογικής”; Δηλαδή, πρόκειται για μια φιλοσοφική/επιστημονική συζήτηση ή για μια συζήτηση για τα επίκαιρα θέματα που μας καίνε. Σίγουρα, είναι αναγκαίο το πρώτο (“Αν οι πολιτικοί φιλοσοφούσαν…”) αλλά χωρίς το δεύτερο… αποχωρώ!
Ο kt έκανε μια – λίγο – μακροσκελή ανάλυση για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αν δεν ορίσουμε μια έννοια δε μπορούμε να χτίσουμε τίποτε πάνω της. Πολύ σωστά. Θα ήλπιζα, βέβαια, για μια ανάλυση φιλοσοφική, έπειτα επιστημονική και, τέλος, κοινωνική που να θεμελιώνει την “κοινή λογική” και να καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους σήμερα έχει διαστρεβλωθεί (;) και τους λόγους για τους οποίους την έχουμε ανάγκη (;).
Το παράδειγμα με τους ΧΥΤΑ είναι καλό και η παρατήρηση του mantz δείχνει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι θέματα κοινής λογικής. Είναι θέματα διαχείρισης. Και αλίμονο αν η λύση τους ήταν δικό της θέμα (της κοινής λογικής). Γιατί αυτή δεν υπάρχει – προφανώς – καθολικά. Είναι τόσο επηρεασμένη από το περιβάλλον όπου ο καθένας εξελίσσεται, που είναι αδύνατον να μιλήσει κανείς για πραγματικά “κοινή” λογική. Πώς να είναι κοινή αν δεν έχουμε όλοι την ίδια; Αχα!
Θα μπορούσαμε όμως να έχουμε όλοι την ίδια “Λογική”! Αν μπορούσαμε όλοι, λαμβάνοντας τα ίδια σύνολα προτάσεων, να τα καταλάβουμε με τον ίδιο τρόπο, να έχουμε και γνώση του “ικανού” και του “αναγκαίου” και να καταλήγουμε στα ίδια συμπεράσματα. Θα διαθέταμε όλοι τότε μια κοινή “τεχνική”, μια κοινή διεπαφή. Σε αυτό τον τέλειο κόσμο θα συμφωνούσαμε όλοι πανέμορφα και θα πεθαίναμε από ανία.
Ενδιαφέρον Τάκη. Έχω πάντως την εντύπωση πως οι πολιτικοί [της Δράσης] ομιλούν περισσότερο για τη [μαθηματική] λογική και λιγότερο για τη Λογική.
Η διαφορά μπορεί ν’ακούγεται μικρή αλλά η τοποθέτηση δεν είναι φιλοσοφική. Κατά την ταπεινή μου γνώμη έχει να κάνει με τον μεθοδολογικό-επιστημολογικό πυρήνα της «λογικής» ακριβώς όπως θα περίμενε κανείς αν τις αποφάσεις τις έπαιρνε ένας υπολογιστής.
ήτοι:
– μαθηματικά/επιστημονικά τεκμηριωμένες πολιτικές επιλογές
– απομάκρυνση από συναισθηματισμούς (λαϊκισμός)
– επαληθεύσιμα συμπεράσματα, best practices από το εξωτερικό, γενικώς evidence-based πολιτική
Πάντως αν το εμβαθύνεις ικανοποιητικά η μαθηματική λογική συναντά την [ευρύτερη] φιλοσοφική λογική… απλά η πρώτη είναι η πρακτική της έκφανση: things that need to be done!
Έχεις δίκιο (για τους πολιτικούς της “Δράσης”), αν και η συνθηματολογία τους παραπέμπει περισσότερο στην “κοινώς” εννοούμενη λογική, για να έχει περισσότερη απήχηση, πιστεύω. Θέλω να πω ότι περιμένουν να έχουν περισσότερη απήχηση στους ψηφοφόρους διαλαλώντας ότι αυτοί είναι οι φέροντες της κοινής λογικής που σήμερα λείπει, όπως ισχυρίζονται. Στην πράξη, ναι, είναι φιλελεύθεροι και κάτι που δε μπορείς να αρνηθείς ότι τους χαρακτηρίζει είναι η πίστη σε μια βρετανικού τύπου διαχείριση (administration). Αυτό από μόνο του είναι θετικό αλλά δεν είναι – από μόνο του – συνταγή επιτυχίας.
Τα τρία “-” που αναφέρεις είναι αναμφίβολα αναγκαία προσόντα μιας καλής διαχείρισης. Φυσικά, δε θα ήταν ποτέ δυνατόν να φτάσουμε σε επίπεδα όπου παρόμοιες αποφάσεις θα μπορούσε να τις πάρει ένας υπολογιστής (το ξέρω ότι δεν ισχυρίζεσαι αυτό, ε;). Θα μπορούσε να το αναλάβει αυτό ένας υπολογιστής εγγυημένα αν και μόνον αν είχαμε την ικανότητα να του εισάγουμε όλες τις πιθανές συνθήκες και παραμέτρους και έχοντας καταλήξει απόλυτα στις προτεραιότητες των στόχων που θέλουμε να επιτευχθούν.
[quote post=”956″]Πάντως αν το εμβαθύνεις ικανοποιητικά η μαθηματική λογική συναντά την [ευρύτερη] φιλοσοφική λογική… απλά η πρώτη είναι η πρακτική της έκφανση: things that need to be done![/quote]
Και η κοινή λογική; Είναι μια λογική επηρεασμένη από κάθε τι το κοινωνικό και υποκειμενικό; Είναι λογική;
Kt,
Εξαιρετικό το κείμενό σου, αφού καταδεικνύει πόσο δύσκολα γίνονται τα πράγματα όταν προσπαθούμε να ορίσουμε σοβαρά και επακριβώς τις έννοιες προτού τις χρησιμοποιήσουμε σε βαρύγδουπες πολιτικές δηλώσεις.
Κατέστη νομίζω σαφές ότι με τον επιθετικό προσδιορισμό «κοινή» δύσκολα βγάζει κανείς άκρη. Το “there is nothing less common than common sense” που παρατέθηκε πιο πάνω αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα για όλους τους λόγους που ανέφερες κι εσύ και άλλοι σχολιαστές (π.χ. βαθμός γνώσεων επί ενός θέματος, συναισθήματα, προκαταλήψεις, IQ, κλπ.). Μπορούμε να κάνουμε λόγο περισσότερο για «αντιλήψεις της πλειοψηφίας» και λιγότερο για «κοινή λογική».
Με το ουσιαστικό «λογική» όμως, ίσως μπορεί κανείς να οδηγηθεί κάπου εάν αποπειραθεί να το ορίσει αρνητικά, αλλά και συγχρονικά. Γράφεις ότι «προσέχοντας το συστατικό «λογική» του όρου, θα πρέπει να χάσουμε το στοιχείο της «κοινότητας», της κοινωνίας και να κλειστούμε σε έναν δικό μας γυάλινο πύργο πράττοντας ορθολογικά και αναμένοντας ορθολογικές ανταποκρίσεις μόνο από τους εαυτούς μας!». Ένα κόμμα σαν την Δράση θα μπορούσε ίσως να βγει από τον γυάλινο πύργο και να αγγίξει κάποια ευάριθμη ομάδα ανθρώπων αν όριζε τι κατά την γνώμη της δεν συνιστά λογική, τουλάχιστον στην Ελλάδα της εποχής μας. Θα μπορούσε π.χ. να διακηρύξει – αν το πιστεύει – ότι δεν έχει σχέση με την αντίληψη της περί λογικής η εθνική νόσος της ιδεολογικοποίησης. Η διαρκής προσπάθεια να μπει η πραγματικότητα, παρόντος και παρελθόντος, σε ιδεολογικά καλούπια. Το να ιδεολογικοποιείται η γλώσσα και η ενδυμασία. Το να χρησιμοποιούνται επιθετικοί μη-προσδιορισμοί, όπως το δίπολο «συντηρητικός-προοδευτικός», που εξυπηρετούν περισσότερο την διέγερση ιδεολογικών αντανακλαστικών δυσφήμησης των αντιφρονούντων. Το να περιγράφεται η πραγματικότητα με όρους εσκεμμένου αναχρονισμού (π.χ. «δημοκρατική παράταξη» vs. «Δεξιά»). Το να δικαιολογείται η αγωνιστική κουλτούρα της κατάληψης κτηρίων παιδείας με το επιχείρημα της «πλειοψηφίας» που την αποφάσισε. Και φυσικά άλλα πολλά παραδείγματα.
Πρόκειται σαφώς περί ενός αρνητικού, υποκειμενικού ορισμού της έννοιας «λογική». Είναι πιο πολύ μια πρόταση λογικής. Ίσως όμως για αυτόν ακριβώς τον λόγο θα μπορούσε κατατειθέμενη να διεκδικήσει μια πρακτική πολιτική χρησιμότητα. Δεν θα τους κέρδιζε όλους, θα κέρδιζε όμως σίγουρα περισσότερους από όσους θα ψηφίσουν «Δράση» στις επόμενες εκλογές…
Γι’αυτό ακριβώς προσπάθησα να διαχωρίσω την έννοια της λογικής ως μαθηματικής-εφαρμοσμένης πρακτικής απ’την θεωρητική Λογική που είναι το ευρύτερο φιλοσοφικό πεδίο.
Το παράδειγμα με την «επιστημονική» πολιτική, αν μου επιτρέπεις τον όρο, νομίζω απαιτεί ένα απλό παράδειγμα: ας πάρουμε το ασφαλιστικό!
Όλοι σήμερα, ανεξάρτητα ιδεολογίας, παραδέχονται πως για τον α’ ή β’ λόγο το αναδιανεμητικό ασφαλιστικό δε λειτουργεί ικανοποιητικά. Τα περισσότερα Ταμεία έχουν σοβαρά προβλήματα ρευστότητας και οι περισσότεροι ασφαλισμένοι δεν είναι ευχαριστημένοι με τις συντάξεις τους που ομολογουμένως- εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις- είναι πείνας. Στο παραπάνω συμφωνούν σχεδόν όλοι, από ολόκληρο το φάσμα της πολιτικής σκήνης: ΛΑΟΣ έως ΚΚΕ.
Ως εδώ καλά. Ποια είναι όμως η καλύτερη δυνατή πρόταση;
Εδώ μπαίνει η επιστημονική προσέγγιση στην πολιτική. Τα μαθηματικά μοντέλα, η οικονομετρία, οι αξιόλογοι πολιτικοί που είναι συγχρόνως έμπειροι γνώστες μεθόδων διαχείρισης, επαλήθευσης, κλπ ώστε να ξέρουν πως αυτά που κάνουν έχουν ρεαλιστικές δυνατότητες να εφαρμοστούν ικανοποιητικά.
Υπάρχει τρόπος να τεκμηριωθεί (έστω εν μέρει) το παραπάνω;
Πάνε στους Liberal Daltons και δες στο πλάι που έχουν φτιάξει ένα applet για τον υπολογισμό του αναδιανεμητικού συστήματος σε σχέση με το κεφαλοποιητικό που προτείνουν τα «κακά» κόμματα της κοινής λογικής.
Αν υποθέσουμε πως τα υπολογιστικά μοντέλα είναι σωστά (μέχρι απόδειξης του αντιθέτου) είναι μπρος στα μάτια μας πιάνει είναι η κατεύθυνση που οφείλουν να ακολουθήσουν οι πολιτικοί. Χωρίς λαϊκισμούς, χωρίς συναισθηματισμούς… ας μου δείξουν πρώτα οι αριστεροί ότι υπάρχουν καλύτερα και πιο αποτελεσματικά συστήματα και μετά το ξανασυζητάμε.
—
Αυτή είναι η προσωπική ερμηνεία μου για την έννοια της κοινής λογικής στις πολιτικές αποφάσεις. Εφαρμογή λογικών πυλών και μαθηματικών μοντέλων στην εύρεση της καλύτερης λύσης.
Καταλαβαίνω πως δεν είναι πανάκεια, αλλά πότε ήταν η τελευταία φορά που χρησιμοποιήθηκε κάτι τέτοιο εκτενώς στην Ελλάδα;
Δηλαδή κοίτα για παράδειγμα την πρόταση του ΠΑΣΟΚ [wikipolitics.gr] για την Τεχνική Εκπαίδευση. Έλεος! Από πιο διεστραμμένο μυαλό γραφειοκράτη βγήκε αυτό το έκτρωμα. Μ’αρέσει που βάλαν και flow chart τρομάρα τους.
Ούτε αριθμοί, ούτε στατιστικές, ούτε κονδύλια που απαιτούνται για να εφαρμοστεί το παραπάνω ούτε τίποτα. Σου πετάν την ηλιθιωδώς πολύπλοκη πρόταση για εντυπωσιασμό μέσα σε μια σάλτσα από ευχολόγια (Kindle και τα σχετικά) και περιμένουν να έχουμε θετικά αποτέλεσματα…
Barf :|
Πέρα από τη μαθηματική λογική και τη φιλοσοφική λογική υπάρχει τουλάχιστον και άλλη μία. Οι δύο πρώτες πάντως είναι αυτές όπου, συμφωνώ, ότι πράγματι συναντώνται, καθώς το λες, αν “εμβαθύνεις ικανοποιητικά”.
Προτού αναφερθώ στις άλλες “λογικές”: Το άρθρο του kt είχε ως αρχικό σκοπό να καταδείξει τη διαστρέβλωση του όρου όπως τον ακούει επανειλλημένα (“εξάλλου”) να χρησιμοποιείται τελευταία στη δημόσια ζωή. Και σωστά το παρατήρησε και το έκανε καλά! Δε θα περίμενε κανείς μια τέτοια εμβάθυνση από τον απλό πολίτη αλλά θα την ήλπιζε/απαιτούσε από τον πολιτικό που τον κυβερνά. Η συζήτησή μας τελικά έγινε λίγο περισσότερο πολιτική από ότι ίσως υπολόγιζε.
Θεωρώ ότι υπάρχουν δύο εντελώς διαφορετικά αλλά αλληλοεπηρεαζόμενα επίπεδα στο πώς θα έπρεπε να εφαρμοστεί η κοινή λογική (που δεν έχουμε ακόμη ορίσει πλήρως) στην πολιτική. Το ένα αφορά την ίδια τη διαχείριση. Αφορά, φυσικά, στα παραδείγματα που λες. Το άλλο αφορά στο πώς η διαχείριση αντιμετωπίζει τον πολίτη. Στο παράδειγμα του ασφαλιστικού που αναφέρεις θα αντιπαρατάξω ένα άλλο. Τι κάνεις με έναν άνθρωπο που δούλεψε στις οικοδομές όλη του τη ζωή, υπέστη εκμετάλλευση από εργολάβους, του “κολλήσανε” ελάχιστα ένσιμα και στα 70 του παίρνει και δεν παίρνει μια σύνταξη; Ο Μάνος έχει απαντήσει ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος έχει κλέψει το ασφαλιστικό του ταμείο επί χρόνια κι επομένως βρίσκεται εκεί όπου αξίζει.
Οι αριστεροί θα σου πουν ότι αν από το αναδιανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα λείψουν σκάνδαλα σαν και αυτά που όλοι γίναμε μάρτυρες στην πρόσφατη ιστορία τότε τα πράγματα ίσως και να μην ήταν τόσο άσχημα.
Φυσικά, ούτε και το δακρύβρεχτο τελευταίο παράδειγμα εμπερικλείει όλη την πραγματικότητα. Χρειαζεται ορθολογική διαχείριση αλλά με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου. Πόσο αυτονόητο και πλεοναστικό να το πεις αυτό πια!
Αισθανομαι μια ελαφρια ντροπη γιατι μολις το πηρα ειδηση, αλλα ο Χαριδημος Τσουκας, ενα κειμενο του οποιου αναφερεται απο τον ΚΤ στο αρχικο κειμενο, μας ειχε στειλει στις 10 Απριλιου ενα νεο κειμενο του σχετικα με το θεμα (που εν μερει ισως εχει εμπνευστει και απο αυτα που θιγονται στο παρον αποτι καταλαβα). Δινω την συνδεση εδω .
Εστω και αργα, ισως ενδιαφερει.