Δημοσιευτηκε σε λιγο βραχυτερη εκδοση στην Καθημερινη
Ειναι η πτωση της ελληνικης οικονομιας μια αδικαιολογητη καταρα ή φερνει απλα επιστροφη της Ελλαδας στην θεση που της αξιζει?
Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση στην Ελλάδα οτι τα δεινά που περνά η χώρα δεν της αξίζουν. Είναι βασική ανθρωπιστική αρχή οτι (σχεδόν) κανεις δεν αξιζει να δεινοπαθεί και να βασανιζεται. Ειναι ομως αληθεια οτι η οικονομικη καταρρευση της Ελλαδας δεν ανταποκρινεται σε θεμελιωδη της οικονομιας; Φταίνε για τα προβλήματα μας απλά τα δημοσιονομικά λάθη δυο τριών κυβερνήσεων; Ή μήπως ευθύνονται οι ανεύθυνοι και ανάλγητοι χειρισμοί κάποιων ξένων; Ποιά είναι τελικά η θέση που δικαιούται η Ελλάδα -ή έστω η ελληνική οικονομία- στον κόσμο;
Για να απαντήσουμε την ερώτηση ποιό είναι το “δίκαιο” ή φυσικό επίπεδο της ελληνικής οικονομίας, είναι χρήσιμο να συγκρίνουμε με άλλες οικονομίες. Φανταστείτε, ως πείραμα σκέψης, δύο οικονομίες που έχουν παραπλήσια θεμελιώδη, με την έννοια ότι εχουν παρόμοιο δηλαδή ανθρώπινο κεφάλαιο και φυσικές υποδομές, αποτελεσματικότητα κρατικής μηχανής, ποιότητα της γραφειοκρατικής ρύθμισης της αγοράς και ενεργητικότητα/καινοτομία των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Θα ισχυριζόταν κανείς ότι οι πολίτες σε αυτές τις δύο οικονομίες “δικαιούνται” να έχουν παραπλήσιο εισόδημα. (Χρησιμοποιώ εισαγωγικά επειδή δεν μιλώ για δίκαιο με την φιλοσοφική ή νομική έννοια, αλλά για εκείνο το επίπεδο που μπορούν να στηρίξουν τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της οικονομίας μακροπρόθεσμα.)
Βραχυπρόθεσμα το εισόδημα μιας χώρας δεν εξαρτάται βέβαια μόνο από τα θεμελιώδη. Πρόσκαιρες χρηματοοικονομικές αναταράξεις, ιστορικά ατυχήματα (όπως ενα παρελθόν καταστροφικού κομμουνιστικού κεντρικού σχεδιασμού), η γεωγραφική θέση της χώρας και άλλοι εξωγενείς παράγοντες μπορεί να κρατάνε μια χώρα μακριά απο το φυσικό της εισόδημα. Αλλά υπάρχει μια μακροπρόθεσμη τάση, ειδικά σε εποχές που το κεφάλαιο ειναι ελεύθερο, τα σύνορα πέφτουν και οι αποστάσεις μικραίνουν, οι χώρες να τείνουν προς το εισόδημα που τους ειναι φυσικό. Αυτό σημαίνει ότι χώρες που έιναι δυσανάλογα φτωχές σε σχέση με τα θεμελιώδη τους, όπως η ρημαγμένη μετα-Χιτλερική Γερμανία του 1945 ή η ημικατεστραμμένη απο τα Μαοϊστικά πειράματα Κίνα του 1978, θα τείνουν να πλουτίσουν σχετικά γρήγορα. Από την άλλη υπάρχουν και χώρες που είναι δυσανάλογα πλούσιες, λόγω πρόσκαιρων ευνοϊκών συνθηκών για τα εξαγώγιμα προϊοντα τους (βλ. Αργεντινή και αγελαδινό κρέας ή χώρες του ΟΠΕΚ και πετρέλαιο), σημαντικού εξωτερικού δανεισμού ή επιδοτήσεων (βλ. Ελλάδα?). Αυτές οι χώρες μακροπρόθεσμα θα βλέπουν το οικονομικό τους επίπεδο να πέφτει σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Για να το πω αλλιως, μια χώρα μπορεί να κοροϊδευσει κάποιους για κάποια ώρα, αλλά δεν μπορεί να κοροϊδευει τους πάντες όλη την ώρα. Αν το εισόδημα σου είναι υψηλότερο από την οικονομική σου υποδομή, ή θα βελτιώσεις την υποδομή ώστε να αντιστοιχεί στο εισόδημα, ή αναγκαστικά το εισόδημα σου θα πέσει. Διαβόητο το παράδειγμα της Αργεντινής, που ενώ το 1900 ήταν εκ των 10 πλουσιότερων χωρών στον κόσμο, σήμερα πέφτει πίσω απο την Τουρκία και την Χιλή.
Τι είναι η Ελλάδα λοιπόν, αδίκως καταφρονεμένη Ψωρωκώσταινα που όταν την αφήσουν να αναπνεύσει θα οδεύσει για οικονομικά μεγαλεία ή ο ανεπρόκοπος ανιψιός που κατά τύχη κληρονόμησε μια περιουσία και καταβροχθίζοντας την βυθίζεται προς τον πάτο; Μια εντυπωσιακή σύγκριση προσφέρει η Ν. Κορέα. Επισκεπτόμενος την το 2008 απορούσα πώς γίνεται αυτή η χώρα, με τις γυαλιστερές υποδομές, την αγάπη στις νέες τεχνολογίες, μια κρατική μηχανή μάλλον αντάξια της Κεντροβόρειας Ευρώπης και τερατώδεις καινοτόμες επιχειρήσεις οπως Σάμσουνγκ και Χυουνντάι, να έχει εισόδημα χαμηλότερο από την Ελλάδα; Η απάντηση ίσως δόθηκε από την μετέπειτα πορεία των δύο αυτών οικονομιών (Ελλάδα ύφεση κάπου 20%, Κορέα άνοδος πάνω απο 11%).
Ας αφήσουμε όμως τα περιπτωσιολόγικα ανέκδοτα, και ας αποπειραθούμε να μετρήσουμε τα θεμελιώδη της Ελλάδας και συγκρίσιμων οικονομιών (πέρα από τα γνωστά προβλήματα στα δημόσια οικονομικά μας). Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την Ελλάδα ουραγό σε διάφορους δείκτες. Ίσως δεν έχουμε προσέξει πως πολλά από τα θεμελιώδη της χώρας μας υπολοίπονται όχι μονο των συνήθων υπόπτων (ΗΠΑ, Γερμανία κτλ) αλλα και χωρών που ειναι φτωχότερες! Σύμφωνα με μελέτη της Μακ Κινζυ βασισμενης σε στοιχεία προ κρίσης, το ΑΕΠ ανά εργαζόμενο της Ελλάδας σε μονάδες αγοραστικής δύναμης ήταν σχεδόν 40.000 δολλαρια, έναντι 66 χιλιάδων στις ΗΠΑ, 32 περίπου χιλιάδων σε Σλοβακία και Πορτογαλία, 25 σε Πολωνία και Ουγγαρία, 20 στο Μεξικό. Όλες αυτες οι χώρες όμως είχαν λιγότερο ασφυκτική ρύθμιση στην αγορά αγαθών! Ο σχετικός δείκτης ήταν 2,4 στην Ελλάδα, έναντι 1,9 στο Μεξικό, 1,3 στην Ουγγαρία και 0,8 στις ΗΠΑ.
Παρομοίως, το ελληνικό κράτος ξόδευε μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ από ευρωπαϊκές χώρες που είναι σημαντικά πλουσιότερες, όπως Ιταλία, Ιρλανδία, Ισπανία, Νορβηγία και Γερμανία. Σε όλες αυτές τις χώρες όμως τα οφέλη της κρατικής δραστηριότητας ήταν σημαντικά υψηλότερη!
Η υπερρύθμιση της αγοράς και η κρατική αναποτελεσματικότηα/παρεμβατικότητα πιθανότατα ευθύνονται και για το πολύ μικρό μέγεθος των ελληνικών επιχειρήσεων. 30% των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων απασχολούσαν κάτω των 9 υπαλλήλων, έναντι 20% στην (φτωχότερη) Πορτογαλία, 14% στην Ισπανία και μόλις 5% στην Γερμανία. Ο κατακερματισμός της ελληνικής παραγωγής μας κοστίζει ακριβά: οι επιχειρήσεις 0-9 ατόμων παράγουν 61% λιγότερη αξία απο επιχειρήσεις 250+ ατόμων. Το συνολικό αποτέλεσμα φαίνεται ξεκάθαρα στην παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα. Ενώ το ΑΕΠ κ.κ. της Ελλάδας το 2009 υπολοιπόταν του αμερικάνικου κατά 15%, η παραγωγικότητα της εργασίας υπολοιπόταν κατά 19%.* Αυτό σημαίνει ότι επειδή είμαστε τόσο λίγο παραγωγικοί, αναγκαζόμαστε να εργαζόμαστε περισσότερες ώρες – και παρόλαυτα το τελικό προϊόν που παράγουμε ειναι χαμηλότερο. Αντιθέτως στον πυρήνα της Ευρώπης η παραγωγικότητα της εργασίας είναι τόσο υψηλή (μολις 2% κάτω απο των ΗΠΑ), που έχουν το περιθώριο να εργάζονται σημαντικά λιγότερο από τους Έλληνες και πάλι να παράγουν πολύ περισσότερο.
Σχεδον καθε αλλος δεικτης στην μελετη προκαλει καταθλιψη. Τελικα δυσκολέυεται να βρει κανείς δείκτη στην Ελλάδα προ κρίσης που τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά μας να μην υστερούν σε σχέση με το εισόδημα μας. Με λίγα λόγια η εντύπωση του Έλληνα επισκέπτη σε πιο ευνομούμενες και καλορυθμισμένες χώρες της Ευρώπης ή της Άπω Ανατολής επιβεβαιώνεται από τους αριθμούς: η Ελλάδα ήταν μια από τις πιο φτωχές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου που ζούσε σαν να ήταν απο τις πλούσιες. Πέρα από τα διεθνή πολιτικά παιχνίδια της κρίσης, το αν θα δοθει η επομενη δοση και αν θα μας ξελασπωσει η ΕΚΤ ή η καγκελαριος Μερκελ, πρέπει να έρθουμε στην απλή διαπίστωση: αν θέλουμε μακροπρόθεσμα να γυρίσουμε στην σχετική θέση που είχαμε πριν, πόσο μάλλον για να συγκλίνουμε με τον ευρωπαϊκό πυρήνα, έχουμε πολύ δρόμο και βαθιές μετάρρυθμισεις μπροστά μας.
*Ακομα πιο τρομακτικα τα νουμερα αν κοιταξουμε ΑΕΠ ανα ωρα εργασιας, που στην Ελλαδα ειναι 40% κατω απο των ΗΠΑ, 29% κατω απο τον μεσο ορο της ΕΕ.
ΥΓ Καπως πυκνο το κειμενο με ολους αυτους τους δεικτες. Και παλι δεν εβαλα ουτε τους μισους που εχουν ενδιαφερον. Ριξτε μια ματια στην μελετη αν θελετε…
Πώς επιδρά σε αυτό ο εύκολος δανεισμός; Θέλω να πω, φαίνεται ότι μεγαλοπιαστήκαμε και αρχικά σίγουρα ο εύκολος δανεισμός μάς τύφλωσε κι άλλο. Τι θα συνέβαινε αν συνεχιζόταν και καθ’ όλη την δεκαετία του 2010; Θα επιδείνωνε την τύφλωσή μας ή θα μας βοηθούσε να βελτιώσουμε υποδομές, παραγωγικότητα, κρατικές υπηρεσίες κ.λπ.;
Μάλλον το πρώτο ε;
Φυσικά και έχεις απόλυτο δίκιο βρε Σωτήρη μου, η Ελλάδα ζούσε, ή μάλλον σπαταλούσε (και κατασπαταλούσε) πολλά σε σχέση με όσα παρήγαγε ή γενικότερα μπορούσε να κάνει/παράξει. Κάνεις όμως ένα βασικό λάθος: Ψάχνεις για δίκιο ή για άδικο. Δεν υπάρχει δίκιο στο να επιβάλεις σε ανθρώπους να υποφέρουν και να καταστρέφεις ζωές. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι να γυρίσεις σε λογικότερες καταστάσεις, πιο ήπιες από το να καταδικάζεις κοινωνίες σε «τιμωριτική ανεργία».
Η οικονομία παλικάρι μου υποχρεούται πάντα μα πάντα να υπηρετεί (σαν σκλάβα και χωρίς κανένα δικαίωμα) την ανθρώπινη κοινωνία και όχι να υπηρετείται από αυτή.
Βέβαια αυτό θέλει σίγουρα μια διαφορετική φιλοσοφία σκέψης από τη σημερινή των όσων ορίζουν τον κόσμο μας, και προφανώς απαιτεί και να μην θεωρείς εκ προοιμίου πως το σωστό είναι η απορρύθμιση. Γιατί ακριβώς το πρόβλημα λύνεται ήπια και ανθρώπινα μόνο με ρύθμιση. Η απορρύθμιση είναι η μέθοδος που βάζει τον άνθρωπο να υπηρετεί την οικονομία.
Και το χειρότερο είναι πως με όσα γίνονται, κανένας δεν καταλαβαίνει ότι το κύριο πρόβλημα είναι η σπατάλη της ελληνικής κοινωνίας και η μορφή της ελληνικής (ανύπαρκτης) παραγωγικής μηχανής αλλά όλοι επικεντρώνονται στο ποιος φταίει και γιατί. Και όλα αυτά γίνονται γιατί ακριβώς ψάχνουμε για δίκαιο ή άδικο σε κάτι που είναι a priori ανθρωπίνως άδικο (απανθρώπως δίκαιο), εκτός και αν θέλουμε να αλλάξουμε τον λόγο και την ισχύ ύπαρξης της ανθρώπινης κοινωνίας.
θαναση
ο δανεισμος ειναι ενα κεφαλαιο απο μονο του. Αλλα σιγουρα δεν μπορει να θεωρειται η αιτια για την κακη μας επιδοση σε τοσους απο τους δεικτες της μελετης. Το πολυ να θεωρησουμε οτι ο δανεισμος μας επετρεψε να διατηρησουμε την πολυτελεια της ανικανης οικονομικης και διαχειριστικης πολιτικης για λιγο παραπανω.
Εγω επιμενω να μην καταλαβαινω πως κανεις πολιτικος δεν σκεφτηκε/χωνεψε αυτο που φωναζαμε: ρε παιδια, εχουμε οικονομια περιπου Ισπανιας αλλα οικονομικη πολιτικη Κουβας, γραφειοκρατια Ρωσιας, δρομους Αφρικης και συμπεριφορες μπανανιας. Κατι δεν παει καλα, ειτε θα προσαρμοστει η οικονομικη υποδομη στο εισοδημα, ή θα πεσει το εισοδημα μεχρι να αντιστοιχει στην υποδομη!
καλη ερωτηση. εγω ειμαι αιρετικος στο να θεωρω οτι ο δανεισμος επεσε υπερβολικα, ειδικα για τα ιδιωτικα νοικοκυρια που ΔΕΝ ηταν τρομακτικα χρεωμενα με ευρωπαϊκα προτυπα. Μην ξεχναμε οτι καποια απο αυτα τα λεφτα πηγαιναν σε επενδυσεις, σε καταναλωση μακροπροθεσμα χρησιμων αγαθων (καλυτερα σπιτια, ασφαλεστερα αυτοκινητα, καλυτερα νοσοκομεια) κτλ
Η καταρρευση του δανεισμου ας πουμε σκοτωσε και τα ΣΔΙΤ που ηταν τοσο χρησιμα και προσπαθουν τωρα να ξαναζωντανευσουν
Νταρθιιρ
ξαναδιαβασε. ΔΕΝ ψαχνω για δικιο με αυτην την εννοια, το θεωρω βασικα ασχετο με τα πραγματικα χρησιμα ερωτηματα που θα μας βοηθησουν να ξελασπωσουμε. Ψαχνω ομως για το “φυσικο” εισοδημα που θα επρεπε να εχουμε, αποντων εκτακτων συνθηκων και παροδικων φαινομενων.
σαφως, κανεις λογικος ανθρωπος δεν θεωρει την τιμωρια (ειδικα τετοιας εκτασης) αυτοσκοπο. Η ανεργια ειναι εκει που ειναι οχι επειδη την θελει η οικονομικη πολιτικη, αλλα εναντια στην οικονομικη πολιτικη, επειδη την θελουν τα συνδικατα. Βλ τι λεει ο θανασης για τους υποχρεωτικους μισθους των δικηγορων, ή βλ την περιπτωση των ταξι
δηλαδη ζητας το κρατος να ριξει τους μισθους αψηφωντας τα συνδικατα?
γενικα συμφωνω, αυτη η μανια αναζητησης προσωπων και κλεμενων δεν οδηγει πουθενα, απο πρακτικης πλευρας. Το θεμα ειναι τι φταιει και μπορει να διορθωθει, οχι ποιος το ξεκινησε.
darthiir
Δεν μας επέβαλε κανένας τίποτα, αυτό που συνέβει είναι ότι σταμάτησαν να μας δανείζουν οι αγορές.
Πέρα από αυτό, σε κανέναν δεν αρέσει η εξαθλίωση – από την άλλη όμως, όταν κάνεις 30 χρόνια λάθη (αλλά μόνο λάθη, από τα μικρότερα ζητήματα ως τα μεγαλύτερα), δεν καταλαβαίνω τι άλλο μπορείς να περιμένεις εκτός από την καταρρευση.
σωτήρη
ωραίο άρθρο και ουσιαστικό
Σωτήρη αυτό πρέπει να αποδειχτεί. Αφού πρώτα ορισθεί το «σωστό» επίπεδο ρύθμισης ώστε να χαρακτηρίζεται μια αγορά υπέρ- ή υπό- ρυθμισμένη.
Προσωπικά, θεωρώ ότι στην παραπάνω θέση υπάρχει αντιστροφή αιτίου-αποτελέσματος. Δηλαδή, είναι το μικρό μέγεθος της ελληνικης επιχείρησης που οδήγησε (για λόγους αυτοσυντήρησης της εγχώριας επιχειρηματικότητας) σε ένα παρεμβατικό και «υπερρυθμιστικό» κράτος. Το κράτος δεν είναι κάτι που πέφτει από τον ουρανό, η μορφή του είνα αποτέλεσμα συγκεκριμένων ιστορικών διεργασιών και συσχετισμών εξουσίας. Υπηρετεί, δηλαδή, μια κυρίαρχη ελίτ.
Το ελληνικό κράτος ουδέποτε εμπόδισε τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων. Και οι (έλληνες) επιχειρηματίες είχαν πάντοτε τον τρόπο να υπερβαίνουν τα τυχόν ρυθμιστικά εμπόδια – πλήθος νομοθετικών ρυθμίσεων έχει γραφεί σε δικηγορικά γραφεία επιχειρηματιών. Το ότι δεν επικράτησε όμως το υπόδειγμα της μεγάλης (=πλέον παραγωγικής) επιχείρησης θα πρέπει να το αποδώσουμε στην ανωριμότητα(;), ανικανότητα(;) της ελληνικής επιχειρηματικής τάξης.
vrennus
θεωρητικά εύλογη παρατήρηση, πρακτικά χωρίς νόημα όμως – αφού όποιον ορισμό και να δώσεις, όλοι ξέρουμε πού θα βρίσκεται η Ελλάδα…
Πράγματι αυτό είναι το πρόβλημα της Ελλάδας, μια ώριμη και ικανή κοινωνία έχει την ατυχία να έχει ανώριμους και ανίκανους επιχειρηματίες…
περι ρυθμισης στα ειπε ο σναπ, δεν συμφωνω απολυτως, δηλαδη για καποιο λογο φτιαχνουμε δεικτες ρε παιδι μου, αλλα μιλας τωρα σοβρα οτι η ρυθμιση στην Ελλαδα δεν ειναι περα απο καθε λογικη? Μην σπαταλαμε μελανι, το να ζητας 50 σφραγιδες για αδεια να πουλας χαρτι εκτυπωτων ειναι απλα ηλιθιο.
θες να σου αναφερω λογους? εχω ενα κειμενο που ετοιμαζω εδω και 3-4 χρονια, αλλα συνοπτικα, την στιγμη που ανεχεται το κρατος τετοια εισφοροδιαφυγη, φοροδιαφυγη, ΦΠΑδιαφυγη, αυθαιρετα κτισματα, παραβαση βασικα καθε κανονα που υπαρχει, φτανει να εισαι “μικρομεσαιος”, νομιζεις αυτο δεν συνιστα bias προς το μικρο μεγεθος?
εγω μεγαλη εταιρεια που να μην δινει αποδειξεις παντως δεν ξερω. (μην δωσετε παραδειγματα franchises, βρειτε μια αεροπορικη, τηλεπικοινωνιων κατι τετοιο που να παρεχει υπηρεσιες χωρις αποδειξη)
δεν ειναι υποδειγμα ρε βρεννο, το κοιτας λες και εμεις τις σχεδιαζουμε. Ειναι αποτελεσμα των νομων της φυσης και της δομης της αγορας. Υπο κσ οι εταιρειες θα τεινουν να μεγαλωνουν, τουλαχιστον εως μεγεθη που να ειναι μεσαια σε ευρωπαϊκο επιπεδο (δηλαδη τεραστια για Ελλαδα). Το οτι δεν φτανουν εκει πρεπει να αναζητηθει στους περιορισμους και ιδιαιτεροτητες της ελληνικης αγορας, οχι στην ηλιθιοτητα των Ελληνων επιχειρηματιων ή την ελλειψη διαθεσης να γινουν πλουσιοι και τρανοι!
σναπ
ευχαριστω ρε. Θα κατεβεις πατριδα?
ετσι εχουν τα πραγματα δυστυχως! το θεμα ειναι τι κανουμε απο εδω και περα??σιγουρα πρεπει να γινουν αρκετες (φιλελευθερες) μεταρρυθμισεις αλλα μεχρι να αποδωσουν καρπους τι κανουμε?? υπενθυμιζω ανεργια 26% και ανεργια στους νεους μεχρι 25 ετων 56%. Επισης 30% του πληθυσμου ζει κατω απο το οριο της φτωχειας.