Περί απεργιών

Έχετε αναρωτηθή ποτέ γιατί όλες, μα όλες οι απεργίες μοιάζουν να κηρύσσωνται από τα δικαστήρια “παράνομες και καταχρηστικές”; [νομικός σολοικισμός που δεν ξέρω πώς έχει επικρατήσει, το σωστό θα ήταν “παράνομες ως καταχρηστικές”]

Ασφαλώς οι δικαστές θα φταίνε, οι φοβισμένοι αυτοί μικροαστοί που απελπισμένα επιχειρούν να προασπίσουν τα συμφέροντα της τάξης τους μπροστά στην κοινωνική λαίλαπα που ξεσπά. Ασφαλώς. Εκτός όμως από αυτό, μήπως υπάρχει και κάτι άλλο;

Ο νόμος ας πούμε;

Η απεργία είναι σαφώς συνταγματικό δικαίωμα, προβλεπόμενη στο άρ. 23 παρ. 2 Σ:

Η απεργία αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων. Απαγορεύεται η απεργία με οποιαδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς και σ’ αυτούς που υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας. Το δικαίωμα των υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και του προσωπικού των κάθε μορφής επιχειρήσεων δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, υπόκειται στους συγκεκριμένους περιορισμούς του νόμου που το ρυθμίζει. Οι περιορισμοί αυτοί δεν μπορούν να φθάνουν έως την κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας ή την παρεμπόδιση της νόμιμης άσκησής του.

Όπως όμως όλα τα δικαιώματα στον μάταιο τούτο κόσμο, και η απεργία είναι πεπερασμένη. Έχει όρια, διαδικαστικά και ουσιαστικά, η παραβίαση των οποίων καθιστά μια απεργία παράνομη. Ας δούμε μερικά:

Αδέσποτη απεργία

Η απεργία, λέει το Σύνταγμα, όχι εγώ, “ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις”, όχι εική και ως έτυχε. Με άλλα λόγια, την απεργία πρέπει να κηρύξη ένα συνδικαλιστικό σωματείο, ούτε μια “συνέλευση βάσης” ούτε μια μάζωξη για ρακόμελα, διαφορετικά δεν αποτελεί άσκηση δικαιώματος του μισθωτού, αλλά παραβίαση των συμβατικών του υποχρεώσεων. Συνεπώς, η αδέσποτη απεργία απαγορεύεται, πράγμα που στενοχωρεί τα μάλα τους κάθε λογής αναρχοαυτόνομους. Η απεργία πρέπει να έχη κάλυψη, να μην είναι grève sauvage, πράγμα καθόλου δύσκολο βέβαια, καθώς, ακόμη και αν αρχίση ως αδέσποτη, μπορεί κάλλιστα να υιοθετηθή στην συνέχεια από ένα σωματείο, που θα της περάση το λουράκι.

Πολιτική απεργία

Η απεργία, λέει το Σύνταγμα, όχι εγώ, ασκείται “για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων”. Δεν προστατεύεται συνεπώς κάθε απεργία, ανεξαρτήτως σκοπού, αλλά μόνο συγκεκριμένοι σκοποί, συνδεόμενοι με την διαφύλαξη και προαγωγή κ.λπ. Οι σκοποί αυτοί είναι φυσικά ερμηνευτέοι ευρέως, ώστε να διασφαλίζεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ελευθερία απεργίας στους εργαζομένους, γεγονός όμως παραμένει ότι η πολιτική απεργία απαγορεύεται. Είναι αρκετά δύσκολο βέβαια να οριστή η πολιτική απεργία ούτε φυσικά απαγορεύονται αιτήματα πολιτικά, μαζί με τα εργασιακά. Μια απεργία όμως που γίνεται με τον ένα και μοναδικό σκοπό της παραίτησης της Κυβέρνησης, της διάλυσης της Βουλής, της προκήρυξης εκλογών κ.λπ. είναι σαφώς παράνομη. Και δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε γιατί, αν το σκεφτούμε μερικά μιλλισεκόντ: μια τέτοιου είδους απεργία επιχειρεί να υποκαταστήση το εκλογικό σώμα στις αποφάσεις που πήρε. Άλλο όμως κυρίαρχος λαός, άλλο κυρίαρχη ΓΣΕΕ.

Διαδικαστικά θέματα

Ποιος αποφασίζει την απεργία το είδαμε. Αλλά πώς την αποφασίζει; Πόσοι την αποφασίζουν; Πότε υπάρχει απαρτία; Ποιος το διαπιστώνει; Επιτρέπεται η ψήφος δι’ αντιπροσώπου; Επιτρέπεται η λήψη απόφασης διά βοής; Η ψηφοφορία είναι μυστική ή φανερή; Μπορούν να παρίστανται τρίτοι, μπρατσωμένοι και ξεστήθωτοι; Μπορώ να πάρω τηλέφωνο πέντε κολλητούς και να κηρύξουμε απεργία;

Αν δεν τηρηθούν οι διατάξεις του άρ. 8 του νόμου, η απεργία είναι παράνομη.

Προσωπικό ασφαλείας

Η απεργία, λέει το Σύνταγμα, όχι εγώ, “υπόκειται στους συγκεκριμένους περιορισμούς του νόμου που το ρυθμίζει” σε κάποιους τομείς, ήτοι ΟΤΑ, ΝΠΔΔ, καθώς και επιχειρήσεις δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου. Δηλαδή, εκτός από τους περιορισμούς που ισχύουν για κάθε απεργία [και προσωπικό ασφαλείας απαιτείται σε κάθε απεργία, μεγαλύτερη πρακτική σημασία έχει όμως στους ευαίσθητους τομείς], σε ωρισμένους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, λόγω της μεγάλης τους σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, επιβάλλονται εκ του νόμου κάποιοι επιπρόσθετοι. Δεν μπορείς να κραυγάζης για τον δημόσιο και αναντικατάστατο χαρακτήρα που έχει η μαζική μεταφορά επιβατών στις πόλεις και από την άλλη να κόβης εντελώς την υπηρεσία αυτή: προσωπικό ασφαλείας λέγεται η υποχρέωσή σου.

Ποιες είναι αυτές οι επιχειρήσεις μάς το λέει το άρ. 19 του νόμου:

Επιχειρήσεις δημόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, η λειτουργία των οποίων έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, χαρακτηρίζονται οι επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις:
α) Παροχής υγειονομικών υπηρεσιών από νοσηλευτικά εν γένει ιδρύματα. [γιατροί ΕΣΥ κ.λπ.]
β) Διύλισης και διανομής ύδατος. [ΕΥΔΑΠ κ.λπ.]
γ) Παραγωγής και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος ή καυσίμου αερίου. [ΔΕΗ]
δ) Παραγωγής ή διύλισης ακάθαρτου πετρελαίου. [ΕΛΠΕ κ.λπ.]
ε) Μεταφοράς προσώπων και αγαθών από την ξηρά, τη θάλασσα και τον αέρα. [ΟΣΕ, ΣΤΑΣΥ κ.λπ.]
στ) Τηλεπικοινωνιών και ταχυδρομείων, Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης. [ΟΤΕ, ΕΛΤΑ, ΕΡΤ]
ζ) Αποχέτευσης και απαγωγής ακαθάρτων υδάτων και λυμάτων και αποκομιδής και εναπόθεσης απορριμάτων. [εργαζόμενοι καθαριότητας στους δήμους]
η) Φορτεκφόρτωσης και αποθήκευσης εμπορευμάτων στα λιμάνια. [ΟΛΠ]
θ) Τραπέζης της Ελλάδος, Πολιτικής Αεροπορίας και κάθε είδους υπηρεσίες ή τμήματα υπηρεσιών που απασχολούνται με την εκκαθάριση και πληρωμή των μισθών του προσωπικού του κατά το άρθρο 51 του Ν. 1892/1990 δημοσίου τομέα.

Σε αυτούς προστίθεται και ολόκληρο το εν στενή εννοία Δημόσιο, σύμφωνα με το άρ. 30 παρ. 7 του νόμου.

Αλλά τι σημαίνει πάλι “προσωπικό ασφαλειας”; Ας διαβάσουμε το άρ. 21 του νόμου:

1. Κατά τη διάρκεια της απεργίας η συνδικαλιστική οργάνωση, η οποία την κηρύσσει, έχει υποχρέωση να διαθέτει το αναγκαίο προσωπικό για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων της επιχείρησης και την πρόληψη καταστροφών και ατυχημάτων.
2. Στις υπηρεσίες, οργανισμούς και επιχειρήσεις που αναφέρονται στο άρθρο 19 παρ. 2 του ν. 1264/1982, όπως συμπληρώθηκε με τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 3 και του άρθρου 4 παρ. 1 του ν. 1915/1990 των οποίων η λειτουργία έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, πέραν του προσωπικού ασφαλείας της προηγούμενης παραγράφου διατίθεται και προσωπικό για την αντιμετώπιση στοιχειωδών αναγκών του κοινωνικού συνόλου κατά τη διάρκεια της απεργίας.
3. Το διατιθέμενο προσωπικό των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου αυτού παρέχει τις υπηρεσίες του κάτω από τις οδηγίες του εργοδότη, προς εκπλήρωση των σκοπών για τους οποίους διατίθεται”.

Συνεπώς, απεργία χωρίς προσωπικό ασφαλείας απαγορεύεται.

Προειδοποίηση

Για την νόμιμη άσκηση της απεργίας προβλέπεται μια υποχρέωση ακόμη: το σωματείο προειδοποιεί τον εργοδότη για την απεργία τουλάχιστον 24 ώρες πριν την έναρξή της σύμφωνα με το άρ. 19 του νόμου. Το “απεφασίσαμεν σήμερον ότι απεργούμεν αύριον” δεν υπάρχει. Ειδικά στους ευαίσθητους τομείς του άρ. 19 και σε ολόκληρο το Δημόσιο, η προθεσμία είναι 4 ημερών.

Απεργία χωρίς προειδοποίηση απαγορεύεται.

Υποχρέωση ειρήνης

Συχνά στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας τίθεται ως όρος η υποχρέωση εργασιακής ειρήνης. Αυτό είναι απολύτως εύλογο: όταν συνάπτεται μια συνθήκη ειρήνης, τα μέρη προφανώς υπόσχονται ότι δεν θα ξαναπολεμήσουν. Έτσι και τα συνδικαλιστικά σωματεία αναλαμβάνουν έναντι ανταλλαγμάτων την δέσμευση να μην ασκήσουν το απεργιακό τους δικαίωμα για ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα, π.χ. δύο χρόνια. Μάλιστα, κατά την ορθότερη άποψη η υποχρέωση ειρήνης υφίσταται ούτως ή άλλως για όλο το διάστημα ισχύος της ΣΣΕ, ακόμη και αν δεν υπάρχη ρητός όρος, γιατί αυτή είναι η ουσία της. Σε κάθε περίπτωση, απεργία που παραβιάζει υποχρεώση ειρήνης είναι παράνομη.

Καταχρηστικότητα

Τέλος, σε κάποιες λίγες περιπτώσεις μια απεργία μπορεί να είναι παράνομη ως καταχρηστική. Η απαγόρευση καταχρήσεως δικαιώματος προκύπτει από το άρ. 25 παρ. 3 Σ και συγκεκριμενοποιείται στο άρ. 281 ΑΚ:

Η άσκηση του δικαιώματος απαγορεύεται αν υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του δικαιώματος.

Καταχρηστική είναι ας πούμε μια απεργία που συνδυάζεται εκτεταμένα με παράνομες πράξεις, π.χ. καταλήψεις, που αποσκοπεί στην οικονομική καταστροφή της επιχείρησης ή, έστω, προκαλεί δυσανάλογα μεγάλη και αβάστακτη ζημία στον εργοδότη κ.λπ.

Εξυπακούεται ότι η συμμετοχή σε παράνομη απεργία συνιστά καταρχήν νόμιμο λόγο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας απο τον εργοδότη. Κοινώς, απόλυσης.

Κάπου εδώ ας κατακλείσω. Ασφαλώς απορείτε ποιος νόμος είναι αυτός που τολμά και επιβάλλει τέτοιου είδους περιορισμούς, βρόχο στον λαιμό του εργατικού κινήματος. Μήνα είναι νόμος της κατηραμένης Τριμερούς; Μήνα του Καραμανλή του Β΄ του Μικρού; Μήνα του Σημίτου του Εκσυγχρονιστού;

Μηδέ της Τριμερούς μηδέ του Καραμανλή μηδέ του Σημίτη. Ο συνδικαλιστικός νόμος είναι ο Ν. 1264/1982, νόμος του βαθυτάτου ΠΑΣΟΚ, φέρων την υπογραφή του Υπουργού Απόστολου Κακλαμάνη.

Έτσι, δυνατά και σοσιαλιστικά.