Λίγα λόγια για την ΣτΕ 350/2011 ΙΙ

Μέρος δεύτερον του πρόχειρου νομικοδημοσιογραφικού σχολιασμού της απόφασης 350/2011 του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ λοιπόν και σήμερα ασχολούμαι με το κομμάτι της απόφασης που έκρινε ότι η συμμετοχή αλλοδαπών στις τοπικές εκλογές είναι αντισυνταγματική. Κανονικά προηγείται το πρώτο μέρος, εκείνο που αναφέρεται στην αντισυνταγματικότητα των νέων ρυθμίσεων περί ιθαγενείας, αλλά τα βάζω με ανάστροφη σειρά, επειδή σήμερα μου ήρθε όρεξη να γράψω το δεύτερο και όχι το πρώτο.

Κρίσιμη είναι η παρ. 25 της απόφασης, η οποία έχει ως εξής:

25. Επειδή, από τον συνδυασµό των διατάξεων που παρατίθενται
στην προηγούµενη σκέψη προκύπτει ότι οι εκλογές για την ανάδειξη των αιρετών οργάνων των οργανισµών τοπικής αυτοδιοικήσεως έχουν καθαρά πολιτικό χαρακτήρα εν όψει των αρµοδιοτήτων που ασκούν οι οργανισµοί αυτοί (άρθρο 102 παρ 1 εδ γ΄ του Συντάγµατος), αλλά και διότι η εκλογή αυτή ανάγεται στην πολιτική ζωή της Χώρας γενικώς, (Σ.Ε. 3684/2009 Ολοµ, ΣΕ 1273/1993 Ολοµ, πρβλ απόφαση του Γερµανικού Συνταγµατικού Οµοσπονδιακού Δικαστηρίου της 31-10-1990, BverfGE τόµος 83, σελ 37 επ, απόφαση του Συνταγµατικού Συµβουλίου της Γαλλίας της 18-11-1982, αναδηµ εις RDP 1992 σελ 608 επ, απόφαση του Αυστριακού Συνταγµατικού Δικαστηρίου της 30-6-2004 και γνωµοδότηση του Ιταλικού Συµβουλίου της Επικρατείας της 6-7-2005). Εξ άλλου, η άσκηση του εκλογικού δικαιώµατος στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοικήσεως αποτελεί λειτούργηµα απαραίτητο για την πραγµάτωση της λαϊκής κυριαρχίας (Σ.Ε. 3705/1987,1273/1993 Ολοµ.), ως τοιαύτης νοουµένης της ασκουµένης από τον λαό ως εκλογικό σώµα απαρτιζόµενο µόνο από τους έχοντες δικαίωµα ψήφου ΄Ελληνες πολίτες. Συνεπώς, τόσο η άσκηση του δικαιώµατος του εκλέγειν, όσο και η άσκηση του δικαιώµατος του εκλέγεσθαι κατά τις εκλογές αυτές επιφυλάσσεται µόνον στους έλληνες πολίτες και δεν µπορεί να επεκταθεί και στους µη έχοντες την ιδιότητα αυτή χωρίς αναθεώρηση της σχετικής διατάξεως του Συντάγµατος (πρβλ Σ.Ε. 122/2008 επταµ.). Συνεπώς, οι ρυθµίσεις των άρθρων 14 έως 21 του ν. 3838/2010 είναι ανίσχυρες ως αντίθετες προς τα άρθρα 1 παρ 2 και 3, 52 και 102 παρ 2 του Συντάγµατος. Εν όψει δε των παραδοχών αυτών αλυσιτελώς προβάλλεται περαιτέρω από τον αιτούντα ότι η δυνατότητα αναδείξεως των υπηκόων τρίτων χωρών σε θέσεις δηµοτικών, διαµερισµατικών και τοπικών συµβούλων που προβλέπει το άρθρο 17 του ν.3838/2010 παραβιάζει τη διάταξη του άρθρου 4 παρ. 4 του Συντάγµατος κατά την οποία «Μόνο ΄Ελληνες πολίτες είναι δεκτοί σε δηµόσιες λειτουργίες, εκτός από τις εξαιρέσεις που εισάγονται µε ειδικούς νόµους».

Καταρχάς, πρέπει να παρατηρηθή ότι το τμήμα αυτό της απόφασης περιέχει λιγώτερη εθνολογία και γενικά είναι πιο ισχυρό, εννοώ και εξ επόψεως δικαστικού ακτιβισμού. Επίσης, αφήνει καθαρά ανοιχτό το ενδεχόμενο αναθεώρησης ως προς το σημείο αυτό, η οποία θα καθιστούσε συνταγματική μια παρόμοια πρόβλεψη.

Κατά πρώτον, προβλήθηκε ως κριτική κατά της απόφασης ότι ήδη ψηφίζουν αλλοδαποί στις δημοτικές εκλογές, οι ιθαγενείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μήπως είναι τάχα και αυτό αντισυνταγματικό; Η κριτική αυτή όμως είναι άστοχη και στην πραγματικότητα επιρρωννύει την απόφαση του δικαστηρίου, διότι το δικαίωμα εκλέγειν των ενωσιακών πολιτών ερείδεται στην ερμηνευτική δήλωση του άρ. 28 Σ:

1. Οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. Η εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας.
2. Για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη, μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Για την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών.
3. Η Ελλάδα προβαίνει ελεύθερα, με νόμο που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, σε περιορισμούς ως προς την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας της, εφόσον αυτό υπαγορεύεται από σπουδαίο εθνικό συμφέρον, δεν θίγει τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις βάσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος και γίνεται με βάση τις αρχές της ισότητας και με τον όρο της αμοιβαιότητας.

Ερμηνευτική δήλωση: Το άρθρο 28 αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της Χώρας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Άρα εν προκειμένω τα άρθρα περί συγκρότησης του εκλογικού σώματος ερμηνεύονται εναρμονισμένα με την ως άνω lex specialis. Αντιθέτως, για τους τριτοχωρίτες δεν υπάρχει τίποτε.

Το Τμήμα ενισχύει την απόφασή του παραπέμποντας σε ανώτατες αποφάσεις από την ηπειρωτική δικαϊκή παράδοση. Αξίζει να τις δούμε:

Πρώτο χρονολογικά, το γαλλικό Συνταγματικό Συμβούλιο απεφάνθη (Νοε 1982), σε μία απόφαση που δεν πραγματεύεται ακριβώς το ίδιο θέμα, ότι είναι αντισυνταγματική η ρύθμιση εκείνη του εκλογικού νόμου που εισάγει έμφυλη ποσόστωση 25% στους εκλογικούς συνδυασμούς των δημοτικών εκλογών. Το κρίσιμο σημείο εδώ είναι ότι και οι δημοτικές εκλογές δεν διαφέρουν από τις βουλευτικές ως προς τα κριτήρια συγκρότησης του εκλογικού σώματος:

7. Considérant que du rapprochement de ces textes il résulte que la qualité de citoyen ouvre le droit de vote et l’éligibilité dans des conditions identiques à tous ceux qui n’en sont pas exclus pour une raison d’âge, d’incapacité ou de nationalité, ou pour une raison tendant à préserver la liberté de l’électeur ou l’indépendance de l’élu ; que ces principes de valeur constitutionnelle s’opposent à toute division par catégories des électeurs ou des éligibles ; qu’il en est ainsi pour tout suffrage politique, notamment pour l’élection des conseillers municipaux ;

Εξάλλου, η BVerfGe 83, 37 (Ιουν 90) του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου έκρινε ότι κάποιες διατάξεις του νόμου περί δημοτικών εκλογών της Σλεσβιγίας-Ολστεινίας αντέκειντο στον Θεμελιώδη Νόμο, διότι απένεμαν το δικαίωμα του εκλέγειν και σε πολίτες της Δανίας, της Ιρλανδίας, της Ολλανδίας, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Ελβετίας με πενταετή παραμονή στην χώρα [σχόλιο: η Ιρλανδία προφανώς μπήκε για ξεκάρφωμα, ανάμεσα στις χώρες με καθαρό παγγερμανικό αίμα!]. Προσφεύγοντες κατά του νόμου εννοείται ότι ήταν βουλευτές της CDU/CSU και η τιμημένη βαυαρική κυβέρνηση. Το BVerfGe θεώρησε λοιπόν ότι (παρ. 52):

Nach dieser Bestimmung muß das Volk auch in den Kreisen und Gemeinden eine gewählte Vertretung haben; der Begriff des Volkes wird dabei mit demselben Inhalt wie in Art. 20 Abs. 2 GG verwendet. Diese Vorschrift meint mit “Volk” das deutsche Volk. Damit erfaßt der Begriff des Volkes in den Gemeinden und Kreisen nur deren deutsche Einwohner. Das schließt die Gewährung eines Kommunalwahlrechts an Ausländer aus.

, χωρίς όμως στην συνέχεια να αποκλείση την χορήγηση ιθαγένειας με κριτήρια διαφορετικά από του ius sanguinis, όπως έκανε σε εμάς το ΣτΕ. Άρα, όσο συνηγορεί η παραπεμπόμενη απόφαση στο δεύτερο σκέλος της 350/2011 (: “λαός” των δημοτικών εκλογών είναι μόνο οι ημεδαποί), τόσο την καταπολεμεί στο πρώτο (: ο κοινός νομοθέτης μπορεί να χορηγήση ιθαγένεια σε αλλοδαπούς με πιο χαλαρά κριτήρια).

Η απόφαση του αυστριακού Συνταγματικού Δικαστηρίου (Ιουν 2004) κήρυξε αντισυνταγματική διάταξη που επέτρεπε την ψήφο σε δημοτικές εκλογές της Βιέννης και σε αλλοδαπούς, αρκεί να κατοικούσαν τουλάχιστον 5 έτη αδιαλείπτως στην Βιέννη. Η απόφαση αναφέρει χαρακτηριστικά (σελ. 47 επ.):

Von entscheidender Bedeutung ist aber …, dass die genannten Bestimmungen der Art. 26, 95 und Abs. 117 B-VG, die das Wahlrecht zum Nationalrat, zu den Landtagen und zu den Gemeinderäten… österreichischen Staatsbürgerinnen und Staatsbürgern vorbehalten, ihrerseits nur eine nähere Ausgestaltung des demokratischen Grundprinzips der österreichischen Bundesverfassung darstellen. Dieses ist im Art. 1 B-VG wie folgt geregelt:

“Österreich ist eine demokratische Republik. Ihr Recht geht vom Volk aus.”

Der in dieser Bestimmung verwendete Begriff des Volkes knüpft aber … an die österreichische Staatsbürgerschaft an. […]

Die Tätigkeit der allgemeinen Vertretungskörper … fällt – was sich schon aus ihrer Funktion als “Repräsen-tationsorgane der Gebietskörperschaften” ergibt – jedenfalls unter Art. 1 B-VG. Im Hinblick darauf ist aber die Bestellung der Bezirksvertretungen in Wien von Verfassungs wegen den österreichischen Staatsbürgerinnen und Staatsbürgern im jeweiligen Bezirk vorbehalten.

Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (νυν Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έχει κρίνει (Σεπ 2006) στην απόφαση Ισπανίας κατά Ηνωμένου Βασιλείου ότι τα επιμέρους κράτη της ΕΕ μπορούν να χορηγήσουν το δικαίωμα του εκλέγειν και σε τριτοχωρίτες αλλοδαπούς, χωρίς εκ αυτού του λόγου να αλλοιώνεται το ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα ή να ανακύπτη άλλο ζήτημα εξ επόψεως ευρωπαϊκού δικαίου (η ξεφτισμένη αυτοκράτειρα Αγγλία είχε επεκτείνει το δικαίωμα του εκλέγειν και στους Γιβραλταριανούς ή όπως λέγονται τέλος πάντων, οι οποίοι όμως δεν είναι Βρετανοί πολίτες, άρα ούτε και πολίτες της ΕΕ).

Μετά από όλα αυτά τα κουραστικά, δεν μου κάνει καρδιά να επιχειρηματολογήσω νομικά, για την υποχώρηση της αυστηρότητας της διάκρισης ημεδαπών και αλλοδαπών στο δίκαιο, τα παραδείγματα από άλλες έννομες τάξεις και την, πόση πια;, αλλοίωση του εκλογικού σώματος από 12.500 νομάτους, ούτε πολιτικά, για το πραγματικό νόημα των τοπικών εκλογών και το περιθώριο που πρέπει να αφήνεται στην νομοθετική πλειοψηφία.

Γιαυτό, θα πω μια ιστορία:

Στις επίμαχες δημοτικές εκλογές του Νοεμβρίου 2010 είχα διοριστή δικαστικός αντιπρόσωπος σε ένα όμορφο ορεινό χωριό της Ρούμελης. Ένα χωριό με τα βουνά του, τα ποτάμια του, την πετρόχτιστη εκκλησιά του, το κλειστό του το σχολείο, τους λιγοστούς και ηλικιωμένους χωριανούς του, με ό,τι έχει ένα χωριό τέλος πάντων. Και με τους Αλβανούς του.

Μου κατέφτασαν τρεις για να ψηφίσουν. Ήρθαν μαζί, σαν για πιο πολλή προστασία. Είχαν αυτό το ύφος που έχουμε όταν πάμε κάπου όπου δεν έχουμε ξαναπάει και είναι πολύ κυριλέ, στην όπερα ας πούμε, ύφος λίγο σκανταλιάς και λίγο φοβισμένης αλεπούς. Σκέφτομαι ότι κάπως τέτοιο θα ήταν και το ύφος της γιαγιάς μου, τότε, στις πρώτες δημοτικές εκλογές όπου είχε δικαίωμα ψήφου, το 1954. Κρατούσαν τα διαβατήριά τους στα χέρια, χέρια χοντρά και δουλεμένα, και στήθηκαν σεβαστικά στην πόρτα του σχολείου, αν και δεν υπήρχε ουρά, περιμένοντας να τους φωνάξουμε. Πήρα τα διαβατήρια, είχαν αυτά τα ονόματα τα σαν ηπειρώτικα, που βάζοντάς τους ένα ς στο τέλος γίνονται ελληνικά.

ΠΑΣΟΚ πρέπει να ψήφισαν, όλοι στο χωριό ΠΑΣΟΚ ψήφιζαν.

-Είμαστε είκοσι χρόνια στην Ελλάδα, αν ήξερες τι έχουμε περάσει.
-Όχι, δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω, πώς να ξέρω, το διαβατήριό σας μην ξεχάσετε, στο καλό.

Πιο μετά, ακούμε τσακωμούς έξω από την εκκλησία, κάποιος έκανε φασαρία:
-Ο τάδε πήγε κι έφερε τους Αλβανούς να ψηφίσουν!
-Και σένα τι σε νοιάζει ρε, αφού έτσι είναι ο νόμος τώρα.
-Όχι, και με ποιο δικαίωμα δηλαδή θα ψηφίσουν αυτοί μαζί μας;

Το Δ΄ Τμήμα δικαίωσε αυτόν που έκανε την φασαρία.