Περί άρσεως του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφαλείας

Δημοσιεύθηκε στα Νέα της 08ης Αυγούστου 2022 σε ελαφρώς διαφορετική εκδοχή.

Είναι απολύτως λογικό να γίνεται άρση απορρήτου για λόγους εθνικής ασφαλείας, δηλαδή σε περιπτώσεις όπου δεν συντρέχει κανένα απολύτως ποινικό αδίκημα. Σε αυτό νομίζω ότι συμφωνούμε όλοι, καθώς η χώρα μας, όπως και κάθε χώρα, αντιμετωπίζει παντός είδους επιβουλές από άλλες χώρες.

Τούτου λεχθέντος, σε ένα κράτος δικαίου τίποτε δεν είναι αυθαίρετο, αλλά τηρούνται οι αρχές της νομιμότητας, της αναλογικότητας και της διαφάνειας της διοικητικής δράσης. Η κρύφια χρήση της εν λόγω άρσης απορρήτου προφανώς δημιουργεί τριβές με τις ως άνω αρχές.

Ας δούμε μερικά προβλήματα:

1. Η άρση του απορρήτου διατάσσεται μεν από Εισαγγελέα Εφετών, για λόγους μείζονος προστασίας (ρύθμιση που είναι πολύ σωστή, καθώς δεν αφήνει όλη αυτήν την επικίνδυνη εξουσία σε ένα πολιτικό πρόσωπο), αλλά η σχετική διάταξη, η οποία προφανώς και δεν δημοσιεύεται, δεν φέρει καθόλου αιτιολογία κατ’ άρ. 5 παρ. 1 Ν,.2225/1994. Αυτό είναι εύλογο σε κάποιο βαθμό, αλλά ανοίγει θύρες καταχρήσεων, καθώς η ιστορία της άρσης του απορρήτου δεν αφήνει κανένα γραπτό ίχνος και δεν αποτυπώνεται πουθενά. Κατά συνέπεια, μπορεί κάλλιστα να προβάλλεται κάποιος ομιχλώδης λόγος εθνικής δήθεν ασφαλείας, στην πραγματικότητα όμως να μην συντρέχη τέτοιος.

2. Η γενική αναφορά σε λόγους εθνικής ασφαλείας, οι οποίοι δεν προσδιορίζονται περαιτέρω στο άρ. 3 Ν. 2225/1994 δεν είναι συμβατή με το συνταγματικό δικαίωμα της ιδιωτικότητας, καθώς τυγχάνει υπερβολικά αόριστη. Ενώ λοιπόν θα έπρεπε, προκειμένου η νομοθεσία να εναρμονίζεται και με την νομολογία του ΕΔΔΑ, να καθορίζωνται με μεγαλύτερη σαφήνεια οι κατηγορίες πράξεων που συνιστούν λόγους εθνικής ασφαλείας, π.χ. κατασκοπεία, επιβουλή της εδαφικής ακεραιότητας, διεθνής τρομοκρατία κ.τ.τ., η γενική και όλως αόριστη αναφορά στην εθνική ασφάλεια δεν συνάδει με ένα σύγχρονο κράτος δικαίου.

3. Η άρση δεν κοινοποιείται στον καθού μετά την λήξη της, με τροποποίηση που ψήφισε η παρούσα κυβέρνηση. Ενώ πριν δηλαδή υπήρχε η νομική δυνατότητα της ενημέρωσης του καθού, ο οποίος προφανώς απεδείχθη καθαρός, τώρα δεν προβλέπεται. Αυτό όμως σημαίνει ότι ο καθού δεν ελέγχει και δικαστικώς την άρση που τού επεβλήθη, αφού προϋπόθεση του δικαστικού ελέγχου αποτελεί η ενημέρωσή του. Το ΕΔΔΑ όμως έχει νομολογήσει στη υπόθεση Szabó και Vissy κατά Ουγγαρίας (2016) ότι (παρ. 86):

Moreover, the Court has held that the question of subsequent notification of surveillance measures is inextricably linked to the effectiveness of remedies and hence to the existence of effective safeguards against the abuse of monitoring powers, since there is in principle little scope for any recourse by the individual concerned unless the latter is advised of the measures taken without his or her knowledge and thus able to challenge their justification retrospectively. As soon as notification can be carried out without jeopardising the purpose of the restriction after the termination of the surveillance measure, information should be provided to the persons concerned.

4. Ποια είναι η έκταση της εν λόγω άρσης απορρήτου; Φαίνεται ότι είναι μεγάλη, αλλά δεν έχουμε επαρκή στοιχεία, και αυτό συνιστά σοβαρό πρόβλημα. Η έκθεση πεπραγμένων της ΑΔΑΕ του 2020 (σελ. 59-60) αναφέρει σχεδόν 14.000 σχετικές διατάξεις (!), αλλά οι διατάξεις αυτές αφορούν και συνέχιση και παύση άρσης του απορρήτου, ενώ επίσης μια διάταξη μπορεί να αφορά και πλείονες καθών. Με άλλα λόγια, δεν γνωρίζουμε πόσους παρακολουθεί η ΕΥΠ κάθε χρόνο (και ίσως πρέπει μια τέτοια γνώση να μην είναι ευρέως διαθέσιμη, αλλά τέλος πάντων την αφορά ο κοινοβουλευτικός έλεγχος).

5. Ελλείψει αξιόπιστων στατιστικών, δεν γνωρίζουμε πόσες αιτήσεις υποβάλλονται και πόσες απορρίπτονται. Ένα υψηλό ποσοστό αποδοχής των σχετικών αιτημάτων, ένα ποσοστό που προσεγγίζει την μονάδα είναι ύποπτο. Γιατί ναι μεν ο Εισαγγελέας Εφετών διατάσσει, αλλά ο ΕισΕφ δεν μπορεί να γνωρίζη τι πληροφορίες έχει η ΕΥΠ ούτε πόσο αξιόπιστες είναι κλπ. Υπάρχει λοιπόν η υποψία και ο φόβος μήπως ο ΕισΕφ είναι απλώς σφραγιδοθέτης, που επικυρώνει τυπικά και μηχανικά τις αποφάσεις που λαμβάνονται αλλού. 14000 διατάξεις κατ’ έτος ισοδυναμούν με σχεδόν 40 εισαγγελικές διατάξεις ημερησίως. Φαίνεται λίγο δύσκολο η αρμόδια ΕισΕφ να εξετάζη εξονυχιστικά 40 αιτήσεις, ακόμη και τις Κυριακές και τις αργίες και στις διακοπές της.

Ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων είναι δυνάμει εκρηκτικός. Με λίγη κακή θέληση και λόγω του κλίματος μυστικοπάθειας, μια κυβέρνηση θα μπορούσε να παρακολουθή χωρίς ικανά θεσμικά αντίβαρα μερικούς δεκάδες χιλιάδες πολιτικούς, επιχειρηματίες, δημοσιογράφους, κομματικά στελέχη, συνδικαλιστές, ενστόλους, ενεργούς πολίτες κλπ. Θα μπορούσε, πιο πεζά, να αναπτυχθή μέσα στις αρμόδιες υπηρεσίες και ένα εμπόριο παρακολουθήσεων για λόγους επαγγελματικούς, βιομηχανικούς, ακόμη και αισθηματικούς. Δεν ισχυρίζομαι ότι έχουν γίνει αυτά, γιατί δεν το γνωρίζω, ισχυρίζομαι όμως ότι το θεσμικό πλαίσιο δεν μοιάζει και πολύ πειστικό.

Οπότε, ας απαιτήσουμε κάποιες απαντήσεις.