Η ύφεση της πανδημίας και η αγορά υπηρεσιών

Δημοσιεύτηκε σε λίγο διαφορετική έκδοση στα Νέα

Πόσο βαθιά ύφεση περιμένουμε να έρθει το επόμενο διάστημα στην Ελλάδα, και τι μπορεί να γίνει για να αποφύγουμε τα χειρότερα; Σε ενδιαφέρουσα συνέντευξη του (Τα Νέα, 19.10.2020), ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας είπε μεταξύ άλλων ότι αν έχουμε επιδείνωση της επιδημίας ερχόμαστε κοντά στο χειρότερο σενάριο της τράπεζας, για βαθιά ύφεση 9,4%.

Στην πραγματικότητα τα κακά νέα από τα χείλη του διοικητή δεν πρέπει να εξέπληξαν πολλά μέλη της οικονομικής κοινότητας. Η Ελλάδα πέρασε ένα πρακτικά χαμένο τουριστικά καλοκαίρι, γιατί απλούστατα η πανδημία προκάλεσε παγκόσμια τουριστική κατάρρευση, και τώρα έχουμε δεύτερο κύμα επιδημίας (με κάποια έννοια το πρώτο, μια και την γλυτώσαμε στο πρώτο κύμα της λοιπής Ευρώπης) φέρνοντας εκ των πραγμάτων αυξημένη οικονομική δυσπραγία.

Η δουλειά του ανώτατου οικονομικού αξιωματούχου σε τέτοιες περιστάσεις είναι δύσκολη. Ενώ έχει ευθύνη σωστής ενημέρωσης του κοινού, αποφεύγει να προκαλεί πανικό, γιατί μπορεί να προκαλέσει μεγάλυτερη οικονομική ζημιά. Υπάρχει λοιπόν μια παράδοση σχετικά επιφυλακτικών προβλέψεων, που αναθεωρούνται διαδοχικά όσο βαθαίνει η ύφεση. Πέρα όμως από τα συνήθη ζητήματα επικοινωνίας των προβλέψεων επίσμων οικονομικών οργανισμών, έχουμε και  θεμελιώδη αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον που πηγάζει από φαινόμενα άλλων επιστημών.

Όπως φάνηκε στην προηγούμενη οικονομική κρίση, η πορεία της οικονομίας ενίοτε επηρεάζεται καίρια από φαινόμενα που είναι άσχετα της οικονομικής επιστήμης, αλλά ανήκουν σε άλλες επιστημών, από πολιτική έως βιολογία. Η εκ νέου εμβάθυνση της κρίσης πχ το 2015, δεν είχε τίποτα να κάνει με οικονομικά θεμελιώδη, αλλά τα πάντα να κάνει με την (άστατη) πολιτική διαδικασία στην Ελλάδα και την εκλογή μιας κυβέρνησης που, ας το πούμε ήπια, δεν είχε τις καλύτερες σχέσεις με τις αγορές και την ανάπτυξη. Σήμερα πάλι, οι οικονομικές προβλέψεις είναι στο έλεος μη οικονομικών παραγόντων. Αν βρεθεί άμεσα εμβόλιο, και διαδοθεί ταχύτατα, ίσως έχουμε ανάκαμψη. Αν το εμβόλιο αργήσει, μπορεί να ζημιωθεί και η επόμενη τουριστική περίοδος, με καταστροφικά για μας αποτελέσματα (ύφεση το πρώτο εξάμηνο του 2021, πάνω στην βαθιά πανδημική κρίση του 2020, πάνω στην οικονομική καταστροφή της τελευταίας δεκαετίας!).

Ο διοικητής της ΤτΕ όμως έκανε και την έμμεση παραίνεση να τηρούμε τα μέτρα και να αποφευχθεί ένας νέος εγκλεισμός. Θα προσέθετα ότι φαίνεται να έχει υποτιμηθεί η αξία της ενδογενούς ανάπτυξης (ή ύφεσης) στην χώρα. Μετά από χρόνια αβάσιμης πίστης ότι για να αναπτυχθούμε «πρέπει να πέφτει χρήμα στην αγορά», που έφερε κρατικό υπερδανεισμό και υπερβολική έμφαση στην κατανάλωση, τείνουμε να περνάμε στο αντίθετο άκρο και να αδιαφορούμε για την εγχώρια αγορά.

Στην πραγματικότητα, τα συνεχή πλήγματα στην παραγωγή υπηρεσιών, ακόμα και αυτών που καταναλώνουμε οι ίδιοι, φέρνουν οικονομική ζημιά. Το καλοκαίρι ανοίξαμε τα σύνορα για να έρθουν τουρίστες και να αγοράσουν υπηρεσίες μας, αλλά τώρα αυξανόμενα εμποδίζεται η προσφορά υπηρεσιών προς τους κατοίκους της χώρας, κλείνουν ήδη νωρίς εστιατόρια/μπαρ, και ακούγονται σχέδια για ισχυρότερα μέτρα. Εκτός απ’την ψυχαγωγική αξία των υπηρεσιών αυτών, υπάρχει και σημαντική οικονομική. Η τσιπούρα που πωλείται 20 ευρώ στην Πάρο σε έναν τουρίστα δεν προσφέρει απαραίτητα πολύ περισσότερα στην οικονομία από την ίδια ελληνική τσιπούρα που πωλείται 20 ευρώ σε γηγενή στην Αθήνα. Σε αμφότερες περιπτώσεις απασχολείται ψαράς, μεταφορέας, μάγειρας και σερβιτόρος, και στις δύο αν κλείσουμε το εστιατόρια δεν χάνεται μόνο εισόδημα πολιτών αλλά και πραγματικά παραγωγή.

Κατανοώ τις ανησυχίες των επιδημιολόγων, αλλά εν τέλει αν μόνος στόχος ήταν η κατάπνιξη των κρουσμάτων, θα κλείναμε πάλι τα πάντα. Όσο δεχόμαστε την ύπαρξη αντισταθμισμάτων, πρέπει να δούμε προσεκτικά κάθε μέτρο τι προσφέρει και τι κοστίζει. Πρέπει οριζοντίως να πνίγεται η αγορά υπηρεσιών; Ή μπορούμε να βρούμε τρόπο να συνεχίσουν να προσφέρονται, αλλά με τρόπο που δεν επιβαρύνει πολύ επιδημιολογικά (πχ σε ανοιχτούς χώρους, με καλές αποστάσεις); Πρέπει να θυμόμαστε: παρά τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις, η παραγωγή που εμποδίζουμε, εξαφανίζεται ανεπιστρεπτί.